Pokkers dansk

Zaczęty przez elslovako, Styczeń 13, 2015, 16:31:42

Poprzedni wątek - Następny wątek

elslovako

Jako że dostałem prośbę o wykonanie tego kursu, a ostatnio z nauką norweskiego na naszym forum idzie dosyć wolno, mam zaszczyt zaprezentowania wam kursu języka duńskiego pt.

Pokkers dansk
[ˈpʌ̟̞̹g̊ʌ̟̞̹s ˈda̝nˀsg̊]

Planuję podzielenie kursu na cztery pierwsze lekcje z czystą teorią dotyczącą gramatyki oraz wymowy, zaś potem zaczniemy wprowadzać słownictwo przypominając sobie, jak to duńska gramatyka działa. Nie obiecuję, że lekcje będą wrzucane regularnie, może się także zdarzyć, że gdzieś popełnię błąd bądź nie wprowadzę niczego nowego do lekcji (z duńskiego aż tak znowu wybitny nie jestem), więc proszę o zwracanie uwagi na wszelkie moje pomyłki.

Første lektion – udtalen
[ˈfɶ̝ɐ̯sd̥ə leg̊ˈɕo̝ˀn ˈuð̠ˠ̞ˌtεːlən]
Lekcja pierwsza – wymowa

Duńska wymowa jest cechą charakterystyczną tego języka i powodem, dla którego jest on przez sąsiadów pieszczotliwie nazywany ,,chorobą gardła", ,,mówieniem z ziemniakiem w ustach" bądź ,,wymiotowaniem". Sam zakres fonemów języka duńskiego jest jeszcze możliwy do nauczenia się, jednak duńska ortografia ma tyle sensu, co funkcja drzemki w alarmie przeciwpożarowym. Może i wygląda estetycznie, ale w większości przypadków ma duże problemy z odwzorowaniem faktycznej wymowy, co można było zobaczyć w powyższych przykładach.

UWAGA! Nie zawsze pod zdaniami będzie się pojawiała transkrypcja fonetyczna. Wymowę pojedynczych słów można sprawdzać na stronach http://pl.forvo.com/ lub http://ordnet.dk/ddo, zaś w całych zdaniach można się posłużyć np. syntezatorem mowy.

UWAGA! Podczas korzystania ze słownika http://ordnet.dk/ddo podana wymowa nie jest transkrypcją IPA, lecz transkrypcją w alfabecie fonetycznym Dania! Różnice są niewielkie, jednak zapis w Danii jest mniej dokładny niż zapis w IPA-ie. Tabela służąca do konwersji pomiędzy oboma sposobami znajduje się pod adresem http://ordnet.dk/ddo/artiklernes-opbygning/udtale?set_language=da

Dobrze, więc teraz zajmiemy się duńskim alfabetem. Jest on taki sam, jak jego norweski odpowiednik:

A B C D E (É) F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Æ Ø Å

Nazwy duńskich liter
A, a: /æːˀ/
B, b: /b̥eːˀ/
C, c: /seːˀ/
D, d: /d̥eːˀ/
E, e: /eːˀ/
F, f: /ef/
G, g: /ɡ̊eːˀ/
H, h: /hɔːˀ/
I, i: /iˀ/
J, j: /jʌð/
K, k: /kʰɔːˀ/
L, l: /el/
M, m: /em/
N, n: /en/
O, o: /oːˀ/
P, p: /pʰeːˀ/
Q, q: /kʰuːˀ/
R, r: /æːɐ/
S, s: /es/
T, t: /tˢeːˀ/
U, u: /uːˀ/
V, v: /ʋeːˀ/
W, w: /dʌb̥əlʋeːˀ/
X, x: /eɡ̊s/
Y, y: /yːˀ/
Z, z: /seð/
Æ, æ: /ɛːæˀ/
Ø, ø: /øːˀ/
Å, å: /ɔːˀ/
[Zamknij]

Nie będziemy się teraz bawić w dopasowywanie fonemów do liter, bo jak się dowiecie/dowiedzieliście, wymowa duńskich liter zależy od m.in. pozycji w zdaniu, sąsiadujących fonemów, akcentu, intonacji, konstrukcji gramatycznej, zawodu odbiorcy, ciśnienia atmosferycznego czy ulubionej drużyny piłkarskiej.

W przeciwieństwie do norweskiego, w duńskim litera ,,C" jest powszechnie używana (por. duń. cykel i nor. sykkel, duń. centrum i nor. sentrum). Litery q, w, x i z nie są wykorzystywane w rdzennie duńskich wyrazach.

Literę ,,É" zaznaczyłem w nawiasie, ponieważ nie występuje ona oficjalnie w alfabecie, lecz mimo to jest często wykorzystywana. Służy ona od rozróżniania dwóch identycznie zapisywanych słów, które (zazwyczaj) różnią się akcentem. W wymowie jest równoznaczna literze ,,e". Przykłady:
en (zaimek nieokreślony)én (jeden)
alle (każdy, wszyscy)allé (aleja)
Zapis ten pojawia się także w niektórych rzeczownikach pochodzenia obcego w formie osobowej (aktivér, publicér).

Oprócz ,,é" bardzo rzadko zdarza się zapisywanie akcentu nad innymi samogłoskami (łącznie z å!). Nie jest to powszechnie stosowane i osobiście nie spotkałem się z takim zapisem. Przykłady:
jeg stód op (stałem) - jeg stod óp (wstałem z łóżka)
hunden gør (pies robi) - hunden gǿr (pies szczeka)

Nie będę się skupiał na wymowie każdego fonemu w duńskim, ponieważ tutaj: http://en.wikipedia.org/wiki/Danish_phonology wszystko jest dobrze i przejrzyście opisane. Skupię się jedynie dwoma szczególnymi cechami duńskiej fonetyki: miękkiemu ,,d" i stødowi.

Miękkie ,,d" - głoska <d> w duńskim może być wypowiedziana na trzy sposoby: twardo, miękko bądź niemo (zazwyczaj po ,,n"). O ile nie ma żadnej filozofii w pierwszym i ostatnim sposobie, to miękka wersja <d> mogłaby z powodzeniem rywalizować z czeskim  ř w kategorii ,,Głoska morderca". Jednak ř ma ustaloną transkrypcję [r̝], zaś miękkie ,,d", no cóż... zapis waha się od samego [ð], przez [ð̞] i [ð̠ˠ̞], aż do [ɹ̝]. Posługując się taoistyczną fonetyką, należy przycisnąć koniuszek języka do zębów, tak jak podczas wymowy [ð], następnie jednak obniżyć język tak, żeby był w połowie między górnymi a dolnymi zębami. Wymowa miękkiego ,,d" powinna przypominać mówienie z poparzonym językiem.

Stød [sd̥øð̞] - tak jak szwedzki z norweskim wykształciły sobie akcent tonalny, tak Duńczycy nie chcieli być gorsi i wynaleźli stød. Samo zjawisko polega na jednoczesnej wymowie danego fonemu i niepełnego zwarcia krtaniowego. W transkrypcji zapisuje się go tak samo jak faryngalizację [ˀ]. Stød otrzymały wyrazy, które w staro nordyjskim składały się z jednej sylaby, nie licząc końcówek określoności. Stød może także rozróżniać dwa wyrazy, tworząc pary minimalne (np. hun [ˈhun] i hund [ˈhunˀ] ). Na pocieszenie dodam, że w niektórych regionach w Danii (okolice granicy duńsko-niemieckiej) zamiast stødu występuje akcent tonalny (tak samo jak w szwedzkim i norweskim), zaś np. na Bornholmie czy Lolandii nie występuje ani akcent tonalny, ani stød.

