Nowofundlandzkie dialekty(w tym Polszczyzna) by CookieMonster93

CookieMonster93 · Lipiec 06, 2012, 20:36:18

Siła mojej wyobraźni sprawiła, że zacząłem się zastanawiać, co by to było, gdyby Polacy wraz z innymi narodami zaczęli podbijać Nową Fundlandię (wyspa należąca obecnie terytorialnie do Kanady). Przy okazji wzięli ze sobą trochę Czechów, tak do pomocy ^^ Kolonizacja ma miejsce od początku XV wieku, Polacy zdobywają centralną część wyspy, Czesi (płynęli z nami jako sojusznicy) południową część. Z czasem reszta wyspy została opanowana przez inne narody, ściągano tu też ludzi do pracy z całego świata, dzięki czemu polskim i czeskim zaczęli się posługiwać także przedstawiciele innych ras i przyjęli oni naszą kulturę. Od XVIIIw. NF stała się także obiektem zainteresowania Francuzów i Brytyjczyków i Irlandczyków, którzy zajęli ziemie na terytorium wyspy, gdzie nikt nie zamieszkiwał. Od XVw. następował proces asymilacji Indiańskiej ludności na tych terenach(w pokojowy sposób), pod koniec XIXw. na ziemie południowo-zachodnie nie należące ani do Francuzów, ani Brytyjczyków przybywali Portugalczycy, Rosjanie (którzy wzięli ze sobą Ukraińców). Na początku XXw. zaczęło dochodzić do incydentów zbrojnych między narodami mieszkającymi na wyspie, najsilniejsze konflikty zaistniały między rosyjsko- i polskojęzyczną społecznością NF, choć wybuchały też inne konflikty np. czesko-brytyjskie. W 1921r. postanowiono stworzyć - na mocy rozejmu - jedno wspólne wielojęzyczne państwo o nazwie Nowa Fundlandia. :-) Ogłoszono także równość wszystkich ras, przekonań, religii i języków. Językiem obrad rządu NF stał się angielski, używany jako rodzimy przez ~20% ludności i nauczany w każdej szkole od podstawówki. :-) Ustrój państwa: demokracja- silna pozycja prezydenta (podobnie jak w USA). :-)

Mało to prawdopodobne może, ale tak mi się wymyśliło. Jeszcze dziś postaram się przedstawić wszystkie dialekty nowofundlandzkiej polszczyzny(tzn. ich wymowę). Potem przyjdzie pora na czeski, angielski i francuski, a następnie na pozostałe języki. :-)

Rémo · Lipiec 06, 2012, 21:23:40

I jakąś mapkę daj 8-)

CookieMonster93 · Lipiec 06, 2012, 21:43:16

Najbardziej charakterystyczną cechą nowofundlandzkiej polszczyzny jest zachowanie "á" oraz "é" (z wyjątek końcówek -éj np. lepiej, gorzej itp.), które (tak jak "ó") są wymawiane długo (zachował się iloczas). Długie i,y,u zlały się z ich krótkimi odpowiednikami. Cały czas europejska polszczyzna miała wpływ na oficjalną nowofundlandzką polszczyznę, dopóki w 1916r. nie ustanowiono jednej oficjalnej nowofundlandzkiej wersji, zestandaryzowano również dialekty, które są zapisywane czasem także z dodatkowymi znakami diakrytycznymi: ä, â, ö, ü, í, ú, ý. :-) Najbardziej charakterystyczną gwarą jest gwara szybecka zaliczana do dialektu centralnego - "poddialektu" południowo-wschodniego. Kolejną charakterystyczną cechą jest zachowanie różnicy wymowy h-ch, ż-rz. Po "rz" jest też "i" w miejsce "y" np. nazwa miasta "Krzików" lub "krzik"(krzyk).

