Nowantyjski

[Widsið]

Tutaj

[Noqa]

Imponujący spis zmian fonetycznych, kiedy wrzucisz przykłady to przyjrzę się bliżej, bo na razie nieco mnie to onieśmiela
A może jakieś ogólne regułki/motywacje tych zmian wymienisz?

[Widsið]

Mutacje nagłosowe

Zdecydowałem się wprowadzić kilka mutacji nagłosowych, inspirowanych celtyckimi językami Wysp Brytyjskich:

a) lenicja - spółgłoska zostaje osłabiona w wyniku [historycznie] międzywokalicznego położenia:
- zwarto-wybuchowe spółgłoski bezdźwięczne ulegają udźwięcznieniu: /p/ > [ b] <b>, /t/ > [d] <d>, /k/ > [g] <g>
- zwarto-wybuchowe spółgłoski dźwięczne ulegają frykatywizacji: /d/ > [ð] <dd>, /g/ > [ɣ] <gg>
- spółgłoski szczelinowe zostają zglotalizowane: /f/ > [h] <hf>, /s/ > [h] <hs>
- /h/ staje się nieme: /h/ > Ø <'>
- /gw/ staje się /w/: /gw/ > /w/ <w>

Lenicja zachodzi:
1. Po rodzajniku nieokreślonym rodzaju żeńskiego on: gwyrp > on gwyrp (ale nie po liczebniku "jeden" o tej samej ortografii! - gwyrp - on gwyrp)
2. Po zaimkach osobowych liczby pojedynczej: cand > ew gand,
3. Po zaimkach dzierżawczych rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej: gwen > ma wen,
4. Po przyimkach: amb "wokół", and "przed", cynddr "naprzeciw", de "z", hor "poza", pra "dla",
5. Po formach 3. os. czasownika łączącego yss "być",
6. Po przymiotniku / liczebniku porządkowym / imiesłowie w rodzaju żeńskim, ale tylko jeśli poprzedza on rzeczownik,
7. Po liczebnikach głównych du, da, cimp, ybd,
8. Wewnątrz wyrazu po niektórych przedrostkach,
9. Po rzeczowniku w formie dopełniacza l.poj., jeśli rzeczownik należy do deklinacji I, II lub V.

b) mutacja nosowa
- przed samogłoskę przednią i /a/ wstawiane jest /m/,
- przed samogłoskę tylną i /ɨ/ wstawiane jest /n/
- dźwięczna spółgłoska zwarto-wybuchowa staje się nosowa: /d/ > [n] <n>, /g/ > [ŋ] <ng>
- bezdźwięczna spółgłoska zwarto-wybuchowa staje się dźwięczna, a przed nią pojawia się spółgłoska nosowa: /p/ > [mb] <mb>, /t/ > [nd] <nd>, /k/ > [ŋg] <ngg>

Mutacja nosowa zachodzi:
1. po przyimkach: i "w", di "z", gwyrs "do", cy "(razem) z", si "bez"
2. po liczebnikach głównych: seft, nyf, dyg,
3. po rzeczowniku w formie dopełniacza l.mn. oraz po rodzajnikach w formie celownika l.poj.
4. po części przedrostków

c) insercje
- po przyimkach ef "z", uf "spoza", tra "przez", din "wewnątrz" i po części przedrostków: insercja spirantyczna: przed samogłoską przednią pojawia się [f] <f>, przed samogłoską środkową pojawia się [ s] <s>, przed samogłoską tylną pojawia się [h] <h>
- po spójnikach e "i" i aw "albo" - przed samogłoskę wstawiane jest [d] <d>

----

Odpowiadając na pytanie, zmiany motywowane są głównie silnym działaniem substratu i próbą zbliżenia, w mniej lub bardziej realistyczny sposób, łaciny ludowej do celtyckich języków Wysp Brytyjskich z paroma bonusami. Brithenig oparto na podobnym założeniu, ja jednak czerpię więcej z kontynentalnych języków celtyckich, które po prostu znam lepiej i bardziej mnie interesowały, żeby dodać kilka dziwnych zakrętów

[Widsið]

Fleksja w grupie nominalnej

Deklinacja rzeczownika utrzymała się w wariancie czteroprzypadkowym i została wzmocniona przez dosyć silny substrat celtycki, chociaż klas deklinacyjnych nie da się już rozpoznać po końcówce rzeczownika, a przynależność rzeczownika do konkretnej klasy uzależniona jest zwykle od jego etymologii. Deklinacji jest pięć, ale różnice między nimi nie są szczególnie duże. L oznacza, że dana forma wywołuje lenicję, a N - mutację nosową. I oznacza, że końcówka deklinacyjna wywołuje I-przegłos, U - U-przegłos, a A - A-przegłos, o ile warunki do wystąpienia przegłosu są spełnione.

Deklinacja I - a-tematowa

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	ros	res I
Dopełniacz	res I L	rosar A N
Celownik	res I	rosyf
Biernik	ros	rosas A

Do deklinacji I należą głównie rzeczowniki rodzaju żeńskiego, chociaż niektóre łacińskie nomina agentis rodzaju męskiego, jak gribl "rolnik", również pozostały przy tym wzorze odmiany.

Deklinacja II - o-tematowa

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	mab	mabo
Dopełniacz	mab I L	mabor N
Celownik	mabo	mabyf
Biernik	mab	mabof

Rzeczowniki tej deklinacji są rodzaju męskiego. Część dawnych rzeczowników rodzaju nijakiego posiada wywołującą A-przegłos końcówkę -a w miejsce -o w mian.l.mn. i cel.l.poj.

Deklinacja IIIa - dawne tematy dentalne

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	dend	dendyf
Dopełniacz	dendyf	dendiw N
Celownik	dend I	dendiw
Biernik	dend	dendyf

Deklinacja IIIb - dawne tematy welarne

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	rif	reif
Dopełniacz	reif	riw N
Celownik	rif I	riw
Biernik	rif	reif

Deklinacja IV - u-tematowa

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	man	manw U
Dopełniacz	manuf	manw N
Celownik	mano	manw I
Biernik	man	manw U

Deklinacja V

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	tef	teisef
Dopełniacz	teisof L	teif N
Celownik	teise	teisow
Biernik	tef A	teisaf A

Deklinacja V jest bardzo rzadka i zawiera w zasadzie wyłącznie zapożyczenia celtyckie.

Deklinacja VI

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	íi	íif
Dopełniacz	íi	íir N
Celownik	íi	íir
Biernik	íi	íif

Deklinacja VI jest nowantyjską innowacją, do której trafiły wszelkie rzeczowniki, które w wyniku zmian fonetycznych kończą się na samogłoskę.

Odmiana przymiotnika uległa znacznemu uproszczeniu - zniknęło rozróżnienie rodzaju jako takie, chociaż ewentualny rodzaj żeński zawsze powoduje lenicję, jeśli przymiotnik jest preponowany (standardowy szyk nowantyjski):

Przypadek	L. poj.	L. mn.
Mianownik	haill	haillyf
Dopełniacz	haill	haill N
Celownik	haill	haillyw
Biernik	haill	haillyf

Według wzoru przymiotnikowego odmieniają się także imiesłowy i liczebniki porządkowe.

Rodzajnik
Nowantyjski rozróżnia między rodzajnikiem nieokreślonym i określonym, a to, co odróżnia go od innych języków romańskich, to częste używanie rodzajnika nieokreślonego także w liczbie mnogiej. Rodzajniki nieokreślone wywodzą się z liczebnika unus "jeden", a określone - z zaimka wskazującego iste

Przypadek	L. poj. r.m.	L. poj. r.ż.	L. mn. r.m.	L. mn. r.ż.
Mianownik	yn	on L	yn L	na L
Dopełniacz	unn	unn	nor N	nar N
Celownik	yn	yn	nyf	nyf
Biernik	un N	on N	nof	naf

Przypadek	L. poj. r.m.	L. poj. r.ż.	L. mn. r.m.	L. mn. r.ż.
Mianownik	is	es L	is L	sa L
Dopełniacz	dyf	dyf	dor N	dar N
Celownik	is	is	dyf	dyf
Biernik	is N	sa N	dof	daf

(będzie kontynuowane)

[Dynozaur]

Brithenig, Brithenig!

