Polskie Forum Językowe

To w temacie to nie literówka, tylko celowa gra słów (na UW nahuatl).
W tym roku znów jestem na uwuańskim ogunie z nahuatla, ale tym razem już nic mi nie przeszkodzi (inszallah) w chodzeniu. No, może nic okromie straszliwie wczesnej pory zajęć...
Tytułem wstępu: przedmiot ma dwie prowadzące (P1, P2), póki co mieliśmy kulturówkę, wymowę i ciut gramatyki. Teraz wrzucam fonetykę, gram. pojawi się (ponownie inszallah) jutro.

samogłoski:
a, e, o, i - zapis ortograficzny pokrywa się z IPA . Istnieją też wersje długie, oznaczane makronem (ā, ē, ō, ī; tak ma słownik, z którego korzystamy), podwojeniem (niektóre współczesne ortografie) lub nie oznaczane wcale (teksty klasyczne i propagowana przez P1 "standardowa" ortografia, teksty zapisane w której będziemy analizić na zajęciach).  P1 twierdzi, że oznaczanie długości na piśmie jest zbędne, bo natyw i tak wie, co przedłużyć, a czego nie, zaś ortografia nie do tego służy, by była fonetyczna. Problem w tym, że ta różnica jest fonemiczna. Fszak rófnie topsze moszna py pisać po polsku f ten sposóp, po pszeciesz natyf i tak fie, która kłoska jest ćfięczna, a która nie.

spółgłoski:
p, t, k, kʷ, ʔ - ortograficznie p, t, c~qu, cu~uc, h. Zapis qu dla [k] pojawia się przed i i e, w pozostałych pozycjach jest c. Zapis uc jest wariantem cu w kodzie sylaby, przez co często przy odmianie te litery się przestawiają; w tekstach historycznych spotyka się też qu jako zapis [kʷ]. Głoska [ʔ] - nazywana przez obie prowadzące glottal stopem - wymawia się wg. P1 inaczej w środku i inaczej na końcu wyrazu, przy czym wymowa w środku jest mocniejsza, a końcowa ledwo słyszalna; dla mnie jej wymowa ze śródgłosu brzmiała jak [ç] (na kartkach z wymową, które otrzymaliśmy, jest zresztą użyte właśnie [ç]), a z wygłosu jak [h], w każdym razie zwarcia krtaniowego to nie przypominało. W tekstach klasycznych [ʔ] nie było zapisywane.
s, ʃ - pisane z~c, x. Zapis c dla [s] pojawia się przed i i e, w pozostałych pozycjach jest z; historycznie pojawiał się też zapis s i ç.
tɬ, ʦ, ʧ - pisane tl, tz, ch. Na zajęciach zamiast [tɬ] używamy [tl].
m, n - zapis pokrywa się z IPA. W pewnych pozycjach zdarzają się wahania zapisu m~n. W tekstach klasycznych n z kody sylaby bywało redukowane do tyldy nad samogłoską.
l, j, w - pisane l, y, hu~uh. Zapis hu~uh działa na tej samej zasadzie co cu~uc; w tekstach historycznych zapisuje się ten dźwięk na mnóstwo innych sposobów, m. in. jako v. P2 twierdzi, że uh w pozycji końcowej wymawia się [uh], ale jakoś w to nie wierzę. Również [j] miało dawniej różne inne wersje zapisu, n.p. j.

Świetne, czekam na więcej!

[...........]

Zgadzam się z przedmówcami - język interesujący, ciekawy, fajnie by było przynajmniej podstawy podstaw poznać  :-P

No i dziękujemy za tak miły prezent  ;-D ;-D ;-D

PS: Są jakieś podręcznik to tego języka?
PS2: wiedzieliście li o tym? Je to prawdziwy słownik, czy raczej nic nie wart? (http://pl.glosbe.com/pl/nah/dom)

[...........]

Cytat(a już na pewno nie są tak kompletne jak angielskie).

A jeszcze pewnie to strzelam - hiszpańskie ;P A do reszty to dzięki =D

Cytat[...] "dom" to chyba faktycznie "chāntli" (chociaż oznacza to chyba 'house', budynek jako taki; zgaduję, iż częściej jest używane "calli" 'home, house') [...]

Ja mam w notatkach calli jako 'dom, budynek', a chāntli jako 'ognisko domowe'.

Obiecana gramatyka. Nie było jej dużo, a to co było, było raczej chaotyczne.

Rzeczowniki w formie słownikowej składają się z tematu i "końcówki mianownika zwanej z angielska końcówką absolutywną". Spośród owych końcówek absolutywnych na razie poznaliśmy jedną: -tl, które może być jeszcze poprzedzone krótkimi -a- i -i-; np. tematem od caxitl 'naczynie' jest cax, a od māitl 'ręka' - mā. Należy przy tym uważać na przestawiające się litery (cuahuitl 'drzewo' ma temat cuauh) i wymianę m do n (quēmitl 'ubranie' ma temat quēn).

Sam rzeczownik może służyć za zdanie, np. calli 'dom (budynek), pokój' może też w innych kontekstach znaczyć 'to jest dom' albo 'on jest domem'.

Istnieje specjalna seria prefiksów, która pozwala odmieniać takie "predykatywne rzeczowniki" przez osoby:
ni- 'jestem'
ti- 'jesteś'
- 'jest'
ti- 'jesteśmy'
am-, an-[1] 'jesteście'
- 'są'
Odmiana 'być domem' przez osoby będzie więc wyglądała: nicalli, ticalli, calli, ticallli, ancalli, calli.
Odmiany 'być domami' jeszcze nie tykaliśmy.

Druga grupa prefiksów to prefiksy dzierżawcze. Dołącza się je do jakichś-tam-różnych-form, które czasem są równe tematowi (czyli cal dla calli), a czasem tematowi wzbogaconemu o -uh (czyli dla ātl 'woda' będzie to āuh). Zdaje się, że zależy to od tego, czy wyraz kończy się samo- czy spółgłoską. Prefiksy są następujące:
no-[2] 'mój'
mo-[2] 'twój'
i-[3] 'jego'
to-[2] 'nasz'
amo-[2] 'wasz'
im-, in-[1] 'ich'
Tak więc odmiana dzierżawcza rzeczownika 'dom' to: nocal, mocal, ical, tocal, amocal, incal.

Liczbę mnogą przedmiotów posiadanych tworzy sufiks -huan (coś jak węgierskie -i), którego używa się do wszystkich rzeczowników (tych z podstawą dzierżawczą równą tematowi i tych z dodatkowym -uh w liczbie poj., które w mnogiej zanika).
Odmiana dzierżawcza 'domów' to: nocalhuan, mocalhuan, icalhuan, tocalhuan, amocalhuan, incalhuan.

[1] wersje z m pojawiają się przed samogłoskami i przed spółgłoskami wargowymi, wersje z n w pozostałych pozycjach. Na piśmie przed wargowymi można spotkać zapis n, np. od pilli 'szlachcic' (temat pil) mamy impil~inpil 'ich dziecko' (tak, 'szlachcic' z dzerżawczością zmienia się w 'dziecko', P2 opowiedziała nam nawet objaśniającą to legendę; żeby było zabawniej pilli tak dokładnie oznacza 'dziecko mężczyzny', a 'dziecko kobiety' to conētl); jak podaje P2 za jakąś książką, oba zapisy są poprawne.

[2] jeśli dwie krótkie samogłoski lądują koło siebie, to jedna z nich wypada, przy czym hierarchia to a,e>o>i, stąd od icxitl (temat icxi) mamy nocxihuan 'moje stopy', nie *noicxihuan. Samogłoski długie zachowują się różnie: czasem coś wywalają, a czasem nie, w notatkach mam noāmox 'moja książka' od āmoxtli 'książka', n(o)āxcā 'moja własność' od āxcāitl 'własność' i nāuh 'moja woda' od ātl 'woda'. Wypadanie samogłosek omówiliśmy dopiero przy prefiksach dzierżawczych, ale domyślam się, że przy prefiksach bycia jest podobny bajzel.

[3] a ta samogłoska jak raz nie wypada nigdy, prawdopodobnie dlatego, że jest długa (http://en.wikipedia.org/wiki/Classical_Nahuatl_grammar#Possessor_prefixes), ale na zajęciach jakoś nie było o tej cesze mowy.

[...........]

Cytat: Ghoster w Październik 19, 2013, 21:03:52
Mógłbym coś napisać o liczbie mnogiej w Nahuatlu, jeśli nie masz tego w planach.

Śmiało. Moje plany są uzależnione od tego, co pojawi się na zajęciach, ale nie zaszkodziłoby dowiedzieć się czegoś nawprzód.

Ciekawe, ciekawe, ale wnioskując po linku mamy tu do czynienia z klasycznym nahuatl, tak? Czym klasyczny się różni od obecnego?

[...........]

Cytat: Pluur w Październik 19, 2013, 22:39:19
Ciekawe, ciekawe, ale wnioskując po linku mamy tu do czynienia z klasycznym nahuatl, tak? Czym klasyczny się różni od obecnego?

Tak, z klasycznym (https://usosweb.uw.edu.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot%28prz_kod:4018-LEK-NAH0-OG%29). Według P1 obecny nahuatl ma liczne wpływy hiszpańskie, głównie w morfoskładni.

CytatTak, z klasycznym. Według P1 obecny nahuatl ma liczne wpływy hiszpańskie, głównie w morfoskładni.

Cytat"Obecny nahuatl" może się oczywiście różnić (zdecydowanie liczba mnoga może być regularna, a także większość dialektów straciła zwarcie krtaniowe), ale ucząc się klasycznego nahuatlu na pewno można się dogadać z dumnymi potomkami Azteków. xd

Dźńx, ale jak to możliwe że do dziś dzień jest zrozumiały dla potomków (jest tak jak z polskim z XVI wieku, że ogólnie zrozumiesz większość, ale jednak to co innego, czy jednak mniejsze różnice)?

Kiedy coś więcej?

Jutro mam następne zajęcia (chyba że znów zaśpię, dziś zaspałem na 13.15...), ale pewnie dopiero w wejkend znajdę czas coś wrzucić.

EDIT:
Mam dar proroczy. Przewidziałem, że nowa moda na podpalenia przeniesie się z Podlasia do Gdańska, że przyszłotygodniowe zajęcia z typologii zostaną odwołane i że zaśpię na dzisiejszy nahuatl. Sprawdziło się w 100%.

[...........]