Poniżej tabela wymowy dla poszczególnych dialektów. Dialekt przejściowy - północny i centralny płn-wsch.(pomijając gwarę szybecką) mają oficjalną pisownię, dialekt płd.-zach. ma swą własną, dialekt północny także a dialekt wschodni ma swoją (dla gwary krzikowskiej i świętojańskiej ta sama ortografia, troszkę inne słownictwo). Myślnik po samogł. (np. u-) oznacza pozycję na samym początku wyrazu, a przed samogł. (np. -ów), pozycję na samym końcu.

Nowofundlandzka polszczyzna - Nieaktualna tabelka, właściwą znajdziesz dalej w tym wątku

Dźwięk	Polski w Europie	Standardowy NF	Dialekt przejściowy - północny	Dialekt przejściowy - południowy	Dialekt północny	Dialekt centralny - płd.-zach.	Dialekt centralny - płn.wsch.	Dialekt wschodni - gwara krzikowska	Dialekt wschodni - gwara świętojańska
U-	U- [u]	U- [u]~[u̠]~[ʊ]	U- [ʊ]	U- [u]	U- [u]	U- [u]	U- [u]¹~[u̠]	Łö- [wœ]³	Łö- [wœ]³
O-	O- [ɔ]	O- [ɔ]	O- [ɔ]	O- [ɔ]	O- [ɔ]	O- [ɔ]	O- [ɔ]	Łâ- [wʌ]³	Łâ- [wʌ]³
Ju-	Ju- [ju]	Ju- [ju]~[ju̠]~[jʊ]	Ju- [jʊ]	Ju- [ju]	Dju- [ɟu]	Ju- [ju]	Ju- [ju]¹~[ju̠]	Jü- [(j)y]²	Jü- [jy]
ą (oprócz pozycji przed l,ł)*	ą [ɔɰ̃]	ą [ũ]~[ũ̠]~[ʊ̃]	ą [õ]	ą [õ]	öü [œy̭] lub ö[œ] (przed ł,l)	ą [ũ]	ą [ũ]¹~[ũ̠]	ą [ʊ̃]	ą [ʊ̃]
A - przy jednej miękkiej spłgł.	A [ä]	A [ä]	A [ä]	A [ä]	A [ä]	Ä [æ]	A [ä]	A [ä]	A [ä]
A - między dwiema miękkimi spłgł.	A [æ]	A [a]	A [a]	A [a]	A [a]	Ä [æ]	A [a]	A [a]	A [a]
-ów	-ów [uf]	-ów [uːf]	-ów [uːf]	-ów [oːf]	-öw [œf]~[əf]	-ów [uːf]	-ów [uːf]	-ów [uːf]	-ów [uːf]
U	U [u]	U [u]~[u̠]~[ʊ]	U [ʊ]	U [u]	U [u]	U [u]	U [u]¹~[u̠]	U [ʊ]	U [ʊ]
J-	J- [j]	J- [j]	J- [j]	J- [j]	Dj- [ɟ]	J- [j]	J- [j]	J- [j]	J- [j]
Á	A [ä]	Á [ɔː]	Á [ɑː]	ââ [ɐː]	Á [ɔː]	Á [ɑː]	Á [ɔː]	Á [ɔː]	Á [ɔː]
É (po i, j, l, rz)	E [ɛ]	É [iː]	É [iː]	É [iː]	É [iː]	É [iː]	É [iː]	É [iː]	É [iː]
É (inne pozycje)	E [ɛ]	É [ɨː]	É [ɨː]	É [ɨː]	É [ɨː]	É [ɨː]	É [ɨː]	É [ɨː]	É [ɨː]
Ó	Ó [u]	Ó [uː]	Ó [uː]	Ó [oː]	öö [œː]	Ó [uː]	Ó [uː]	Ó [uː]	Ó [uː]
AŁ, AU	AŁ, AU [äw]	AŁ, AU [äw]	AŁ, AU [ɑw]	AŁ, AU [ɑw]	ÂŁ, ÂU [ʌw]	AŁ, AU [äw]	AŁ, AU [äw]	AŁ, AU [äw]	AŁ, AU [äw]
Ę (po i, j, l, rz) (nie przed l,ł)*	Ę [ɛɰ̃]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]	Ę [ĩ]
Ę (inne pozycje) (prócz przed l,ł)*	Ę [ɛɰ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]	Ę [ɨ̃]
JĘ*	JĘ [jɛɰ̃]	JĘ [jĩ]	JĘ [jĩ]	JĘ [jĩ]	JĘ [jĩ]	JĘ [jĩ]	JĘ [jĩ]	JĘ [(j)ĩ]²	JĘ [jĩ]