Z substratem celtyckim wszystko smakuje lepiej.

Dobra robota, Widsiðzie.

[Widsið]

Jeszcze dobrze nie ruszył, a już doczekał się ów conlang rebootu. Niedługo opublikuję

[Toivo]

Niezbyt mi się podoba brzmienie, szczególnie nadmiar /ɨ/. Ale wykonanie bardzo solidne i widać dużo wiedzy. No i udało ci się zrobić z łaciny coś zupełnie nowego, większość słów jest trudna do rozpoznania.

[Widsið]

Tak jak zapowiedziałem, miał miejsce restart projektu, czego rezultaty można zobaczyć w kilku wersetach Biblii przełożonych w ramach projektu tłumaczeniowego. Nadszedł więc czas na nową prezentację.

nuwandig llimw • język nowantyjski • LINGVA NOVANTICA

1. Fonologia
1.1. Samogłoski

Jako że nowantyjski jest językiem romańskim, jego system samogłoskowy opiera się w dużej mierze na łacińskim, chociaż odizolowanie od Romanii i działanie celtyckiego substratu spowodowało, że w systemie owym pojawiły się pewne (jak na rodzinę romańską) kurioza. "Czystych" samogłosek, monoftongów, zostało sześć, do tego należy dodać osiem dyftongów, których status jako dyftongów jest dyskusyjny. Cały ten zestaw przedstawia diagram poniżej.



Powyższy, stosunkowo prosty system samogłoskowy jest wynikiem zderzenia się lokalnej łaciny ludowej z bardzo silnym celtyckim substratem. Zmiany fonetyczne, w odwrotnym niż tradycyjnie porządku, przedstawiam poniżej:

Dla ułatwienia w rozróżnianiu stosuję dla łaciny zapis kapitalikami w zmodernizowanej pisowni z <u> i <v>, a dla praceltyckiego zapis standardowy. Przedstawienie tu zmian względem praceltyckiego służy pominięciu etapu tworzenia "języka substratowego".

/i/ < łac. akcentowane i nieakcentowane Ī, akcentowane I, nieakcentowane Ē, pcelt. akcentowane i nieakcentowane *ī, nieakcentowane *ē
/ɨ/ < łac. nieakcentowane I, akcentowane i nieakcentowane E†, pcelt. akcentowane i nieakcentowane *i, nieakcentowane *e, nieakcentowane *ū, nieakcentowane *u
/u/ < łac. akcentowane i nieakcentowane Ū, akcentowane i nieakcentowane U, nieakcentowane Ō, nieakcentowane O, nieakcentowany dyftong AU, pcelt. akcentowane *ū, akcentowane *u, nieakcentowane *ō, nieakcentowany dyftong *aw, nieakcentowany dyftong *ow
/ɛ/ < łac. akcentowane E†, pcelt. akcentowane *e
/ɔ/ < łac. akcentowane O, dyftong OE††, pcelt. dyftong *oi††
/a/ < łac. akcentowane i nieakcentowane Ā, akcentowane i nieakcentowane A, dyftong AE††, pcelt. akcentowane i nieakcentowane *ā, akcentowane i nieakcentowane *a, dyftong *ai††
/aw/ < łac. akcentowany dyftong AU, pcelt. akcentowany dyftong *aw
/ow/ < pcelt. akcentowany dyftong *ow
Powstanie pozostałych dyftongów wiąże się ze zmianami w systemie spółgłoskowym.
Dodatkowo, łacińskie wygłosowe monoftongi zostały bez wyjątku usunięte.
Posttoniczne samogłoski inne niż /a/ były podatne na synkopę.

† Rezultat ewolucji krótkiego E uzależniony jest od jego otoczenia, a także analogii do innych form fleksyjnych czy derywatów.
†† Dyftongi te z natury występują wyłącznie w pozycji akcentowanej zarówno w łacinie, jak i [hipotetycznie] w praceltyckim.

Stosunkowo prosty system samogłoskowy stawia nowantyjski w grupie peryferiów Romanii, co zgadza się z potencjalnym zasięgiem geograficznym tego języka.

Z synchronicznego punktu widzenia, samogłoski nowantyjskie dotykane są w morfologii przez zjawisko przegłosu, które jest stosunkowo młode i - inaczej, niż w językach germańskich - nie doprowadziło (jeszcze) do powstania nowych fonemów. Trzy samogłoski: /a/, /u/ oraz /i/ są w stanie wywołać przegłos, a sam proces, w uproszczeniu, polega na przesunięciu samogłoski o jedno pole "bliżej" samogłoski wywołującej przegłos.

A-przegłos wpływa na /i/ oraz /u/ i powoduje ich częściowe otwarcie, odpowiednio do /ɛ/ i /ɔ/.
U-przegłos wpływa na /i/ oraz /ɛ/ i powoduje ich cofnięcie, odpowiednio do /ɨ/ i /ɔ/.
I-przegłos wpływa na /u/ oraz /ɔ/ i powoduje ich przesunięcie do przodu, odpowiednio do /ɨ/ i /ɛ/.

/a/ oraz /ɨ/, jak również dyftongi, nie ulegają żadnym zmianom pod wpływem przegłosu.

1.2. Samogłoski

Spółgłoski łacińskie i celtyckie poddane zostały w nowantyjskim znacznie większym przemianom, niż samogłoski. Procesy lenicyjne, zachodzące w całej zachodniej Romanii, uległy tutaj znacznej intensyfikacji - podobnie jak w języku francuskim, chociaż z innymi rezultatami. Tabela poniżej przedstawia nowantyjskie fonemy spółgłoskowe.

[table=2]
[tr]
   [td][/td]
   [td]Wargowe[/td]
   [td]Warg.-zęb.[/td]
   [td]Zębowe[/td]
   [td]Dziąsłowe[/td]
   [td]Zadziąsł.[/td]
   [td]Tw.podn.[/td]
   [td]M.podn.[/td]
   [td]Krtaniowe[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Nosowe[/td]
   [td]/m/[/td]
   [td][/td]
   [td]/n/[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Zwarto-wyb.[/td]
   [td]/p/ /b/[/td]
   [td][/td]
   [td]/t/ /d/[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]/k/ /g/[/td]
   [td][/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Afrykaty[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]/ʧ/[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Szczelinowe[/td]
   [td][/td]
   [td]/f/[/td]
   [td]/ð/[/td]
   [td]/s/[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]/h/[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Aproksymanty[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]/j/[/td]
   [td]/w/[/td]
   [td][/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Drżące[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]/r/[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
[/tr]
[tr]
   [td]Boczne[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]/l/[/td]
   [td][/td]
   [td]/ʎ/[/td]
   [td][/td]
   [td][/td]
[/tr]
[/table]

Ewolucja spółgłosek łacińskich i celtyckich była w zasadzie identyczna, toteż nie będzie tu znanego z prezentacji samogłosek podwójnego zapisu, a wariant pośredni - standardową minuskułą, ale bez gwiazdki, chyba że dźwięk występował wyłącznie w praceltyckim albo wyłącznie w łacinie. W dużej mierze rozwój samogłosek uzależniony był od tego, czy są położone w nagłosie, między samogłoskami, czy w wygłosie. Dodatkowo, dla części grup spółgłoskowych ewolucja również przebiegała w specyficzny sposób.

