Język istanbudzki

Zaczęty przez Obcy, Wrzesień 13, 2015, 16:37:39

Poprzedni wątek - Następny wątek

Obcy

Istanbu wreszcie posiada swoje godło!
  •  

Obcy

#16
Po dłuższym namyśle postanawiam to co nieco kontynuować.

Wulgaryzmy istanbudzkie
W istanbudzkim jest bardzo dużo, jak na języki Kontynentu, wulgaryzmów, a zwłaszcza związanych z nimi związków frazeologicznych i derywatów.

pizda – pogardliwe określenie kobiety lub waginy
Derywaty i kolokacje: pizdec – pogardliwie zniewieściały mężczyzna lub homoseksualista; pizdectvo – homoseksualizm lub zniewieściałość albo promowanie homoseksualizmu lub zniewieściałości, też: ruchy skrajnie lewicowe; pizdit' sie – o kobiecie lub homoseksualiście: uprawiać seks, najczęściej przygodny; gorkaja/mokraja pizda – atrakcyjna kobieta; lizat' (glubka) pizdu – wyręczać kogoś w jakiejś robocie, być wykorzystany do roboty dla kogoś

stervo – bardzo pogardliwe określenie kobiety, najczęściej w kontekście rozpusty lub prostytucji, może też być mowa o nieprzydatnej lub denerwującej rzeczy
Derywaty i kolokacje: ruchat'/rušit' stervo – brać udział w niekorzystnych lub niepewnych interesach, narażać się na tego typu okoliczności; stervo jesi vesčas chlodno – powiedzenie mówiące o tym, że nadgorliwość nigdy nie popłaca; sbit' stervo – wymierzyć sprawiedliwość na własną rękę w formie przemocy fizycznej, często przy pomocy innych osób

chuj – pogardliwe określenie penisa, nie używa się tego w stosunku do osób
Derywaty i kolokacje: pochuj (nejaki) – bardzo, strasznie (opisuje przymiotnik lub przysłówek) dostajit' chujem (po ličese) – odnieść druzgocącą porażkę, ostudzić swój entuzjazm, zachuj – nigdy, vyrovnit' chuj (na nechto) – być gotowym na coś, przygotowywać się; chuj(e)c – pogardliwe określenie mężczyzny, najczęściej w kontekście rozpusty, przemocy rodzinnej lub pijaństwa; žit' jako s chujcem – żyć w nieszczęściu, cierpieć biedę

ruchat' (dialekty południowe i wschodnie rušit') – czasownik oznaczający współżycie płciowe z kimś (prawdopodobnie polonizm)
Derywaty i kolokacje: beri (nechto/neče) ruchavica – ktoś ma wysokie libido, ktoś chce współżycia delat' ruchajstvo – (regularnie) uprawiać seks (ze sobą), też: zajmować się prostytucją ruchat' kon(i)/byk(a) – być słabeuszem, nie mieć odwagi

jebat' – czasownik oznaczający głównie współżycie płciowe, ale często też wyrażający pogardę
Derywaty i kolokacje: pojeban – głupi, szalony (również w neutralnym lub pozytywnym sensie); jebadlo/jebište – łóżko (w każdym sensie, niekoniecznie seksualnym), też ogólniej: koc, leżak, hamak, a czasem nawet i sofa, kanapa; ujebat' ... – psuć, niszczyć, marnotrawić coś (jeśli więc używamy tego np. z ubraniem, to chodzi o rozdarte lub zniszczone ubranie, nie ubrudzone)

obtiegnut' – czasownik oznaczający seks oralny (polonizm)
Derywaty i kolokacje: obtiegni mene – prośba mężczyzny o seks oralny, ale częściej chodzi o agresywną odpowiedź oznaczającą odmówienie komuś przysługi lub pomocy lub też obrażenie się na kogoś (≈ pol. wal się), też: prośba o odejście w sytuacji, gdy ktoś chce spokoju; obtieg! / izobtieg! – agresywne wezwanie, by ktoś sobie odszedł (≈ pol. spierdalaj)