Za ostatnie dwa tygodnie najwyraźniej nie pojawiło się na nahuatlu zbyt dużo nowego materiału, ale wrzucam to, co mam.

Ćwiczyliśmy sobie nakładanie się 'być' na 'mieć', tzn. sytuację, gdy po zaimku osobowym pojawia się prefiks dzierżawczy.
ni 'ja' + ī 'jego' + macehaulli 'poddany, plebejusz' -> nīmacehual 'jestem jego poddanym'
(por. ni 'ja'  + macehaulli 'poddany, plebejusz' -> nimacehualli 'jestem plebejuszem')
ti 'ty' + īn 'ich' + macehaulli 'poddany, plebejusz' -> tīmmacehual 'jesteś ich poddanym'
ti 'my' + īn 'ich' + macehaultin 'poddani, plebejusze' -> tīmmacehualhuan 'jesteśmy ich poddanymi'

Była też mowa o pełnych formach zaimków osobowych, które w tym wątku opisał już Ghoster.

Spoiler

Nehuatl - Ja
Tehuatl - Ty
Yehuatl - On/ona/ono
Tehuantin - My
Amehuantin - Wy
Yehuantin - Oni

[Zamknij]

W rzeczownikach złożonych dominujący jest drugi człon. On też jako jedyny ma końcówkę absolutywną.
tēuctli 'pan, władca' + cuīcatl 'pieśń' -> tēcuhcuīcatl 'pieśń władcy'
tōtōtl 'ptak' + nacatl 'mięso' -> tōtōnacatl 'drób, mięso drobiowe'
zacatl 'trawa' + calli 'dom' -> zacacalli 'szałas'
tepētl 'wzgórze' + yacatl 'nos' -> tepēyacatl 'szczyt'
ātl 'woda' + xāyacatl 'twarz' -> Āxāyacatl 'Wodna Twarz (http://pl.wikipedia.org/wiki/Axayacatl)'

Wyraz in to zdaje się jakiś rodzajnik, który najwyraźniej lubi asystować w konstrukcjach dzierżawczych
īcōl in pilli - dziadek dziecka (cōlli to dziadek)

Odpowiednik przyimków (pan 'w', huān 'z') łączą się z rzeczownikami przez konstrukcje dzierżawcze.
īpan calli - w domu, dosł. jego-w dom (por. tureckie ev içinde, dosł. dom wnętrze-jego-w)
īpan īcal - w jego domu, dosł. jego-w jego-dom (tur. evi içinde, dosł. dom-jego wnętrze-jego-w)
Xuan īhuān in Maria - Juan z Marią, dosł. Juan jego-z [the] Maria
Zgaduję, że nopan znaczyłoby 'we mnie', a mohuān 'z tobą'.

Parę słów przydatnych do dialogów:
cāmpa, cānin - gdzie
ōmpa - tam
cah - być, jest (opcjonalne)
quēmah - tak
ahmō - nie; nie jest

-cāmpa (cah) mopil? - gdzie jest twoje dziecko?
-nopil īpan īcal in Maria - moje dziecko jest w domu Marii

-amochān? - czy to wasz dom?
-quēmah, tochān - tak, to nasz dom
-ahmō, ahmō tochān - nie, to nie jest nasz dom

Ciekawa jest sprawa z nazwami zwierząt sprowadzonych do Mezoameryki przez Europejczyków - są to wyrazy rdzenne, które wraz z pojawieniem się nowych stworów zmieniły znaczenie. I tak nie wiadomo, co wcześniej oznaczał wyraz pitzotl, ale dziś jest to 'świnia', wyraz ichcatl 'owca' pierwotnie oznaczał 'bawełnę', zaś nazwa 'kurczaka' - piotl, pipiolotl - to najpewniej onomatopeja, tylko nie wiadomo, czy rdzenna czy hiszpańska, bo Hiszpanie mieli podobną onomatopeję na kwilenie kurczęcia.

W przyszłym tygodniu na UW szykuje się konfa poświęcona rdzennym ludom Ameryki. W planach jest też prezentacja książki w języku nahuatl. Wrzucę szczegóły, jak tylko do mnie dotrą.

Program konferencji. (http://www.obta.uw.edu.pl/pliki/akt/conference%20program%2011.pdf)

EDIT:
Minister szkolnictwa wyższego wspomina w wywiadzie o naszym nahuatlu. (http://natemat.pl/80649) Poziom komentarzy niestety jak zwykle.

Raport z kolejnych zajęć:

Końcówka hui pojawia się w formach posesywnych rzeczowników: oquichtli 'mężczyzna', ohtli 'droga', stąd np. 'mój mężczyzna' to noquichhui. Dokładniejsze wyjaśnienie udało mi się znaleźć tutaj (http://www.languageinindia.com/nov2011/bedellnawatorugo.pdf) na stronie 6.

Końcówka yo oznacza stałe posiadanie, np. tlancuāitl 'kolano' notlancuāyo 'moje kolano [integralna część mnie]', eztli 'krew', nezzo 'moja krew [j.w.]', być może też huentli 'ofiara', tohueyo 'Totonakowie (http://pl.wikipedia.org/wiki/Totonakowie), dosł. nasze ofiary [integralne, należne nam, istniejące po to, żebyśmy ich mogli poświęcać]'.

Trochę podobnie jak w japońskim, rzeczowniki w nahuatlu mogą mieć różne natężenie honoryfikatywności. Na szczęście nie trzeba się uczyć co drugiego słowa w innej formie, gdyż odcień grzeczności można uzyskać przez złożenia z trzema rzeczownikami:
tzintli - mały, ukochany (ten wyraz jest silnie zgramatykalizowany i w większości słowników funkcjonuje jako morfem, a nie rzeczownik; żeby było zabawniej, jest sobie też taki rzeczownik jak tzīntli, który nasz słownik przekłada jako 'bottom, base, anus')
tlazohtli (w klasycznych tekstach pisane też przez ç: tlaço(h)tli) - miłość
mahuiztli - szacunek, honor

Pierwszy stopień grzeczności to złożenie wg. wzoru wyraz podstawowy + tzintli:
caltzintli 'szanowny dom'
nocaltzin 'mój szanowny dom'

(Dla przypomnienia: w złożeniach tylko ostatni człon może mieć końcówkę absolutywną.)

Co ciekawe, liczbę mnogą od posesywnych złożeń z tzintli uzyskuje się przez podwojenie:
nocaltzitzinhuan 'moje szanowne domy'
W żadnym przykładzie nie mam nieposesywnej liczby mnogiej, więc prawdopodobnie to nie jest tak łatwe, że brzmi ona caltzitzintli 'szanowne domy'.

To samo złożenie może mieć też znaczenie zdrobniałe:
tlacatl 'człowiek'
tlacatzintli 'szanowny człowiek ~ mały człowiek'

A dla niektórych rzeczowników litościwe:
icnotl 'sierota'
icnotzintli 'nieszczęsna sierota'

Drugi stopień grzeczności to złożenie tlaço(h)tli + wyraz podstawowy + tzintli:
tlaçocaltzintli 'drogi i szanowny dom'

Trzeci stopień ma wzór tlaço(h)tli + mahuiztli + wyraz podstawowy + tzintli:
tlaçomahuizcaltzintli 'czcigodny, drogi i szanowny dom'
notlaçomahuiznantzin 'Miriam matka Jeszui, dosł. moja czcigodna, droga i szanowna matka'

Nadgryźliśmy też czasowniki, ale nie padło nic, czego Ghoster nie byłby opisał wcześniej.

[...........]

Cytat: Ghoster w Listopad 17, 2013, 00:48:10

Cytat: Hapana MtuKońcówka yo oznacza stałe posiadanie, np. tlancuāitl 'kolano' notlancuāyo 'moje kolano [integralna część mnie]', eztli 'krew', nezzo 'moja krew [j.w.]', być może też huentli 'ofiara', tohueyo 'Totonakowie, dosł. nasze ofiary [integralne, należne nam, istniejące po to, żebyśmy ich mogli poświęcać]'.

Co jest nie tak z tymi ludźmi? :ó

Na resentyment nie cierpieli...

Kolejne zajęcia.
Ćwiczyliśmy odmianę czasownika przez osoby podmiotu (ni- 'ja', ti- 'ty', zero 'on(a/o)', ti- -h 'my', an(am)- -h 'wy', -h 'oni, one') i dopełnienia

Cytat: Ghoster w Październik 30, 2013, 00:52:25
"Nech" 'Mnie';
"Mitz" 'Ciebie';
"Qui" 'Jego/jej' ("Qu" przed "i" oraz "e", w przeciwnym wypadku zmienia się na "C");
"Tech" 'Nas';
"Amech" 'Was';
"Quin" 'Ich' ("N" zamienia się na "M" przed samogłoskami)
Oraz:
"Te" 'Kogoś';
"Tla" 'Coś'.

Interfiks dopełnieniowy trzeciej osoby liczby pojedynczej 'jego, jej' występuje w wersji z samogłoską -qui-, gdy użycie samej spółgłoski byłoby sprzeczne z modelem sylaby (C)V(C), a więc po prefiksie zakończonym na spółgłoskę, a przed tematem rozpoczętym od tejże. W pozostałych przypadkach składa się z samej spółgłoski z dwoma wariantami graficznymi qu przed e, i oraz c gdzie indziej.

Przykład na wymianę c [k] ~ qui [ki]:
caqui - słuchać
niccaqui in cuīcatl - słucham pieśni
ticcaqui in cuīcatl - słuchasz pieśni
quicaqui in cuīcatl - słucha pieśni
ticcaquih in cuīcatl - słuchamy pieśni
anquicaquih in cuīcatl - słuchacie pieśni
quicaquih in cuīcatl - słuchają pieśni

Przykłady z c [k] i qu [k]:
itta - widzieć
niquitta tlacualli - widzę jedzenie
āna - brać
nicāna tamalli - biorę tamal(a) (http://pl.wikipedia.org/wiki/Tamal)

Kolejna zasada mówi, że w czasowniku można wyrazić tylko jedno dopełnienie, a dopełnienie dalsze ma pierwszeństwo nad bliższym:
maca - dawać
nimitzmaca tlaqualli - daję ci jedzenie
Istnieją jakieś specjalne formy, które pozwalają wyrazić dwa dopełnienia, ale poznamy je dopiero za kilka zajęć.

