Tak jak zapowiedziałem, miał miejsce restart projektu, czego rezultaty można zobaczyć w
kilku wersetach Biblii przełożonych w ramach projektu tłumaczeniowego. Nadszedł więc czas na nową prezentację.
nuwandig llimw • język nowantyjski • LINGVA NOVANTICA
1. Fonologia1.1. SamogłoskiJako że nowantyjski jest językiem romańskim, jego system samogłoskowy opiera się w dużej mierze na łacińskim, chociaż odizolowanie od Romanii i działanie celtyckiego substratu spowodowało, że w systemie owym pojawiły się pewne (jak na rodzinę romańską) kurioza. "Czystych" samogłosek, monoftongów, zostało sześć, do tego należy dodać osiem dyftongów, których status jako dyftongów jest dyskusyjny. Cały ten zestaw przedstawia diagram poniżej.

Powyższy, stosunkowo prosty system samogłoskowy jest wynikiem zderzenia się lokalnej łaciny ludowej z bardzo silnym celtyckim substratem. Zmiany fonetyczne, w odwrotnym niż tradycyjnie porządku, przedstawiam poniżej:
Dla ułatwienia w rozróżnianiu stosuję dla łaciny zapis kapitalikami w zmodernizowanej pisowni z <u> i <v>, a dla praceltyckiego zapis standardowy. Przedstawienie tu zmian względem praceltyckiego służy pominięciu etapu tworzenia "języka substratowego"./i/ < łac. akcentowane i nieakcentowane
Ī, akcentowane
I, nieakcentowane
Ē, pcelt. akcentowane i nieakcentowane *ī, nieakcentowane *ē
/ɨ/ < łac. nieakcentowane
I, akcentowane i nieakcentowane
E†, pcelt. akcentowane i nieakcentowane *i, nieakcentowane *e, nieakcentowane *ū, nieakcentowane *u
/u/ < łac. akcentowane i nieakcentowane
Ū, akcentowane i nieakcentowane
U, nieakcentowane
Ō, nieakcentowane
O, nieakcentowany dyftong
AU, pcelt. akcentowane *ū, akcentowane *u, nieakcentowane *ō, nieakcentowany dyftong *aw, nieakcentowany dyftong *ow
/ɛ/ < łac. akcentowane
E†, pcelt. akcentowane *e
/ɔ/ < łac. akcentowane
O, dyftong
OE††, pcelt. dyftong *oi††
/a/ < łac. akcentowane i nieakcentowane
Ā, akcentowane i nieakcentowane
A, dyftong
AE††, pcelt. akcentowane i nieakcentowane *ā, akcentowane i nieakcentowane *a, dyftong *ai††
/aw/ < łac. akcentowany dyftong
AU, pcelt. akcentowany dyftong *aw
/ow/ < pcelt. akcentowany dyftong *ow
Powstanie pozostałych dyftongów wiąże się ze zmianami w systemie spółgłoskowym.
Dodatkowo, łacińskie wygłosowe monoftongi zostały bez wyjątku usunięte.
Posttoniczne samogłoski inne niż /a/ były podatne na synkopę.
† Rezultat ewolucji krótkiego E uzależniony jest od jego otoczenia, a także analogii do innych form fleksyjnych czy derywatów.
†† Dyftongi te z natury występują wyłącznie w pozycji akcentowanej zarówno w łacinie, jak i [hipotetycznie] w praceltyckim.Stosunkowo prosty system samogłoskowy stawia nowantyjski w grupie peryferiów Romanii, co zgadza się z potencjalnym zasięgiem geograficznym tego języka.
Z synchronicznego punktu widzenia, samogłoski nowantyjskie dotykane są w morfologii przez zjawisko przegłosu, które jest stosunkowo młode i - inaczej, niż w językach germańskich - nie doprowadziło (jeszcze) do powstania nowych fonemów. Trzy samogłoski: /a/, /u/ oraz /i/ są w stanie wywołać przegłos, a sam proces, w uproszczeniu, polega na przesunięciu samogłoski o jedno pole "bliżej" samogłoski wywołującej przegłos.
A-przegłos wpływa na /i/ oraz /u/ i powoduje ich częściowe otwarcie, odpowiednio do /ɛ/ i /ɔ/.
U-przegłos wpływa na /i/ oraz /ɛ/ i powoduje ich cofnięcie, odpowiednio do /ɨ/ i /ɔ/.
I-przegłos wpływa na /u/ oraz /ɔ/ i powoduje ich przesunięcie do przodu, odpowiednio do /ɨ/ i /ɛ/.
/a/ oraz /ɨ/, jak również dyftongi, nie ulegają żadnym zmianom pod wpływem przegłosu.