šurat' (dialekty południowe šijurat') – oddawać mocz, czasem też: oddawać spermę
Derywaty i kolokacje: obšurujit' (nechto/neče) – o kimś lub o czymś: nie obchodzić kogoś; zašurat' sie – uspokoić się, odpocząć, najczęściej od denerwującej sytuacji; to jesi šuranije v noci – to nie ma sensu, to nie ma szans działać lub pracować, też: to jest prymitywne, to jest za proste

srat' – oddawać kał
Derywaty i kolokacje: srajim na tebe – nie obchodzi mnie to, też: radź sobie sam; nasrivat' (nekomu) na glovu – wbijać komuś do głowy zbędne rzeczy, męczyć kogoś zbędnymi rzeczami; srajstvo – zbędna, bezwartościowa rzecz

govno – stolec, też: zbędna rzecz
Derywaty i kolokacje: jdit' za govnem – niepotrzebnie wkładać w coś wysiłek, też: marnować swój czas; (alit')* izgovna – robić coś bez sensu, bez żadnego uzasadnienia; govnište – jakieś małe miasto, wieś lub dowolna okolica oddalona od ruchu komunikacyjnego; też: bardzo mały lokal

*alit' jest to tzw. zaimek czasownikowy nieokreślony – ma on mniej więcej znaczenie robić coś, być w jakimś stanie; prawdopodobnie ma on pochodzenie leńchszańskie


Kwestie przyimkowe
Kiedy używamy z miejscami przyimka v, a kiedy na? Pierwszego przyimka używamy głównie z nazwami miast, państw, urzędów, instytucji, a drugiego w pozostałych wypadkach, Przykłady: na targu (w sklepie), na teatru (w teatrze), na restauraceji (w restauracji), na meste (w mieście), na gorach (w górach), na jestbe/jistbe (w pokoju), jednak: v Varšave (w Warszawie), v Pol'sci (w Polsce), v pošte (na poczcie), v sudu (w sądzie), v škole (w szkole), v banci (w banku). Należy też pamiętać, że często się nie czyta przyimka v, chyba że prowadziłoby to do nieporozumień, a już obowiązkowo się nie czyta, jeśli następujący wyraz zaczyna się dwiema spółgłoskami lub głoską [v]. Są też takie nazwy miejsc, które łączymy z innymi przyimkami niż v, na: pri more (nad morzem), pri reci (nad rzeką), nad dolinu (w dolinie), nad višinu (na wyżynie).

Inne kierunki tworzymy dla v-miejsc tak: kierunek ,,od" – od, kierunek ,,do" – do. W przypadku na: kierunek ,,od" – iz, kierunek ,,do" – na + biernik. W przypadku pozostałych przyimków wystarczy dodać w przypadku kierunku ,,od" przyimek iz do przyimka i zmienić formę nazwy miejsca na dopełniaczową, np. iznad doliny (z doliny), a dla kierunku ,,do" zmienić formę nazwy miejsca na biernikową, np. nad dolinu (do doliny).
Wyjątki. Niektóre przyimki w kierunku ,,do" wymagają dodania przyimka na i zmiany formy miejsca na dopełniaczową, np. krajno domu – nakrajno domu (niedaleko domu, obok domu), a niektóre zamiany na inny przyimek, np. pri reci – v reku (nad rzeką – nad rzekę). Takich wyjątków nie ma dla kierunku ,,od", np. izkrajno domu, izpri reki.

Małe odstępstwa od regularnej odmiany rzeczownika
1. Miejscownik rzeczowników nijakich na -e. Może wystąpić zamiast standardowej końcówki -e końcówka -i, jeśli mogłoby to powodować kolizję z biernikiem, np. na poli/poleji zamiast na pole/polije (w polu).
2. Żeby uniknąć zbitki -iji w rzeczownikach z tematem zakończonym na -ij-, dialekty północne stosują na końcu -eji, a południowe stosują -ije lub -eje.
3. Sporo rzeczowników zakończonych na -n waha się między tematami twardymi a miękkimi, w dialekcie centralnym np.: kone (konia), ogne (ognia), vone (zapachu), ale: penu (pnia), stupenu [stu:...] (stopnia), tenu [tæ:...] (cienia). Rzeczownik den (dzień) i na podstawie analogii też miesiące zakończone na -en w wielu dialektach odmieniają się jak rzeczownik twardotematowy żywotny, np. 25. studena (25 grudnia; zachód mówi 25. studene).
4. Potocznie ostatnio też coraz częściej odchodzi się od nieregularnej odmiany vol i med na rzecz przeniesienia vol do deklinacji twardej żywotnej, a med (singulare tantum poza językiem książkowym) do deklinacji twardej nieżywotnej. Jest to już nawet ujęte w standardzie literackim południowo-zachodnim i obocznie zachodnim i południowo-wschodnim. Syn akurat dobrze się ,,trzyma". Podobnie rzeczowniki żeńskie zakończone na -ev (e nieruchome!) często przenoszą się do dawnej er-deklinacji, czyli zamiast markevach – ducerech mamy markevech – ducerech.
5. Mamy przesunięcie akcentu o jedną pozycję w lewo, jeśli przed niezerową końcówką mamy jakiś formant słowotwórczy, np. jiglište/jeglište, lišica, dubina, gostina, też: informacija. Są wyjątki, gdzie już zatarła się granica między rdzeniem a formantem słowotwórczym, np. ulica, dolina, robota, godina. Akcent w poszczególnych formach zawsze stały.
  •  

