Język protogamajski

Język protogamajski (Raħ ghammasas iighaur ['raħ ɣa'm:asas i:'ɣawr]) to prajęzyk, będący przodkiem wszystkich innych języków gamajskich, rodziny językowej rozwijanej w ramach wspólnego forumowego projektu. Jest to język aglutynacyjny, o szyku SVO, charakteryzujący się sporą liczbą głosek szczelinowych, w tym charakterystycznej dla języka spółgłoski [ɣ].

Fonologia

Samogłoski

	Przednie	Tylnie
Przymknięte	i i:	u u:
Otwarte	a a:

Dyftongi

Występują jedynie dwa dyftongi: [aj] oraz [aw].

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowo-dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowe	Gardłowe
Nosowe		m	n
Zwarte	bezdźwięczne	p	t		k	q
	dźwięczne	b	d		g
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	θ s				h ħ
	dźwięczne		ð z		ɣ
Drżące			r
Aproksymanty			l	j	w

Geminaty

W protogamajskim występowała znaczna liczba geminatów: [n:] [m:] [r:] [l:] [j:] oraz [w:].

Akcent

Akcent pada zwykle na pierwszą sylabę, chociaż pojawiają się wyjątki od tej zasady.

Struktura sylaby

Struktura sylaby to (C)V(C), gdzie V może być samogłoską/dyftongiem, a C spółgłoską/geminatą.

Zapis łaciński

Język protogamajski nie posiadał własnego pisma, używany był przez społeczność niepiśmienną. Dla ułatwienia stosuje się jednak zapis łaciński.

i	ii	u	uu	a	aa	au	ay
[i]	[iː]	[u]	[u:]	[a]	[a:]	[aw]	[aj]
m	n	p	t	k	q	b	d
[m]	[n]	[p]	[t]	[k]	[q]	[b]	[d]
g	f	ph	s	h	ħ	dh	z
[g]	[f]	[θ]	[s]	[h]	[ħ]	[ð]	[z]
gh	r	l	y	w
[ɣ]	[r]	[l]	[j]	[w]

Gramatyka

Harmonia samogłoskowa

W protogamajskim występuje harmonia progresywna samogłosek. Samogłoska pierwszej sylaby sufiksów dołączanych do słowa musi zgadzać się z samogłoską ostatniej sylaby podstawowego słowa.

 
 Ostatnia samogłoska słowa <---> Pierwsza samogłoska sufiksu    
                      i ii <---> i ii
                      u uu <---> u uu
                a aa ay au <---> a aa  

Np.

faqiih "sen" -> faqiihir "sny"

pirrun "drzewo" -> pirrunur "drzewa"

iighaur "język" -> iighaurar "języki"

Czasowniki

Osoby i odmiana czasowników przez osoby

osoba	końcówka	aurim - siedzieć	tudur - iść	zaww - robić
ja ghau	-_²d_	aurimiid - siedzę	tuduruud - idę	zawwaad - robię
ty lii	-_ph	aurimiph - siedzisz	tuduruph - idziesz	zawwaph - robisz
ty grzecznościowe dhilii	-_²ph	aurimiiph - siedzisz	tuduruuph - idziesz	zawwaaph - robisz
on/ona/ono pay	-_say	aurimisay - siedzi	tudurusay - idzie	zawwasay - robi
on/ona/ono grzecznościowe dhipay	-_²say	aurimiisay - siedzi	tuduruusay - idzie	zawwaasay - robi
my zifa	-_	aurimi - siedzimy	tuduru - idziemy	zawwa - robimy
wy uur	-_gh	aurimigh - siedzicie	tudurugh - idziecie	zawwagh - robicie
wy grzecznościowe dhinuur	-_²gh	aurimiigh - siedzicie	tuduruugh - idziecie	zawwaagh - robicie
oni qa	-_ħ	aurimiħ - siedzą	tuduruħ - idą	zawwaħ - robią
oni grzecznościowe dhiqa	-_ħ	aurimiħ - siedzą	tuduruħ - idą	zawwaħ - robią

• Oznaczenie _ wskazuje na samogłoskę pasującą do systemu harmonii.
• Oznaczenie _² wskazuje na długi wariant harmonizowanej samogłoski.