Przy okazji poznaliśmy pierwszy sposób na wyrażenie posiadania:
piya, pia - strzec; mieć (drugie znaczenie pod wpływem hiszp.)
ome - dwa
niquimpiya ome nopilhuan - mam dwoje własnych dzieci

Ciekawe jest włączanie prefiksów dopełnienia -tla- 'coś' i -te- 'kogoś' do słowotwórstwa:
cua - jeść
nitlacua - jem coś, jem sobie
nitecua - jem kogoś
tlacualli - jedzenie
tlacuani - zwierzę niepolujące na ludzi
tecuani - zwierzę polujące na ludzi; kanibal (drugie znaczenie pod wpł. hiszp.; Nahua nie zjadali ludzi, co najwyżej zjadali bogów w postaci ludzkiej ofiary, a to jakoby co innego)

Samo -ni ma znaczenie podobne do tureckich morfemów -r, -ar, -ır, gdyż tworzy imiesłowy w znaczeniu 'taki, który coś robi', jak i jest podstawą dla czasu nazywającego zwyczaje.

I jeszcze rzadki przykład na złamanie zasady tylko jednego dopełnienia w czasowniku:
maca - dawać
nitlamaca - daję coś, daję komunię
nitetlamaca - daję coś komuś (!)

W nahuatlu mamy też formy zwrotne (podaję je już połączone z wykładnikiem właściwej osoby):
nin(o)-
tim(o)-
m(o)-
tit(o)- -h
amm(o)- -h
m(o)- -h

Przykłady czasowników posiadających odmianę zwrotną:
ehua - podnosić, wyruszać, podnosić się~wstawać (przechodni, nieprzechodni, zwrotny)
niquehua coatl - podnoszę węża
nehua - wyruszam
ninehua - podnoszę się, wstaję

ihtotia - tańczyć z kimś, tańczyć (przechodni, zwrotny)
nimitzihtotia - tańczę z tobą
ninihtotia - tańczę sobie (i przed zwarciem krtaniowym jest silniejsze niż zwykle i dlatego wypiera o z nino-)

Dalej czasowniki.

Niektóre czasowniki zwrotne mogą przyłączać dopełnienie. W takich czasownikach dopełnienie stoi pomiędzy podmiotem a zwrotnością. Przykład:
maca 'dawać'
nicmaca 'ja daję go'
ninomaca 'ja siebie (od)daję'
nicnomaca 'ja siebie (od)daję jemu'

quimaca 'on daje go'
momaca 'on siebie (od)daje'
quimomaca 'on siebie (od)daje jemu'

Istnieją dwa prefiksy ruchu: on 'ruch na zewnątrz, dalej od mówiącego, dotamtąd' i hual 'ruch do wewnątrz, ku mówiącemu, dotąd'. W ciągu prefiksów ich miejsce jest po podmiocie i dopełnieniu, a przed zwrotnością. Przykłady:
huica - nieść
onhuica - zabrać
hualhuica - przynieść

aci - przybywać
hualaci - przybywać (do miejsca, gdzie jest mówiący)
onaci - przybywać (do miejsca, gdzie nie ma mówiącego)

Samogłoska z prefiksu on potrafi narzucać swoją barwę wcześniejszym samogłoskom, np. ni + c + on + huica -> noconhuica 'ja to zabieram'.

Morfemy strony sprawczej to tia, a, ltia, huia. Ich dodanie może spowodować elizję samogłoski w temacie oraz zmiany a->i, /s/->x, t->ch, tz->ch. Znaczenie takich czasowników to 'sprawiać [prosić, kazać itp.], że ktoś coś zrobi'.
tzilini 'bić' (o dzwonach)
tzilinia 'bić' (w dzwony)

caqui 'wiedzieć, słyszeć'
caquitia 'informować'

miqui 'umierać'
mictia 'zabijać'

choloa 'uciekać'
chololtia 'sprawiać, że ktoś ucieka, przeganiać kogoś'

aci 'przychodzić, sięgać'
axitia 'sprawiać, że ktoś przychodzi, sięga'

matzi 'wiedzieć'
machtia 'uczyć'

quiça 'wychodzić'
quixtia 'sprawiać, że ktoś wychodzi'

huetzca 'śmiać się'
huetzquitia 'rozśmieszać'

Morfemy form aplikatywnych to lia, a, lhuia. Ich dodanie może spowodować te same zmiany, co w wypadku morfemów sprawczych. Znaczenie takich czasowników to 'robić coś komuś, dla kogoś'.

maca 'dawać'
maquilia 'dawać komuś'

cui 'brać'
cuilia 'zabrać komuś'

Możliwe jest nałożenie aplikatywności na sprawczość:
miqui 'umierać'
mictia 'zabijać'
mictilia 'zabijać dla kogoś'

Wszystkie powyższe formy (sprawcze, aplikatywne, aplikatywne od sprawczych) mają dopełnienie.
niccaquitia 'informuję go'
anquimchololtia 'sprawiacie, że oni uciekają, przeganiacie ich'
tinechmaquilia 'dajesz mi'
niccuilia 'zabieram mu'
nimitzmictia 'zabijam cię'
nimitzmictilia 'zabijam dla ciebie'

Ugrzecznione formy czasownika semantycznie dają ten sam efekt, co dodanie do rzeczownika -tzintli: wypowiedź jest ładniejsza, grzeczniejsza, bardziej dystyngowana. Tworzy się je łącząc zwrotność z formą sprawczą lub aplikatywną (obojętnie którą, bo i tak tracą swoje wyjściowe znaczenie), np. ticcui in atl 'bierzesz wodę' to w wersji ugrzecznionej ticmocuilia in atl 'bierzesz wodę', ewentualnie ticmocuitia in atl 'bierzesz wodę'. Jeśli coś takiego ma też mieć znaczenie kauzatywne lub aplikatywne, to trzeba podwoić końcówkę, np. ticmocuititia in atl 'karzesz mu brać wodę; prosisz go, by wziął wodę; sprawiasz, że on bierze wodę', ticmocuililia in atl 'zabierasz mu wodę'.

Czasownik 'iść' jest nieregularny i w czasie teraźniejszym odmienia się tak
niyauh - idę
tiyauh - idziesz
yauh - idzie
tihuih - idziemy
anhuih - idziecie
huih - idą
Ponadto w połączeniu z przedrostkiem ruchu hual daje huallauh 'iść ku mówiącemu, przychodzić', a jego formą ugrzecznioną jest zwrotność+huica (samo huica znaczy 'nieść'), np. mohuica 'on idzie', timohuica 'ty idziesz'.

Cytat: Hapana Mtu w Listopad 03, 2013, 18:26:11Zgaduję, że nopan znaczyłoby 'we mnie', a mohuān 'z tobą'.

I tak właśnie jest, ale o tym napiszę indziej w następnym poście.

Słówka relacyjne
Znaczeniowo słówka relacyjne są to najczęściej odpowiedniki polskich przyimków, jednak ich zachowanie różni się od tego, do czego przyzwyczaiły nas języki indoeuropejskie i przypomina raczej konstrukcje węgierskie, tureckie i arabskie.
Ich właściwości podam na przykładzie słówka pan 'na'.

Słówka relacyjne odmieniają się przez kategorię osoby posiadacza, tworząc odpowiedniki indoeuropejskich konstrukcji przyimek + zaimek osobowy:
nopan - na mnie
mopan - na tobie
ipan - na nim
topan - na nas
amopan - na was
impan - na nich

Również z rzeczownikami łączą się na zasadzie związku dzierżawczego, przy czym mogą stać zarówno po rzeczowniku, którego dotyczą, jak i przed nim:
ipan (in) tetl / (in) tetl ipan - na kamieniu
ipan (in) noteuh / (in) noteuh ipan - na moim kamieniu

Możliwe jest też utworzenie z nimi wyrazu złożonego, przy czym wyraz taki nie będzie miał końcówki absolutywnej.
tepan - na kamieniu
notepan - na moim kamieniu

Między tymi dwoma modelami istnieje drobna różnica semantyczna - wersja z dzierżawczością jest bardziej o konkretna ((in) tetl ipan 'na [tym] kamieniu'), podczas gdy złożenie jest ogólniejsze (tepan '[w ogóle] na kamieniu; na wszystkich kamieniach').

Słówka relacyjne mają też oczywiście wersję ugrzecznioną, tworzy się ją przez morfem tzinco:
ipantzinco (in) tetl / (in) tetl ipantzinco - na [szanownym] kamieniu
tepantzinco - na [szanownym] kamieniu
ipantzinco (in) noteuh / (in) noteuh ipantzinco - na moim [szanownym] kamieniu
notepantzinco - na moim [szanownym] kamieniu

Lista słówek relacyjnych:
pan - na
tech - przy
huan - wraz z; ma też funkcję spójnika rzeczowników - por. tureckie ile, japońskie to
(ti)ca[1] - za pomocą
icampa - za (z tyłu)
nahuac - obok
(t)icampa[1] - na czubku, na głowie
(ti)tlan[1] - obok, pod, koło
c(o)[2][3] - w, na, u ('czysty' miejscownik)
pa[3] - ku, od, ileś kroć
huic - ku
chan - w domu
yan[4] - w
can[4] - w
panpa - z powodu
ixpan - naprzeciw
ihtic - w
tzintlan - pod
ixpanpa - ku, od
copa - w sposób
techcopa - w związku

Uwagi
[1] Wersje z t(i) pojawia się w złożeniach z rzeczownikami:
noca - za moją pomocą
tochtica - za pomocą królika
[2] Wersja z samogłoską pojawia się po spółgłosce
tlacac - u człowieka, w/na człowieku
Mexihco - w Mexih (a ponieważ zwarcia krtaniowego w starych tekstach się nie zapisywało...)
[3] Nie łączy się z prefiksami dzierżawczymi
*nopa - do mnie
[4] Nie jest słówkiem relacyjnym, ale ma podobne znaczenie (tak powiedziała P2 za jakimś zachodnim profesorem, nie znam szczegółów)
Ponadto słówka od panpa do techcopa to etymologicznie rzecz biorąc złożenia.

I na koniec - słówka relacyjne są często składowymi nazw własnych. W takim przypadku nie odmienia się ich podwójnie:
Mexihco - Mexihco, dosłownie "w Mexih"
niMexihco - jestem w Mexihco
nihuallauh Mexihco - idę do Mexihco

Na dzisiejszych zajęciach dowiedzieliśmy się paru dodatkowych rzeczy o tla 'coś, czemuś, czyjś' i te 'kogoś, komuś, czyjś'.