¹ gwara północno-zachodnia i praska (używana w Prażce)
² [j] pojawia się przed samogłoską oprócz "i", dotyczy też JÉ
³Dla ułatwienia [w] zawsze zapisuje się jako Ł
* przed L,Ł - utrata nosowości

Wymowa H i RZ

h [ɣ] - dźwięczny odpowiednik ch

rz [r̝] - jak czeskie ř
rzy (PL) > rzi (NF)

Ponadto w dialekcie północnym

tn, dn, nn [nː]~[nn]
tń, dń, nń [ɲː]~[nɲ]
tm, dm, mm [mː]~[mm]

@Rémo - mapka będzie jutro. :-) Gwara szybecka również.

MrVassil · Lipiec 07, 2012, 10:51:55

Ciekawy pomysł.
Čekam na dialekty innych języków. Jest može jakieś specialne słownictwo dla tych dialektów?

Dynozaur · Lipiec 07, 2012, 11:20:10

Wałczenie w tak odizolowanym djalekcie?

Kiedy zaczęła się polska kolonizacja tej Nowej Funlandji, tak w ogóle?

CookieMonster93 · Lipiec 07, 2012, 11:44:13

Cytat: MrVassil w Lipiec 07, 2012, 10:51:55
Ciekawy pomysł.
Čekam na dialekty innych języków. Jest može jakieś specialne słownictwo dla tych dialektów?

Jest specjalne słownictwo, ale w wielu przypadkach napisałem sobie po prostu w zeszycie, że tyle i tyle % spośród 3000 najczęściej używanych słów jest gwarowe.
Dla dialektów polszczyzny:
ok. 1-2% w dialektach centralnych (słownictwo głównie czeskie)
ok. 2,5-3,5% pozostałe dialekty polskie
ok. 8,7% gwara szybecka (silne wpływy czeskie) - tutaj mam przykłady, które podam poniżej

Pozostałe charakterystyczne cechy nowofundlandzkiej polszczyzny i wymowa nosówek

Sz, cz, dż, ż wymawiane jako "retrofleksy" [ʂ], [ʈ͡ʂ], [ɖ͡ʐ], [ʐ]
Akcent inicjalny - na pierwszej sylabie.
Połączenia nk, ng zawsze wymawiane [nk] i [ng]!
Końcówki wyrazów obcych -nia zapisujemy i wymawiamy -nja np. Danja, Rumunja (Danji, Rumunji)
Końcówki w wyrazach obcego pochodzenia: -cji, -sji, -zji, -ii, -ji wymowa: [ɪ] zamiast [i].
To samo dotyczy nosówek: -cję, -sję, -zję, -ię, -ję wymowa: [ɪ̃] zamiast [ĩ].
Oddziela się dwuznaki apostrofem np.: s'inus, mar'znąć itp.
Nie dotyczy przedrostków np. odznaczyć (a nie od'znaczyć)

Alofony samogłosek między dwiema miękkimi spółgłoskami:
A - omówione powyżej w tabeli
E [e̞] - dźwięk pośredni między [e] oraz [ɛ]
O [o̞] - dźwięk pośredni między

oraz [ɔ]
U (zależnie od gwary) -> [u] => [ʉ]
[u̱] => [ʊ̈]
[ʊ] => [ʏ] (jak niemieckie krótkie ü)

*[u̱] jest dźwiękiem pośrednim pomiędzy [u] oraz [ʊ]
zaś [ʊ̈] pomiędzy [ʏ] oraz [ʊ]