Schemat zapisu:
1 - /2/ /3/ /4/
gdzie:
1 - dźwięk etymologiczny
2 - pochodna w nagłosie (drugi <-> oznacza, że dźwięk nie występuje w tej pozycji)
3 - pochodna między samogłoskami
4 - pochodna w wygłosie (jeśli dotyczy)
Grupy spółgłoskowe omówione zostaną niżej w ten sam sposób. Ponownie nie podaję ortografii, chyba że jest to z jakiegoś względu istotne.

p - /p/ /b/
b - /gw/ /w/ /w/
t - /t/ /d/ Ø
d - /d/ /ð/ Ø
c/ e, y - /ʧ/ /j/
c/ i - /ʧ/ Ø
c - /k/ /g/ /g/
g/ e, y - /j/ /j/
g/ i - Ø Ø
g - /g/ /j/
qu - /p/ /b/
*k^w - /p/ /b/
gu - /gw/ /w/
*g^w - /gw/ /w/
germ. *w - /gw/ /w/
f - /h/ /w/
v - /gw/ /w/
*ɸ - Ø Ø
s - /s/ /s/ /s/
h - Ø Ø
germ. *h - Ø Ø Ø
m - /m/ /m/ Ø
n - /n/ /n/ Ø
r - /r/ /r/ /r/
l/ e, i, y - /ʎ/ /ʎ/
l - /l/ /l/
j - /j/ /j/

pl - /pl/ /bl/
bl - /ʎ/ /wl/
cl - /ʧ/ /ʧ/
fl - /ʎ/ /wl/
gl/ i - Ø Ø
gl - /j/ /j/
di - /i/ /ið/
pn - /n/ /bn/
ps - /s/ /bs/
pt - /t/ /bd/
pr - /pr/ /fr/
br - /br/ /wr/
tl - - /sl/
tr - /tr/ /sr/
str - /isr/ /r/ <rr>
dl - - /ðl/
dr - /dr/ /ðr/
/s/ + spłg. - /is/ + spłg.
sc/ e, i, y - /iʧ/ /ʧ/
sc - /isk/ /ʧ/
scl - /iʧ/ /ʧ/
cr - /gr/ /br/
gr - /gr/ /r/ <rr>
ngu - - /mw/
ngl - - /nʎ/
ct - - /bd/
nct - - /nd/
mb - - /mw/
nd - - /nd/
nt - - /nd/
ns - - /s/
nf - - /h/
nv - /w/
*nw - /w/
mn - /m/ <m> /m/ <mm>
sm - - /m/ <mm>
gn - /n/ /wn/
x - - /s/ /f/
*xs - - /s/ /f/
rb - - /rw/
rv - - /rw/
*rw - /gw/ /rw/
lb - - /lw/
lv - - /lw/
*lw - /gw/ /w/
ti - /d/
st - /isd/ - /sd/
si - - /js/
nsi - - /js/
ssi - - /js/
ni - - /n/ <nn>
mni - - /mn/
li - /ʎ/ /ʎ/
ri - - /jr/
(c)ci - /j/ /j/
(g)gi - /j/ /j/
pi - - /jb/
bi - - /jw/
vi - - /jw/
mi - - /im/
ll - - /ʎ/
ln - - /wn/
rr - /r/ <rr>
nn - /n/ <nn>

Geminaty nie są fonemiczne, ale faktycznie wymawia się je dłużej - dźwięk jest "przytrzymany".

Składnia i morfologia mogą wpływać na brzmienie niektórych spółgłosek. System mutacji nagłosowych, podobny do tego, znanego z wyspiarskich języków celtyckich, składa się z trzech elementów: lenicji, mutacji nosowej i epentezy d.

Lenicja - spółgłoska ulega osłabieniu w wyniku [historycznie] międzywokalicznego położenia:
- zwarto-wybuchowe spółgłoski bezdźwięczne ulegają udźwięcznieniu: /p/ > [b] <b>, /t/ > [d] <d>, /k/ > [g] <g>
- zwarto-wybuchowe spółgłoski dźwięczne ulegają frykatywizacji: /d/ > [ð] <dd>, /g/ > [ɣ] <gg>
- spółgłoski szczelinowe zostają zglotalizowane: /f/ > [h] <h>, /s/ > [h] <h>
- /h/ staje się nieme: /h/ > Ø <'>
- /gw/ staje się /w/: /gw/ > /w/ <w>

Lenicja jest zdecydowanie najczęściej występującą mutacją nagłosową. Zachodzi w następujących kontekstach:
- po przymiotniku, imiesłowie, liczebniku porządkowym w mianowniku rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej
- po zaimkach osobowych liczby pojedynczej w dopełniaczu i bierniku
- po zaimkach osobowym 3.os. l.mn. w mianowniku
- po zaimku zwrotnym
- po rodzajnikach określonych dla obu rodzajów liczby mnogiej w mianowniku
- po rodzajniku nieokreślonym dla rodzaju męskiego liczby mnogiej w mianowniku
- po rodzajniku określonym i nieokreślonym dla rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej w mianowniku i bierniku: ploiw "deszcz" - es bloiw
- po zaimkach wskazujących rodzaju męskiego w dopełniaczu i bierniku liczby pojedynczej: paddrys "ojca" - cill badrys "tamtego ojca (D)" - cis baddr "tego ojca (B)"
- po zaimkach wskazujących rodzaju męskiego w mianowniku i bierniku liczby mnogiej: paddris "ojcowie" - cis baddris "ci ojcowie (M)" - cill baddris "tamtych ojców (B)"
- po niektórych formach czasownikowych
- po przyimkach: amb "wokół", and "przed [czas]", awand "przed [przestrzeń]", di "o, na temat", pyr "dla", sufr "nad"
- wewnątrz wyrazu po prefiksach di-, isle-, ri-, sufre-, yntre-

Mutacja nosowa
- przed samogłoskę przednią,  /ɨ/ i /a/ wstawiane jest /m/,
- przed samogłoskę tylną wstawiane jest /n/
- dźwięczna spółgłoska zwarto-wybuchowa staje się nosowa: /d/ > [n] <n>, /g/ > [ŋ] <ng>
- bezdźwięczna spółgłoska zwarto-wybuchowa staje się dźwięczna, a przed nią pojawia się spółgłoska nosowa: /p/ > [mb] <mb>, /t/ > [nd] <nd>, /k/ > [ŋg] <ngg>

Mutacja nosowa zachodzi:
- po formach zaimków wskazujących w dopełniaczu liczby mnogiej
- po przymiotnikach, imiesłowach i liczebnikach w dopełniaczu liczby mnogiej
- po partykule nwi, wprowadzającej zdanie przeczące
- po zaimkach osobowych w dopełniaczu i przymiotnikach dzierżawczych liczby mnogiej
- po przysłówkach a "wciąż', awd "wtedy"
- po przyimkach: cu "z", i "w"
- po niektórych formach czasownika
- wewnątrz słowa po prefiksach cu- i sy-

Epenteza /d/ - nie jest faktyczną mutacją, a jedynie ułatwieniem wymowy
- przed samogłoską pojawia się /d/ <d>

Epenteza /d/ zachodzi:
- po przyimku a "do"
- po spójnikach aw "lub, albo" i e "i"

[Widsið]

2. Słowotwórstwo
2.1. Ogólnie

Jako że mam to opracowane nieco lepiej, zacznę opis morfologii od rzadko opisywanego na forum słowotwórstwa, a nie fleksji. Słowotwórstwo nowantyjskie opiera się przede wszystkim na rozmaitych afiksacjach, kompozycja jest nieco mniej istotna i produktywna, chociaż jednocześnie wskutek działania celtyckiego substratu, a także silnych wpływów nordyckich, dozwolone są nieco bardziej egzotyczne, jak na język romański, kombinacje.

2.1. Afiksacja

Nowantyjski dysponuje szeregiem afiksów różnego pochodzenia, które pozwalają na tworzenie nowego słownictwa. Inaczej niż w pozostałych językach romańskich, afiksy są mniej związane ze słowem, z którym się łączą, przez co powodują różne mutacje nagłosowe, ale za to najczęściej zachowują swoje znaczenie. Poszczególne afiksy przedstawię w listach poniżej.