Obcy

#17
Do jakiego języka podobny jest istanbudzki?

Polski!
szczęście - sučestije - sreća
droga - draga - put
wiedzieć - vedet' - znati
godzina - godina - sat
chuj - chuj - kurac
gorący - goruc - vruć
deszcz - dešt' - kiša
dom - dom - kuća
kot - kot - mačka
tańczyć - tancujit' - plesati
brzeg - breg - obala
mąka - muka -  brašno
mówić - molviti - kazati
rok (lata) - leto (leta) - godina
dziękuję - podiek tebe/vas - hvala
starczyć - stačit' - biti dovoljan
prąd - prud - struja
ksiądz - kniedz - svećenik

Chorwacki!
spragniony - žieden - žedan
podobny - sliječen - sličan
podróż - putovanije (też: routing), putovajstvo - putovanje
zgodny - sglosen - suglasan
Węgry - Madijarska - Mađarska
państwo - daržava - država
sukces - uspech - uspjeh
zapraszać - pozvat' - zvati
robić - sdelat' - delati
małżeństwo - brok - brak
rozmawiać - govorit' - govoriti
pogoda - vremeno - vreme
tęcza - duga - duga
zebranie - sbor - zbor
przyszłość - buduštije - budućnost
wesele - svat'ba - svadba
niebieski - modr - modar
łaska - milost' - milost
wściekły - lijut (zachód też: stekl) - ljut
przypadek - slučaj (zachód też: pripad) - slučaj
boisko - jegrište - igralište
dynia - tykva - tikva
ładny - lep - lijep
porada - suvet - savjet

Żaden z powyższych!
jedenaście - jedenacil - jedanaest
rozumieć - majit' (też: mieć) - razumjeti
zamek - grod, grodište - dvorac
szybki - pospešen - hitar
jutro - nastupnego dena - sutra
cierpienie - strast' - patnja
właśnie - izgodno - upravo
rzucać - metit' - baciti
Polak - Lech - Poljak
dusza - sila - duša
nie ma - nemoci - nema
tani - nedrog, poniži - jeftin
brudny - izbrukat - prljav
zło - chudost' - zlo
zadowolony - vesel - zadovoljan
ogłoszenie - vysvedčenije - oglas, objava
  •  

Obcy

#18
Kilka niedopowiedzianych rzeczy o istanbudzkim.
1. Spory wpływ języka serbochorwackiego na kształtowanie się istanbudczyzny. Istanbudzki posiada sporo zapożyczeń ze wspomnianego języka (choć nieraz znaczenie uległo zmianie) i szacuje się ich liczbę nawet na ok. 2,5 tysiąca. Język polski i czeski również sporo oddziaływały na istanbudzki, jednak wpływy te są nieco późniejsze i szacuje się je na ok. 1,5 tys. dla polskiego i 800 dla czeskiego. Przykłady zapożyczeń:
Serbochorwacki: putovanije (< putovánje; podróż), stanica (< stànica; przystanek/stacja), dolžnost' (< dúžnōst; powinność/obowiązek), učištije (< ùčilīšte; szkoła wyższa), targ (< trgòvina; sklep), brošno (< brȁšno; krupa), znameno (< znȁmēn; oznaka/symptom), god (< gȏd; imieniny), sbor (< zbȍr; zebranie/spotkanie)
Polski: vybery (< wybory; ts.), osveta (< oświata; edukacja/oświata), obtiegnut' (< obciągać; wiele znaczeń, m.in. spierdalać),