Wymowa nosówek:
Inaczej lub prawie tak jak w Europie:
Prawdziwa samogłoska nosowa lub + [ɰ̃] (drugi wariant ok. 22% ludności NF, głównie dial. centr.) w pozycji na końcu wyrazu (także ę!) oraz przed: s, z, sz i ż
Tak jak w Europie:
+ [n] przed: d, t, cz, dż, c, dz
+ [ɲ] lub [j̃] przed: ć, dź
+ [m] przed: p, b
+ [ŋ] przed: k, g

W Europie:
Dwugłoski nosowe tworzą się tam, gdzie ich wcześniej nie było, najczęściej w pozycji przed /s/. Por. pisownię nonsens i wymowę /ˈn̪ɔw̃sew̃s/. Tego typu wymowa zdarza się także w przypadku samogłosek innych niż e i o, np. ,,awans" – /ˈavaw̃s/, ,,kunszt" – /kuw̃ʃt/.
- To zjawisko nie pojawia się w Nowej Fundlandii!

Gdzie pojawia się "Á" i "É" cytat z tego forum i porównanie do NF polszczyzny:
Najczęściej w tych samych sytuacjach, co "ó", czyli w sylabach zamkniętych spółgłoską dźwięczną (włączając nosowe, p. gwarowe dóm, kóń); często również w sąsiedztwie "r/rz ł/l". TAK
Czasami pochyleniu sprzyja obecność innej zbitki, np. pták (por. stóp, szósty). TAK
Á powstawało również przez ściągnięcie, np. w końcówkach przymiotników: małá < *małaja. NIÉ

Á pojawia się również w końcówkach czasowników odmienianych: -áć(bezokolicznik), -ám, -ász, -á, -ámy, -ácie, -áją (także ich formy imiesłowowe i w innych czasach)
Gdy odmienia się inaczej końcówka -ać (bezokolicznik) zapisywana jest i wymawiana -ać, np. pisać => piszę
Podobnie "É" - pojawia się również w końcówkach czasowników: -éć(bezokolicznik), -ém, -ész, -é, -émy, -écie, -éją (także ich formy imiesłowowe i w innych czasach) np.:

Bezokolicznik	ja	ty	on(-a,-o)	my	wy	oni,one
(po)wiedzieć	(po)wiém	(po)wiész	(po)wié	(po)wiémy	(po)wiécie	(po)wiédzą
znáć	znám	znász	zná	známy	znácie	znáją
umiéć	umiém	umiész	umié	umiémy	umiécie	umiéją

"Á" i "É" nie pojawiają się w końcówkach odmiany przez przypadki! Za to pojawiają się jak w rodzaju żeńskim i nijakim w liczbie mnogiej sylaba się zamyka np.: krowy - krów i analogicznie: serca - sérc, małpy - máłp.

"é" NIE POJAWIA SIĘ w końcówkach przysłówków w stopniu wyższym np.: lepiej, gorzej itp.

Odmiana czasownika "być" w czasie teraźniejszym w Nowej Fundlandii

Osoba	Odmienione "być"
ja	sem
ty	si (wymowa: śi)
on, ona, ono	jest
my	śmy
wy	ście
oni, one	są

Odmiana czasowników w czasie przeszłym z czasownikiem posiłkowym "być" - w języku literackim obok "normalnej" europejskiej odmiany

Przykład: (z)robić

Europa i NF	NF sposób I	NF sposób II
(Z)robiłem	Sem (z)robił	(Z)robił sem
(Z)robiłam	Sem (z)robiła	(Z)robiła sem
(Z)robiliśmy	Śmy (z)robili	(Z)robili śmy
(Z)robiłyśmy	Śmy (z)robiły	(Z)robiły śmy
(Z)robiliście	Ście (z)robili	(Z)robili ście
(Z)robiłyście	Ście (z)robiły	(Z)robiły ście

CytatWałczenie w tak odizolowanym djalekcie?
Kiedy zaczęła się polska kolonizacja tej Nowej Funlandji, tak w ogóle?