Opgaver
[ˈʌ̟̞̹b̥ˌg̊εːvəɐ̯]
Zadania

Ponieważ dzisiaj nie było zbyt dużo materiału, proponuję poćwiczyć wymowę dwóch duńskich łamańców językowych:

rødgrød med fløde
rød russer røv rykker rundt


Wskazówki dotyczące wymowy można znaleźć w podanych wcześniej linkach.

Na następnej lekcji zaprezentuję wam czasowniki - odmianę przez osoby, czasy, czasowniki nieregularne, tryb rozkazujący oraz liźniemy stronę bierną.

Held og lykke!
  •  

elslovako

Anden lektion - verber
[ˈa̝nən leg̊ˈɕo̝ˀn ˈvεɐ̯b̥ʌ̟̞̹]
Lekcja druga – czasowniki

Tak to już jest, że jeżeli w języku jakiś element jest cholernie trudny, to inne zagadnienie będzie dziecinnie proste. Ma to miejsce również w duńskim, gdzie co prawda wymowa i ortografia mogą na początku odstraszyć, jednak zdecydowana większość gramatyki jest wręcz banalna. Na pierwszy ogień pójdą czasowniki, zaś na następnej lekcji opowiem o rzeczownikach.

Czasownik (et verbum, [ˈvæɐ̯b̥ɔ̟̝m]) w duńskim odmienia się przez czasy, tryby, strony (w tym dwie strony bierne) oraz szczątkowo przez osoby (forma nieodmieniona vs. forma osobowa). Zanim jednak zaczniemy cokolwiek z nim działać, musimy poznać zaimki osobowe:

Duńskie zaimki osobowe
Liczba pojedyncza
ja – jeg
ty – du, De*
on – han
ona – hun
ono (to) – det, den

Oprócz tego istnieje zaimek bezosobowy man, który pełni dokładnie te same funkcje, co w języku niemieckim. Nie jest on jednak tak często wykorzystywany.

Liczba mnoga
my – vi
wy – I**
oni/one – de, De*

*forma De jest formą bardzo formalną, aż tak formalną, że używanie jej w języku potocznym jest nie na miejscu.
** zawsze pisane wielką literą!
[Zamknij]

No dobrze, więc na początek przedstawię wam, jak wygląda bezokolicznik (en infinitiv, [e̝nˈfiniˌtiwˀ]). Bezokolicznik może albo posiadać końcówkę -e, bądź kończyć się na inną samogłoskę. Oprócz tego przed bezokolicznikiem stoi partykuła at (por. nor. å i ang. to). Bezokolicznik czasowników bez końcówki -e jest taki sam, jak temat tego czasownika.

UWAGA! Istnieją dwa czasowniki (at le, śmiać się i at se, widzieć) które mimo tego, że kończą się na -e, należą do grupy czasowników bez tej końcówki. Jest to spowodowane tym, że bezokolicznik tych dwóch czasowników jest jednoznaczny z tematem.

Bezokolicznik traci partykułę at wtedy, kiedy w zdaniu pojawia się czasownik modalny lub posiłkowy. Jest on również często wykorzystywany zamiast rzeczowników odczasownikowych, więc Duńczyk mówiący po angielsku szybciej powie To travel is... zamiast Travelling is...

No dobrze, więc jak teraz odmienić czasownik przez osoby? Weźmy na przykład dwa czasowniki, at bo (mieszkać) i at hedde (nazywać się).

at bo – jeg bor, du bor, han/hun/det/den bor, vi bor, I bor, de bor
at hedde – jeg hedder, du hedder, han/hun/det/den hedder, vi hedder, I hedder, de hedder

Proste? I właśnie tak będą się odmieniać wszystkie czasowniki poza grupą 8 czasowników posiłkowych/modalnych oraz kilku-kilkunastu wyjątków. Po prawej bezokolicznik wraz z tłumaczeniem, po lewej forma osobowa.

at være (być) – er
at have (mieć) – har
at ville (chcieć) – vil
at turde (odważyć się) – tør
at burde (mieć powinność) – bør
at skulle (,,niech", zachęta, plany, przeświadczenia) – skal
at kunne (potrafić) – kan
at måtte (móc, mieć pozwolenie) – må

Z wyjątków przychodzi mi do głowy jedynie
at synes (sądzić) – synes
at vide (wiedzieć) – ved
at gøre (czynić, robić) - gør

Istnieją dwa czasowniki modalne, które odmieniają się regularnie w czasie teraźniejszym:
at blive (stać się) – bliver
at gide (mieć ochotę, ,,czyż nie?") - gider

Oprócz tego każdy czasownik tworzy formę czasu przeszłego prostego oraz imiesłów czasu przeszłego (odpowiednik angielskiego Past Participle lub niemieckiego Perfekt Partizip). Forma czasu przeszłego dla czasowników regularnych przyjmuje formę -ede lub -te – nie ma żadnych ustalonych zasad, kiedy należy użyć której końcówki, jednak regularne czasowniki bez końcówki bezokolicznika -e na 99% otrzymają końcówkę -ede. Imiesłów czasu przeszłego tworzy się dodając końcówkę -et lub -t. Oczywiście czasowniki nieregularne (w tym wszystkie czasowniki posiłkowe i modalne) powyższe zasady mają głęboko w poważaniu.

Dobrze, skoro omówiliśmy odmianę przez osoby, teraz pora zaprezentować wam stronę bierną. W duńskim można stworzyć ją na dwa sposoby – forma krótka, dalej zwana przeze mnie formą -s, oraz forma długa, czyli forma blive.

Forma -s polega na zamianie końcówki formy osobowej, czyli -r, na właśnie końcówkę -s. Nie muszę chyba wspominać, że orzeczenie staje się podmiotem. Krótka strona bierna jest bardzo popularna we wszelkiego rodzaju informacjach i nakazach, wypiera ona także użycie zaimka man. W użyciu odpowiada stronie medialnej lub polskim konstrukcjom bezosobowym.

Skolen har en kantine hvor der kan købes sund mad Szkoła posiada stołówkę, gdzie można kupić zdrową żywność.

Formę -s wykorzystuje się także podczas mówienia o czynnościach, które nadawca wykonuje z kimś innym, np.:
Vi kan mødes på lørdagMożemy spotkać się w sobotę.

UWAGA! Co prawda jest możliwe utworzenie formy -s od czasowników w czasie przyszłym prostym, lecz w praktyce się tego nie stosuje.

Forma blive polega na utworzeniu konstrukcji bliver (w odpowiednim czasie) + imiesłów czasu przeszłego. Forma ta jest odmienna przez wszystkie czasy i odpowiada temu, co w polskim przyjęło się jako strona bierna.

Bogen er blevet sendt til hendes adresseKsiążka została wysłana na jej adres.

Dokładne zasady odmieniania formy blive przez czasy zostaną przytoczone w następnych lekcjach.

Dobrze, teraz zostały nam czasy. W duńskim mamy ich 4 oraz pseudoczas przyszły. Omówię ich od najwcześniejszego.

Zaczynamy od czasu zaprzeszłego (Førdatid). Raczej nie muszę mówić, kiedy się go używa. Tworzy się go konstrukcją var/havde + imiesłów czasu przeszłego. Var używa się tylko w przypadku czasowników nieprzechodnich oznaczających ruch, zmianę stanu oraz czasownika at blive i wszystkich innych czasowników opartych na nim (np. at forblive – zostać). W pozostałych przypadkach – havde.

Inden jeg tog beslutningen, havde jeg talt med min advokat Zanim podjąłem decyzję, porozmawiałem z moim adwokatem.

Następnie – czas przeszły złożony (Førnutid), czyli tzw. perfekt. Słówko posiłkowe ,,var" zamienia się na er, a ,,havde" na har; imiesłów pozostaje bez zmian. Oprócz określania czynności zakończonych z widocznymi skutkami, używa się go mówiąc o nieokreślonej przeszłości, zdarzeniach, które zaczęły się w przeszłości i trwają nadal oraz zdarzeń, które wydarzyły się kilka razy.