1.2. SamogłoskiSpółgłoski łacińskie i celtyckie poddane zostały w nowantyjskim znacznie większym przemianom, niż samogłoski. Procesy lenicyjne, zachodzące w całej zachodniej Romanii, uległy tutaj znacznej intensyfikacji - podobnie jak w języku francuskim, chociaż z innymi rezultatami. Tabela poniżej przedstawia nowantyjskie fonemy spółgłoskowe.
[table=2]
[tr]
[td][/td]
[td]
Wargowe[/td]
[td]
Warg.-zęb.[/td]
[td]
Zębowe[/td]
[td]
Dziąsłowe[/td]
[td]
Zadziąsł.[/td]
[td]
Tw.podn.[/td]
[td]
M.podn.[/td]
[td]
Krtaniowe[/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Nosowe[/td]
[td]/m/[/td]
[td][/td]
[td]/n/[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Zwarto-wyb.[/td]
[td]/p/ /b/[/td]
[td][/td]
[td]/t/ /d/[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td]/k/ /g/[/td]
[td][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Afrykaty[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td]/ʧ/[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Szczelinowe[/td]
[td][/td]
[td]/f/[/td]
[td]/ð/[/td]
[td]/s/[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td]/h/[/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Aproksymanty[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td]/j/[/td]
[td]/w/[/td]
[td][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Drżące[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td]/r/[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
Boczne[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td][/td]
[td]/l/[/td]
[td][/td]
[td]/ʎ/[/td]
[td][/td]
[td][/td]
[/tr]
[/table]
Ewolucja spółgłosek łacińskich i celtyckich była w zasadzie identyczna, toteż nie będzie tu znanego z prezentacji samogłosek podwójnego zapisu, a wariant pośredni - standardową minuskułą, ale bez gwiazdki, chyba że dźwięk występował wyłącznie w praceltyckim albo wyłącznie w łacinie. W dużej mierze rozwój samogłosek uzależniony był od tego, czy są położone w nagłosie, między samogłoskami, czy w wygłosie. Dodatkowo, dla części grup spółgłoskowych ewolucja również przebiegała w specyficzny sposób.
Schemat zapisu:
1 - /2/ /3/ /4/
gdzie:
1 - dźwięk etymologiczny
2 - pochodna w nagłosie (drugi <-> oznacza, że dźwięk nie występuje w tej pozycji)
3 - pochodna między samogłoskami
4 - pochodna w wygłosie (jeśli dotyczy)
Grupy spółgłoskowe omówione zostaną niżej w ten sam sposób. Ponownie nie podaję ortografii, chyba że jest to z jakiegoś względu istotne.
p - /p/ /b/
b - /gw/ /w/ /w/
t - /t/ /d/ Ø
d - /d/ /ð/ Ø
c/ e, y - /ʧ/ /j/
c/ i - /ʧ/ Ø
c - /k/ /g/ /g/
g/ e, y - /j/ /j/
g/ i - Ø Ø
g - /g/ /j/
qu - /p/ /b/
*k
w - /p/ /b/
gu - /gw/ /w/
*g
w - /gw/ /w/
germ. *w - /gw/ /w/
f - /h/ /w/
v - /gw/ /w/
*ɸ - Ø Ø
s - /s/ /s/ /s/
h - Ø Ø
germ. *h - Ø Ø Ø
m - /m/ /m/ Ø
n - /n/ /n/ Ø
r - /r/ /r/ /r/
l/ e, i, y - /ʎ/ /ʎ/
l - /l/ /l/
j - /j/ /j/
pl - /pl/ /bl/
bl - /ʎ/ /wl/
cl - /ʧ/ /ʧ/
fl - /ʎ/ /wl/
gl/ i - Ø Ø
gl - /j/ /j/
di - /i/ /ið/
pn - /n/ /bn/
ps - /s/ /bs/
pt - /t/ /bd/
pr - /pr/ /fr/
br - /br/ /wr/
tl - - /sl/
tr - /tr/ /sr/
str - /isr/ /r/ <rr>
dl - - /ðl/
dr - /dr/ /ðr/
/s/ + spłg. - /is/ + spłg.
