Pozostałości dawnej fleksji

[Henryk Pruthenia]

Chciałbym w tym temacie zebrać pozostałości kiedyś produktywnych deklinacji i koniugacji, a czasem kwiatków pachnących prawie że praindoeuropejskim. Nie chciałbym się ograniczyć tylko do polszczyzny, ale także wyjść na obszar całej Słowiańszczyzny, czasem nawet i do Bałtów.

A więc zaczynamy:

cielesny - czy nie będzie to pozostałość dawnej odmiany typu tělo : tělese?
nieieski - znów podobnie

Mądrej głowie dość dwie słowie - liczba podwójna.

[Wedyowisz]

Spółgłoskowe ,,sieroty": pol. przyjaciel : przyjaciół scs. лакъть D. лакътє
Staroczeskie miejscowniki l.mn. na -s: Oplocany : Oplocas, Plaňany : Plaňas, Dolany : Dolas

[spitygniew]

Po cichu, pomału, po polsku - dawna deklinacja rzeczownikowa

[Τόλας]

plemię - plemienia
cielę - cielęcia

[Obcy]

Najważniejsze polskie kwiatki:
Niemczech, Włoszech, Węgrzech: ślady dawnej końcówki *-ěxъ + staropolskie Prusiech, które już ma prawidłową, drugą palatalizację zamiast pierwszej
o panu, o synu, o domu: ślady dawnej -u- deklinacji
kotu, psu: ślady -o- deklinacji w rodzaju męskim
mieć fach w ręku: ślad liczby podwójnej w miejscowniku
gęśmi, końmi, liśćmi: ślad już nieproduktywnej końcówki *-ьmi
z polska, bez mała, z grubsza, z wolna: ślady krótkiej odmiany przymiotnikowej w dopełniaczu

Co do koniugacji, to wszelakimi kwiatkami (choć nie fleksyjnymi) na pewno będą przegłosy:
zwać się : zowie się --> ъ : o
ros. пить : пью --> i : ь
ros. крыть : крою --> y : ъ
+ staropolskie imiesłowy: widomy, znajomy, znikomy, zgniły, zawiły, spróchniały

I moi faworyci:
- wczoraj, ros. вчера: ślad bałtosłowiańskiej końcówki narzędnika *-a < PIE -oh₁
- lit. velniop! (do diabła!), lit. rudeniop (w kierunku jesieni), mājup (w kierunku domu): litewskie i łotewskie przysłówki pochodzące z allatywu zakończonego na -op
- wspomniane staroczeskie miejscowniki + nas, was: ślady bałtosłowiańskiej końcówki *-asъ, która potem się zmieniła w *axъ

[poloniok]

Widzę potencjał do wysokopolskiej gramatyki  ;-)

[Dynozaur]

plemię - plemienia
cielę - cielęcia

To nie są jakieś turboarchaizmy, istnieją w większości języków słowiańskich.
A ten drugi typ odmiany ma wręcz potencjał produktywny, aczkolwiek częściej wykorzystuje raczej sufiks zdrobniały -ątko dla nowych formacyj.

To ja dorzucę od siebie:
(w)niwecz, nikczemny - pozostałość starego typu morfosyntaktycznego, gdzie przyimek wskakuje pomiędzy ni- a zaimek (zachowane w rosyjskim, a na gruncie polskim [z tego co mówił mi znajomy, zainteresowany tematem] w niektórych gwarach mazurskich [i być może gdzie indziej też] - aczkolwiek nie wiem, na ile jest to tam stała reguła). Dodatkowo w niwecz mamy też pierwotny biernik zaimka co (zachowany, na skalę całej słowiańszczyzny, tylko i wyłącznie w gwarach czakawskich).

[Siemoród]

ros. пить : пью --> i : ь
ros. крыть : крою --> y : ъ

Coś mi się wydaję, że to może być wtórność. W пью zwykła redukcja (jak съкoлико > скóлько), a w крою regularne *ъj > oj pod akcentem (por. высокой, молодой). Rozkaźnik пей, крой to też analogia.

Pięknym kwiatkiem jest natomiast w staropolskim i rosyjskim czasownik pieć/пѣть odmieniany poję/пою - nieregularność po *poi-tei - *poi-om > *pěti - pojǫ. Rosyjski nawet zachował rozkaźnik пой (choć dzieci i obcokrajowcy mówią пѣй).

To nie są jakieś turboarchaizmy, istnieją w większości języków słowiańskich.
A ten drugi typ odmiany ma wręcz potencjał produktywny, aczkolwiek częściej wykorzystuje raczej sufiks zdrobniały -ątko dla nowych formacyj.

Śmiesznie to poplątał rosyjski, z liczbą pojedynczą -онокъ jak ребёнокъ - ребята.

[Wercyngetoryks]

Ciąć - tnę.
Biec, lec od wpsł. *běgti, legti.
Napastować, zawistny, kostka.