Hvor har du lært at tale dansk? - Gdzie nauczyłeś się mówić po duńsku?

Czas przeszły prosty (Datid) określa zdarzenia nie mające wpływu na teraźniejszość, dwóch jednoczesnych wydarzeń w przeszłości, ale także w mowie zależnej i trybie przypuszczającym. Do konstruowania tego czasu używany formy czasu przeszłego prostego czasownika, która nie otrzymuje końcówki -r!

Han røg pibe da han var ungPalił z fajki, gdy był młody.

Czas teraźniejszy (Nutid) – zero filozofii, używa się formy osobowej czasownika. Może także wystąpić podczas opisywania przeszłości!

Generalen giver sine soldater ordre til at holde stillingerneGenerał daje (dał) rozkaz swoim żołnierzom, by pozostali na pozycjach.

Zostaje teraz teoretycznie nieistniejący czas przyszły. Żeby określić przyszłość, używa się albo czasu teraźniejszego z okolicznikami czasu, albo czasowników posiłkowych vil/skal.

UWAGA! Jeżeli używamy czasowników posiłkowych, zazwyczaj opuszcza się wtedy czasowniki wyrażające ruch
Jeg skal køre på arbejde = Jeg skal på arbejde (Pojadę do pracy)
Vil de gå i biografen? = Vil de i biografen? (Czy oni pójdą do kina?)

Oczywiście, nie wyczerpałem w całości czasownika, nie wykonałem także obiecanego trybu rozkazującego, ale ten i wszystkie inne niuanse będą się stopniowo pojawiać w trakcie następnych lekcji. Nie umieszczam także na razie żadnego słowniczka użytych dzisiaj słów, by nie mieszać nauki gramatyki i słownictwa.

Opgaver

Podaj odpowiednio bezokolicznik, formę osobową i formę -s strony biernej danych czasowników:

at være - ? - (bez strony biernej)
? - har - ?
? - ? -købes
at gå - ? - (bez strony biernej)
? - tør – (bez strony biernej)
? - skal – (bez strony biernej)
at synes - ? - ?
? - ? - håbes
? - trykker - ?
at komme - ? - ?

W celu powtórzenia duńskiej fonetyki, polecam zapoznanie się z tym materiałem naukowym.

Rozwiązania podam na początku następnej lekcji.

Held og lykke!
  •  

elslovako

#2
Besvarer
[b̥eˈsvɑˀʌ̟̞̹]
Odpowiedzi

Odpowiedzi
at være – er
at have – har – haves
at købe – køber – købes (kupować)
at gå – går
at turde – tør
at skulle – skal
at synes – synes – synes (sic!)
at håbe – håber – håbes (mieć nadzieję)
at trykke – trykker – trykkes (naciskać)
at komme – kommer – kommes

Oczywiście zapomniałem podać, że formę -s tworzy się od tematu czasownika. Mój błąd.
[Zamknij]

Tredje lektion – substantiver
[ˈtʁεð̠ˠ̞jə leg̊ˈɕo̝ˀn sub̥sd̥a̝nˌtiwˀʌ̟̞̹]
Lekcja trzecia – rzeczowniki

Oprócz nazwy substantiv używa się także typowo duńskiego określenia et navneord (ˈnɑ̈wnəˌoˀɐ̯)

Rzeczowniki są równie łatwe, co czasowniki. Mogą być one określone lub nieokreślone, występować w dwóch liczbach (z wyjątkami) oraz odmieniać się przez dwa przypadki (mianownik i dopełniacz).

Zanim zaczniemy, dokończymy ostatnią tabelę zaimków osobowych. Te posiadają aż cztery formy – mianownik, biernik, zaimek dzierżawczy oraz zaimek zwrotny. Podane formy występują właśnie w tej kolejności:

Zaimki
jeg – mig – min/mit/mine – mig
du – dig – din/dit/mine – dig
De – Dem – Deres - sig
han – ham – hans – sig
hun – hende – hendes – sig
den/det – den/det – dens/dets – sig

vi – os – vores – os
I – jer – jeres – jer
de – dem – deres – sig
[Zamknij]

Zaimki przyswojone? W następnych lekcjach pojawią się także sin, sit i sine – swój, swoje. Zacznijmy jednak od rodzaju.

W duńskim występują dwa rodzaje gramatyczne (køn,  [ˈkœnˀ]) – ich nazwy są różne w wielu opracowaniach, dlatego ja będę się posługiwał terminami rodzaj en (zwany też męskożeńskim bądź wspólnym) oraz rodzaj et (zwany też nijakim, neutralnym bądź nieokreślonym (!)). Rodzaj en jest popularniejszy niż rodzaj et i należy do niego około 75% duńskich rzeczowników. W liczbie mnogiej różnica między rodzajami zaciera się i istnieje tam tylko jeden rodzaj.

UWAGA! Nie ma żadnego sposobu, by bez zaglądania do słownika bądź wpatrzenia się w konstrukcje gramatyczne określić rodzaj rzeczownika. Nie ma.

Rodzaj rzeczownika wymusza użycie odrębnych przymiotników oraz zaimków dzierżawczych, nie wspominając o innych zasadach tworzenia formy nieokreślonej i określonej. W tabeli z zaimkami dla 1 i 2 os. lp. podane zostały trzy zaimki dzierżawcze:

min, din – dla rodzaju en
mit, dit – dla rodzaju et
mine, dine – dla liczby mnogiej.

W przeciwieństwie do np. polskiego lub niemieckiego, rodzaj rzeczownika pozostaje niezmienny (por. ten parasol, ale ta parasolka).

Skoro już wspomniałem o określoności rzeczownika, zobaczmy jak ona działa w liczbie pojedynczej.

Tworzenie formy nieokreślonej do złudzenia przypomina język niemiecki (jak zresztą duża część duńskiej gramatyki). Przed rzeczownikiem stawiamy partykułę en dla rodzaju en lub et dla rodzaju et:

en hund (pies)
en mand (mężczyzna, mąż)
en høne (kura)

et barn (dziecko)
et spejle (lustro)
et hus (dom)

Jak tworzymy formę określoną? Wywalamy partykułę en/et sprzed rzeczownika i doklejamy ją do jego końca.

hunden
manden
hønen

barnet
spejlet
huset

Jak widać, jeżeli temat rzeczownika kończy się na -e, dodaje się samo -n lub -t (chyba że wyraz kończy się na akcentowane e, np. en ske – skeen (łyżka) lub en komité – komitéen (komitet)).

UWAGA! W przeciwieństwie do języka szwedzkiego, końcówki -en i -et nie tracą swojego ,,e", gdy temat rzeczownika kończy się na samogłoskę inną niż ,,e" (patrz wyżej). Można to np. zauważyć podczas oglądania czołówki duńsko-szwedzkiego serialu ,,Most nad Sundem", którego tytuł w oryginale brzmi ,,Broen | Bron".

W liczbie mnogiej również spotkamy się z formą nieokreśloną i określoną. O ile w tworzeniu form liczby pojedynczej nie ma żadnej filozofii, o tyle liczba mnoga może zaskoczyć.

Podstawowym tworzeniem liczby mnogiej nieokreślonej jest dodanie do tematu czasownika końcówki -er lub -r (znajoma?). Ale na odsiecz monotonii idą liczne rzeczowniki nieregularne!

en hund – hunde (!)
en mand - mænd (!)
en høne – høns (!)

Żeby nie było, że w rodzaju en są same nieregularności:

en by – byer (miasto – miasta)
en pige – piger (dziewczyna – dziewczyny)

et barn – børn (!)
et spejl – spejle (!)
et hus – huse (!)