Jedynymi wyjątkami są czasowniki być (kandas) oraz mieć (ħauhtas).

osoba	końcówka	gaghas - być	ħauhtas - mieć
ghau	̶a̶s̶ + -aa	kandaa - jestem	ħauhtaa - mam
lii/dhilii	a̶s̶ + -af	kandaf - jesteś	ħauhtaf - masz
pay/dhipay	a̶s̶ + -ay	kanday - jest	ħauhtay - ma
zifa	a̶s̶	kand - jesteśmy	ħauht - mamy
uur/dhinuur	-as	kandasas - jesteście	ħauhtasas - macie
qa/dhiqa	-ayt	kandasayt - są	ħauhtasayt - mają

Trybo-aspekty

W protogamajskim różnica między aspektem a trybem zaciera się. Dzieli się je na trybo-aspekty stanu oraz intencji. Do trybo-aspektów stanu należą: dokonany, niedokonany oraz teliktyczny, natomiast do trybo-aspektów intencji pragnący, życzący, oraz pytający. Forma niedokonana jest podstawową formą czasownika.

Stanu

Aby od formy niedokonanej utworzyć formę trybo-aspektu dokonanego należy dodać do czasownika prefiks -b(_). Forma dokonana wskazuje na zakończenie, dokonanie się czynności, nie wskazuje jednak na jej wynik i rezultat.

Np:

aurimi (siadamy) --> baurimi (siedzimy)

tuduru (idziemy) --> butuduru (dochodzimy)

zawwa (robimy) --> bazawwa (zrobimy)

Rozwinięciem formy dokonanej jest forma teliktyczna. Wskazuje na to, że czynność została zakończona, odniosła sukces, domyślny cel został wykonany. Może również oznaczać, że mimo trudności jej wykonanie oraz sukces jest już pewny, mimo że jeszcze do niedawna nie musiał być. Tworzy się ją dodając do czasownika prefiks m(_)-. 

Np:

suwaraad (poluję) --> masuwaraad (upolowałem) - czynność polowania została zakończona sukcesem, ofiara została upolowana i zabita

ghimiid (biegam) --> mighimiid (dobiegam) - czynność polowania zostaje zakończona sukcesem, mimo trudności uda się dobiec do celu

unzuruud (walczę) --> munzuruud (zwalczam) - czynność walki zostaje zakończona sukcesem, udaje się zwyciężyć i pokonać przeciwnika.

Intencji

Forma pragnąca wyraża pragnienie mówiącego co do wykonania danej czynności. Tworzy się ją dodając do czasownika prefiks h_(r)-.

Np:

aurimi (siadamy) --> haraurimi (chcemy usiąść)

tuduru (idziemy) --> hutuduru (chcemy iść)

zawwa (robimy) --> hazawwa (chcemy robić)

Forma życząca wyraża życzenie mówiącego. Można ją oddać za pomocą polskiej partykuły oby. Tworzy się ją poprzez dodanie prefiksu y_²(z)-.

Np:

suwaraph (polujesz) --> yaasuwaraph (obyś polował)

ghimiph (biegasz) --> yiighimiph (obyć biegał)

unzuruph (walczysz) --> yuuzunzuruph (obyć walczył)

Forma pytająca odpowiada za tworzenie pytań. Tworzy się ją dodając prefiks g_²(m)-.

Np:

suwaraph (polujesz) --> gaasuwaraph? (czy polujesz?)

ghimiph (biegasz) --> giighimiph? (czy biegasz?)

unzuruph (walczysz) --> guumunzuruph? (czy walczysz?)

Łączenie trybo-aspektów

Trybo-aspekty stanu oraz intencji można łączyć ze sobą. W takim wypadku na pierwszym miejscu stać będzie prefiks formy intencji, następnie prefiks formy stanu, a na końcu odmieniony czasownik. Formy intencji można łączyć między sobą, formy stanu - nie.

Np:

Forma życząca + forma teliktyczna + czasownik --> yaamasuwaraph (obyś upolował, miał polowanie zakończone sukcesem)

Forma pytająca + forma pragnąca + czasownik --> giihighimi (czy chcecie biegać?)

Forma pragnąca + forma dokonana --> habaurimiid (chcę usiąść)

Etc.

Czasy

Występują 3 czasy: teraźniejszy, przeszły oraz przyszły.
Aby dodatkowo podkreślić, że czynność odbyła się w przeszłości, do odmienionego czasownika dodaje się sufiks -(t)_n.

Np: unzuruph (walczysz) --> unzuruphun (walczyłeś)

Aby utworzyć czas przyszły, od czasownika należy dodać sufiks -(t)_²l.