2. Kwestia zaprzeczonego dopełnienia w bierniku. Na ogół we współczesnym istanbudzkim przypadek takiego dopełnienia zostaje w bierniku, jednak tak się nie dzieje w przypadku wielu rzeczowników konkretnych (najczęściej niemających żadnych sufiksów), z narzędziami, nazwami miejsc i jedzeniem na czele. Wyjątkiem jest język książkowy, w którym niemal zawsze zaprzeczamy biernik za pomocą dopełniacza, a także sytuacja, gdy chcemy powiedzieć "ani trochę czegoś, w ogóle czegoś", tzw. dopełniacz emfatyczny. Przykłady:
Ze zmianą na dopełniacz: Vidim syr / ne vidim syru (ser), Vidim ogrod / ne vidim ogrodu (ogród, sad), Vidim pilu / ne vidim pili (piła).
Bez zmiany na dopełniacz: (Ne) vidim lekarniju (apteka), (Ne) vidim chudost' (zło), (Ne) vidim bog* (bóg).
*nie dotyczy standardu wschodniego i południowo-wschodniego, gdzie w żywotnych biernik = dopełniacz.

3. Liczebniki zbiorowe. Najczęściej używanymi są dvoje (2) i troje (3), natomiast pozostałych właściwie się nigdy nie używa w języku mówionym. Liczebników zbiorowych używamy ich z rzeczownikami żywotnymi i w przypadku dvoje też z rzeczownikami očese (oko) i ušese (ucho). Odmieniają się jak rzeczowniki twardotematowe w rodzaju nijakim (troja, troju...)*, choć w praktyce występują tylko w dopełniaczu i bierniku (a wręcz tylko te przypadki są dozwolone m.in. w standardzie zachodnim i południowo-wschodnim). Jeśli chodzi natomiast o łączliwość z rzeczownikiem, to w mianowniku, dopełniaczu i bierniku występuje łączliwość taka, jak jak z liczebnikami typu piet', šest'. W pozostałych przypadkach (jeśli to możliwe) standard każe łączyć za pomocą związku zgody, przy czym rzeczownik ma być w liczbie pojedynczej.
*standard zachodni i południowo-zachodni każą odmieniać wszystkie nijakie zakończone na -je według paradygmatu miękkotematowego, dlatego tam poza narzędnikiem (trojem) liczebniki zbiorowe są nieodmienne.

Przykład odmiany za pomocą form liczebnika 3 - formy zaznaczone na niebiesko są rzadkie i dozwolone tylko w niektórych standardach literackich:

M.=W. trije grody (trzy zamki) / tri zemije (trzy ziemie) / tri očesa (troje oczu) / troje byku (trzy byki) / troje ženu (trzy kobiety) / troje detietu (troje dzieci)
D. trech grodu / trech zemeji / trech očes / troja byku / troja ženu / troja detietu
C. trem grodem / trem zemijam / trem očesem / troju byku / troju žene / troju detieti (raczej: trem bykem / trem ženam / trem detietem)
B. tri grody / =M.=W.
N. tremi grodmi / tremi zemijami / tremi očesmi / trojem bykem / trojem ženu / trojem detietem (raczej: tremi bykmi / tremi ženami / tremi detietmi)
Ms. trech grodech / trech zemijach / trech očesech / troje byku / troje žene / troje detiete (raczej: trech bycech / trech ženach / trech detietech)

4. Podawanie dat. W mianowniku i bierniku formy wyglądają tak, jak w dopełniaczu, w pozostałych przypadkach związek zgody. Przykłady: Togodena jesi tretego tretmesiece (Dzisiaj jest trzeci marca), Sdelaj to pred tretim tretmesiecem (Zrób to przed trzecim marca).

5. Różnice w rekcji. Najłatwiej pomylić rząd dopełniaczowy i rząd biernikowy. Przykłady różnic:
Dopełniacz: zaberit' peniedzu (zabierać pieniądze), oddajit' duše (oddawać duszę), raniti detietu (ranić dzieci)
Biernik: slyšit' muziku (słuchać muzyki), naučit' matematiku (uczyć/nauczać matematyki), zabranit' šokoladu/slodze (zabraniać czekolady/słodyczy)