Po pierwsze - ich miejsce w czasowniku jest po zwrotności. Pełna kolejność morfemów stawianych przed czasownikiem to: wykonawca (ni, ti...) - dopełnienie (nech, mitz...) - ruch (on, hual) - zwrotność (no, mo, to) - nieokreślone dopełnienie (tla, te). Przykładem wykorzystania ich wszystkich jest wyraz nichualnotlahuiquililia - dosłownie znaczyłoby to "ja (ni) przynoszę (huica) coś (tla) dla (li) niego (c) w kierunku zbliżającym się (haul) i mówię o tym w sposób uprzejmy (no+lia)", ale w praktyce znaczy "wiszę mu kasę i mówię o tym w sposób uprzejmy".

Drugą funkcją tla i te jest redukowanie argumentu czasownika, np. niccua znaczy "jem to", przy czym "to" jest nazwane w zdaniu lub znane z kontekstu, nitlacua to z kolei nie tylko "jem coś", ale też po prostu "jem" (użycie *nicua jako "jem" jest niemożliwe - nie ma takiej formy).

Ćwiczyliśmy też połączenia tla i te z rzeczownikami i słówkami relacyjnymi, w których zachowują się tak samo, jak prefiksy posiadacza (no, mo, i...), np. naxca "moja własność", teaxca "czyjaś własność"; nixpan "przede mną", tlaixpan "przed czymś" albo ogólniej "z przodu", teixpan "przed kimś" albo ogólniej "publicznie".

EDIT:
Mam też smutną wieść: przed miesiącem zmarł James Lockhart, znany ekspert ds. nahuatlu.

Przy tworzeniu czasu przeszłego czasowniki dzieli się na cztery grupy.

I grupa - temat czasu przeszłego pokrywa się z formą słownikową, formy osobowe czasu przeszłego dostają końcówkę -c w l. poj. i -queh w mnogiej. Należą do niej m. in.:

a) czasowniki jednosylabowe
i - pić
qui - on to pije
quic - on to pił
temat przeszły: i

cui - brać
niccui - ja to biorę
niccuic - ja to brałem
temat przeszły: cui

b) czasowniki zakończone na CCV
ahci - przybywać
nahci - przybywam
nahcic - przybyłem
temat przeszły: ahci

itta - widzieć
tiquittah - widzimy to
tiquittaqueh - widzieliśmy to
temat przeszły: itta

c) bezosobowe czasowniki zakończone na -hua (jw. - o tym mamy jeszcze mówić dokładniej później):
nemohua- "żyć się"
nemohua - żyje się
nemohuac - żyło się
temat przeszły: nemohua

d) czasowniki zakończone na -ō (w tym te w stronie biernej, o wykładniku -lō, ale o tym mamy mówić później), -ca i -tla:
temo - schodzić
temo - schodzi
temoc - zszedł
temat przeszły: temo

tlaçohtla- kochać
tictlaçohtla - kochasz go
tictlaçohtlac - kochałeś go
temat przeszły: tlaçohtla

maca- dawać
quimaca - on to daje
quimacac - on to dał
temat przeszły: maca

II grupa - temat czasu przeszłego tworzy się przez usunięcie ostatniej samogłoski z formy słownikowej, ponadto formy osobowe czasu przeszłego dostają końcówkę -que w mnogiej.

yoli- żyć
yoli - on żyje
yol - on żył
yolih - oni żyją
yolqueh - oni żyli
temat przeszły: yol

Przy tej grupie należy zwrócić uwagę na dwie rzeczy:

a) Zmiany w rdzeniu:
* m->n
ami- polować
ami - on poluje
an - on polował
temat przeszły: an

y->x
piya (w tekstach klasycznych pisane pia)- bronić; mieć
quipiya - on to ma
quipix - on to miał
temat przeszły: pix

y->z
celiya (w tekstach klasycznych pisane celia)- rozkwitać
celiya - on rozkwita
celiz - on rozkwitał
temat przeszły: celiz

t->t/h
mati - wiedzieć, dowiedzieć się
quimati - on to wie
quimah - on to wiedział
quimatih - oni to wiedzą
quimatqueh - oni to wiedzieli
temat przeszły: (?)

b) Zmiany na piśmie wynikające z reguł ortografii:
neci- pojawiać się
neci - on się pojawia
nez - on się pojawił
temat przeszły: nez

miqui- umierać
miquih - oni umierają
micqueh - oni umarli
temat przeszły: mic

cahua- zostawiać
niccahua - ja go zostawiam
niccauh - ja go zostawiłem
temat przeszły: cauh

Niektóre czasowniki mogą należeć do I lub II grupy w zależności od użytych prefiksów:
ehua - wyruszać (nieprzechodnie), podnosić (przechodnie), wstawać (zwrotne)
nehua - wyruszam
nehuac - wyruszyłem (grupa I)
niquehua- podnoszę to
niqueuh- podniosłem to (grupa II)
ninehua - wstaję
nineuh- wstałem (grupa II)
temat przeszły: (? - może są dwa, nie wiem)

III grupa - temat czasu przeszłego tworzy się przez zastąpienie ostatniej samogłoski z formy słownikowej spółgłoską -h, ponadto formy osobowe czasu przeszłego dostają końcówkę -queh w liczbie mnogiej. Należą do niej czasowniki zakończona na -oa, -ia (a więc też formy sprawcze, aplikatywne i grzecznościowe).

mictia- zabijać
nicmictia - ja go zabijam
nicmictih - ja go zabiłem
temat przeszły: mictih

maquilia- dawać komuś [aplikatyw]
tiquimmaquiliah - dajemy im
tiquimmaquilihqueh - dawaliśmy im
temat przeszły: maquilih

ticmocuilia - bierzesz to [powiedziane grzecznie]
ticmocuilih - brałeś to [powiedziane grzecznie]

IV grupa - temat czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy słownikowej spółgłoski -h, ponadto formy osobowe czasu przeszłego dostają końcówkę -queh w liczbie mnogiej. Należą do niej czasowniki zakończona na -ā.

ma - polować na coś, łowić coś
nicma - poluję na to
nicmah - polowałem na to
temat przeszły: mah

Formy czasu przeszłego bardzo często poprzedzone są przez partykułę o, którą dawniej interpretowano jako wyznacznik czasu przeszłego, ale dziś pojawia się interpretacja, że był to raczej znacznik aspektu dokonanego. Partykuła ta pisana była łącznie. Przykłady:
onicmah - polowałem na to
onicmictih - ja go zabiłem
oquimatqueh - oni to wiedzieli

Partykuła o z rzadka bywa oddzielona od czasownika przez inne słowo.
o huel quitlaçohtlac in icihuauh - on bardzo kochał swoją żonę

Tworzenie czasu przyszłego jest dużo łatwiejsze, niż było to z przeszłym. Końcówką liczby pojedynczej jest -z, a mnogiej -zqueh, a z czasowników zakończonych na -oa, -ia (a więc należących do opisanej w poprzednim poście III grupy) wypada ostatnia samogłoska.

ninemi - ja żyję
ninemiz - ja będę żył

miquih - umierają
miquizqueh - umrą

ticholoa - uciekasz
ticholoz - uciekniesz

ticpoloah - niszczymy to
ticpolozqueh - zniszczymy to

Czas przyszły bywa używany nie tylko dla opisu wydarzeń przyszłych, ale też miewa odcień celowości, stąd bywa używany w konstrukcjach z udziałem:

1. słówka (spójnik? partykuła?) inic, które użyte między dwoma czasownikami odpowiada polskiemu żeby, np.:
otlanahuatih inic quipalehuizqueh - rozkazał, żebyśmy mu pomogli, a dosł. "rozkazał, żeby mu pomożemy"
(nahuatia 'rozkazywać', tlanahuatia 'rozkazywać coś, wydawać rozkaz' palehuia 'pomagać')

To samo inic postawione przed liczebnikiem głównym zmienia go w porządkowy:
ce - jeden
inic ce - pierwszy
ome - dwa
inic ome - drugi

2. czasownika nequi 'chcieć', np.
nicnequi niquittaz Pedro - chcę zobaczyć Pedro, dosł. "chcę [tego że] zobaczę Pedro"
(itta 'widzieć')
Uwaga! W powyższym zdaniu dopełnieniem pierwszego czasownika (nicnequi 'chcę tego') jest cała fraza niquittaz Pedro (którą można by tu od biedy nazwać zdaniem podrzędnym), a dopełnieniem drugiego czasownika  (niquitta 'zobaczę go') jest Pedro.

Jeśli podmiot czasownika nequi jest tożsamy z podmiotem podporządkowanego mu czasownika, to nequi może się zredukować do sufiksu, np.
nicnequi niquittaz Pedro 'chcę zobaczyć Pedro' -> niquittaznequi Pedro 'chcę zobaczyć Pedro'
ticnequi tiquittaz Pedro 'chcesz zobaczyć Pedro' -> tiquittaznequi Pedro 'chcesz zobaczyć Pedro'
ale:
nicnequi tiquittaz Pedro - 'chcę, żebyś ty zobaczył Pedro' -> nie przekształci się, bo podmioty są różne

Cytatnichualnotlahuiquililia - dosłownie znaczyłoby to "ja (ni) przynoszę (huica) coś (tla) dla (li) niego (c) w kierunku zbliżającym się (haul) i mówię o tym w sposób uprzejmy (no+lia)"

Gdzieś tu w rozbiciu na morfemy nie wkradła się literówka?

ni + c + hual + no + tla + huica (->huiqui) + lia (->li) + lia = nichualnotlahuiquililia

Raczej drobna niekonsekwencja, huica dałem w brzmieniu słownikowym uznając, że warto zaznaczyć oryginalne brzmienie rdzenia, a pierwsze li w takiej wersji, w jakiej pojawia się w wyrazie uznając, że postać podwojonego aplikatywu i tak rozpozna każdy, kto czytał wcześniejsze posty. Choć może rzeczywiście lepiej byłoby podać pełną postać lia.

Czasowniki nieregularne - jest ich pięć. Część z nich zmienia temat, inne z kolei używają form czasu przeszłego w znaczeniu czasu teraźniejszego, a czasu zaprzeszłego w znaczeniu przeszłego i zaprzeszłego.