Np: unzuruph (walczysz) --> unzuruphuul (będziesz walczył)

Łączenie czasów i trypo-aspektów

Czasy oraz trybo-aspekty łączą się ze sobą.

Np:

gaamasuwaraphuul? (czy upolujesz <coś> kiedyś, czy twoje polowanie odniesie kiedyś sukces?)

giihighimitin (czy chcieliście biegać?)

habaurimiidiil (będę chciał usiąść)

Etc

Rzeczowniki

Liczba

Występują 4 liczby: zerowa, pojedyncza, podwójna i mnoga. Liczba zerowa jest tworzona poprzez dodanie sufiksu -n_m, liczba pojedyncza posiada końcówkę zerową, liczba podwójna -_yya, natomiast liczba mnoga -r_sa. Liczba podwójna stosowana jest głównie do naturalnych par, np: oczy, ręce, nogi, buty etc.  

Liczba zerowa	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga
iighaurnam (żaden język)	iighaur (język)	iighaurayya (dwa języki)	iighaurrasa (języki)
faqiihnim (żaden sen)	faqiih (sen)	faqiihiyya (dwa sny)	faqiihrisa (sny)
pirrunnum (żadne drzewo)	pirrun (drzewo)	pirrunuyya (dwa drzewa)	pirrunrusa (drzewa)

Przypadki

Protogamajski posiadał 12 przypadków.

	Przypadek	Pytanie
I.	Mianownik	kto?, co?
II.	Dopełniacz	kogo?, czego?
III.	Celownik	komu?, czemu?
IV.	Biernik	kogo?, co?
V.	Narzędnik	(z) kim?, (z) czym?
VI.	Miejscownik	o kim?, o czym?
VII.	Ablatyw	skąd?, od kogo?, od czego?
VIII.	Allatyw	dokąd?, do kogo?, do czego?
IX.	Innesyw	w kim?, w czym?
X.	Prolatyw	stosunek względem ruchu, określenie sposobu
XI.	Ekwatyw	taki, jak porównania
XII.	Wołacz	-

Odmiana przez przypadki

Przypadek	Sufiks	ghamma - człowiek	liitauni - drewno	waqadun - koń
I.	-Ø	ghamma	liitauni	waqadun
II.	-(w)_	ghammawa	liitauniwi	waqadunu
III.	-(w)_l	ghammawal	liitauniwil	waqadunul
IV.	-(y)_s	ghammayas	liitauniyis	waqadunus
V.	-(y)_r	ghammayar	liitauniyir	waqadunur
VI.	-h_	ghammaha	liitaunihi	waqadunhu
VII.	-(_)ku	ghammaku	liitauniku	waqadunuku
VIII.	-(_)ksu	ghammaksu	liitauniksu	waqadunuksu
IX.	-s_	ghammasa	liitaunisi	waqadunsu
X.	-(w)_dh	ghammawadh	liitauniwidh	waqadunudh
XI.	-(_)llu	ghammallu	liitaunillu	waqadunullu
XII.	-(_)q_²	ghammaqaa	liitauniqii	waqadunuquu

Końcówki liczb wchodzą przed końcówkami przypadków. Np:

iighaur-ayya-sa - w dwóch językach

faqiih-nim-illu - taki jak żaden sen

waqadun-rusa-wudh - końmi, za pomocą koni

ghamma-rasa-ha - o ludziach

Etc.

Określoność

Określoność wyraża się poprzez poprzedzenie wyrazu partykułą raħ oraz zmianą akcentu określanych wyrazów z pierwszej na drugą.

iighaur ['i:ɣawr] - język --> raħ iighaur ['raħ i:'ɣawr] - język, ten konkretny --> raħ ghammasas iighaur ['raħ ɣa'mma.sas i:'ɣawr] (Język Ludzki).

Liczebniki

 
 1 - hazru
 2 - pharu
 3 - dhinnu
 4 - aasau
 5 - kargha
 6 - niirra
 7 - saugh
 8 - wayr
 9 - baalla
 10 - abaagh

Liczebniki porządkowe tworzy się dodając do liczebnika głównego sufiks -(a)n. Liczebniki porządkowe, w przeciwieństwie do głównych, odmieniają się przez liczby i przypadki tak samo jak rzeczowniki.

 
 1 - hazrun
 2 - pharun
 3 - dhinnun
 4 - aasaun
 5 - karghan
 6 - niirran
 7 - saughan
 8 - wayran
 9 - baallan
 10 - abaaghan