Znowu same wyjątki?

et æble – æbler (jabłko – jabłka)
et arbejde – arbejder (praca, w sensie zawód – prace)

Uff, na szczęście tworzenie formy określonej liczby mnogiej nie jest takie trudne, ponieważ polega ono na dodaniu końcówek -ne lub -ene tuż po końcówce liczby mnogiej. Jak to wygląda w praktyce?

hunde – hundene
mænd – mændene
høns – hønsene
byer – byerne
piger – pigerne
børn – børnene
spejle – spejlene
huse – husene
æbler – æblerne
arbejder – arbejderne

Jak widać, żeby odmienić rzeczownik przez liczby i określoność, wystarczą nam tylko dwie informacje – jego rodzaj oraz czy posiada nieregularną formę liczby mnogiej.

Rzeczownik duński odmienia się tylko przez dwa przypadki (tak poza tematem, czy jest jakikolwiek język w którym żadna część mowy nie odmienia się przez przypadki?) - mianownik i dopełniacz. Ten drugi tworzy się tak samo jak w innych językach germańskich, czyli przez dodanie -s do końca wyrazu.

Pigens bog – Książka dziewczyny
Svens telefonnummer – Numer telefonu Jensa

Jeżeli wyraz kończy się na -s lub -z, dodaje się sam apostrof (w przypadku nazw pochodzenia obcego) bądź końcówkę -es (w wypadku wyrazów duńskich)

The Beatles' album – Płyta Beatlesów
Jenses bil – Samochód Jensa

UWAGA! W duńskim nie występuje żadna konstrukcja typu angielskiego the phone number of Sven  czy też niemieckiego die Telefonnummer von Sven. W duńskim trzeba zawsze użyć dopełniacza – Svens telefonnummer.

Jak widać, duńska gramatyka raczej nie zaskakuje trudnością czy złożonością, a każdy, kto orientuje się w gramatyce niemieckiej, może się tutaj poczuć jak w domu. Nie zmieni się to także podczas następnej lekcji – przymiotniki i przysłówki. Tuż po nich pojawi się pierwsza lekcja ze small talkiem.

Opgaver

Utwórz formy nieokreślone i określone liczb pojedynczej i mnogiej następujących rzeczowników:

barn
kat
nabolag
ur
svin
kniv
bil
tog
stol

Skorzystaj z http://ordnet.dk/ddo

Rozwiązania i tłumaczenia standardowo na początku następnej lekcji.

Held og lykke!

  •  

stadoszatanow

Cytat: elslovako w Styczeń 22, 2015, 22:08:32
tak poza tematem, czy jest jakikolwiek język w którym żadna część mowy nie odmienia się przez przypadki?

Japoński? Te postpozycje się chyba nie liczą jako przypadki, nie?
Is fearr Gaeilge briste, ná Bearla cliste!
  •  

elslovako

#4
Besvarer

Odpowiedzi
et barn, barnet, børn, børnene
en kat, katten, katte, kattene (kot, koty)
et nabolag, nabolaget, nabolag, nabolagene (sąsiedztwo, sąsiedztwa)
et ur, uret, ure, urene (zegar, zegary)
et svin, svinet, svin, svinene (świnia, świnie)
en kniv, kniven, knive, knivene (nóż, noże)
en bil, bilen, biler, bilerne (samochód, samochody)
et tog, toget, tog(e), togene (pociąg, pociągi)
en stol, stolen, stole, stolene (krzesło, krzesła)
[Zamknij]

Fjerde lektion – adjektiver
[ˈfjeːʌ leg̊ˈɕo̝ˀn ˈað̠ˠ̞jeg̊ˌtˢiwˀʌ̟̞̹]
Lekcja czwarta – przymiotniki

Ostatnia lekcja czysto teoretyczna. Nie bez powodu zrobiłem wykład na temat rzeczowników przed przymiotnikami, ponieważ bez wiedzy o tworzeniu form określonych nie miałbym za bardzo jak tłumaczyć tematu przymiotników.

Zacznijmy od rzeczy prostej, jakiej jest stopniowanie przymiotnika. Jest to czynność dosyć regularna poza grupą 4 początkowych przymiotników, które zachowują się dosyć nielogicznie.

Zasadniczo stopień wyższy przymiotnika tworzymy końcówką -ere, a najwyższy końcówką -est.

rig – rigere – rigest
høj – højere – højest


Jeżeli przymiotnik kończy się sekwencją krótka samogłoska+spółgłoska, podwaja się w zapisie spółgłoskę. Jest to spowodowane tym, że ortografia duńska pozwala na wiele bezsensownych rzeczy, ale nie na zapisywanie podwójnych liter na końcu wyrazów.

skøn – skønnere – skønnest
dum – dummere – dummest


Przymiotniki, które w stopniu równym kończą się na -ig, w stopniu najwyższym otrzymują końcówkę -st:

vigtig – vigtigere – vigtigst
billig – billigere – billigst


Oczywiście części mowy w języku duńskim mają duże problemy z zachowaniem regularności, co można było zobaczyć na przykładzie liczby mnogiej rzeczowników, więc istnieje spora grupa przymiotników, w których dochodzi do zmian rdzenia w trakcie stopniowania:

stor – større – størst
doven – dovnere – dovnest


I teraz grupa 4 początkowych przymiotników nieregularnych:

gammel – ældre – ældst (stary, starszy, najstarszy)
god – bedre – bedst (dobry, lepszy, najlepszy) (o dziwo, przymiotnik dårlig, czyli zły, stopniuje się regularnie)
lille – mindre – mindst (mały, mniejszy, najmniejszy)
ung – yngre – yngst (młody, młodszy, najmłodszy)

Poznamy także jeden przysłówek, który również stopniuje się nieregularnie:
meget – mere – mest (bardzo, bardziej, najbardziej)

Podobnie jak ma to miejsce w języku angielskim, niektóre przymiotniki będziemy mogli stopniować tylko za pomocą przysłówków mere i mest – do tej grupy należą przymiotniki przynajmiej trzysylabowe i niektóre dwusylabowe oraz te z końcówkami -et i -isk:

sulten – mere sulten – mest sulten
egoistisk – mere egoistisk – mest egoistisk


Oczywiście nie muszę chyba mówić, że istnieją przymiotniki, które się nie stopniują, np. pochodzące od określeń dat lub nazw geograficznych.



A teraz krótko na temat przypasowania przymiotnika do rzeczownika. Skoro rzeczownik odmieniał się przez rodzaje i określoność, tak samo będzie się odmieniał przymiotnik. Zacznijmy od tego, że wyznaczamy 3 formy przymiotnika – grundform, t-form i e-form. Każdy przymiotnik posiada te trzy formy, jednak może się zdarzyć, że czasami dwie lub nawet trzy z nich będą brzmieć identycznie.

Odmiana przymiotnika przez t-form i e-form polega na, uwaga, uwaga... dodaniu odpowiednio -t lub -e do tematu przymiotnika.

stor – stort – store
rød – rødt – røde
sød – sødt – søde
dygtig – dygtigt – dygtige


Jeżeli przymiotnik ma jakieś dwie identycznie brzmiące formy, są to najczęściej grundform i t-form:

egoistisk – egoistisk – egoistiske

Czasami przymiotnik ma wszystkie formy jednakowe:

moderne – moderne – moderne

A czasami formuje się nieregularnie:

lille – lille – lille/små
grov – groft – grove
blå – blåt – blå


Dlatego też warto sprawdzać formy przymiotnika w słowniku.

Jeżeli mamy zamiar połączyć rzeczownik z przymiotnikiem, rodzaj i określoność muszą się ze sobą zgadzać.

