Język kasycki
Język kasycki (nazwa własna: k²stsxl mnn) - starożytny język Zachodniej Ziemli. Spokrewniony z obecnymi językami Morgów, Zemgów, a dalej także z językiem Ormeonów. Znany z inskrypcji w piśmie spółgłoskowym, przez co o ile inwentarz spółgłoskowy jest dość dobrze poznany, to o samogłoskach mowy Kasyków wiemy bardzo mało.
Dźwięki
Język jest znany tylko i wyłącznie z zapisu w swoim alfabecie spółgłoskowym, przez co nie wiemy praktycznie nic na temat zestawu samogłosek języka kasyckiego. Istnieją pewne ślady w zapożyczeniach znanych z innych języków oraz poczynione zostały rekonstrukcje, które w pewien sposób uzupełniają wiedzę na temat dźwięków języka kasyckiego.
Spółgłoski
- m n
- p t k
- b d g
- p² t² k²
- s x
- s² x²
- w l j
- w² l²
- ts
- ts²
- ʔ
Wartość p² t² k²
Uznaje się za ogólnie przyjętą teorię, że p² t² k² były spółgłoskami zwartymi. Niestety, nie ma zgody co do dokładnego opisu realizacji tych dźwięków. Dominują jednak dwie teorie:
- ejektywna; głoski p² t² k² to tak naprawdę ejektywne pʼ, tʼ, kʼ,
- faryngalizacji; głoski p² t² k² były realizowane jako pˤ, tˤ, qˤ.
Dla języka proto-kasycko-ormeońskiego rekonstruuje się szereg spółgłosek ejektywnych pʼ, tʼ, kʼ, qʼ, który to stan został zachowany w języku ormeońskim, ale z drugiej strony najbliżej spokrewnione języki: zemgijski i morgijski nie posiadają spółgłosek ejektywnych.
Dźwięk kasycki | Odpowiednik | ||
---|---|---|---|
morgijski | zemgijski | ormeoński | |
p² | p~f | pˤ | pʼ |
t² | t~θ | tˤ | tʼ |
k² | k~c~ʝ~ç | qˁ | kʼ~qʼ |
Wartość s² x² ts²
Podobnie jak ze spółgłoskami p² t² k², nie jest znany ich dokładny sposób realizacji. Istnieją trzy teorie co do ich realizacji:
- ejektywny: s² x² ts² to sʼ xʼ tsʼ, jest to najbardziej pierwotny sposób realizacji tych spółgłosek,
- faryngalizowany: s² x² ts² to sˤ χˤ tsˤ, jest to sposób realizacji znany z języków najbliżej spokrewnionych,
- dźwięczny: s² x² ts² to z ɣ dz; za tym przemawiają zapożyczenia do języków ościennych, np. późniejszego o trzysta lat od ostatnich zabytków kasyckich, języka Tahożów.
Dźwięk kasycki | Odpowiednik | Zapożyczenie tahoskie | ||
---|---|---|---|---|
morgijski | zemgijski | ormeoński | ||
s² | s | sˤ | sʼ | ƀēzə |
x² | χ~k | χˤ | xʼ | tāɣək |
ts² | s | tsˤ | sʼ | kāzəs |
Wartość w² l²
W większości przypadków przyjmuje się realizację w² l² jako w̥ l̥ . Jednak niektórzy uważają, że były to nie bezdźwięczne odpowiedniki swoich głosek, a twarde, gdy w l były miękkie.
Samogłoski
Nie znamy dokładnych wartości samogłosek języka kasyckiego, ani nawet tego, gdzie one dokładnie się znajdują w poszczególnych słowach. Jednak, ze względu na ślady pozostawione w zapożyczeniach, oraz w językach siostrzanych i potomnych rekonstruuje się następujący zestaw samogłosek:
- i u
- e(?) ə (?)
- a
e(?)
Dźwięk /e/ traktuje się zazwyczaj jako alofon /i/
ə (?)
Dźwięk /ə/ uznawany jest za samogłoskę zredukowaną, występującą w sylabach nieakcentowanych.
Zapis
Kasycy używali własnego alfabetu spółgłoskowego. Zapisywali oni praktycznie zawsze tylko spółgłoski. Alfabet pisany był z prawej do lewej.
Transliteracja
Alfabet kasycki zazwyczaj transliteruje się w następujący sposób:
- m n
- p t k
- b d g
- p² t² k²
- s x
- s² x²
- w l j
- w² l²
- ts /c
- ts² /c²
- ʔ
Nie używa się znaków samogłoskowych, gdyż oryginalnie nie były one używane i dodatkowo ich dokładne położenie nie jest do końca znane.
Samogłoski
Miejsce realizacji samogłosek wskazują następujące kombinacje znaków/znaki:
- ʔ - w nagłosie wskazuje na otwarcie wyrazu od samogłoski; najprawdopodobniej zazwyczaj było to /a/
- w w² - w nagłosie wskazuje na otwarcie wyrazu od samogłoski /u/, choć niektóre zapożyczenia wskazują, że nie jest to ogólna zasada,
- j, l wskazuje na obecność /i/ /e/ w nagłosie,
- kombinacja jʔ w wygłosie wskazuje na obecność samogłoski /i/.