6. Należy też pamiętać, że we współczesnym istanbudzkim kategoria aspektu w wielu sytuacjach po prostu zniknęła. Jeżeli jednak kontekst koniecznie wymaga podkreślenia, że chodzi o czynność jednokrotną, która ma być zakończona, to w niektórych wypadkach możemy użyć przedrostka u-. Dlatego poniższe przykłady są całkiem naturalne dla istanbudzkiego ucha:
Skoro musim jedit' nejako snedanije. (Zaraz muszę zjeść jakieś śniadanie), Zaneč ne delalim bych to pojedinom (Nigdy nie zrobiłabym tego jeszcze raz), jednak: Jdiš do prace? Ne, ješte ne upilim togo čaje.* (Idziesz do pracy? Nie, jeszcze nie wypiłem tej herbaty).
*Możemy pominąć u-, ponieważ z kontekstu jednoznacznie wiadomo, że nie chodzi o nasze doświadczenie związane z piciem konkretnego gatunku herbaty, tylko o to, że nie skończyliśmy picia konkretnej herbaty obecnej przed nami.
  •  

Obcy

Kolejne tendencje we współczesnej istanbudczyźnie

1. Wszędobylskie "wykanie". Jest to zwłaszcza popularne w dialekcie centralnym, gdzie mówienie na "ty" jest obecne niemal wyłącznie w trybie rozkazującym czasowników mających w 2.os.lm. taką samą formę dla trybu oznajmującego i rozkazującego, a także w języku pisanym i literaturze, a na "vy" można mówić nawet w stosunku do rodziny i dzieci. Dialekt wschodni i południowo-zachodni ostatnio również został "zarażony" tym zjawiskiem, gdzie w mowie młodych Istanbudczyków z wymienionych regionów konkurują ze sobą "ty" i "vy". W zachodniej Istanbudczyźnie "vy" jest bardzo powszechne w języku prasy, telewizji i innych mediów, jednak w stosunku do bliskich znajomych dalej przeważa "ty". Najbardziej konsekwentne rozróżnianie "ty" i "vy" występuje głównie w dialekcie południowo-wschodnim.

2. Zastępowanie w rozkaźnikach końcówki zerowej końcówką -i. To zjawisko jest silne zwłaszcza w dialekcie wschodnim i południowo-wschodnim. W dialekcie centralnym końcówka -i często występuje, gdy temat czasownika jest zakończony głoską inną niż [d], [t] i [l]. Końcówka zerowa w czasownikach zakończonych w temacie jedną spółgłoską nadal utrzymuje się konsekwentnie w dialekcie zachodnim i w południowo-zachodnim. Należy też pamiętać, że w dialekcie zachodnim, południowo-zachodnim i obocznie w centralnym w rozkaźniku dla 2.os.lm. akcent się przesuwa na następną sylabę, a więc jest np. tiegni - tiegnite.

3. Obecność cyrylicy. Cyrylica występuje niemal wszędzie w odręcznych pismach i to jest podstawowe pismo nauczane w szkole obok łacinki. W internecie, prasie i drukowanych pismach urzędowych sytuacja wygląda inaczej - tam przeważa niemal wyłącznie łacinka, chociaż w Istanbu Północnym jest do roku 2030 obowiązek przygotowywania wszelkich aktów prawnych również w wersji cyrylicznej. Ogólnie oficjalnym alfabetem od kilku lat jest łacinka, jednak podpisy cały czas można składać cyrylicą i jest to nadal sposób zalecany przez Ministerstwo Administracji, chociaż od roku 2025 już wygaśnie obowiązek posiadania tzw. pełnego podpisu (czytelnego) i skróconego podpisu (parafy) w wersji cyrylicznej. Wszelkie formularze (z wyjątkiem elektronicznych) również można wypełniać cyrylicą. Jeszcze jedna ważna rzecz: prawnie uznawane jest wyłącznie istanbudzkie pismo odręczne, a nie np. rosyjskie czy serbskie, dlatego urzędnik ma prawo odrzucić pismo Rosjanina, który używa w formularzu m.in. samogłosek jotowanych, których nie ma w istanbudczyźnie już od około pięciu wieków, bądź też pisze literę "т" jak polskie "m", czego się nie robi już od roku 1750. Stąd np. Юрий może mieć na imię albo Jurij, albo Йурий, analogicznie Günther to tylko Gunther/Ginter lub Гунтхер/Гинтер*. Ostatnio w rządzie istanbudzkim postulowane jest też wprowadzenie alfabetu laryngijskiego jako kolejnego obocznego, jednak na razie ta idea nie zdobywa szerokiego poparcia.