Nieokreślony, rodzaj en

en + grundform + rzeczownik

en stor bil
en smuk pige
en sulten kat


Nieokreślony, rodzaj et

et + t-form + rzeczownik

et stort hus
et rigt nabolag
et blankt spejle


Nieokreślony, liczba mnoga

e-form + rzeczownik

store biler
smukke piger
rige nabolag
blanke spejle


Określony, rodzaj en

den + e-form + rzeczownik

den store bil
den smukke pige
den sultne kat


Określony, rodzaj et

det + e-form + rzeczownik

det store hus
det rige nabolag
det blanke spejle


Określony, liczba mnoga

de + e-form + rzeczownik

de store biler
de smukke piger
de rige nabolag
de blanke spejle


Nie zadaję żadnych ćwiczeń, bo i tak nikt ich nie robi. W następnej lekcji w końcu pojawi się coś praktycznego, zamiast skróconego repetytorium z gramatyki.

Held og lykke!

  •  

Ghoster

#5
[...........]
  •  

ArturJD

Bardzo ciekawe użycie tych form przymiotników. Wiadomo, z czego to mogło się wziąć?
  •  

Widsið

#7
Cytat: ArturJD w Luty 10, 2015, 23:06:01
Bardzo ciekawe użycie tych form przymiotników. Wiadomo, z czego to mogło się wziąć?
Co konkretnie? Jeśli chodzi o oznaczanie określoności na przymiotniku, to wspólna cecha wszystkich języków germańskich (w tym angielskiego tak do 1200-1300). Zwyczajowo nazywa się to odmianą mocną i słabą, ale w Skandynawii (zwłaszcza w Szwecji i Danii) tradycyjna terminologia przegrywa z wymysłami typu en-form, et-form, e-form itd., które w mojej opinii tak samo laikowi nie pomogą, jak to niechciane neutrum itd.

Odmiana mocna, czyli nieokreślona, opiera się na praindoeuropejskich deklinacjach a- i ō-tematowych, a także na odmianach zaimkowych. Takie przemieszania tradycyjnych wzorów są typowe dla germańszczyzny, gdzie fleksja zaczęła podupadać najprawdopodobniej znacznie szybciej niż w pozostałych rodzinach indoeuropejskich. Odmiana słaba, czyli określona, ostatecznie kontynuuje deklinację n-tematową. Określenie "mocna" i "słaba" nie ma, oczywiście, nic wspólnego z ich użyciem. Po prostu odmiana mocna ma więcej różnorodnych końcówek (vide kont. skand. , -t, -e w mocnej vs. -e w słabej). Ciekawostka jest taka, że większość języków germańskich nie odmienia rzeczowników, gdy są one użyte predykatywnie. Wyjątkiem jest norweski, gdzie w wariancie bokmaal jest to wariantywne (vi er stolt i vi er stolte "jesteśmy dumni" są obie poprawne), a w wariancie nynorsk przymiotnik trzeba odmienić (vi/me er stolte jest jedyną poprawną formą).

Języki słowiańskie miały kiedyś coś podobnego, czego pozostałością są formy przymiotników typu pewien vs. pewny i godzien vs godny, ale tutaj o detalach lepiej ci opowie Mauzer albo Dynozaur.
  •  

elslovako

Cytat: Ghoster w Luty 10, 2015, 19:58:21
EDIT:

Cytat: elslovakoJeżeli przymiotnik kończy się spółgłoską krótką, podwajamy ją.
Czy nie powinno być "Jeżeli przymiotnik kończy się samogłoską krótką, podwajamy spółgłoskę"?
Jak zwykle mi się wszystko pieprzy xD Dziękuję za zwrócenie uwagi
  •  

ArturJD

Cytat: elslovakoNie zadaję żadnych ćwiczeń, bo i tak nikt ich nie robi.
Aż mnie za serce chwyciło, jak to przeczytałem ;(

Spoiler
at være - er - (bez strony biernej)
at have - har - has haves
at købe - køber - købes
at gå - går
at turde - tør
at skulle - skal
at synes - synes - synes/blive synet (?) (ale pewnie ma to participium nieregularne) jakie by było to participium?
at håbe - håber - håbes
at trykke - trykker - trykkes
at komme - kommer - kommes
[Zamknij]

To drugie też zrobiłem, ale dużo błędów, sądziłem, że wstawisz tylko regularne, albo te nieregularne, które zostały już omówione.

Myślę, że przy takich rzeczach mimo wszystko warto byłoby pisać tłumaczenia, nawet jak już zostały wczesniej podane w tekście, bo robienie samej odmiany bez znajomości znaczenia jest trochę abstrakcyjne. Teraz zauważyłem, że są w odpowiedziach, ale mimo wszystko warto by było jest dawać przy ćwiczeniu.

Nie zrażaj się, dawaj pod koniec ćwiczenia, nawet jak ich nikt nie zrobi. Nie spodziewaj jakby co się odzewu.

Cytat: Widsið w Luty 11, 2015, 02:39:29

Co konkretnie? Jeśli chodzi o oznaczanie określoności na przymiotniku, to wspólna cecha wszystkich języków germańskich (w tym angielskiego tak do 1200-1300). Zwyczajowo nazywa się to odmianą mocną i słabą, ale w Skandynawii (zwłaszcza w Szwecji i Danii) tradycyjna terminologia przegrywa z wymysłami typu en-form, et-form, e-form itd., które w mojej opinii tak samo laikowi nie pomogą, jak to niechciane neutrum itd.

Odmiana mocna, czyli nieokreślona, opiera się na praindoeuropejskich deklinacjach a- i ō-tematowych, a także na odmianach zaimkowych. Takie przemieszania tradycyjnych wzorów są typowe dla germańszczyzny, gdzie fleksja zaczęła podupadać najprawdopodobniej znacznie szybciej niż w pozostałych rodzinach indoeuropejskich. Odmiana słaba, czyli określona, ostatecznie kontynuuje deklinację n-tematową. Określenie "mocna" i "słaba" nie ma, oczywiście, nic wspólnego z ich użyciem. Po prostu odmiana mocna ma więcej różnorodnych końcówek (vide kont. skand. , -t, -e w mocnej vs. -e w słabej). Ciekawostka jest taka, że większość języków germańskich nie odmienia rzeczowników, gdy są one użyte predykatywnie. Wyjątkiem jest norweski, gdzie w wariancie bokmaal jest to wariantywne (vi er stolt i vi er stolte "jesteśmy dumni" są obie poprawne), a w wariancie nynorsk przymiotnik trzeba odmienić (vi/me er stolte jest jedyną poprawną formą).

Języki słowiańskie miały kiedyś coś podobnego, czego pozostałością są formy przymiotników typu pewien vs. pewny i godzien vs godny, ale tutaj o detalach lepiej ci opowie Mauzer albo Dynozaur.

Dziękuję! O to mi chodziło. Jeszcze się tak BTW spytam, czy odmiana czasowników "mocna" dotyczy tych czasowników, w których występował ablaut?
  •  

elslovako

#10
Na początek: słowniczek wszystkich duńskich słów użytych w ciągu poprzednich czterech lekcji z zaznaczonymi formami nieregularnymi:

Lekcja 1:

Spoiler
pokkers (bez t-form i e-form, nie stopniuje się) – pieprzony
et dansk(sprog) – język duński
en lektion  – lekcja
en alle/allé – aleja
et stød (lm stød, stødene) – stød, charakterystyczna cecha duńskiej wymowy
rødgrød med fløde – owsianka z czerwonych owoców polana kremem, popularny łamaniec językowy
rød russer røv rykker rundt – łamaniec językowy, odpowiednik polskiego ,,soczewica, koło, miele, młyn" - dosłowne znaczenie ,,czerwony Rosjanin porusza dupą dookoła"
[Zamknij]

Lekcja 2:

Spoiler
et verbum (verbet, verber, verberne) – czasownik
en infinitiv – bezokolicznik
at bo (boede, boet) – mieszkać
at hedde (hed, heddet) – nazywać się
en skole – szkoła
en kantine – stołówka
sund – zdrowy
en mad (bez lm) – jedzenie
at møde (mødte, mødt) – spotkać się
en lørdag – sobota
en bog (lm bøger, bøgerne) – książka
at sende (sendte, sendt) – wysyłać
en adresse – adres
at tage (tog, taget, formy skrócone at ta', ta'r) – wziąć, podjąć
en beslutning – decyzja, postanowienie
at tale (talte, talt) – rozmawiać
en advokat – adwokat
at lære (lærte, lært) – uczyć, uczyć się
at ryge (røg, røget) – palić
en pibe – fajka
en general – generał
at give (gav, givet, formy skrócone at gi', gi'r) – dać
en soldat – żołnierz
en ordre – rozkaz
at holde (holdt, holdt) – (u)trzymać
en stilling – pozycja
at køre (kørte, kørt) – jechać
et arbejde – praca
at gå (gik, gået) – iść
en biograf – kino
en bil - samochód
[Zamknij]

Lekcja 3

Spoiler
et substantiv, et navneord (lm navneord, naveordene) – rzeczownik
et barn (lm børn, børnene) – dziecko
en kat (katten, katte, kattene) – kot
et nabolag (lm nabolag, nabolagene) – sąsiedztwo
et ur (lm ure, urene) – zegar
et svin (lm svin, svinene) – świnia
en kniv (lm knive, knivene) – nóż
et tog (lm tog/toge, togene) – pociąg
en stol – krzesło
[Zamknij]

Lekcja 4

Spoiler
rig – bogaty
høj – wysoki
skøn (skønt, skønne | skønnere, skønnest) – piękny
dum (dumt, dumme | dummere, dummest) – głupi
vigtig – ważny
billig – tani
stor (større, størst) – duży
doven (dovent, dovne | dovnere, dovnest) – leniwy
sulten (sultent, sultne | mere ~, mest ~) – głodny
egoistisk (bez t-form | mere ~, mest ~) – egoistyczny
rød – czerwony
sød – słodki
dygtig – mądry
moderne (bez t-form i e-form | mere ~, mest ~) – nowoczesny
grov (groft, grove) – szorstki
blå (blåt, bez e-form) – niebieski
blank – lśniący
[Zamknij]


Femde lektion – hvordan har du det?
[ˈfemd̥ə leg̊ˈɕo̝ˀn  | ˈvɔ̟̝d̥ən ˈhɑ̈ˀ  d̥u ˈd̥e̝]
Lekcja piąta – jak się masz?

No i zaczynamy small talk. Na początku dwa proste dialogi.

Lars: Hej, hvad hedder du?
Anite: Jeg er Anite. Og du?
Lars: Jeg hedder Lars. Kommer du fra Danmark?
Anite: Nej, jeg kommer ikke. Jeg er tysker.
Lars: Tysker? Fantastisk. I hvilken by bor du?
Anite: Jeg bor i Flensborg. Og hvor bor du?
Lars: Ikke langt væk – i Aabenraa.

Tłumaczenie
Lars: Cześć, jak się nazywasz?
Anite: Jestem Anite. A ty?
Lars: Nazywam się Lars. Pochodzisz z Danii?
Anite: Nie, nie pochodzę. Jestem Niemką.
Lars: Niemką? Świetnie. W jakim mieście mieszkasz?
Anite: Mieszkam w Flensburgu. A gdzie ty mieszkasz?
Lars: Niedaleko – w Aabenraa.
[Zamknij]

Transkrypcja
[ˈhɑ̈j ˈva̝ð̠ˠ̞ ˈhe̝ð̠ˠ̞ʌ̟̞̹  d̥u]

[ˈjɑ̈j ˈεɐ̯ ɑnite ˈɔ̞w d̥u]

[ˈjɑ̈j ˈhe̝ð̠ˠ̞ʌ̟̞̹ lɑ̈ː s ˈkʌ̟̞̹mʌ̟̞̹ d̥u ˈfʁ̞ɑ̈ˀ ˈd̥ɑ̈nmɑ̈g̊]

[ˈnɑ̈jˀ ˈjɑ̈j ˈkʌ̟̞̹mʌ̟̞̹ e̝g̊ ˈjɑ̈j ˈεɐ̯ ˈtˢysg̊ʌ̟̞̹]

[ˈtˢysg̊ʌ̟̞̹ fa̝nˈtˢa̝d̥isg̊ i ˈve̝lg̊ən ˈbyˀ ˈbo̝ˀʌ̟̞̹ d̥u]

[ˈjɑ̈j bo̝ˀʌ̟̞̹ i flεnsˈbɔ̞ˀw ˈɔ̞w vɔ̞ bo̝ˀʌ̟̞̹ d̥u]

[e̝g̊ ˈlɑ̈ŋˀd̥ ˈveg̊ i ɔ̟̝b̥ənˈʁ̞ɔ̟̝]
[Zamknij]

Oczywiście podana transkrypcja nie jest idealna, jednak pokazuje mniej więcej standardy duńskiej wymowy.

Witać po duńsku można na dwa sposoby: hej [ˈhɑ̈j] i goddag [g̊o̝ˈd̥εˀ]. Na prowincji można również spotkać się z dav [ˈd̥ɑ̈wˀ]. Goddag używane jest tylko w bardziej formalnych sytuacjach lub gdy np. widzimy daną osobę po raz pierwszy. W innych przypadkach zwykłe hej wystarczy. Po 19 zamiast goddag używamy godnat [g̊o̝ˈna̝d̥]

Duńczycy, podobnie zresztą jak Szwedzi, w latach 60. XX w. wyzbyli się maniery zwracana się do siebie per ,,De". Obecnie używa się praktycznie tylko du, zwrot De jest zarezerwowany do niezwykle formalnych sytuacji (pokroju zwracanie się do królowej lub okazywanie bardzo głębokiego szacunku). W sytuacjach codziennych nie należy stosować De.

Żegnamy się określeniami hej-hej (nie używamy tego witając się!) lub vi ses [ˈvi ˈse̝ˀs] znaczącym do zobaczenia. Analogicznie do goddag i godnat mamy także farvel [fɑ̈ˈvel]

W zdaniu Nej, jeg kommer ikke... mamy do czynienia z dwoma przeczeniami. Pierwszym jest nej [ˈnɑ̈jˀ], drugim ikke. Nej oznacza to samo, co polskie nie, jednak jest używane tylko jako partykuła. Ikke przeczy zaś całe zdanie bądź orzeczenie. Do przeczenia rzeczowników używamy ingen/intet, ale o tym później. Tak po duńsku to ja [ˈja̝]

Dziękuję to tak [ˈtˢɑ̈g̊], proszę to værsgo [ˈvεɐ̯ˈsg̊o̝ˀ], a przepraszam to undskyld [ˈɔ̟̝nˌsg̊ylˀ]. Nie ma natomiast odpowiednika polskiego poproszę..., zamiast tego używa się jeg vil (gerne) have...

Inne zwroty, które warto znać:
Det er rart at møde dig – Miło cię poznać
Hvordan har du det? / Hvordan går det? – Jak się masz? Jak leci?
Det går (ikke) godt – (Nie)dobrze.
Hvad med dig? - A jak u ciebie?
Tak i lige måde – Dziękuję i wzajemnie (w piśmie i lige måde skraca się do ilm)
Jeg taler ikke dansk – Nie mówię po duńsku.
Jeg taler lidt dansk – Mówię trochę po duńsku.
Taler du engelsk? - Mówisz po angielsku?
Jeg forstår ikke – Nie rozumiem.

Odsyłam również tutaj: http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=945.msg47409#msg47409

Z rzeczy, na które warto zwrócić jeszcze uwagę, mogę wskazać na to, że w duńskim nie pytamy się, jak się nazywasz (Hvordan hedder du), ale co się nazywasz (Hvad hedder du).