a) prefiksy

a- /a/ < łac. AD- - 1. "do, w stronę": mar "morze > amar "nad morze"; 2. dokonanie: pundra "myśleć" > apundra "przemyśleć"; 3. intensyfikacja: galw "wołać" > agalw "wydzierać się"

amw- /amw/ przed samogł., /amu/ przed spółgł. < pcelt. *ambi- - 1. "wokół": amwla "iść" > amwamwla "obejść", tyner "droga" > amwtyner "obwodnica"; 2. "na temat, o": radda "mówić" > amwradda "plotkować"

an- /an/ < pcelt. *an- (*ān-) - negacja: omm "człowiek" > anomm "potwór, wynaturzenie"

and(e)- /and/ przed samogł. i /w/, /andɛ/ przed spółgł., + lenicja < łac. ANTE- - "przed, wcześniej": galwad "wołanie, wezwanie" > andeggalwad "awizo, zawiadomienie", gwesb "wieczór" > andewesb "późne popołudnie"

cu- /ku/ + mutacja nosowa < łac. COM- - 1. "z, razem z": nad "noworodek" > cunad "bliźniak jednojajowy"; 2. intensyfikacja: hyrma "wzmacniać" < cuhyrma "uszczelnić"

di- /di/ + lenicja < łac. DĒ-, DIS- - 1. rozdzielenie: cadd "spadać" > digadd "rozkładać się"; 2. negacja: ispirnad "nadzieja", dispirnad "beznadzieja, desperacja"

ef- /ef/ < łac. ĒX-, gr. ξε- - 1. "z, od": paddrî "ojczyzna" > efpaddrid "wygnaniec"; 2. "z dala od, (po)za": mar "morze" > efmar "zamorski"; 3. intensyfikacja: pyrna "stąpać, kroczyć" > efpyrna "przekraczać"

isl(e)- /isl/ przed samogł. i /w/, /islɛ/ przed spółgł. + lenicja< pcelt. *īstelo- - 1. "pod" midd "kłaść" > si-islemidd "poddać się"; 2. "negatywna" intensyfikacja: merg "gubić się" > islemerg "zaginąć"

pus- /pus/ < łac. POST- - "po, później": midd "kłaść" > pusmidd "przełożyć na później", pusid "położenie" > puspusid "postpozycja"

pyr- /pɨr/ < łac. PER-, PRO- - "dalej, nadal, wciąż": sisd "wstać" > pyrsisd "trwać", trasynd "(tym)czasowy" < pyrtrasynd "chroniczny, długotrwały"

ri- /ri/ < łac. RĒ- + lenicja - 1. "znów, jeszcze raz": cawb "kupić" > rigawb "odkupić"; 2. intensyfikacja: salwa "uratować" > rihalwa "odzyskać"

sufr(e)- /sufr/ przed samogł., /sufrɛ/ przed spółgł. + lenicja < łac. SUPER- - 1. "nad" cyllair "piwnica" > sufregyllair "dom parterowy"; 2. "ponad": cyd "szybki" > sufregyd "przekroczenie prędkości"

sy- /sɨ/ + mutacja nosowa < łac. SEMI- - 1. "pół": lun "księżyc" > sylun "półksiężyc"; 2. "prawie": swil "słońce" > syhwil "słonecznik"

tras- /tras/ < łac. TRANS- - 1. "między": llimyd "granica" > trasllimyd "ziemia niczyja"; 2. "przez, poprzez": tyner "droga" > trastyner "przejście"; 3. "podczas": heir "dzień" > traseir "za dnia"

yn- /ɨn/ < łac. IN- - 1. intensyfikacja: alt "wysoki" > ynalt "olbrzymi"; 2. "w, wewnątrz": terr "ziemia, ląd" > ynterra "na stałym lądzie, na kontynencie"

yntr(e)- /ɨntr/ przed samogł., /ɨntrɛ/ przed spółgł. + lenicja < łac. ENTER- - 1. "między": mycha "mieszać" > yntremycha "mieszać się, wtrącać się"; 2. "podczas": tymp "czas" > yntredymp "w międzyczasie"

b) sufiksy rzeczownikotwórcze

-ad /ad/, -id /ad id/ < łac. -ATIŌ, -ITIŌ - derywacja odczasownikowa (nazwy czynności) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wariant nosowy deklinacji III (w mianowniku l.mn.: -adunis, -idunis): salwa "ratować" > salwad "ratunek"

-ad /ad/ < łac. -ĀTU, -ĀTA - derywacja odrzeczownikowa i odczasownikowa (znaczenie zwykle luźno związane z podstawą słowotwórczą) - rzeczownik ma rodzaj męski i przybiera wzór deklinacji II (w mianowniku l.mn.: -ad): bug "usta" > bugad "kawałek, daw. kawałek chleba, kromka"

-adyg /adɨg/ < łac. -ĀTICU - derywacja odrzeczownikowa i odczasownikowa (concreta) - rzeczownik ma rodzaj męski i przybiera wzór deklinacji II (w mianowniku l.mn.: -adyg): pais "region" > paisadyg "wieś, obszar wiejski"; salwa "ratować" > salwadyg "to, co odzyskane"

-aft /aft/ < pcelt. *-axtā - derywacja odrzeczownikowa, odczasownikowa i odprzymiotnikowa ((abstracta i nazwy czynności) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wzór deklinacji I (w mianowniku l.mn.: -afta): sira "tęsknić" > siraft "tęsknota", bon "dobry" > bonaft "dobroć"

-air /air/ < łac. -ĀRIU, -ĀRIA - derywacja odczasownikowa, odrzeczownikowa i odprzymiotnikowa (zwykle oznacza wykonawcę czynności, miejsce wykonywania czynności) - rzeczownik ma rodzaj męski lub żeński i przybiera odpowiednio wzór deklinacji II (mian. l.mn. -air) lub I (mian. l.mn. -aira): âmybd "peleryna" > amybdair "szatniarz", iweir "sprzątać" > iweirair "sprzątacz"

-and, -ind, -ynd /and ind ɨnd/ < łac. -ANTE, -IENTE, -ENTE - derywacja odczasownikowa (zwykle oznacza wykonawcę bądź odbiorcę czynności) - rzeczownik ma rodzaj męski lub żeński, ale zawsze przybiera wariant dentalny deklinacji III (mian. l.mn. -andis, -indis, -yndis): ama "kochać" > amand "kochanek", greidd "wierzyć" > greiddynd "wierzący"

-dad /dad/ < łac. -ITĀTE - derywacja odprzymiotnikowa (abstracta) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wariant dentalny deklinacji III (w mianowniku l.mn.: -dadis): adern "wieczny" > aderndad "wieczność"

-î /'i/ < łac. -IA - derywacja odrzeczownikowa (zwykle oznacza miejsca) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wzór deklinacji VI (w mianowniku l.mn. -îs): hurnair "piekarz" > hurnairî "piekarnia"

-in /in/ < pcelt. *-inā - derywacja odrzeczownikowa (zwykle tworzy bardziej generalne określenia) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wzór deklinacji I (w mianowniku l.mn. -ina): labd "mleko" > labdin "nabiał"

-mind /mind/ < łac. -MENTU - derywacja odczasownikowa (abstracta i nazwy czynności) - rzeczownik ma rodzaj męski i przybiera wzór deklinacji II (w mianowniku l.mn. -mind): pundra "myśleć" > pundramind "myślenie", traballa "torturować" > traballamind "męczarnia"

-nad, -ned /nad nɛd/ < łac. -ANTIA, -ENTIA, strnord. -naðr - derywacja odczasownikowa i odprzymiotnikowa (abstracta) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wzór deklinacji I (w mianowniku l.mn. -nada, -neda): ispira "mieć nadzieję" > ispirnad "nadzieja"

-oir /oir/ < łac. -ŌRE, -ŌRIU - derywacja odczasownikowa i odprzymiotnikowa (zwykle tworzy nazwę wykonawcy czynności lub osoby posiadającej cechę, albo miejsce gdzie dana cecha się realizuje, bądź czynność ma miejsce) - rzeczownik ma rodzaj męski lub żeński, ale zawsze przybiera wzór deklinacji II (mian. l.mn. -oir): canda "śpiewać" > candoir "śpiewak, piosenkarz"; awddid "słyszalny" > awddidoir "audytorium"

-oin /oin/ < łac -ŌNE - derywacja odczasownikowa (zwykle oznacza narzędzie do realizacji czynności) - rzeczownik ma rodzaj męski i przybiera wzór deklinacji II (w mianowniku l.mn. -oin): press "naciskać" > pressoin "przycisk"

-rad /rad/ < pcelt. *radā - derywacja odrzeczownikowa (zwyczajowo tworzy rzeczowniki kolektywne) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wariant dentalny deklinacji III (w mianowniku l.mn. -radis): cawall "koń" > cawallrad "kawaleria"

-[id]unn /[id]un/ < łac. -[IT]ŪDINE - derywacja odprzymiotnikowa, sufiks wywołuje u-przegłos (abstracta) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wariant nosowy 2 deklinacji III (w mianowniku l.mn. -unnis): swil "sam" > swilidunn "samotność"