Cah - być
l. poj. czasu teraźniejszego: cah
l. mn. czasu teraźniejszego: cateh
l. poj. czasu przeszłego: catca
l. mn. czasu przeszłego: catcah
l. poj. czasu przyszłego: yez
l. mn. czasu przyszłego: yezqueh

Yauh - iść
l. poj. czasu teraźniejszego: yauh
l. mn. czasu teraźniejszego: huih
l. poj. czasu przeszłego: ya
l. mn. czasu przeszłego: yaqueh
l. poj. czasu przyszłego: yaz
l. mn. czasu przyszłego: yazqueh

O - leżeć
l. poj. czasu teraźniejszego: (on)oc
l. mn. czasu teraźniejszego: (on)oqueh
l. poj. czasu przeszłego: (on)oca ~ (on)oya
l. mn. czasu przeszłego: (on)ocah ~ (on)oyah
l. poj. czasu przyszłego: (on)oz
l. mn. czasu przyszłego: (on)ozqueh

On jest prefiksem ruchu, który używa się z tym czasownikiem tylko po to, żeby nie wydawał się za krótki. Na podobnej zasadzie on potrafi współwystępować z i 'pić'.

Ica - stać
l. poj. czasu teraźniejszego: icac
l. mn. czasu teraźniejszego: icaqueh
l. poj. czasu przeszłego: icaca ~ icaya
l. mn. czasu przeszłego: icacah ~ icayah
l. poj. czasu przyszłego: icaz
l. mn. czasu przyszłego: icazqueh

Huitz - przybywać
l. poj. czasu teraźniejszego: huitz
l. mn. czasu teraźniejszego: huitzqueh
l. poj. czasu przeszłego: huitza
l. mn. czasu przeszłego: huitzah
l. poj. czasu przyszłego: [nie ma]
l. mn. czasu przyszłego: [nie ma]

Żeby było ciekawiej, to wszystkie czasowniki nieregularne, a także niektóre regularne mogą służyć jako czasowniki posiłkowe w formach "ciągłych". Formy takie tworzy się wg. wzoru:

prefiksy gram. + temat przeszły czasownika głównego + ti + czasownik posiłkowy w formie właściwego czasu i liczby

temo - schodzić
nitemoticah - jestem schodzący w sposób ciągły
nitemoticatca - byłem schodzący w sposób ciągły
titemoticatcah - byliśmy schodzący w sposób ciągły

Czasowniki posiłkowe to (w nawiasach ich znaczenie samodzielne):

• cah - robić coś w sposób ciągły (być)
• o - robić coś poziomo (leżeć)
• ica - robić coś pionowo (stać)
• yauh - robić coś idąc lub robić coś po kawałku, stopniowo; w Tlaxcali: robić coś umierając (iść)
• huitz - robić coś przychodząc (przychodzić)
• mani - robić coś rozpościerając się, np. o deszczu, suszy, trzęsieniu ziemi (rozpościerać się)
• momana - j. w.; często w znaczeniu zaczynać się rozpościerać (nie używany samodzielnie)
• nemi - robić coś w życiu, np. wykonywać zawód (żyć)
• ehhua - robić coś na odchodnym, umierając (wychodzić, wyłaniać się)
• huitzi - robić coś na szybko (spadać)
• quiza - robić coś w przelocie, przy okazji (wychodzić, wyłaniać się)

Uwaga: forma l. poj. cz. teraźniejszego yauh użyta jako czasownik posiłkowy skraca się do uh (np. titlaxtlauhtiuh 'ty płacisz idąc/odchodząc/stopniowo' od ixtlahua 'płacić', nie *titlaxtlauhtiyauh), a czas przeszły od mani i nemi w tym użyciu to man(ca) i nemca (np. quiyauhtimanca 'deszcz padał rozpościerając się' od quiyahui 'padać', quichiuhtinenca 'robił to w życiu/z zawodu' od chihua 'robić').

Będzie toto jeszcze kontynuowane?

Oczywiście, że tak. Przynajmniej do końca roku bieżącego roku akademickiego nie powinno zabraknąć nowych rzeczy do dzielenia się. Niedługo wrzucę nowe materiały.

EDIT: W końcówce poprzedniego postu doszło parę drobnych dodatków.

Rzeczowniki odczasownikowe
(Na moje oko działają bardziej podobnie do uralsko-ałtajskich imiesłowów rzeczownikowych niż do polskich rzeczowników odczasownikowych.)

1. Rzeczowniki utworzone sufiksem -liztli nazywają czynności.
cochi - spać
cochiztli - spanie

Jak zwykle w tematach czasowników zachodzą zmiany, w notatkach mam a->i oraz oa, ia -> o, i.
cahua - zostać
cahuiliztli - zostanie
choloa - uciekać
chololiztli - uciekanie, ucieczka

Sufiks ma też skróconą wersję -ztli:
miqui - umierać
miquiztli - umieranie, śmierć

2. Rzeczowniki utworzone morfemami -lli oraz -tli nazywają rezultat czynności, ew. wykonawcę.
nemi - żyć
nemilli - coś żywego
miqui - umierać
miquilli - trup

Standardowo obowiązują zmiany w tematach, a ponadto -tli zawsze kasuje ostatnią samogłoskę tematu.
tlaquiloa - pisać
tlaquilolli - coś napisanego; dokument, list itd.
namaca - sprzedać
namactli - coś sprzedanego

Rzeczowniki z obu powyższych grup odmieniają się na podobnej zasadzie, jak inne rzeczowniki.
cochiztli - spanie
nocochiz - moje spanie (tj. wykonywane przeze mnie)
chololiztli - uciekanie, ucieczka
ichololiz - jego uciekanie, ucieczka (tj. on ucieka, uciekł)
miquiztli - umieranie, śmierć
tomiquiz - nasze umieranie, nasza śmierć
tlaquilolli - coś napisanego; dokument, list itd.
motlaquilol - coś napisanego przez ciebie; twój dokument, list itd.
namactli - coś sprzedanego
nonamac - coś sprzedanego przeze mnie

Uwaga: rzeczowniki utworzone morfemem -ztli w odmianie przypominają formy czasu przyszłego
nomiquiz - moje umieranie, moja śmierć
nimiquiz - ja umrę

Wykładnik zwrotności dla rzeczowników odczasownikowych ma postać ne-:
cuitlahuia - dbać (zwrotny)
ninocuitlahuia - ja dbam
necuitlahuiztli - dbanie

ninotecuitlahuia - ja dbam o kogoś
netecuitlahuiztli - dbanie o kogoś
nonetecuitlahuiz - moje dbanie o kogoś

ninotlacuitlahuia - ja dbam o coś
netlacuitlahuiztli - dbanie o coś
nonetlacuitlahuiz - moje dbanie o coś

Tryb życzący
(A ściślej rozkazująco-życzący, bo pełni funkcje obu.)
Formy trybu rozkazującego tworzy się podobnie do czasu teraźniejszego, ale wyznacznikiem drugiej osoby obu liczb jest morfem xi-, liczbę mnogą tworzy morfem -can, a czasowniki III grupy tracą końcowe -a.

chihua - robić
nicchihua - obym to robił
xicchihua - obyś to robił, rób to
quichihua - oby to robił, niech to robi
ticchihuacan - obyśmy to robili, zróbmy to
xicchihuacan - obyście to robił, zróbcie to
nicchihuacan - oby to robili, niech to zrobią

Tryb życzący może być opcjonalnie poprzedzony dodatkową partykułą mā 'oby, niech', np. ma nicchihua 'obym to robił', ma xicchihua 'obyś to robił, rób to'. Uwaga: w starych tekstach partykuła mā jest zapisywana dokładnie tak samo jak partykuła mah 'chyba'.

Prośbę można uczynić jeszcze bardziej uprzejmą za pomocą partykuły tla 'jeżeli' (nie używa się wtedy mā), np. tla xicholo 'jeśli byłbyś tak miły uciec' od choloa 'uciekać'.

Zaprzeczeniu trybu życzącego służy partykuła macamo, np. macamo xicochi 'nie śpij' od cochi 'spać'.

Co ciekawe, partykuła mā nie musi stać bezpośrednio przed czasownikiem, a w dodatku może się sklejać z zaimkami, np. macayac 'niech nikt, oby nikt' <= mā + ayac 'nikt'; stąd macayac calaqui nochan 'niech nikt nie wchodzi do mojego domu' (calaqui 'wejść').

zaimki

ayac - nikt
ahtleh - nic
aic - nigdy
ahcan - nigdzie
aquin - kto
tleh - co
aca - ktoś
mah aca - ktokolwiek
ihtla - coś
mah ihtla - cokolwiek

ah - nie (np. ahtlacatl 'nieczłowiek, barbarzyńca')
mah - chyba

[Zamknij]

EDIT:
Partykułę mā można też łączyć z czasem przyszłym otrzymując życzenie lub rozkaz dotyczący przyszłości.
ma nicchihuaz - obym to zrobił
ma ticchihuaz - obyś to zrobił, zrób to

Ostatnio dużo zajęć przepadło, a te, które się odbyły, poświęcamy głównie tłumaczeniu, nie gramatyce.

Z nowych zagadnień tknęliśmy liczebniki. System liczebników nahuatlańskich jest dwudziestkowy, przy czym inaczej niż we francuskim czy czeczeńskim tu mamy dwudziestkowość pełną gębą. Wg słów P2 liczebniki zachowują się jak rzeczowniki, niektóre mają nawet końcówkę absolutywną.
1 ce
2 ome
3 ei ~ eyi
4 nahui
5 macuilli - prawdopodobnie związane z maitl 'ręka', por. luka w tokiponie
6 chicuacen (5+1) - prawdopodobnie w liczebnikach 6-9 zachowała się stara "piątka"
7 chicome (5+2)
8 chiqueyi (5+3)
9 chiucnahui (5+4)
10 mahtlactli
11 mahtlactlionce (10+1)
12 mahtlactliomome (10+2)...
13 mahtlactliomei
14 mahtlactlionnahui
15 caxtolli
16 caxtollionce (15+1)...
17 caxtolliomome
18 caxtolliomei
19 caxtollionnahui
20 cenpohualli ~ cempohualli (1x20)
21 cenpohualli on ce (1x20+1)
39 cenpohualli on caxtollionnahui (1x20+(15+4))
40 onpohualli ~ ompohualli (2x20)
60 eipohualli ~ expohualli (3x20)
80 nauhpahualli (4x20)
400 centzontli (1x400)
424 centzontli ipan cenpohualli on macuilli (400 + 20 + 5) - po liczebnikach progowych w roli "plusa" używa się ipan
800 ontzontli (2x400)
8000 cenxiquipilli (1x8000)
16000 onxiquipilli (2x8000)

Jak już wspominałem wcześniej, liczebnik główny poprzedzony partykułą inic lub ic staje się liczebnikiem porządkowym.
W nahuatl są też kwantyfikatory, którymi można wspierać się przy liczeniu. Dotychnio poznaliśmy dwa:
tlamantli - do liczenia rzeczy, np. inic centlamantli 'po pierwsze, jako pierwsza rzecz'
tetl - do liczenia obiektów okrągłych i brył (dosłownie znaczy 'kamień'), np. centetl calli 'jeden dom'

Ponadto omextin znaczy 'oboje', ale nie wiem, czy *-Vxtin to też kwantyfikator.