Jeżeli pojawią się jakieś wątpliwości, walić smiało, postaram się wszystko wytłumaczyć.

Trivia
[ˈtˢʁiˀvia̝]
Ciekawostki

Z doświadczenia wiem, że zamieszczanie ciekawostek o kraju, gdzie używany jest uczony język, sprawiają, że kurs staje się ciekawszy i przystępniejszy.

Trivia
Dania, pomimo tego, że nie leży na Półwyspie Skandynawskim, zaliczana jest do krajów skandynawskich. Mimo dużych powiązań kulturalnych i historycznych ze Szwecją i Norwegią, kraj ten nieco odstaje od swoich północnych braci. Przede wszystkim Dania jest mniejsza i bardziej zaludniona – gęstość zaludnienia Danii jest niemal identyczna jak Polski. Do innych różnic należy m.in. nizinność kraju (najwyższy szczyt kraju ma wysokość 170 m) oraz niezbyt bujna fauna i flora. Ten drugi fakt sprawia, że Norwedzy i Szwedzi uwielbiają śmiać się z Duńczyków, że ci dostają zawału, jak tylko zobaczą łosia.

Dania jest jednym z najbogatszych krajów Europy, a ich bilans byłby pewnie jeszcze wyższy, gdyby nie to, że w połowie XX w. oddali Norwegom za bezcen prawa do wydobywania gazu i ropy z Morza Północnego. Rząd Danii myślał, że zasoby znajdujące się na tamtych terenach są niewarte wydobycia, ale rzeczywistość zweryfikowała prognozy i teraz to Norwedzy wysyłając przelewy do Danii podpisują je ,,Dla państw trzeciego świata".

Dania jest monarchią, obecnie panuje królowa Małgorzata II z dynastii Glücksburgów. To specjalnie dla niej zmieniano konstytucję królestwa, by kobieta mogła zasiąść na tronie. Mało kto jednak wie, że w latach 70. XX w. stworzyła ona ilustracje do duńskiego wydania Władcy Pierścieni – oczywiście pod pseudonimem.

Dania posiada dobrze rozwinięty przemysł. W okolicach cieśniny Sund powstał klaster biotechnologiczny Medicon Valley, który znacznie się rozwinął po otwarciu mostu nad Sundem w 2000 roku. Do największych duńskich firm należą Maersk, Lego, Carlsberg, Hummel, Arla, Falck, SAS czy Bang&Olufsen.

W następnej części – kultura i sport.
[Zamknij]

Held og lykke!
  •  

ArturJD

Cytat: elslovako w Luty 15, 2015, 16:04:37
Słowniczki w spoilerach

Super! O takie coś mi chodziło! Bardzo dziękuję :)
  •  

Widsið

Cytat: ArturJD w Luty 13, 2015, 16:50:21
Dziękuję! O to mi chodziło. Jeszcze się tak BTW spytam, czy odmiana czasowników "mocna" dotyczy tych czasowników, w których występował ablaut?
Tak, tylko czemu "występował"? Nadal występuje przecież ;) Warto odróżnić odmianę "mocną" od "słabej", a także od odmian nieregularnych, np. tych w których występuje przegłos / metafonia / umlaut, w odróżnieniu do apofonicznych / ablautowych mocnych. Są też czasowniki przeszło-teraźniejsze, których oryginalna forma mocna w preteritum ma znaczenie teraźniejsze, a formę przeszłą tworzy się na sposób "słaby".
  •  

elslovako

Sjette lektion – Hvad er klokken?
[ˈɕeːd̥ə leg̊ˈɕo̝ˀn | ˈva̝ð̠ˠ̞ ˈεɐ̯ ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ən]
Lekcja szósta – która jest godzina?

Anite: Lars, kan du sige, hvad er klokken? Mit ur virker ikke.
Lars: Klokken er halv to.
Anite: Tak!
Lars: Det var så lidt. Kan jeg spørge dig om noget?
Anite: Ja, hvad ønsker du at vide?
Lars: Hvad laver du i aften?
Anite: Så, intet.
Lars: Vil du med mig til en restaurant?
Anite: Hvorfor ikke. Klokken syv?
Lars: Fint!

Tłumaczenie
Anite: Lars, możesz mi powiedzieć, która jest godzina? Mój zegarek nie działa.
Lars: Jest wpół do drugiej.
Anite: Dzięki!
Lars: Nie ma za co. Mogę się ciebie o coś spytać?
Anite: Tak, co chcesz wiedzieć?
Lars: Co robisz dziś wieczorem?
Anite: W sumie, to nic.
Lars: A pójdziesz ze mną do restauracji?
Anite: Czemu nie. O 19?
Lars: Świetnie!
[Zamknij]

Transkrypcja
[lɑ̈ː s ˈg̊ʰa̝n d̥u ˈsiː ˈva̝ð̠ˠ̞  ˈεɐ̯ ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ən mid̥ ˈuɐ̯ˀ ˈviɐ̯g̊ʌ̟̞̹ e̝g̊]

[ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ən ˈεɐ̯ ˈha̝lˀ ˈtˢo̝ˀ]

[ˈtˢɑ̈g̊]

[d̥e̝ ˈvɑ̈ ˈsɔ̟̝ˀ ˈlid̥ˀ ˈka̝n ˈjɑ̈j ˈsb̥ɶ̝ɐ̯ˀ ˈd̥ɑ̈j ˈʌ̟̞̹mˀ ˈnɔ̟̝ːəð̠ˠ̞]

[ˈja̝ ˈva̝ð̠ˠ̞ ˈø̞nsg̊ʌ̟̞̹ d̥u a̝d̥ ˈviːð̠ˠ̞ə]

[ˈva̝ð̠ˠ̞ ˈlεːvʌ̟̞̹ d̥u i ˈɑ̈fd̥ən]

[sɔ̟̝ˀ ˈe̝nd̥əð̠ˠ̞]

[ˈve̝l d̥u me ˈma̝j  ˌtˢe̝l ˈe̝ˀn ʁesd̥o̝ˈʁɑ̈ŋ]

[ˈvɔ̟̝fʌ̟̞̹ e̝g̊ ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ən ˈsywˀ]

[ˈfind̥]
[Zamknij]

Podczas tego jakże subtelnego podrywu mojego autorstwa padły dokładnie trzy określenia czasu. Dotyczyły one dokładnej godziny (Klokken er halv to oraz klokken syv) lub pory dnia (i aften). Najpierw nauczymy się podawać godziny, a żeby podać godzinę, oczywiście musimy znać liczebniki.

Na początek poznamy tylko te od 0 do 12, ponieważ Duńczycy co prawda zapisują godziny 0-24, ale podają je w systemie 12-godzinnym.

0 – nul [ˈnɔ̟̝l]
1 – en [ˈe̝ˀn]
2 – to [ˈtˢo̝ˀ]
3 – tre [ˈtˢʁeˀ]
4 – fire [ˈfiːʌ̟̞̹]
5 – fem [ˈfemˀ]
6 – seks [ˈseg̊s]
7 – syv [ˈsywˀ]
8 – otte [ˈɔ̟̝ːd̥ə]
9 – ni [ˈniˀ]
10 – ti [ˈtˢiˀ]
11 – elleve [ˈelvə]
12 – tolv [ˈtʌ̟̞̹lˀ]

Oddzielnie nazwy dla 11 i 12 są pozostałością systemu dwunastkowego, którą można zauważyć w każdym innym języku germańskim.

Znamy już liczebniki? Teraz bardzo ważna różnica między określeniem en time [ˈtˢiːmə] a en klokke [ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ə]. Oba te terminy tłumaczy się jako ,,godzina", jednak time jest odcinkiem czasu trwającym 60 minut (np. mecz piłki ręcznej trwa godzinę), a klokke konkretną wartością (np. mecz piłki ręcznej zacznie się o godzinie 18). Taka sama różnica dotyczy pojęć en dag [ˈd̥εˀ] i en døgn [ˈd̥ʌ̟̞̹jˀn] – pierwsze określenie to przeciwieństwo nocy, a drugie to określenie odpowiadające naszej ,,dobie".