-ur /ur/ < łac. -ŪRA - derywacja odczasownikowa, sufiks wywołuje u-przegłos (zwykle oznacza rezultat czynności) - rzeczownik ma rodzaj żeński i przybiera wzór deklinacji I (w mianowniku l.mn. -ura): iscriw "pisać" > iscriwur "pismo"

-us /us/ < pcelt. *-ūs - derywacja odrzeczownikowa i odprzymiotnikowa (zwykle oznacza coś intensywniejszego lub bardziej wyspecjalizowanego) - rzeczownik ma rodzaj męski i przybiera wzór deklinacji IV (w mianowniku l.mn. -us): ard "płomień" > ardus "pożar"

-yd /ɨd/ < łac. -ITIE, -ITIA - derywacja odprzymiotnikowa (abstracta) - rzeczownik ma rodzaj męski i przybiera wzór deklinacji II (w mianowniku l.mn. -yd): amig "przyjaciel > amigyd "przyjaźń"

c) sufiksy czasownikotwórcze

-a /'a/ < łac. -ĀRE - derywacja odrzeczownikowa - odmiana wg koniugacji I bez infiksu: myrg "ciemność" > myrga "zaciemniać"

-eidda /ei'da/ < łac. -IDIĀRE - derywacja odrzeczownikowa i odprzymiotnikowa (zwykle znaczenie "przybrać daną cechę" lub "sprawić, że ktoś/coś przybiera daną cechę"), derywacja odczasownikowa (repetytywność) - odmiana wg koniugacji I bez infiksu: nyw "nowy" > nyweidda "odnowić"; radda "mówić" > raddeida (wulg. "nie przestawać mówić, nie móc się zamknąć")

-ech /ɛʧ/ < łac. -ĒSCERE - derywacja odrzeczownikowa, odczasownikowa i odprzymiotnikowa (zwykle znaczenie "stawać się" lub "trwać") - odmiana wg koniugacji III: lumna "świecić się" > lumnech "oświetlać, dawać światło"

-iga /i'ga/ < łac. -IFICĀRE - derywacja odrzeczownikowa i odprzymiotnikowa (znaczenie takie samo jak -eidda) - odmiana wg koniugacji I bez infiksu: iûwyn "młody" > iuwyniga "odmłodzić"

-yd /ɨd/ < strirl. *-igid - derywacja odprzymiotnikowa i odrzeczownikowa (zwykle "charakteryzować się daną cechą", ale także takie samo jak -eidda) - odmiana wg koniugacji III: llen "gładki" > llenyd "wygładzać"

d) sufiksy przymiotnikotwórcze (brak przykładów powodowany ubogością leksykonu)

-ad, -id /ad id/ < łac. -ĀTU, -ĪTU - derywacja odprzymiotnikowa i odczasownikowa (zwykle dawne imiesłowy)

-air /air/ <  łac. -ĀRIU - derywacja odrzeczownikowa i odczasownikowa

-all, -ill /aʎ iʎ/ < łac. -ĀLE, -ĪLE - derywacja odrzeczownikowa

-amn /amn/ < pcelt. *-agno- - derywacja odrzeczownikowa i odczasownikowa

-amyd, -myd /a'mɨd/ /'mɨd/ < pcelt. *-ameto- - derywacja odrzeczownikowa (użycie ograniczone, morfem stosowany do tworzenia liczebników porządkowych)

-an /an/ < łac. -ĀNU - derywacja odrzeczownikowa

-and, -ynd, -ind /and ɨnd ind/ < łac. -ANTE, -ENTE, -IENTE) - derywacja odczasownikowa (dawne imiesłowy)

-awl, -iwl /awl iwl/ < łac. -ĀBILE, -ĪBILE - derywacja odczasownikowa (zwykle oznacza "zdolny do")

-ig /ig/ < łac. -ICU, *-ICEU (= -ICIU) - derywacja odczasownikowa, odrzeczownikowa i odprzymiotnikowa

-is /is/ < łac. -ĒNSE - derywacja odrzeczownikowa

-in /in/ < łac. -ĪNU - derywacja odrzeczownikowa i odprzymiotnikowa, sufiks może wywołać i-przegłos

-iw /iw/ < łac. -ĪVU - derywacja odczasownikowa

-oir /oir/ < łac. -ŌRE - derywacja odczasownikowa

-ois /ois/ < łac. -ŌSU - derywacja odrzeczownikowa, odczasownikowa i odprzymiotnikowa

-uch /uʧ/ < łac. -ŪSCU, -ISCU - derywacja odprzymiotnikowa, sufiks może wywołać u-przegłos

-ud /ud/ < łac. -ŪDU - derywacja odrzeczownikowa, sufiks może wywołać u-przegłos

-ync /ɨnc/ < strnord. -ing - derywacja odprzymiotnikowa i odrzeczownikowa

-ynd /ɨnd/ < łac. -ENTU - derywacja odprzymiotnikowa

-ynn /ɨn/ < łac. -INEU - derywacja odrzeczownikowa

-yss, -iss /ɨs is/ < łac. -ĪSTA - derywacja odprzymiotnikowa

[Widsið]

2.2. Kompozycja

Jak już wspominałem, nowantyjski jest względem kompozycji nieco bardziej elastyczny, niż języki romańskie, przypominając w tym względzie bardziej łacinę i języki celtyckie, niż swoje ogólnoeuropejskie rodzeństwo. Nadal wszelkie kontaminacje czy zrosty nie są zbyt powszechne, ale standardowe złożenia pojawiają się często i w różnych funkcjach, chociaż w ich skład nigdy nie wchodzą czasowniki. Złożenie może składać się maksymalnie z trzech członów.

Gramatyka nowantyjska rozróżnia dwa rodzaje złożeń:

a) kompozyt mocny - kiedy jeden z członów opisuje drugi

Mocne kompozyta powstają przez połączenie członu podrzędnego w dopełniaczu szczątkowym z członem nadrzędnym. Człon podrzędny jest w takim złożeniu nieodmienny, ale może podlegać i wywoływać różne zmiany dźwiękowe (przegłos i lenicja) w zależności od deklinacji. Formy dopełniacza szczątkowego i ewentualne wywoływane przez nie zmiany przedstawiam poniżej:
- deklinacja I: -a (bez zmian): tesdadom "archikatedra" < tesd "głowa" + dom "katedra"
- deklinacja II: -Ø (człon podrzędny poddany i-przegłosowi, nadrzędny lenicji): gregbrad "wrzosowisko" < grog "wrzos" + prad "łąka"
- deklinacja III, wariant nosowy A: -u (bez zmian): ~ chwilowo brak przykładu
- deklinacja III, wariant nosowy B, wariant i-tematowy, wariant dentalny: -y (bez zmian): cidadycogyll "rada miejska" < cidad "miasto" + cogyll "rada"
- deklinacja III, wariant welarny: -Ø (bez zmian): palubr "traktat pokojowy" < pag "pokój" + lubr "osiągnięcie, sukces"
- deklinacja IV: -u (człon podrzędny poddany u-przegłosowi): manuford "siła robocza" < man "ręka" + ford "siła"
- deklinacja V i VI: -Ø (bez zmian): ielumm "brzask" < ies "świt" + lumm "światło"
- deklinacja VI: -y (bez zmian): maddryhill "maminsynek" < maddr "matka" + hill "syn"

Złożenia przymiotnikowe są poddawane identycznym przemianom, są jednak rzadsze. Mocne kompozyta zawsze pisane są łącznie.

b) kompozyt słaby - oba człony są równorzędne

Kompozyt słaby odpowiada polskim złożeniom typu czarno-biały. W odróżnieniu od członów kompozytu mocnego, w kompozycie słabym oba są odmienne, a mutacje nagłosowe nie zachodzą, jeśli złożenie nie jest przymiotnikiem, nie stoi w mianowniku i nie reprezentuje rodzaju żeńskiego. Człony w kompozycie słabym zawsze należą do tej samej części mowy. Słabe kompozyta zawsze pisane są z łącznikiem.