Na dzisiejszych zajęciach (wreszcie coś nowego!) zaczęliśmy zagłębiać się w nahuatlańską składnię, a ściślej w różne użycia słówka in.

Podstawową jego funkcją jest wprowadzenie elementów (zdań, fraz) podrzędnych. Może stać zarówno przed rzeczownikami (warto pamiętać, że rzeczownik sam w sobie też może być zdaniem, np. atl 'woda, to jest woda, to jest wodą')...
nicmaca in atl - daję mu to, co jest wodą, daję mu wodę
ahmo nechpalehuia in nitah - on nie pomaga mnie, który jestem jego ojcem
...jak i przed czasownikami, co w przekładzie na polski daje zwykle zdanie podrzędne.
niquitta in cihuatl in niquiximati - widzę kobietę, którą znam
niquiximati in cihuatl in niquitta - znam kobietę, którą widzę

Takie zdanie podrzędne z in może wejść w środek zdania głównego.
iz catqui in otinechicuilhui amatl - oto jest dokument, który dla mnie napisałeś
iz catqui 'oto jest', icuilhuia 'pisać/rysować dla kogoś' (aplikatyw od icuiloa 'pisać/rysować'), amatl 'dokument'

W usamodzielnionym użyciu (ze znaczeniem 'to, co') zwykle używa się tlein (tleh + in).
amo nicmati tlein oticchiuh - nie wiem [tego], co ty zrobiłeś
nicmati tlein tiquitta - wiem [to / o tym], co ty widzisz

Zdanie podrzędne z in może również mieć znaczenie 'ten, kto coś robi', co nie jest sygnalizowane w żaden sposób, ale często da się wyłapać z kontekstu.
in quichihua huel tlamatini - ten, kto to czyni, jest bardzo mądry / jest wielkim mędrcem
tlamatini 'ktoś mądry, mędrzec' (odnosi się zawsze do osoby, stąd tłumaczenie 'to, co on zrobił, jest mędrcem' byłoby dość bezsensowne)
Jeszcze jedna para:
nicmati in oquichiuh - wiem, co on zrobił
niquiximati in oquichiuh - znam tego, kto to zrobił
mati 'wiedzieć, znać [coś]' iximati 'poznawać, rozpoznawać, znać [kogoś]' (zawiera ixtli 'twarz')
(Można przyjąć, że w pierwszym przykładzie c w nicmati odnosi się do tego samego elementu, co qui w oquichiuh, a w drugim qu w niquiximati odnosi się do tego samego elementu, co zero morfologiczne w oquichiuh.)

Drugą specyficzną funkcją in jest wprowadzenie zdań podrzędnych okolicznikowych czasu. W takim użyciu często towarzyszą mu takie słowa jak niman 'wtedy, potem, natychmiast' i iuh 'tak, tak oto, właśnie' (to ostatnie ma tę dodatkową właściwość, że wchodzi między partykułę dokonaną o a czasownik).
in oquichiuh niman yauh - zrobił to, a potem poszedł / i poszedł / i natychmiast poszedł
in o iuh quimacac in tlalli omic - dał mu swoją ziemię, a potem umarł

In może też wreszcie służyć do tematyzowania danego wyrazu, w takim układzie często towarzyszy mu ca.
in yehuatl ca amo ixcoyan itoca quimati - a on to [nawet] własnego imienia nie zna
ixcoyan 'własny'

O, bardzo ciekawa gama znaczeń. Trochę mnie to zaskoczyło i czyni nahuatl jeszcze ciekawszym.

Cytatnicmaca in atl - daję mu to, co jest wodą, daję mu wodę

Czym to się różni od zwykłago nicmaca atl? Chyba, że to jest właśnie sposób na oznaczanie dopełnienia.

Cytat: Noqa w Październik 16, 2014, 19:27:42

Cytatnicmaca in atl - daję mu to, co jest wodą, daję mu wodę

Czym to się różni od zwykłego nicmaca atl?

De facto niczym. Może co najwyżej tym, że nikt nie weźmie atl za samodzielne zdanie, jeśli poprzedzi się je in, ale to tylko moje dywagacje. Hiszpanie próbowali takie użycie in łączyć jakoś z określonością, bo im się kojarzyło z rodzajnikiem, ale w gruncie rzeczy nicmaca atl = nicmaca in atl.

Wczoraj poznaliśmy dwa nowe czasy i zrobiliśmy powtórzenie z czasowników nieregularnych.

Czas przeszły niedokonany tworzony jest na bazie tematu teraźniejszego (tj. formy słownikowej) z końcówką ya w liczbie poj. i yah w mnogiej. Dodatkowo, jeśli temat czasownika kończy się na -i, to <y> z końcówki może wypaść z zapisu.
tlacuaya 'jadł'
aciya ~ acia 'przybywał'

Czas zaprzeszły powstaje wg wzoru: temat przeszły + ca w liczbie poj. i cah w liczbie mn.
anca  'polował był'
yolca 'żył był'

Dla przypomnienia: czasowniki nieregularne o 'leżeć' i ica 'stać' w formie czasu przeszłego ndk i czasu zaprzeszłego mają też znaczenie czasu przeszłego dokonanego:
(on)oca ~ (on)oya 'leżał'
icaca ~ icaya 'stał'

Czasowniki nieregularne - nowe informacje (wcześniejsze notatki tu (http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=1182.msg53923#msg53923))

Czasownik cah 'być' ma temat ye także w trybie rozkazującym, w formach "ciągłych" (tj. z czas. posiłkowym) i w postaci bezosobowej:
ye 'niech będzie'
yetiuh 'idzie być'
yeloa 'jest się, zachodzi istnienie'

Czasownik yauh 'iść' ma temat hui w trybie rozk., formach bezosobowych i czasie zaprzeszłym:
xihui 'idź'
xihuian 'idźcie' (! nietypowy wykładnik mnogości w trybie rozk. - regularnie byłoby xihuican)
huiloa 'idzie się, jest chodzenie'
nihuica 'szedłem byłem'

Ciekawe są też formy honoryfikatywne (rewerencyjne) od czas. nieregularnych:
miquiltia ~ miquiltiticac 'stoi' (druga forma dosł. 'stoi stojąc')
monoltia ~ monoltitoc 'leży' (druga forma dosł. 'leży leżąc')
moyetzticah 'jest' (dosł. 'jest będąc', nie wiadomo, skąd w środku -tz-)
mohuica 'idzie'

W ramach płodozmianu i trójpolówki urozmaicenia mieliśmy wczoraj krótką prezentację wyrażeń honoryfikatywnych w jednym ze współczesnych wariantów nahuatl. Poniżej prezentuję poznane wyrażenia oraz (w miarę możliwości) objaśnienia odnośnie do ich pochodzenia.

Quenotomixtonalti - jak się masz (rano, grzecznie)
quen 'jak', otomixtonalti <- klasyczne otimixtonalti (o-ti-m(o)-ixtonal-ti(a)) 'doświadczyłeś dnia [z szacunkiem]' od ixtonali (?) 'doświadczyć dnia' od ixtli 'twarz' + tonalli 'dzień'

Quenotomixtonaltiltzino - jak się masz (rano, jeszcze grzeczniej)
jak wyżej, tylko z sufiksem grzecznościowym rzeczownika (sic!) -tzin

Quenotomopanoltiltzino - jak się masz (już nie rano, ale wciąż bardzo grzecznie)
quen 'jak', otomopanolti <- klasyczne otipanolti (o-ti-panolti(a)) 'radziłeś sobie', -tzin 'sufiks grzecznościowy rzeczownika (sic!)'

Tlen ticah - jak się masz
tlen 'jak', ticah 'jesteś'

Cualli ca, tlazohtlamati momahuizzotzi - dobrze, dziękuję waszej (dosł. twojej) szanowności
cualli 'dobrze', ca 'partykuła o wielu użyciach, tu sygnalizuje początek odpowiedzi', tlazohtlamati 'dziękuję', na moje oko może być związane z tlazohtla 'kochać' i mati 'znać', momahuizzotzi (mo+mahuiz(tli)+yo+tzin) 'twoja [integralna] szanowność', od mahuiztli 'szacunek, strach' od mahui 'bać się'
(O sufiksie integralnej przynależności -yo niedługo będziemy mówić dokładniej.)

Nieformalne pozdrowienia:
Cualli tonal - dzień dobry (rano)
Cualli tlahca - dzień dobry
Cualli yohual - dobry wieczór (dosł. dobra noc)
cualli 'dobry', tonalli 'dzień', tlahca <- klasyczne tlahcah 'późnym rankiem, za dnia', yohualli 'noc'
Rzeczowniki są bez końcówki absolutywnej - objaśnia się to wpływem hiszpańskim.

Timota moztla - widzimy się jutro
timota <- klasyczne timottah (ti+mo+(i)tta+h) 'widzimy się', moztla 'jutro'
Timota to kalka z hiszp. nos vemos.

Tlen timotoca - jak się nazywasz
tlen 'jak', timotoca (ti+mo+toca) 'nazywasz się'
Całość jest kalką z hiszp. cómo te llamas. Toca w języku klasycznym było jedynie tematem rzeczownikowym (tocaitl 'imię'), tu przesunęło się do roli tematu czasownikowego.

Formant słowotwórczy -yō(tl) dodawany jest do tematów imiennych i tworzy rzeczowniki. Początkowe y ulega upodobnieniu, jeżeli temat kończy się na spółgłoski x, ch, z, l, w wyniku czego powstaje geminata, która następnie może się skrócić, np. qualli 'dobry', quallotl ~ qualotl 'dobroć', oquichtli 'mężczyzna', oquichchotl ~ oquichotl 'męskość'.