Polska kolonizacja się zaczęła w XVw. i do 1914r. europejska odmiana polskiego była tutaj normą. Wałczenie pojawiło się w NF jakoś w XVIw.
EDIT: Nie wiem czy zatem można mówić o izolacji, europejska polszczyzna miała cały czas wpływ na nowofundlandzką, zwłaszcza, że wymyśliłem sobie, że w czasie I i II WŚ wielu Polaków tu migrowało.
---
Mapka NF wkrótce^^

EDIT: w NF ok. 10,1 mln ludzi posługuje się polszczyzną, w tym 1,9 mln Polaków(urodzonych w PL i potomków emigrantów wojennych) :-)

Todsmer · Lipiec 07, 2012, 12:21:28

Zastanawiam się, czy to jeszcze dialekt, czy już osobny język

Towarzysz Mauzer · Lipiec 07, 2012, 14:32:17

CytatPolska kolonizacja się zaczęła w XVw. ...

...przybyciem Jana z Kolna?

Todsmer · Lipiec 07, 2012, 14:38:24

Może Wikingowie grenlandzcy w dalszym ciągu mieli wtedy kontakt z Ameryką (i Europą)? I za ich pośrednictwem Polacy przybyli na Nową Fundlandię?

CookieMonster93 · Lipiec 07, 2012, 16:52:04

Różnice są głównie fonetyczne, choć wyrazów trochę też jest. :-) Nowofundlandzkiej polszczyzny ciąg dalszy:
Zasady wymiany głosek:
a:e np. las, w lesie
e:ó np. niesie, niósł

Charakterystyczne słownictwo

Staropolszczyzna:

białka - kobieta
chaszcza - motłoch, zgraja
chędogi - piękny, ładny, śliczny
czerepica - dachówka
czysło - liczba
gizd - niechluj
gierka - dziwka
haby - odzież
hynszt - koń (rzadko używane, częściej - koń)
inszy - inny
miłować - kochać (kocháć jest bardzo rzadko używane)
rajek - swat
takoż - także, również
umalić/umaláć - pomniejszyć/pomniejszać
uwielżyć/uwielżáć - powiększyć/powiększać
usilstwo - wymuszenie
wandel - mandat, kara pieniężna (używane bardzo często, także w prawie nowofundlandzkim)
(za)kaszubić się - odgrodzić/odgradzać się od świata
(za)wżdy - zawsze

Bohemizmy:

jen - tylko
spiet (od zpět) - z powrotem
wysłowność (od výslovnost) - wymowa
wysłowić/wysławiáć - wymówić, wymawiać
posledni - ostatni
kluk - chłopiec
holka - dziewczyna
sy (od si) - sobie
zastawić się/zastawiáć się - zatrzymywać/zatrzymać się
przece - przecież
(zapożyczeniem jest też tworzenie czasu przeszłego z użyciem "być" i odmiana tego czasownika)

Anglicyzmy:

róf (rófu, na rófie) - dach
c.d.n.

Cytat: tqr w Lipiec 07, 2012, 12:21:28
Zastanawiam się, czy to jeszcze dialekt, czy już osobny język

Dialekt :-) Jest zrozumiały, słownictwem się dużo nie różni, bardziej różni się fonetycznie. Jedynie gwarę szybecką(o tym później) można by uznać za inny język.

Dynozaur · Lipiec 07, 2012, 16:57:37

Cytat: CookieMonster93 w Lipiec 07, 2012, 16:52:04
posledni - ostatni

Pośledni to staropolskie słowo (dzisiaj też istnieje, ale w ujemnym znaczeniu "kiepski jakościowo").

Cytat: CookieMonster93 w Lipiec 07, 2012, 16:52:04róf (rófu, na rófie) - dach

Szkoda, że nie "rofu, na rofie".

CookieMonster93 · Lipiec 07, 2012, 16:59:22

Cytat: Dynozaur w Lipiec 07, 2012, 16:57:37
1. Pośledni to staropolskie słowo (dzisiaj też istnieje, ale w ujemnym znaczeniu "kiepski jakościowo").
2. Szkoda, że nie "rofu, na rofie".