W kolejnym poście zajmę się fleksją czasownikową. Póki co, mam nadzieję, udaje mi się wyciągnąć z łaciny coś innego niż zwykle

[Widsið]

3. Fleksja czasownikowa
3.1. Ogólnie

Podobnie jak w łacinie, także w nowantyjskim czasownik jest silnie odmienną częścią mowy. Niemniej jednak, znaczna część łacińskiej fleksji czasownikowej w nowantyjskim już nie istnieje, co pokazuje tablea poniżej:

[table=2]
[tr]
   [th]Forma łacińska lub oryginalna konstrukcja[/th]
   [th]Forma nowantyjska[/th]
[/tr]
[tr]
   [td]PRAESENS INDICATIVI[/td]
   [td]czas teraźniejszy trybu oznajmującego
(bez zmian)[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]IMPERFECTUM INDICATIVI[/td]
   [td]imperfectum trybu oznajmującego
(bez zmian)[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PERFECTUM INDICATIVI[/td]
   [td]perfectum trybu oznajmującego
(bez zmian)[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PLUSQUAMPERFECTUM INDICATIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]FUTURUM PRIMUM INDICATIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]FUTURUM EXACTUM INDICATIVI[/td]
   [td]czas przyszły trybu łączącego[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PRAESENS CONIUNCTIVI[/td]
   [td]czas teraźniejszy trybu łączącego
(bez zmian)[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]IMPERFECTUM CONIUNCTIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PERFECTUM CONIUNCTIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PLUSQUAMPERFECTUM CONIUNCTIVI[/td]
   [td]imperfectum trybu łączącego[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PASSIVUM
(wszystkie formy syntetyczne strony biernej)[/td]
   [td]niezachowane[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PRAESENS IMPERATIVI[/td]
   [td]tryb rozkazujący (brak rozróżnienia czasu)[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]FUTURUM IMPERATIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]INFINITIVUS PRAESENTIS ACTIVI[/td]
   [td]rzeczownik odczasownikowy[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]INFINITIVUS PERFECTI ACTIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]INFINITIVUS FUTURI ACTIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PARTICIPIUM PRAESENTIS ACTIVI[/td]
   [td]imiesłów współczesny[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PARTICIPIUM PERFECTI ACTIVI[/td]
   [td]imiesłów uprzedni[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]PARTICIPIUM FUTURI ACTIVI[/td]
   [td]niezachowany[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]pcelt. perfectum trybu oznajmującego[/td]
   [td]perfectum trybu łączącego[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]INFINITIVUS PRAESENTI ACTIVI + HABEO[/td]
   [td]czas przyszły trybu oznajmującego[/td]
[/tr]
[/table]

Nowantyjski preferuje formy syntetyczne w stronie czynnej; za wyjątkiem czasu przyszłego trybu oznajmującego, i tak odbieranego jako syntetyczny, nie istnieją inne formy analityczne. Nowe perfectum, złożone z czasownika HABEO i imiesłowu uprzedniego, nigdy się w nowantyjskim nie wykształciło, a relacje typu zaprzeszłość czy uprzedniość realizuje się za pomocą przysłówków. Uwagę zwraca także brak form trybu warunkowego, obecnych w większości języków romańskich. W nowantyjskim ich funkcję całkowicie przejął wzmocniony tryb łączący.

Z nowych form, pojawia się strona medialna, gerundium oraz supinum, przy czym żadna z nich nie jest oryginalnie syntetyczna, a tylko przy pierwszej analityczne pochodzenie jest zatarte.

Stronę bierną wyraża się standardową konstrukcją yss "być" + imiesłów uprzedni. Niektóre łacińskie czasowniki, onegdaj ważne, stały się defektywne i występują wyłącznie w formie rzeczownika odczasownikowego i imiesłowu uprzedniego, występując tym samym wyłącznie w stronie biernej. Przykładem takiego czasownika jest wspomniane wyżej HABEO, występujące tylko w formach awe 'mienie' i awud 'mający', które w pozostałych zastępowane jest konstrukcją yss cu, dosł. "być z".

Czasowniki nowantyjskie wg koniugacji dzieli się na następujące klasy:

a) klasa A-tematowa - bezokolicznik/rzeczownik odczasownikowy kończy się na -a < -ĀRE
- podklasa bezinfiksowa - kontynuuje regularny wzór odmiany: canda "śpiewanie", mira "podziwianie"
- podklasa infiksowa - między temat a końcówkę fleksyjną w czasie teraźniejszym wstawiany jest infiks -eidd- < -IDI-: lubra "osiąganie", pundra "myślenie"

b) klasa E-tematowa - bezokolicznik/rzeczownik odczasownikowy kończy się na -e < -ĒRE: hyrwe "palenie się", si-dyme "banie się"

c) klasa spółgłoskotematowa - bezokolicznik/rzeczownik odczasownikowy jest równy tematowi (-Ø < -ERE): galw "wołanie", glawdd "zamykanie"

d) klasa I-tematowa - bezokolicznik/rzeczownik odczasownikowy kończy się na -i < -ĪRE
- podklasa bezinfiksowa - kontynuuje regularny wzór odmiany: awddi "słyszenie", isci "znanie, wiedzenie"
- podklasa infiksowa - między temat a końcówkę fleksyjną w czasie teraźniejszym, imiesłowie współczesnym i gerundium wstawiany jest infiks -ych- < -ESC-: hini "kończenie[/i], istawylli "wzmacnianie"

e) podklasa anomalna - należą do niej czasowniki z formami supletywnymi: yss "bycie", hi "stawanie się", amwla "chodzenie"

Ortograficznie, akcent powinien być oznaczany na rzeczowniku odczasownikowym, ale kiedyś zapomniałem go zaznaczyć i spodobało mi się to, więc ta forma jest wyjątkiem - mimo że akcent nie pada tam, gdzie każe reguła - na ostatnią sylabę tematu - nie jest on oznaczany w pisowni.

Czasowniki z wymienną samogłoską tematyczną, uzależnioną od padania akcentu (y ~ i, y ~ e, i ~ ei, u ~ o, u ~ wi, y ~ u) nie są traktowane jako nieregularne. Wymiana samogłoski uzależniona jest od etymologii i zachodzi w formach, w których końcówka fleksyjna nie jest akcentowana.

[Widsið]

3.2. Koniugacja A-tematowa

Koniugacja A-tematowa zawiera czasowniki, których forma rzeczownika odczasownikowego kończy się na -a, a więc te, które kontynuują łacińskie czasowniki o bezokoliczniku na -ĀRE i te, które kontynuują praceltycką koniugację ā-tematową. Podobnie jak w innych językach romańskich, jest to stosunkowo produktywna grupa, a nowe czasowniki trafiają zwykle do niej.

W czasie teraźniejszym zarówno trybu oznajmującego, jak i łączącego, zachowała się rzadka w obszarze romańskim koniugacja infiksowa, obecna i żywotna tylko w języku rumuńskim, a zaświadczona także w dalmackim, starowłoskim i językach retoromańskich. Taki wzór odmiany przybierają czasowniki z tematem ciężkim, tzn. zakończonym na dwie spółgłoski. Akcent pada wtedy na infiks, a więc w temacie nie zachodzi wymiana samogłoskowa.

Czasownikiem wzorcowym dla koniugacji a-tematowej niech będzie ama "kochanie" (< AMĀRE). Dodatkowo, dla form czasu teraźniejszego przedstawiony zostanie czasownik o ciężkim temacie, lubra "osiąganie" (< LUCRĀRE).