Formant ten ma trzy funkcje:

1. Tworzy rzeczowniki abstrakcyjne o znaczeniu właściwości rzeczy, czasem też nazwy funkcji, urzędów.
nantli 'matka'
nanyotl 'macierzyństwo'
tlacatl 'człowiek' mecatl 'lina'
tlacamecayotl 'rodzina'
tlatoani 'król, władca'
tlatocayotl 'urząd króla; królestwo'
mahuiztli 'strach'
mahuizzotl~mahuizotl 'honor, szacunek', dziś w Tlaxcali: 'taniec weselny z chochlami, głową martwej krowy i żywym indykiem'

2. Tworzy rzeczowniki zbiorcze.
pilli 'szlachcic'
pillotl~pilotl 'szlachta', posiada też znaczenie abstrakcyjnie: 'szlachectwo'

3. Nazywa rzeczy posiadane integralnie, inherentnie, nierozerwalne przynależne posiadaczowi lub wbudowane w niego, np. części ciała. W tym znaczeniu zwykle z prefiksem dzierżawczym.
eztli 'krew'
nez 'moja krew (np. krew zwierzęcia w jakimś naczyniu)'
nezzo~nezo 'moja krew (tj. moja własna)'
nacatl 'mięso'
nonac 'moje mięso (np. w mojej spiżarni)'
nonacayo 'moje ciało (tj. moje własne mięso składające się na mnie)'
chichihualli 'biust' atl 'woda'
chichihualayotl 'mleko (ludzkie)', dziś w Tlaxcali: 'słodycze wytwarzane z dyni'

Formant -yō(tl) bardzo łatwo pomylić z formantem -yoh wyglądającym identycznie w starych tekstach.
-Yoh jest jednym z trzech sufiksów posiadacza.

-yoh 'posiadający coś i będący tym czymś pokrytym'
-eh 'posiadający coś'
-huah 'posiadający coś'
(dwa ostatnie sufiksy są synonimiczne, przy czym -eh zwykle pojawia się po spółgłoskach, a -huah po samogłoskach, choć są od tego wyjątki)

eztli 'krew'
ezzoh 'pokryty krwią'
letra 'litera'
letrayoh 'notatka (dosł. coś pokrytego literami)'
tlalli 'ziemia'
tlaleh 'posiadacz ziemi'
cuaitl 'głowa' cuahuitl 'drzewo'
cuacuahuitl 'róg'
cuacuahueh 'krowa (dosł. posiadaczka rogów)'
ixtli 'oko' macaztli 'ucho'
ixeh macaceh 'czujny (dosł. posiadacz oka i ucha)'
atl 'woda' tepetl 'wzgórze'
altepetl 'miasto'
altepehuah 'posiadacz miasta' rzadziej: 'obywatel miasta'
ahuah tepehuah (!) 'j. w.'

Sufiksy posiadacza w odmianie i słowotwórstwie zachowują się podobnie jak imiesłowy: nie posiadają wykładnika absolutywu, liczbę mnogą tworzą zawsze przez sufiks -queh, zaś formy złożone z pomocą -ca.
tlalehqueh 'posiadacze ziemi'
tlalehcatzintli 'szanowny posiadacz ziemi'

Dzięki brakowi absolutywu można w starych tekstach odróżnić -yoh od -yōtl w wyrazach bez przedrostka dzierżawczego.
ezzo 'coś pokrytego krwią'
ezzotl 'własna krew'
ale:
nezzo 'moja własna krew' (nezzō) albo 'coś mojego pokrytego krwią' (nezzoh)

Wołacz
W języku nahuatl mamy łącznie trzy sposoby na wyrażenie wołacza. Jest z nimi o tyle ciekawie, że możliwość użycia tej a nie innej formy jest uzależniona od płci mówiącego.

1. Tylko dla mężczyzn.
Pierwszy wołacz to wołacz o końcówce -e (po samogłoskach -ye lub -he). Dodaje się go do rzeczowników w formie absolutywnej lub posesywnej. Na styku z końcówką absolutywną zakończoną na samogłoskę powoduje wypadnięcie tej ostatniej.
pilli 'szlachcic'
pille! 'szlachcicu!'
pitzotl 'świnia'
pitzotle! 'świnio!'
tlatoani 'władca, król'
tlatoanie! 'władco!, królu!'
nopil 'moje dziecko'
nopile! 'moje dziecko!'
tehuatle Tezcatlipocaye ~ Tezcatlipocae!  'o, ty, który jesteś Tezcatlipocą (http://pl.wikipedia.org/wiki/Tezcatlipoca)'

W tekstach łatwo pomylić wołacz -e z końcówką posiadacza -eh. W formach absolutywnych łatwo je rozróżnić po tym, że posiadacz dodawany jest do tematu, a wołacz do absolutywu. W formach posesywnych są niestety nierozróżnialne.
pilli 'szlachcic, dziecko'
pille! 'szlachcicu!'
pile 'posiadacz dziecka, posiadacz szlachcica'
nopile 'moje dziecko!; mój posiadacz szlachcica, mój posiadacz dziecka'

2. Tylko dla mart kobiet.
Drugi wołacz to wołacz bez żadnych wykładników.
pilli! 'szlachcicu!'
pitzotl! 'świnio!'
tlatoani! 'władco!, królu!'
nopil! 'moje dziecko!'
tehuatl Tezcatlipoca!  'o, ty, który jesteś Tezcatlipocą!'

3. Koedukacyjny.
Ostatnia metoda tworzenia wołacza polega na poprzedzeniu danego rzeczownika partykułą in.
in pilli! 'szlachcicu!'
in pitzotl! 'świnio!'
in tlatoani! 'władco!, królu!'
in nopil! 'moje dziecko!'
in tehuatl in Tezcatlipoca! 'o, ty, który jesteś Tezcatlipocą!'

Formy celowego ruchu tworzy się na bazie tematu teraźniejszego przy pomocy następujących morfemów:
quiuh - przychodzenie, czas przyszły, liczba pojedyncza
quihuih - przychodzenie, czas przyszły, liczba mnoga
co - przychodzenie, czas teraźniejszy i przeszły, liczba pojedyncza
coh - przychodzenie, czas teraźniejszy i przeszły, liczba mnoga
tiuh - odchodzenie, czas przyszły i teraźniejszy, liczba pojedyncza
tihuih - odchodzenie, czas przyszły i teraźniejszy, liczba mnoga
to - odchodzenie, czas przeszły, liczba pojedyncza
toh - odchodzenie, czas przeszły, liczba mnoga

Ich znaczenie najlepiej oddać jako 'przyjść/pójść coś zrobić'. (Podobne znaczenie 'przychodzenia/odchodzenia' wnoszą prefiksy ruchu (http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=1182.msg50944#msg50944), jednak w ich przypadku nie jest to ruch celowy.)
quittatiuh 'idzie, pójdzie to zobaczyć'
quittaco 'przychodzi, przyszedł to zobaczyć'
tepohuato 'poszedł robić spis ludności'
tepohua 'liczyć ludzi

Czasowniki trzeciej grupy przed sufiksami celowego ruchu tracą końcowe a.
ticnechicoquihuih in diezmo 'przyszliśmy zebrać trybut'
nechicoa 'zbierać' diezmo 'trybut'

Sporą pułapką jest to, że końcówka ruchu celowego -tiuh 'odchodzi ~ odejdzie coś zrobić' jest identyczna ze zlepkiem morfemów -tiuh 'robić coś idąc ~ umierając' (skrócona wersja czasownika yauh poprzedzona ti i użyta jako cz. posiłkowy; o tej konstrukcji pisałem w końcówce tego posta (http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=1182.msg53923#msg53923)). Różnica jest taka, że formę celową tworzy się na bazie tematu teraźniejszego, a formę posiłkową na bazie przeszłego. W praktyce oznacza to, że dla czasowników I grupy obie formy są identyczne, a dla grup III i IV zlewają się na piśmie, jeśli nie zapisuje się zwarcia krtaniowego h.

macatiuh 'odchodzi ~ odejdzie dać' albo 'daje idąc ~ umierając'
maca 'dawać' (I grupa)

mictitiuh 'odchodzi ~ odejdzie zabijać'
mictihtiuh 'zabija idąc ~ umierając'
mictia 'zabijać' (III grupa)

amitiuh 'odchodzi ~ odejdzie polować'
antiuh 'poluje idąc ~ umierając'
ami 'polować' (II grupa)

Możliwe sufiksy strony biernej to -lō, -ō, -hua, -lohua.

Czasowniki I, II i IV grupy zwykle przyjmują -lō.
icza 'nadepnąć'
iczalō 'zostać nadepniętym'
itta 'widzieć'
ittalō 'być widzianym, widocznym'

Czasowniki III grupy również przyjmują -lō, a końcowe -ā wypada pozostawiając ślad w postaci iloczasu.
poloā 'niszczyć'
polōlō 'być niszczonym'

W czasownikach I i II może się też zdarzyć, że końcowe i oraz a wypadną, a sufiksem będzie -ō; temu procesowi towarzyszy palatalizacja (t->ch, z->x) i delabializacja (cu->c).
nequi 'chcieć'
necō 'być chcianym'
itta 'widzieć'
ittō 'być widzianym, widocznym'
mati 'wiedzieć'
machō 'być wiedzianym'
ihnecui 'wąchać'
ihnecō 'być wąchanym'
Jak widać na przykładzie ittō ~ ittalō, czasem obocznie funkcjonują dwie formy.

Rzadszym sufiksem strony biernej jest hua. Dla czasowników zakończonych na o, ō, ī dodaje się je bez żadnych dodatkowych zmian. W czasownikach zakończonych na i dochodzi do wzdłużenia ostatniej samogłoski do ī lub zamiany jej na o, zaś końcowe a z tematu zawsze przechodzi w o; w tych czasownikach również może zajść palatalizacja (t->ch, z->x).
ī 'pić'
īhua 'być pitym'
cui 'brać'
cuīhua 'być branym'
miqui 'umierać'
micohua 'zachodzi umieranie'
chōca 'płakać'
chōcohua 'zachodzi płacz'
ahci 'przychodzić'
ahxīhua 'zachodzi przychodzenie'
Na piśmie ohua bywało upraszczane do oa, np. micoa 'zachodzi umieranie'.

