Język mattitu
Język mattitu, lub matycki (mat. māttitu rêsu ['ma:tʼitu 'reisu] - język używany w świecie Ziemli. Charakteryzuje się obecnością odmiany przedmiotowej i podmiotowej u czasowników, ograniczoną fleksją rzeczowną i posiadaniem trzech liczb: pojedynczej, mnogiej i podwójnej.
Dźwięki i zapis
Język charakteryzuje się osiemnastoma spółgłoskami (w czym występują spółgłoski ejektywne i faryngalizowane) i ośmioma samogłoskami (trzy pary długa - krótka oraz dwa dyftongi). W nawiasach obok dźwięków podany jest ich zapis.
Spółgłoski
- m n ɴ ( m n ň )
- p pʼ t tʼ tˤ ( p pp t tt ț )
- s sˤ z zˤ χ ( s ś z ź ħ )
- ts tsˤ dz dzˤ ( c ć ʒ ʒ́ )
- ɾ ( r )
Samogłoski
- i i: u u: ( i ī u ū )
- ei oi ( ê ô )
- a a: ( a ā )
Akcent
Akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu.
Czasownik
Występują dwa czasy: przeszły i teraźniejszy-przyszły, dodatkowo czasowniki odmieniane są przez osoby (koniugacja podmiotowa i przedmiotowa).
Odmiana podmiotowa
Czasowniki w odmianie podmiotowej przyjmują następujące końcówki:
Liczba pojedyncza
- -ar
- -aț
- -aț
Liczba podwójna
- -êm
- -êm
- -êm
Liczba mnoga
- -īr
- -īm
- -īm
Czwarta osoba Poprzez czwartą osobę rozumie się zależną formę czasownika, która sama nie podaje ani liczby ani osoby, tylko domyślnie zgadza się co do osoby i liczby z podmiotem i orzeczeniem w zdaniach złożonych. W wyrażeniach modalnych po odmienionym czasowniku używa się także właśnie tej formy. Przyjmuje ona końcówkę:
- -is
Odmiana przedmiotowa
Czasowniki w odmianie przedmiotowej przyjmują następujące końcówki:
Liczba pojedyncza
- -ri
- -ti
- -ti
Liczba podwójna
- -mi
- -mi
- -mi
Liczba mnoga
- -mi
- -mi
- -mi
Czwarta osoba
- -si
Konstrukcje modalne
Konstrukcje modalne tworzymy z ograniczoną grupą czasowników, które opisują nasze emocje, stany, wątpliwości, pragnienia i wymagają jednocześnie dookreślenia w postaci innego czasownika. Są to czasowniki:
- chcieć ttānu
- mieć zamiar ħumu
- lubić ʒ́īru
- nienawidzić cômu
- powtarzać āțu
- umieć, potrafić ôňu
- mieć możliwość iśțu
- musieć īmu
Czasowniki modalne łączą się z wymaganym czasownikiem, który stoi tuż po nim, zgadza się z nim czasem, ale występuje w czwartej osobie. Jeżeli drugi czasownik jest czasownikiem przechodnim, odmianie podmiotowej ulega tylko on.
Rzeczownik
Rzeczownik posiada tylko dwa przypadki: mianownik i prepozycjonał. Mianownik wyraża podmiot i orzecznik, prepozycjonał łączy się z przyimkami. Istnieją trzy liczby: pojedyncza, mnoga, podwójna.
Deklinacja
Istnieje tylko jeden uniwersalny wzór odmiany dla wszystkich rzeczowników:
| Przypadek | Singularis | Dualis | Pluralis |
|---|---|---|---|
| Mianownik | -u | -um | -īm |
| Prepozycjonał | -i | -im | -īm |
Przymiotnik
Matycki przymiotnik pełni dwie funkcje:
- przydawki (zawsze stoi przed opisywanym rzeczownikiem), wtedy zgadza się liczbą i przypadkiem z rzeczownikiem
- orzecznika (stoi po orzeczeniu), przyjmuje tylko formę Nom. sg, nawet jeżeli określany rzeczownik jest w innej liczbie.
Przymiotnik przyjmuje te same końcówki fleksyjne, co rzeczownik.
Przyimek
Przyimki zawsze łączą się z prepozycjonałem. Występują następujące przyimki:
- ān - wyrażenie akuzatywne,
- ês - wyrażenie datywne,
- ru - położenie w środku czegoś, wewnątrz, na czymś (powierzchnia, budynek, miejsce),
- śu - położenie obok czegoś,
- uț - pochodzenie skądś, zrobiony z materiału, o jakiejś cesze,
- īn - wyrażenie własności, czyj?
- ôć - wyrażenie celowości, aby, w celu,