[table=2]
[tr]
   [th]Czas teraźniejszy, koniugacja A-tematowa[/th]
   [th][/th]
   [th][/th]
   [th][/th]
   [th][/th]
[/tr]
[tr]
   [td]Końcówka, ozn. (wariant prosty)
przykład[/td]
   [td]Końcówka, łącz. (wariant prosty)
przykład[/td]
   [td]Końcówka, ozn. (wariant infiksowy)
przykład[/td]
   [td]Końcówka, łącz. (wariant infiksowy)
przykład[/td]
   [td]Osoba[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-Ø
am-Ø[/td]
   [td]-Ø
am-Ø[/td]
   [td]-eidd-Ø
lubr-eidd-Ø[/td]
   [td]-eidd-Ø
lubr-eidd-Ø[/td]
   [td]ew "ja"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-as [A-przegłos]
am-as[/td]
   [td]-ys
am-ys[/td]
   [td]-eidd-as
lubr-eidd-as[/td]
   [td]-eidd-ys
lubr-eidd-ys[/td]
   [td]tu "ty"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-Ø [A-przegłos] [lenicja]
am-Ø[/td]
   [td]-Ø [lenicja]
am-Ø[/td]
   [td]-eidd-Ø [lenicja]
lubr-eidd-Ø[/td]
   [td]-eidd-Ø [lenicja]
lubr-eidd-Ø[/td]
   [td]ill "on" / ell "ona"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-am [A-przegłos]
am-am[/td]
   [td]-ym
am-ym[/td]
   [td]-am [A-przegłos]
lobr-am[/td]
   [td]-ym
lubr-ym[/td]
   [td]nwis "my"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-ad [A-przegłos]
am-ad[/td]
   [td]-yd
am-yd[/td]
   [td]-ad [A-przegłos]
lobr-ad[/td]
   [td]-yd
lubr-yd[/td]
   [td]gwis "wy"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-an [A-przegłos]
am-an[/td]
   [td]-yn
am-yn[/td]
   [td]-eidd-an
lubr-eidd-an[/td]
   [td]-eidd-yn
lubr-eidd-yn[/td]
   [td]ill "oni" / lla "one"[/td]
[/tr]
[/table]

Najważniejszą zmianą w czasie teraźniejszym jest przesunięcie się akcentu na temat w formach 1. i 2. osoby liczby mnogiej. Podobne zjawisko nie zaszło w żadnym innym języku romańskim; w nowantyjskim głównym jego celem było uniknięcie homofonii z bardzo żywotnym kontynuantem łacińskiego perfectum. W przypadku lubra możemy dodatkowo zaobserwować działanie a-przegłosu; w prostym wzorze odmiany zachodzi on w każdej formie dla czasu teraźniejszego trybu oznajmującego poza 1. osobą liczby pojedynczej.

[table=2]
[tr]
   [th]Imperfectum, koniugacja A-tematowa[/th]
   [th][/th]
   [th][/th]
[/tr]
[tr]
   [td]Końcówka, ozn.
Przykład[/td]
   [td]Końcówka, łącz.
Przykład[/td]
   [td]Osoba[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âw [A-przegłos] [mutacja nosowa]
am-âw [/td]
   [td]-âss [A-przegłos] [mutacja nosowa]
am-âss[/td]
   [td]ew "ja"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âwas  [A-przegłos]
am-âwas[/td]
   [td]-âssys [A-przegłos]
am-âssys[/td]
   [td]tu "ty'[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âw [A-przegłos]
am-âw[/td]
   [td]-âss [A-przegłos]
am-âss[/td]
   [td]ill "on" / ell "ona"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âwam [A-przegłos]
am-âwam[/td]
   [td]-âssym [A-przegłos]
am-âssym[/td]
   [td]nwis "my"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âwad [A-przegłos]
am-âwad[/td]
   [td]-âssyd [A-przegłos]
am-âssyd[/td]
   [td]gwis "wy"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âwan [A-przegłos]
am-âwan[/td]
   [td]-âssyn [A-przegłos]
am-âssyn[/td]
   [td]ill "oni" / lla "one"[/td]
[/tr]
[/table]

Jeśli chodzi o imperfectum, obserwujemy w nowantyjskim wspólną dla wszystkich zachodnich języków romańskich zmianę plusquamperfectum > imperfectum w trybie łączącym. Dodatkowo, wszystkie końcówki wywołują a-przegłos, co oznacza, że czasownik lubra w każdej swojej formie będzie mieć samogłoskę o w temacie. Jako że akcent pada w imperfectum na końcówkę, w tym czasie nie zachodzą wymiany samogłoskowe uzależnione od akcentu.

[table=2]
[tr]
   [th]Perfectum, koniugacja A-tematowa[/th]
   [th][/th]
   [th][/th]
[/tr]
[tr]
   [td]Końcówka, ozn.
Przykład[/td]
   [td]Końcówka, łącz.
Przykład[/td]
   [td]Osoba[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-â [lenicja]
am-â[/td]
   [td]-ad [A-przegłos]
am-ad[/td]
   [td]ew "ja"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âs [lenicja]
am-âs[/td]
   [td]-adys [A-przegłos]
am-adys[/td]
   [td]du / tu "ty"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-â [lenicja]
am-â[/td]
   [td]-ad [A-przegłos]
am-ad[/td]
   [td]ill "on" / ell "ona"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âmm [A-przegłos]
am-âmm[/td]
   [td]-adum [A-przegłos]
am-adum[/td]
   [td]nwis "my"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âsys [A-przegłos]
am-âsys[/td]
   [td]-adys [A-przegłos]
am-adys[/td]
   [td]gwis "wy"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-âr [A-przegłos]
am-âr[/td]
   [td]-ad [A-przegłos]
am-ad[/td]
   [td]ill "oni" / lla "one"[/td]
[/tr]
[/table]

W początkowych etapach historii języka nowantyjskiego, perfectum było podobnie jak w innych językach romańskich niejako w odwrocie, a komplementarna forma trybu łączącego wyszła z użycia. Nowa opiera się na celtyckim substracie i przybiera takie same końcówki we wszystkich koniugacjach. -â(s) w liczbie pojedynczej trybu oznajmującego pochodzi od różnych wariantów końcówki perfectum, dlatego arbitralnie nie wywołuje przegłosu.

[table=2]
[tr]
   [th]Czas przyszły, koniugacja A-tematowa[/th]
   [th][/th]
   [th][/th]
[/tr]
[tr]
   [td]Końcówka, ozn.
Przykład[/td]
   [td]Końcówka, łącz.
Przykład[/td]
   [td]Osoba[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-arâw
am-arâw[/td]
   [td]-ar [A-przegłos]
am-ar[/td]
   [td]ew "ja"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-arâs
am-arâw[/td]
   [td]-arys [A-przegłos]
am-arys[/td]
   [td]tu "ty"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-arâw
am-arâw[/td]
   [td]-ar [A-przegłos]
am-ar[/td]
   [td]ill "on" / ell "ona"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-arâwam
am-arâwam[/td]
   [td]-arym [A-przegłos]
am-arym[/td]
   [td]nwis "my"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-arâwad
am-arâwad[/td]
   [td]-aryd [A-przegłos]
am-aryd[/td]
   [td]gwis "wy"[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-arâwan
am-arâw[/td]
   [td]-aryn [A-przegłos]
am-aryn[/td]
   [td]ill "oni" / lla "one"[/td]
[/tr]
[/table]

Analityczne pochodzenie form trybu oznajmującego objawia się w braku przegłosu.

[table=2]
[tr]
   [th]Tryb rozkazujący[/th]
   [th][/th]
   [th]Formy bezosobowe[/th]
   [th][/th]
[/tr]
[tr]
   [td]Końcówka
Przykład[/td]
   [td]Osoba[/td]
   [td]Rzeczownik odczasownikowy[/td]
   [td]-a
am-a[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-Ø [lenicja]
am-Ø[/td]
   [td]du! "ty"[/td]
   [td]Imiesłów uprzedni[/td]
   [td]-ad
am-ad[/td]
[/tr]
[tr]
   [td]-yd
am-yd[/td]
   [td]gwis! "wy"[/td]
   [td]Imiesłów współczesny[/td]
   [td]-and
am-and[/td]
[/tr]
[tr]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]Supinum[/td]
   [td]di [lenicja] + imiesłów uprzedni
di am-ad[/td]
[/tr]
[tr]
   [td][/td]
   [td][/td]
   [td]Gerundium[/td]
   [td]i [mutacja nosowa] + imiesłów współczesny
i nam-and[/td]
[/tr]
[/table]

W formach bezosobowych akcent pada zawsze na końcówkę, ale tradycyjnie się go nie oznacza, przy czym oznaczenie go jest błędem tylko w przypadku rzeczownika odczasownikowego. Końcówki form bezosobowych nie wywołują przegłosu.

[Widsið]

W nadziei, że kogoś to zaciekawi...