Zaimek
Zaimek osobowy
Każdy zaimek osobowy posiada formę podstawową (mianownik) oraz zależną, od której derywuje się inne przypadki z pomocą sufiksów używanych w deklinacji rzeczownika.
Forma podstawowa
Osoba | sg | pl |
---|---|---|
1. | md | sʔt |
2. | kn | xm |
3. | jl | nl |
Forma zależna
Osoba | sg | pl |
---|---|---|
1. | msʔ- | st- |
2. | kn- | x- |
3. | l- | nl- |
Powyższe formy nigdy nie występują samodzielnie, a zawsze w połączeniu z odpowiednim sufiksem.
Zaimek przysłowny wskazujący
Występują cztery zaim. przys. Wskazujące:
- sk – tu
- t²x – tam (w zasięgu ręki)
- gʔ – tam (w zasięgu wzroku)
- ts²g – tam (poza zasięgiem wzroku)
Zaimek rzeczowny wskazujący
Zaimek rzeczowny wskazujący tworzy się z pomocą zaimka l²w ten, tamten, po którym dodajemy zaimek przysłowny wskazujący:
- l²w sk – ten
- l²w t²x – tamten (w zasięgu ręki)
- l²w gʔ – tamten (w zasięgu wzroku)
- l²w ts²g – tamten (poza zasięgiem wzroku)
Rzeczownik
Rzeczownik odmienia się przez osiem przypadków i dwie liczby (mnoga i pojedyncza)
Deklinacja
Istnieją trzy klasy deklinacyjne dla liczby pojedynczej i jedna wspólna dla liczby mnogiej.
Przypadek | I Dekl. | II Dekl. | III Dekl. | Dekl. Mnoga |
---|---|---|---|---|
Mianownik | – | -jʔ | -ʔ | -n |
Dopełniacz | -x | -jx | -xʔ | -xl |
Celownik | -b | -jb | -ʔb | -wl |
Biernik | -ʔ | -jʔn | -ʔns | -n |
Locativus | -t² | -jt² | -ʔt² | -sl |
Causalis-finalis | -ʔk | -jʔk | -ʔk | -nn |
Allativus | -wm | -jw | -jw | -wl |
Causalis-finalis | -tj | -jtj | -tj | -tl |
Forma zależna rzeczownika
Niektóre rzeczowniki posiadają tzw. formy zależne, to jest są to formy rzeczownika, które używane są w połączeniu z końcówkami innych przypadków niż mianownik liczby pojedynczej. Zazwyczaj dochodzi do następujących zmian:
Zmiana | Forma podst. | Forma zależ. | Znaczenie |
---|---|---|---|
w > 0 | swk | sk | wydra |
w > w² | sw | sw² | życie |
j > 0 | mjtn | mtn | krowa |
j > l | s²jk | s²lk | Słońce |
x > 0 | t²xt | t²t | miasto |
n > 0 | p²sn | p²s | rzeka |
Przymiotnik i przysłówek
Przymiotniki i przysłówki nie różnią się formalnie niczym. Istnieje taka możliwość, że w wymowie mogły się w jakiś sposób różnić, ale jest to niemożliwe do sprawdzenia.
Przymiotnik
Przymiotnik opisuje rzeczownik, stoi zazwyczaj przed nim (w funkcji atrybutywnej) i jest nieodmienny. Występuje także w funkcji orzecznikowej, jest wtedy także nieodmienny i dopełnia czasownik.
Przysłówek
Przysłówek stopniuje przymiotnik lub określa czasownik. Nie odmienia się. Zazwyczaj stoi przed czasownikiem lub przymiotnikiem.
Czasownik
Czasownik odmienia się przez cztery czasy i osoby.
Odmiana osobowa
Końcówki odmiany osobowej dodaje się bezpośrednio do rdzenia czasownika.
Osoba | sg | pl |
---|---|---|
1. | -m | -s |
2. | -k | -x |
3. | -j | -n |
Koniugacja
Końcówki odmiany czasowej są dołączane po końcówkach osobowych.
Forma | Sufix |
---|---|
Teraźniejszy | – |
Perfekt | -p |
Imperfekt | -l |
Przyszły | -d |
Forma modalna | -m |
F. rozkazująca | -s² |
Forma modalna
Formę modalną czasownika używamy z odmienionymi czasownikami modalnymi:
- s²m – chcieć
- tl²n – umieć
- ʔnk – musieć
- bs²s – potrzebować
- k²k – móc
- w²ms – mieć powinność
- jp²t – nie móc, nie wolno, mieć zakaz
Forma modalna czasownika zgadza się osobą i liczbą z czasownikiem modalnym.
Forma rozkazująca
Forma rozkazująca, albo po prostu tryb rozkazujący, używany jest tylko w połączeniu z drugą osobą.
Imiesłów
Imiesłowy tworzy się poprzez dodanie do czasownika od razu końcówki czasu a po nim sufixu -jʔ. Imiesłów przyjmuje funkcję imiesłowu przysłówkowego, jeżeli stoi przed czasownikiem, lub logicznie dookreśla czasownik, a funkcję imiesłowu przymiotnego, jeżeli określa rzeczownik. Tak samo jak przymiotnik i przysłówek jest nieodmienny.