*Transkrypcja z łacinki jest dozwolona na dwa sposoby - fonetyczny lub graficzny. Najczęściej przeważa sposób graficzny, i to w obu pismach, dlatego potrafi być nawet Фоуцаулт/Foucault obok Фуко/Fuko (bez zachowywania oryginalnego akcentu!)

4. Co jest miękką, a co twardą spółgłoską? Poniższa tabelka prezentuje odmianę w dopełniaczu liczby pojedynczej kilku rzeczowników, które mogą być miękkotematowe w zależności od standardu.
[table=1]
[tr]
[td]W[/td][td]centralny[/td][td]E[/td][td]SW[/td][td]SE[/td]
[/tr]
[tr][td]Jureji (r.m-os.) [/td][td]Jurije*, Jureji[/td][td]Jurija[/td][td]Jurije*[/td][td]Jurija[/td][/tr]
[tr][td]slučaje (r.m.)[/td][td]slučaje[/td][td]slučaju[/td][td]slučijaje[/td][td]slučijaju[/td][/tr]
[tr][td]mytije (r.n.) [/td][td]mytija[/td][td]mytia[/td][td]mytije[/td][td]mytija[/td][/tr]
[tr][td]zeme (r.ż.) [/td][td]zemije[/td][td]zemie[/td][td]zemije[/td][td]zemji[/td][/tr]
[tr][td]Miloši (r.m-os.) [/td][td]Miloša, Miloše**[/td][td]Miloša[/td][td]Miloši[/td][td]Miloše**[/td][/tr]
[tr][td]nože (r.m.) [/td][td]nože[/td][td]nože[/td][td]nože[/td][td]nože[/td][/tr]
[tr][td]tuče (r.ż.) [/td][td]tuče[/td][td]tuče[/td][td]tuče[/td][td]tuče[/td][/tr]
[tr][td]kniedza (r.m-os.) [/td][td]kniedza[/td][td]kniedza[/td][td]kniedzi[/td][td]kniedza[/td][/tr]
[tr][td]konce (r.m.) [/td][td]konce[/td][td]koncu[/td][td]konce[/td][td]koncu[/td][/tr]
[tr][td]medzy (r.ż.) [/td][td]medze[/td][td]medze[/td][td]medze[/td][td]medzi[/td][/tr]
[tr][td]sonce (r.n.) [/td][td]sonce, sonka***[/td][td]sonca[/td][td]sonce, sonka***[/td][td]sonca[/td][/tr]
[tr][td]koni (r.m-os.) [/td][td]kone**[/td][td]kona, kone**[/td][td]koni[/td][td]kona[/td][/tr]
[tr][td]studene (r.m.) [/td][td]studena****[/td][td]studena****[/td][td]studene[/td][td]studena****[/td][/tr]
[tr][td]gospodari (r.m-os.) [/td][td]gospodara[/td][td]gospodara[/td][td]gospodare**, gospodara[/td][td]gospodara[/td][/tr]
[/table]
*przegłos -iji > -ije w dialekcie południowo-zachodnim i tu obocznie w centralnym
**w dialekcie centralnym i wschodnim stosuje się deklinację nieżywotną, rzadko tak też jest w dialekcie południowo-zachodnim
***można mówić sonko zamiast sonce w dialekcie centralnym i południowo-zachodnim
***w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-zachodnim den i studen odmieniają się jak rzeczowniki żywotne*
  •  

Obcy

#20
Kilka praw i reliktów akcentuacyjnych w języku istanbudzkim.

Zacznijmy od języka staroistanbudzkiego. Istniały cztery rodzaje akcentu tonicznego: rosnący krótki /ě/, rosnący długi /ěː/ opadający krótki /ê/, opadający długi /êː/. Jednakże zasady nieco się różnią od tych m.in. w diasystemie serbsko-chorwackim. Rodzaj intonacji zależy wyłącznie od rodzaju paradygmatu prasłowiańskiego (ściślej mówiąc - praistanbudzkiego), natomiast długość akcentowanej sylaby od tego, czy dana sylaba po przesuwce akcentu zachowała miejsce akcentuacji względem starego akcentu, czy też nie.