sc/ e, i, y - /iʧ/ /ʧ/
sc - /isk/ /ʧ/
scl - /iʧ/ /ʧ/
cr - /gr/ /br/
gr - /gr/ /r/ <rr>
ngu - - /mw/
ngl - - /nʎ/
ct - - /bd/
nct - - /nd/
mb - - /mw/
nd - - /nd/
nt - - /nd/
ns - - /s/
nf - - /h/
nv - /w/
*nw - /w/
mn - /m/ <m> /m/ <mm>
sm - - /m/ <mm>
gn - /n/ /wn/
x - - /s/ /f/
*xs - - /s/ /f/
rb - - /rw/
rv - - /rw/
*rw - /gw/ /rw/
lb - - /lw/
lv - - /lw/
*lw - /gw/ /w/
ti - /d/
st - /isd/ - /sd/
si - - /js/
nsi - - /js/
ssi - - /js/
ni - - /n/ <nn>
mni - - /mn/
li - /ʎ/ /ʎ/
ri - - /jr/
(c)ci - /j/ /j/
(g)gi - /j/ /j/
pi - - /jb/
bi - - /jw/
vi - - /jw/
mi - - /im/
ll - - /ʎ/
ln - - /wn/
rr - /r/ <rr>
nn - /n/ <nn>
Geminaty nie są fonemiczne, ale faktycznie wymawia się je dłużej - dźwięk jest "przytrzymany".
Składnia i morfologia mogą wpływać na brzmienie niektórych spółgłosek. System mutacji nagłosowych, podobny do tego, znanego z wyspiarskich języków celtyckich, składa się z trzech elementów:
lenicji,
mutacji nosowej i
epentezy d.
Lenicja - spółgłoska ulega osłabieniu w wyniku [historycznie] międzywokalicznego położenia:
- zwarto-wybuchowe spółgłoski bezdźwięczne ulegają udźwięcznieniu: /p/ > [b] <b>, /t/ > [d] <d>, /k/ > [g] <g>
- zwarto-wybuchowe spółgłoski dźwięczne ulegają frykatywizacji: /d/ > [ð] <dd>, /g/ > [ɣ] <gg>
- spółgłoski szczelinowe zostają zglotalizowane: /f/ > [h] <h>, /s/ > [h] <h>
- /h/ staje się nieme: /h/ > Ø <'>
- /gw/ staje się /w/: /gw/ > /w/ <w>
Lenicja jest zdecydowanie najczęściej występującą mutacją nagłosową. Zachodzi w następujących kontekstach:
- po przymiotniku, imiesłowie, liczebniku porządkowym w mianowniku rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej
- po zaimkach osobowych liczby pojedynczej w dopełniaczu i bierniku
- po zaimkach osobowym 3.os. l.mn. w mianowniku
- po zaimku zwrotnym
- po rodzajnikach określonych dla obu rodzajów liczby mnogiej w mianowniku
- po rodzajniku nieokreślonym dla rodzaju męskiego liczby mnogiej w mianowniku
- po rodzajniku określonym i nieokreślonym dla rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej w mianowniku i bierniku:
ploiw "deszcz" -
es bloiw- po zaimkach wskazujących rodzaju męskiego w dopełniaczu i bierniku liczby pojedynczej:
paddrys "ojca" -
cill badrys "tamtego ojca (D)" -
cis baddr "tego ojca (B)"
- po zaimkach wskazujących rodzaju męskiego w mianowniku i bierniku liczby mnogiej:
paddris "ojcowie" -
cis baddris "ci ojcowie (M)" -
cill baddris "tamtych ojców (B)"
- po niektórych formach czasownikowych
- po przyimkach:
amb "wokół",
and "przed [czas]",
awand "przed [przestrzeń]",
di "o, na temat",
pyr "dla",
sufr "nad"
- wewnątrz wyrazu po prefiksach
di-,
isle-,
ri-,
sufre-,
yntre-Mutacja nosowa - przed samogłoskę przednią, /ɨ/ i /a/ wstawiane jest /m/,
- przed samogłoskę tylną wstawiane jest /n/
- dźwięczna spółgłoska zwarto-wybuchowa staje się nosowa: /d/ > [n] <n>, /g/ > [ŋ] <ng>
- bezdźwięczna spółgłoska zwarto-wybuchowa staje się dźwięczna, a przed nią pojawia się spółgłoska nosowa: /p/ > [mb] <mb>, /t/ > [nd] <nd>, /k/ > [ŋg] <ngg>
Mutacja nosowa zachodzi:
- po formach zaimków wskazujących w dopełniaczu liczby mnogiej
- po przymiotnikach, imiesłowach i liczebnikach w dopełniaczu liczby mnogiej
- po partykule
nwi, wprowadzającej zdanie przeczące
- po zaimkach osobowych w dopełniaczu i przymiotnikach dzierżawczych liczby mnogiej
- po przysłówkach
a "wciąż',
awd "wtedy"
- po przyimkach:
cu "z",
i "w"
- po niektórych formach czasownika
- wewnątrz słowa po prefiksach
cu- i
sy-Epenteza /d/ - nie jest faktyczną mutacją, a jedynie ułatwieniem wymowy
- przed samogłoską pojawia się /d/ <d>
Epenteza /d/ zachodzi:
- po przyimku
a "do"
- po spójnikach
aw "lub, albo" i
e "i"