Końcówka lohua występuje w niektórych cz. nieregularnych.
cah 'być'
yelohua 'zachodzi bycie'
yā 'iść'
huīlohua 'zachodzi chodzenie'

Po końcówce hua może pojawić się lō.
cui 'brać'
cuīhualō 'być branym'

Strona bierna utworzona na bazie czasowników nieprzechodnich ma znaczenie bezosobowe.
micohua 'umiera się, zachodzi umieranie'
huīlohua 'chodzi się, zachodzi chodzenie'

Strona bierna utworzona na bazie czasowników przechodnich z jednym dopełnieniem przenosi dopełnienie strony czynnej do podmiotu.
quicahualtiz 'usunie go'
cahualtiloz 'zostanie usunięty'
cahualtia 'usuwać'

Strona bierna utworzona na bazie czasowników przechodnich z dwoma dopełnieniami przenosi dopełnienie dalsze do podmiotu; dopełnienie bliższe jest wyrażane w czasowniku tylko wtedy, gdy wprowadza je prefiks nieokreślone (te, tla), w przeciwnym wypadku jego wykładnik nie jest obecny w czasowniku.
onechmacac in atl 'dał mi wodę'
onimacoc in atl 'zostałem obdarzony wodą'
onechtlamacac 'dał mi coś; dał mi komunię'
onitlamacoc 'zostałem obdarzony czymś; dano mi komunię'

Czasowniki, które w stronie czynnej mają przedrostek zwrotny, w stronie biernej dostają przedrostek ne- (tak samo jak zwrotne rzeczowniki odczasownikowe (http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=1182.msg54472#msg54472)).
cuitlahuia - dbać (zwrotny)
onechmocuitlahui - dbał o mnie
ninecuitlahuiloc - byłem tym, o którego dbano

Oprócz strony biernej znaczenie bezosobowe można uzyskać na dwa sposoby: przy pomocy prefiksu zwrotnego (por. polskie robi się) i przy pomocy 3. osoby liczby mnogiej (por. węg. látják, rus. говорят).
ye omocauh in tlacalaquilli 'już dostarczono trybut, dosł. dostarczył się'
ye 'już', cahua 'tu: dostarczyć', tlacalaquilli 'trybut'
quiquixtilizqueh in imil 'zabierze się mu jego pole, dosł. zabiorą'
quixtilia 'zabierać coś komuś', milli 'pole'

Dodanie do tematu teraźniejszego strony biernej sufiksu lokatywnego yan tworzy nazwy miejsc, w których coś się robi.
tlacua 'jeść rzeczy'
tlacualo 'zachodzi jedzenie'
tlacualoyan 'miejsce, gdzie się je'
aci 'przybywać'
axihua 'zachodzi przybywanie'
axihuayan 'miejsce, dokąd się przybywa'

To samo yan dołączone do tematu ter. czas. czynnych oznacza 'miejsce, gdzie ktoś coś robi'. W takim przypadku na podmiot wskazuje przedrostek dzierżawczy.
nicochi 'śpię'
nocochiyan ~ nocochian 'miejsce mojego snu'

Sufiks lokatywny -can również tworzy nazwy miejsc, gdzie coś się robi, jednak tylko na bazie strony czynnej. Dołącza się go również do innych części mowy oraz występuje on w zaimkach.
cacchihua 'robić buty'
cacchiuhcan 'warsztat szewski'
altepehua 'obywatel'
altepehuacan 'miejsce, gdzie są obywatele'
mieccan 'wszędzie'
acan 'nigdzie'
nican 'tu'

Sufiksy -yan i -can czasem przesuwają się znaczeniowo z 'miejsca' na 'czas'.
cualcan 'dobre miejsce, dobry czas'
cualli 'dobry'
ipehuayan xihuitl 'początek roku'
pehua 'zaczynać się', xihuitl 'rok'

Dwie nowe informacje z ostatnich zajęć:

1. Morfem -tia, który tworzy czasowniki sprawcze na bazie tematów czasownikowych, może też być dołączony do tematów rzeczownikowych. Tworzy wtedy czasowniki o znaczeniu 'zapewniać komuś coś'.
calli 'dom'
caltia 'zapewniać dom'
namictli 'małżonek'
namictia 'zapewniać małżonka'
axcaitl 'własność'
axcatia 'zapewniać własność'
Utworzone w ten sposób czasowniki należą do III grupy.

W czasownikach tych prefiks dopełnienia wyraża dopełnienie dalsze.
nimitzcaltia 'zapewniam ci dom, np. daję ci dom, daję ci schronienie w moim domu'
niccaltia 'zapewniam mu dom'
quicaltiz 'on mu zapewni dom'
nicnamictiz in Maria 'wydam Marię za mąż, dosł. zapewnię Marii małżonka'

Jednakże użyte z przedrostkiem zwrotnym czasowniki te nabierają znaczenia 'zapewniać coś sobie'.
ninocaltia 'zapewniam sobie dom'
ninonamictia 'biorę ślub, dosł. zapewniam sobie małżonka'
W takim przypadku w czasowniku prefiksem wyrażone jest już dopełnienie bliższe.
nicnonamictiz Maria 'biorę ślub z Marią, dosł. zapewniam sobie Marię jako małżonka'
onicnaxcati in caltepiton 'zdobyłem na własność mały dom, dosł. zapewniłem sobie mały dom jako własność'
nicnocaltia in ozotl 'zamieszkuję jaskinię, dosł. zapewniam sobie jaskinię jako dom'

2. Morfem -tzinoa tworzy czasowniki grzecznościowe (obowiązkowo z przedrostkiem zwrotnym). W tej funkcji jest synonimiczny z kombinacją przedrostek zwrotny + strona sprawcza/aplikatywna, choć dużo rzadszy.
moyolitzinoa = moyolitia 'on żyje (i mówię o tym w sposób uprzejmy)'
Utworzone w ten sposób czasowniki rónież należą do III grupy.

Trochę odkopuję, ale jako że jest to chyba jedyny kurs Nahuatl w polskim internecie, to pozwolę sobię wytknąć parę istotnych  błędów.

"Zolin" 'Przepiórka' -> "Zoltin" 'Przepiórki';
"Cuauhtli" 'Orzeł' -> "Cuauhtin" 'Orły

Forma mnoga: zolin - zozoltin , cuauhtli - cuacuauhtin. Zachodzi tu podobna duplikacja do tej, którą kolega podał w późniejszych przykładach.

"Tlacatl" 'Człowiek' -> "Tlacah" 'Ludzie';
"Cihuatl" 'Kobieta' -> "Cihuah" 'Kobiety';
"Mexicatl" 'Meksykanin/Aztek' -> "Mexicah" 'Meksykanie/Aztecy'.

Wszystkie te rzeczowniki posiadają regularną liczbę mnogą, kolejno - Tlacameh , Cihuameh , Mexicameh. Dla tlacatla alternatywne formy to "tlacah" oraz "tlacaltin"(!)

Może mógłbyś to dalej poprowadzić?

Raczej nie, moja wiedza nie przewyższa znacząco tej która została opisana w tym temacie, ale dla znających lepiej angielski mogę polecić https://books.google.pl/books?id=-IDsW8YmaigC&pg=PA448&lpg=PA448&dq=nahuatl+huan&source=bl&ots=NPjZoDoFHl&sig=I7ZuaM4fYnK_SHQMJcw0zEraWE4&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjgg4Pvr5jUAhVD1hoKHYrjDw4Q6AEISDAJ#v=onepage&q=nahuatl%20huan&f=false (https://books.google.pl/books?id=-IDsW8YmaigC&pg=PA448&lpg=PA448&dq=nahuatl+huan&source=bl&ots=NPjZoDoFHl&sig=I7ZuaM4fYnK_SHQMJcw0zEraWE4&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjgg4Pvr5jUAhVD1hoKHYrjDw4Q6AEISDAJ#v=onepage&q=nahuatl%20huan&f=false) - właściwie są tu wszystkie rzeczy potrzebne do rozumienia Nahuatl.

CytatRaczej nie

Szkoda, ale i tak dostęp do źródeł też dużo daje.

Cytat: Tm.rzeka w Czerwiec 17, 2017, 15:28:57
Raczej nie, moja wiedza nie przewyższa znacząco tej która została opisana w tym temacie, ale dla znających lepiej angielski mogę polecić https://books.google.pl/books?id=-IDsW8YmaigC&pg=PA448&lpg=PA448&dq=nahuatl+huan&source=bl&ots=NPjZoDoFHl&sig=I7ZuaM4fYnK_SHQMJcw0zEraWE4&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjgg4Pvr5jUAhVD1hoKHYrjDw4Q6AEISDAJ#v=onepage&q=nahuatl%20huan&f=false (https://books.google.pl/books?id=-IDsW8YmaigC&pg=PA448&lpg=PA448&dq=nahuatl+huan&source=bl&ots=NPjZoDoFHl&sig=I7ZuaM4fYnK_SHQMJcw0zEraWE4&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjgg4Pvr5jUAhVD1hoKHYrjDw4Q6AEISDAJ#v=onepage&q=nahuatl%20huan&f=false) - właściwie są tu wszystkie rzeczy potrzebne do rozumienia Nahuatl.

Bój się Huitzilopochtli! Z takim Andrewsem do ludzi? Przecież to niewiarygodnie pedantyczna gramatyka opisowa, w dodatku spisana autorskim metajęzykiem autora, którego nauka jest chyba trudniejsza niż nauka nahuatl  ???  ;-D Może się przydać językoznawcy, ale jak ktoś chce nauczyć się nahuatl to tylko Lockhart (1) i Launey (2), a jak ktoś musi w gramatykę opisową to od siedemnastego wieku nikt nie napisał nic lepszego niż Carochi (3) ;-)

Niezmiennie zapraszam też na zajęcia na Wydziale "Artes Liberales" UW :-)

(1) https://books.google.pl/books?id=jbMp1DxWvPcC&printsec=frontcover&dq=james+lockhart+nahuatl+as+written&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjJ0u3Rvs3UAhVKZFAKHY0-DfEQ6AEIIjAA#v=onepage&q=james%20lockhart%20nahuatl%20as%20written&f=false
(2) https://books.google.pl/books?id=NvThNb2wmUcC&printsec=frontcover&dq=michel+launay+nahuatl&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiZh5bkvs3UAhVOa1AKHXo4BV0Q6AEIJjAA#v=onepage&q&f=false
(3) https://books.google.pl/books?id=IG9AIRtySbcC&pg=PR9&dq=carochi+nahuatl&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiCudyFv83UAhVNKlAKHSEpDNEQ6AEISDAF#v=onepage&q=carochi%20nahuatl&f=false