Podając godzinę, zaczynamy od Klokken er... i dodajemy odpowiedni liczebnik (nie porządkowy!). Pamiętaj, że podając godzinę słownie obowiązuje system 12-godzinny, wszelkie wątpliwości można rozwiać dodając om eftermiddagen (po południu). Na razie nie wprowadzam bardziej zaawansowanych metod podawania godziny (typu za 20 minut piąta, 10 minut do drugiej), pojawi się to na następnej lekcji, gdzie zaprezentuję sposób przedstawiania dat i większych liczb.

Zostały także określenia ogólne:
mandag – poniedziałek
tirsdag – wtorek
onsdag – środa
torsdag – czwartek
fredag – piątek
lørdag – sobota
søndag – niedziela

en dag – dzień
en nat – noc
en time – godzina (60 min.)
et minut – minuta
et sekund – sekunda

en morgen – poranek
en formiddag – przedpołudnie
en middag – południe
en eftermiddag – popołudnie
en aften – wieczór

i dag – dzisiaj
i går – wczoraj
i morgen – jutro
i morges – dzisiaj rano (!)

Chcąc utworzyć określenia typu ,,w popołudnie/popołudniu", wystarczy wstawić ,,i" przed odpowiednie określenie. Ta zasada nie tyczy się dni tygodnia:
-używamy på mandag, tirsdag,... jeżeli czynność wydarzy się tylko raz lub nie jest regularna
-używamy om mandagen, tirsdagen... jeżeli czynność jest wykonywana w każdy dany dzień tygodnia.

Opgaver:

Zadania z lekcji piątej (poprzedniej) i szóstej (tej):

Ułóż dialog, korzystając ze wskazówek.

-Hej, hvad hedder du?
-???
-Jeg hedder Per. Kommer du fra Danmark?
-??? (wskazówka: Polak – polak, Polska – Polen)
-Polak/Fra Polen? Fantastisk. I hvilken by bor du?
-???
-Jeg bor i Aarhus.

Korzystając ze słownika http://ordnet.dk/ddo podaj transkrypcję IPA następujących wyrazów:

mandag
tirsdag
onsdag
torsdag
fredag
lørdag
søndag

Pamiętaj, że transkrypcja w słowniku jest domyślnie podana w alfabecie fonetycznym Dania. Tabela służąca do konwersji między Danią a IPA-ą znajduje się na stronie http://ordnet.dk/ddo/artiklernes-opbygning/udtale?set_language=da

Trivia

Trivia
Jak już wspominałem, Dania różni się od Szwecji i Norwegii w kilku ważnych względach. Jednym z nich jest sport. Kiedy to północni bracia Duńczyków szusują lub skaczą na nartach, zjeżdżają po rynnach w wagonikach, wbijają krążek na tafli lodu lub ścigają się w rajdówkach po śniegu lub szutrach, Duńczycy nawet nie próbują z nimi konkurować, zaś jedynym sportem zimowym uprawianym w kraju Olsena jest curling. Zresztą nawet to nie idzie im zbyt dobrze.

Mimo to obecnie to Dania jest najsilniejszą skandynawską reprezentacją w piłkę nożną – co prawda Szwecja ma Ibrahimovicia, jednak dzisiaj Duńczycy odżywają, mając w swojej kadrze takie tuzy jak Daniela Aggera, Christiana Eriksena, Lasse Schönego czy też uwielbianego przez wszystkich Nicklasa ,,Lorda" Bendtnera. Nie można zapomnieć także o braciach Laudrup czy też o Peterze Schmeichelu (tak przy okazji, jego nazwisko wymawia się [ped̥ɐ ˈsmɑ̈jˀɡ̊l̩], bez żadnego /ʃ/). Do dzisiaj jednak największym sukcesem reprezentacji Danii jest zwycięstwo podczas Euro 1992, na które dostali się po dyskwalifikacji Jugosławii. Zwycięstwo to jest tym bardziej cenne, że zostało odniesione na terenie Szwecji.

Liga duńska nie powala, jednak do poprzedniego sezonu Duńczycy mieli prawo wystawić aż dwa kluby w eliminacjach do Ligi Mistrzów. Z tej okazji skorzystali Aalborg AB i stołeczna FC Kopenhaga, obecnie prawdopodobnie jeden z najsilniejszych klubów w całej Skandynawii, jeżeli nie Europie Północnej. Drużyna ta ma również swojego niemniej utytułowanego rywala - Brøndby IF. Niektórzy z was mogą pewnie pamiętać mecz ekipy z przedmieść Kopenhagi z łódzkim Widzewem, kiedy to Tomasz Zimoch wypowiedział swoje słynne ,,Panie Turek, niech pan tu kończy to spotkanie!"...

Jednak chyba najbardziej ulubionym sportem Duńczyków jest piłka ręczna. Reprezentacja narodowa jest tam otaczana należytą czcią i ubóstwieniem, zaś podczas większych turniejów międzynarodowych zawsze pojawi się spora grupa kibiców z Danii. Nieco gorzej niestety z klubowym handballem, bo w sumie chyba nikt już nie jest w stanie dogonić ligi niemieckiej, ale na poziomie europejskim gra KIF Kolding Kopenhaga, utworzona z fuzji KIF Koldingu i upadłej AG Kopenhagi, która zaś powstała po sprzedaniu licencji przez FCK Håndbold, który zaś w 2002 uzyskał licencję od Frederiksberg IF.


Dania może nie kojarzy się fanom literatury z dreszczowcami pokroju szwedzkiej trylogii Millenium czy też dziełami Jo Nesbø, jednak reżyserowie z tego kraju odegrali ważną rolę w historii kina. W 1995 powstała słynna Dogma 95, stworzona przez Thomasa Vinterberga, Larsa von Triera, Kristiana Levringa i Sørena Kragh-Jacobsena, która wymuszała na artystach m.in. zakaz korzystania z muzyki, kręcenie z ręki czy też niewymienianie nazwiska reżysera w napisach końcowych. Najpopularniejszymi filmami kręconymi w duchu zasad Dogmy 95 są np. ,,Festen" czy ,,Idioterne". Inne znane filmy duńskiej produkcji to chociażby ,,Nimfomanka" nakręcona przez Von Triera czy też dzieło Vinterberga ,,Polowanie" (które naprawdę polecam).

Duńczycy też nie poświęcili się czczeniu szatana i graniu heavy metalu jak zrobili to Norwedzy i Szwedzi, zamiast tego woleli skupić się na mniej inwazyjnych gatunkach muzycznych. Jestem jednak pewien, że nie znacie żadnego duńskiego wykonawcy, co wcale nie jest dziwne, bo Legolandia nie wypuściła żadnej wielkiej gwiazdy muzyki rozrywkowej. Jak na razie najbliżej temu jest MØ, która też żadnego wielkiego przeboju znowu nie ma. Dania trzy razy wygrała Eurowizję – w 1963 Grethe i Jørgen Ingmann przynieśli wieczną chwałę swojej ojczyźnie, tak samo jak Bracia Olsenowie w 2000 i Emmelie de Forest w 2013. To ostatnie zwycięstwo jest zdecydowanie najważniejsze, ponieważ zwycięstwo zostało odniesione na terenie Szwecji.

Jeżeli chodzi o duńską myśl designu i architektury, musicie wiedzieć, że Arne Jacobsen jest twórcą najpopularniejszego (według Duńczyków) krzesła na świecie, a Sydney Opera House to dzieło Jørna Utzona.

W następnej lekcji – coś na temat duńskiego społeczeństwa.
[Zamknij]

Held og lykke!
  •