1. Wiem, ale z "s" mi się bardziej podoba. :-) Poza tym mogło tak być, że przeniknęło przez czeski. :-)
2. W roof jest długie "ó" i postanowiłem to zachować, nie zawsze ó:o się wymienia, patrz: ból. :-)

Obiecana mapka:

CookieMonster93 · Lipiec 07, 2012, 17:44:33

Gwara szybecka (j. polski)

Cechy charakterystyczne:
Zapis "é" jako "í" (po j, i, l, rz) lub "ý"
é, ú występują w wyrazach obcego pochodzenia, é także w końcówkach przymiotników(omówione poniżej) - cecha czeska i w końcówkach odmiany przez przypadki. :-)
Końcówki przymiotnika i liczebnika (liczba pojedyncza) są wymawiane długo, np.: ładný, głupí, pierwszá, wielkié - cecha czeska.
Duży wpływ języka czeskiego na słownictwo i częściowo wymowę, słaby na gramatykę.

Alfabet dla gwary szybeckiej:
Aa Áá[ɑː] ą[ũ] Bb Cc Czcz Ćć Dd Dzdz Dżdż Dźdź Ee Éé[eː] ę[ĩ]~[ɨ̃] Ff Gg Hh[ɣ] Chch

Ii Íí[iː] Jj Kk Ll Łł[w] Mm Nn ń Oo Óó[oː] Pp Rr Rzrz[r̝] Ss Szsz Śś Tt Uu Úú[uː] Ww y ý[ɨː] Zz Żż Źź

Słownictwo - przykłady

Úż – już
Útro – jutro
Moc – bardzo
Se – się
Spátki – z powrotem
Pajedzieć – powiedzieć
Odmiana:
Já paím, ty paísz, on(-a,-o) paí, my paíme, wy paíte, oni paídzą
Skwielí – świetny, znakomity
Skwiele – świetnie, znakomicie
Przánie – życzenie
Wíc – więcej
Nejwíc – najwięcej
Krásný – piękny
Piekný – piękny
Dwerze – drzwi (M. dwerze, D. dwýrz, C. dwerzom, B. dwerze, N. dwerzami, Ms. dwerzák, W. dwerze!)
Odmiana czasownika ,,być":
Já sem, Ty Si (wymowa śi), on(-a,-o) je/jest, my sme, wy ste, oni są
Já – ja
Ne – nie
Ano – tak
Gde, gdeś – gdzie, gdzieś
Kdo, kdoś (wymowa gdo, gdoś) – kto, ktoś
Není – nie jest/nie ma
zas lub zase - znowu
Mezy - między
nebo - albo

Inne cechy - wkrótce :-)

Todsmer · Lipiec 07, 2012, 18:52:21

Sprytnie powyznaczane te regiony - chyba w każdym Polacy mają większość

I czemu angielski urzędowy? Przecież po polsku mówi większość społeczeństwa -> każdy rozumie polski, po angielsku mówi drobna mniejszość -> nie każdy rozumie (rozumiał podczas ustalania języka urzędowego) angielski.

CookieMonster93 · Lipiec 07, 2012, 18:53:49

Cytat: tqr w Lipiec 07, 2012, 18:52:21
Sprytnie powyznaczane te regiony - chyba w każdym Polacy mają większość
I czemu angielski urzędowy? Przecież po polsku mówi większość społeczeństwa -> każdy rozumie polski, po angielsku mówi drobna mniejszość -> nie każdy rozumie (rozumiał podczas ustalania języka urzędowego) angielski.

Angielski jest tak jakby językiem międzynarodowym, urzędowe jest wszystkie 8 :-) Nie każdy rozumie polski,bo posługuje nim się ponad 50% społeczeństwa. :-) Co ciekawe, stolicą regionu jest zawsze miasto, gdzie są używane wszystkie języki danego regionu. :-) Tak, Polacy zwykle są większością. :-)
EDIT: Polski jest bardzo rozbity na dialekty, a angielskie są bardzo podobne, drobne nieznaczące różnice, to też ważna rzecz.