Zasady przesuwania akcentu w staroistanbudzkim:
- Jeżeli akcent znajduje się po rdzeniu, akcent przesuwamy na ostatnią literę rdzenia wyrazu.
- Jeżeli akcent znajduje się na rdzeniu wyrazu, to go zostawiamy lub ewentualnie przesuwamy na ostatnią sylabę rdzenia wtedy, jeśli jest on wielosylabowy i nie jest na ostatniej sylabie rdzenia.
- Jeżeli akcent znajduje się przed rdzeniem (np. jest na przyimku lub przedrostku), to zostaje on na swojej pozycji.

Zasady oznaczania typu akcentu w staroistanbudzkim:
- Jeżeli słowo pochodzi od paradygmatu stałego (a lub b), to ma akcent rosnący.
- Jeżeli słowo pochodzi od paradygmatu ruchomego (c), to ma akcent opadający.

Dalsze przetrwanie wszystkich reguł się nieco różni w poszczególnych dialektach.

Jeszcze do tego zachodzi kilka zasad fonetycznych:
- Pod akcentem rosnącym /or/ > /ar/, /ol/ > /al/, /er/ > /ir/, /el/ > /il/
(uwaga, *er, *el > /ær/, /æl/)
- Tuż po akcencie długim opadającym /o/ > /a/, /e/ > /i/.

Oczywiście reguły współcześnie nieco zmieniły swój zasięg.

Przykłady tych reguł w staroistanbudzkim:
/spʲǔ:/ - /spǐ:ʃ/ - /spǐ:/ - /spǐme/ - /spǐte/ - /spʲǔ:/ <> /spǎ:l/ - /spǎla/ - /spǎlo/ - /spǎli/
(reinterpretacja nieruchomości w cz.ter. jako paradygmat b)
/môgu/ - /mô:ʒiʃ/ - /mô:ʒi/ - /mô:ʒime/ - /mô:ʒite/ - /mô:gu/ <> /mô:gl(ə)/ - /môgla/ - /mô:gla/ - /mô:gli/ - /mô:g(ə)li/
(reinterpretacja ruchomości w cz.ter. jako paradygmat c, jednak mimo to w przedrostkach nie jest to przemieszane, np. /pomô:ʒi/ i /ǔ:spiʃ/)
/rûnka/ - /rûnki/ - /rû:tsi/ - /rû:ku/ - /rûnku:/ - /rû:tsi/ - /rûnko/ <> /rû:ki/ - /rû:k(ə)/ - /rû(:)kam/ - /rû:ki/ - /rû(:)kami/ - /rû(:)kax/ - /rû:ki/
(w miejscowniku i wołaczu szybko zaszła analogia + w liczbie mnogiej akcent nie zawsze zachowywał się konsekwentnie, bo mamy /nâ: ruku/, ale też /nâ: rutsi/ i /nâ: rukax/ + odnosowienie zaszło tylko na nosówkach krótkich)
/ʃǐːdl(ə)/ - /ʃǐdla/ - /ʃǐdlo/ - /ʃǐdli/
/dlǎto/ <> /dlǎ:t(ə)/
/krǎ:va/ <> /krǎ:v(ə)/
/mǐ:rtv(ə)/ - /mǐrtva/ - /mǐrtvo/ - /mǐrtvi/ - /mǐrtvɨ/
/glû:x/ - /glûxa/ - /glû:xa/ - /glû:ʃi/ - /glû:xɨ/

Najważniejsze skutki reguł:
- niemal wszystkie czasowniki mają końcówkę zaczynającą się od /i/ (rozszerzenie reguły)
- druga palatalizacja w rzeczownikach żeńskich dała końcówkę /i/ (rozszerzenie reguły)
- zdecydowana większość przysłówków odprzymiotnikowych kończy się na /a/ (rozszerzenie reguły)
- wokalizacja *ьr i *ьl często daje w efekcie /ir/ i /il/
- Grupy *or i *ol mają różne kontynuanty w zależności od paradygmatu akcentowego: /ra/~/ro/ i /la/~/lo/
- jest zachowany akcent na przyimku, przedrostku lub przeczeniu w ok. 200 wyrażeniach i zwrotach w dialekcie centralnym i wschodnim, okazjonalnie też w innych dialektach, m.in.: na ruku, na ruci, na rukach, na goru, na gore, neživ, zabor
- dialekt wschodni ma częściowo zachowany akcent toniczny, który jest opadający ok. 600 wyrazów, np. /ǒ:gnɪ/, ale /ôtʃesa/; dotyczy to również przenoszenia akcentu na przedrostek, np. otdal
  •