Nowantyjskie przypadki

1. Ujęcie formalne

Nowantyjska deklinacja kontynuuje wzorce łacińskie i robi to dużo bardziej konsekwentnie, niż deklinacja rumuńska. Mianownik (nomnadyw), dopełniacz (gyndyw), celownik (dadyw) i biernik (gusadyw) zostały zachowane; jedynie dystynktywne formy wołacza i ablatywu zostały utracone, chociaż zmiany fonetyczne doprowadziły do znacznego synkretyzmu poszczególnych końcówek. Odmianie przez przypadki (synwad) podlegają rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki porządkowe, liczebniki główne od 1 do 3, zaimki osobowe i wszelkiego rodzaju określniki. Liczebniki główne, zaimki osobowe i określniki zachowały w dużej mierze łacińskie formy, których nie da się podpiąć pod regularny paradygmat. Przymiotniki oraz liczebniki porządkowe podążają za wzorem odmiany rzeczownika o temacie tego samego typu. Rzeczowniki natomiast posiadają siedem klas deklinacyjnych (dechinad):

Litera w nawiasie klamrowym oznacza, że dana końcówka wywołuje przegłos, jeśli spełnione są po temu warunki. Do oznaczenia przypadków używam standardowych polskich skrótów.

Deklinacja I (a-tematowa): l.poj.  M -Ø, D -a {a}, C -a, B -Ø {a}   :::   l.mn.  M -a D -u C -is {i} B -as {a}
Deklinacja II (o-tematowa): l.poj.  M -Ø, D -Ø {i}, C -Ø, B -u {u}   :::   l.mn.  M -Ø {i}, D -u {u}, C -is {i}, B -us
Deklinacja III:
a) wariant nosowy A (tzw. długi): l.poj.  M -Ø, D -u, C -u, B -Ø   :::   l.mn.  M -unis, D -unu, C -uniw, B -unis
b) wariant nosowy B (tzw. krótki): l.poj.  M -Ø, D -ys, C -Ø, B -Ø   :::   l.mn.  M -is, D -u, C -iw, B -is
c) wariant i-tematowy: l.poj.   M -Ø, D -ys, C -Ø {i}, B -Ø   :::   l.mn.  M. -is, D -u, C -iw {i}, B -is
d) wariant welarny A (lenis)¹: l.poj.  M -Ø, D -is, C -i, B -i   :::   l.mn.  M. -is, D -iw, C -iw, B -is
e) wariant welarny B (fortis)²: l.poj.  M -Ø, D -is, C -i, B -Ø   :::  l.mn.  M -is, D -u, C -iw, B -is
f) wariant dentalny A (lenis): l.poj.  M -Ø, D -ys, C -Ø, B -Ø   :::  l.mn. M -is, D -iw, C -iw, B -is
g) wariant dentalny B (fortis): l.poj.  M -Ø, D -ys, C -Ø, B -Ø :::  l.mn. M -is, D -u, C -iw, B -is
Deklinacja IV (u-tematowa): l.poj.  M -Ø/-us, D -us {u}, C -u {u}, B -Ø {u}   :::  l.mn. M -us {u}, D -uw, C -iw {i}, B -us {u}
Deklinacja V (s-tematowa): l.poj. M -s, D -Ø, C -Ø, B -Ø :::  l.mn.  M -s, D -w, C -w, B -s
Deklinacja VI (wokaliczna): l.poj.  M -Ø, D -s/-ys, C -Ø, B -w/-u :::  l.mn.  M -s/-ys, D -w/-u, C -s/-ys, B -s/-ys
Deklinacja VII (tzw. rodzinna): l.poj.  M -Ø, D -ys, C -Ø, B -Ø   :::  l.mn.  M -is, D -u, C -iw, B -is

Deklinacje I-V oraz pośrednio VII są odziedziczone z łaciny. Deklinacja VI jest lokalną innowacją, do której należą jednosylabowe wyrazy zakończone na samogłoskę, a także bezokoliczniki. Podział na klasy deklinacyjne jest stricte etymologiczny, forma mianownika nie pozwala bowiem na rozpoznanie, do której klasy dany rzeczownik należy.

2. Zastosowanie przypadków

Duży synkretyzm form z jednej strony, a także stosunkowo sztywny szyk wyrazów w nowantyjskim zdaniu sprawiają, że poszczególne formy przypadków są stosunkowo redundantne. Poniżej przedstawię po kolei zastosowanie poszczególnych przypadków z kilkoma przykładami.

A. MIANOWNIK
1. Podmiot: Im mi-allein ew ti-awddind. - "Uspokajam się, gdy cię słucham."
2. Wołacz: A prydwis nawd, sig remas tu? - "O drogi marynarzu, czy wrócisz?"
3. Dopełnienie definiujące³ po czasowniku yss "być": Ig y on lan labd cis labd cu molt graws. - "Mleko pełne to to mleko, które ma dużo tłuszczu."
4. Orzecznik po yss "być" i hi "być": Ig isd is teibd tugad ef lliwnu. - "Dom jest zbudowany z drewna."

B. DOPEŁNIACZ
Dopełniacz zawsze stoi przed tym, co określa. Jeśli dotyczy podmiotu, automatycznie "kasuje" rodzajnik, zajmując jego miejsce.
1. Wyraża przynależność: reis cad - "wojsko króla"  -- także metaforycznie: Ig hwî 2009 mi ann. "2009 to był mój rok."
2. Dopełniacz podmiotowy: reis gwundad - "wola króla".
3. Dopełniacz dopełnieniowy: reis med - "strach przed królem"
4. Partytyw: yn llor - "jeden z nich"  -- także w kontekście rzeczy policzalnych: Sig gweis tu sy gwal? - "Chcesz kawałek jabłka?"
5. Opis lub definicja: mawras ioras omm - "człowiek wielkiej sławy"
6. Wiek: triw ann eiridd⁴ "trzyletnie dziecko".
7. Wszelkiego rodzaju okoliczniki: heiras e nobdys "w dzień i w nocy". W przypadku okoliczników czasu, dopełniacz określa okres, a nie punkt.
8. Wymagany jako uzupełnienie przymiotników wyrażających chęć: samwynys awar "żądny krwi", seis dysposd "chętny na seks", Ewrobas rilugdand "niechętny Europie".
9. Sporadycznie dopełnienie bliższe, patrz przykład 1 w celowniku.

CELOWNIK
1. Dopełnienie dalsze (zawsze stoi po dopełnieniu bliższym): Ig da Carlawn sy abas mab. - "Karolina dała chłopcu wody."
2. Dativus possessivus: Im mi brend ew yn lliwru. - "Zabieram moją książkę."
3. Dativus absolutus: Ig yndran twid abyrda porda. - "Wszyscy weszli, gdy drzwi zostały otwarte."
4. Wymagany przez różne przyimki. Gdy ten sam przyimek wymaga także biernika, celownik wyraża znaczenie dynamiczne.
5. Wszelkiego rodzaju okoliczniki, najczęściej czasu, miejsca lub sposobu: rabd "w tej chwili", mawra horda "z wielką siłą". W przypadku okoliczników czasu, celownik określa punkt, a nie okres.
6. Wymagany jako uzupełnienie przymiotników wyrażających m.in. podobieństwo, a także stopnia wyższego.

BIERNIK
1. Dopełnienie bliższe: Ig camw ew pygonn. - "Wymieniam pieniądze."
2. Accusativus cum substantivo deverbali, czyli nowantyjska odpowiedź na AcI. Jako że bezokolicznik jest traktowany jako rzeczownik, podlega on standardowej odmianie i również odmienia się w bierniku: Ig gwidd Tômas Ioll raddaw. - "Tomasz widzi, że Julia mówi."
3. Różnego rodzaju okoliczniki. Najczęściej oznacza czas trwania (twid heir "cały dzień") i zakres w przestrzeni (twidus logus "wszędzie").
4. Wymagany przez różne przyimki. Gdy ten sam przyimek wymaga także celownika, biernik wyraża znaczenie statyczne.

¹ W wariancie welarnym A wygłosowa samogłoska (zwykle f) znika we wszystkich przypadkach poza M.l.poj.
² W wariancie welarnym B wygłosowa samogłoska (zwykle g znika we wszystkich przypadkach oprócz M i B.l.poj. oraz D.l.mn.
³ Czy to się w ogóle tak nazywa?
⁴ Nowantyjskie liczebniki główne są wystarczające do określenia liczby, dlatego określana przez nie grupa nominalna zawsze stoi w liczbie pojedynczej.

Póki co, na tyle starczyło mi korpusu. Jeśli przyjdzie wam do głowy coś ciekawego, albo zauważycie lukę w rozumowaniu, proszę informować.