[Wedyowisz]

rzemyk, kamyk, płomyk, grzebyk, strumyk, krzemyk, korzonek, dzionek — ślady męskich n-tematów
bych, by, -ch w 1sg perfectum: ślady czasów przeszłych prostych
scs. вѣдѣ ,,wiem", ros. ведь (← вѣдѣ) ,,przecież" — ślad pie. perfektu
scs. даждь ,,daj", pol. dadzą, ros. дадим ,,damy" itp., scs. одѣти : одєждѫ ,,odzieję" — ślady pie. reduplikacji w odmianie czasowników

[Obcy]

scs. даждь ,,daj", pol. dadzą, ros. дадим ,,damy" itp., scs. одѣти : одєждѫ ,,odzieję" — ślady pie. reduplikacji w odmianie czasowników

W ogóle V koniugacja ("Aby BYĆ, trzeba WIEDZIEĆ, gdzie DADZĄ JEŚĆ") jest pięknym praindoeuropejskim reliktem. Od tych końcówek -mь, -si, -(s)tь aż się kręci łezka w oku

Jeśli ktoś wspomniał o ciąć - tnę (PBS *tin-tei, *tin-om) to ja dodaję (wz)iąć - (wez)mę (PBS *im-tei - *im-om) itd. - w polskim jest to osobna koniugacja, więc raczej nic dziwnego. Fajne za to są przegłosy w ros. лечь : лягу (PBS *leg-tei - *leng-om), SCS лити : лѣѭ (PBS *lei-tei - *lēi-om) + łot. liet : leju : lēju i stpol. próć : porzę (PS *porti - *porǫ),  ukr. гна́ти ‎: жену́ (PBS *gun-(ā)tei : *gen-om) + łot. dzīt : dzenu : dzinu.

[Siemoród]

Ten temat to istny miód na moje slawistyczne serdce.

Z ciekawszych ablautów poza bьrati (< brati) - berǫ mamy też xъtěti - xotjǫ, zьdati - zidjǫ, czy pary supletywne nesti - nositi, mesti - motati.

Z kwiatków deklinacji rosyjski (nie wiem czemu nieliteracki) dopełniacz mnożyny od день - дёнъ (literacki to дней ale to analogja).

A staropolski długo trzymał czas (<*čěsъ), nie jak większość słowiańskich <*časъ. Był odmieniany: czas, o czesie. Pozostałością jest ówczesny, doczesny, wcześniej. EDIT: W ogóle to dopełniacz mnożyny od czas to po staropolsku czas (sic!). Piękny archaizm! I czasowniki mleć - mielę (<*melti, meljǫ), mrzeć - mrę (<*merti, mьrǫ), kłóć, kolę (<*kolti, koljǫ)

Czy jakiś słowiański zachował odmianę z tematycznym -v- typu kuti - kovǫ?

Pytanie z gwiazdką do oczytanych w aryjskiem ablaucie - jak przełożyć go na konjugację prasłowiańskiego? Bo wyszły by ciekawe rzeczy.

[Wedyowisz]

Fajne za to są przegłosy w ros. лечь : лягу (PBS *leg-tei - *leng-om)

Siądę, będę, scs. сърѧщѫ (vs bezok. сърѣсти).

Pytanie z gwiazdką do oczytanych w aryjskiem ablaucie - jak przełożyć go na konjugację prasłowiańskiego? Bo wyszły by ciekawe rzeczy.

No, trochę go już jest, taką wymianę jak merti : mьrlъ, mьrǫ uznaje się za ablautową.

Swoją drogą, przydałoby się gdzieś zbierać te wszystkie dziwne archaiczne (staro)cerkiewne wyrazy, które nie przetrwały w reszcie słowiańskich. Właśnie znalazłem czasownik нрѣти.

[Obcy]

Z kwiatków deklinacji rosyjski (nie wiem czemu nieliteracki) dopełniacz mnożyny od день - дёнъ (literacki to дней ale to analogja).

Kwiatkiem deklinacji rosyjskiej jest też akcentowanie z liczebnikami 2, 3 i 4 takich słów jak час, шаг (часа, шага), które pochodzą z paradygmatu (c), a nie (b), co niewątpliwe dowodzi tego, że to tak naprawdę pozostałość po liczbie podwójnej, a tylko gramatycznie to jest dopełniacz. Oczywiście w mianowniku liczby mnogiej jest cała masa takich reliktów z liczby podwójnej.

A co do przegłosów, to najczęściej zachodzi przegłos e : zero lub zero : e.
EDIT: chociaż mamy też przegłosy o : zero, np. *xъtěti - *xotjǫ (PBS *skut-ē-tei : *skwot-j-om)

[Dynozaur]

EDIT: chociaż mamy też przegłosy o : zero, np. *xъtěti - *xotjǫ (PBS *skut-ē-tei : *skwot-j-om)

No właśnie, jak tu było pierwotnie? Bo wydaje mi się, że SCS miał bezokolicznik хотѣти.

Czyżby literacki sztokawski, który ma хтети - хоћу był bardziej zachowawczy od samego SCSa?