Norweski z bonusami

Zaczęty przez Widsið, Styczeń 10, 2014, 04:23:57

Poprzedni wątek - Następny wątek

Widsið

Cytat: Toivo w Luty 01, 2014, 00:01:41
Czy w nynorsk "r" zawsze wymawia się /ʀ/, czy istnieją też dialekty z przedniojęzykową wymową?
Nynorsk się nie wymawia, to tylko standard pisany, jeszcze raz uczulam - język norweski nie posiada standardu wymowy. Chociaż większość dialektów, pod które nynorsk lepiej "podjeżdża", posiada /ʀ/ lub /ʁ/, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby wymawiać to wszystko z /ɾ/ i retrofleksami. O ile dobrze pamiętam, na wschód od Arendalu dialekt posiada wciąż cechy, które lepiej oddaje w pisowni nynorsk, niż bokmål, ale ro wymawia się jako [ɾu:], a norsk jako [nɔʃk~nʌʃk]. Nynorsk z wymową typu Oslo można posłuchać w Det Norske Teatret, który - mimo że położony w Oslo i z w większości oslowską obsadą - wystawia sztuki wyłącznie nynorskowe.
  •  

Widsið

W przeciągu nadchodzącego tygodnia powinna się tu pojawić nowa lekcja, toteż wystosowuję pytanie, czy interesuje was coś konkretnego, o czym chcielibyście, żeby zostało powiedziane?
  •  

Aureliusz Chmielewski

Ja z chęcią poczytałbym coś o zróżnicowaniach dialektalnych, ale bardziej pod kątem słownictwa (o ile takie jest) niż pod względem wymowy. Większość źródeł (np. wiki) o dialektach norweskiego jest po norwesku, więc nie pogardziłbym informacjami po polsku. :)
The n-word
  •  

Widsið

2a. Kor bur du?
2a. Hvor bor du?

O czym dzisiaj?
Różne zaimki, regionalne różnice w formie, wymowie i użyciu

Samtale

Liv: Johann, kor bur du i Oslo?
Johann: Eg bur hjå venar, på Sogn. Og du?
Liv: Eg bur like ved då, på Ullevål, so me kan gå dit saman. Det er litt farleg å gå rundt byen om natta åleine.
Johann: Det stemmer. Skal me dit til fots eller med t-bana?
Liv: Me kan til fots, veret er godt i dag. Eg må nok til butikken for å handle.
---
Liv: Der bur eg! Takk! Me sest!

Synne: Kalle, hvor bor du i Oslo?
Kalle: Jeg bor hos venner, på Storo. Og du?
Synne: Jeg bor like ved da, på Nydalen, så vi kan gå dit sammen. Det er litt farlig å gå rundt byen om natta aleine.
Kalle: Det stemmer. Skal vi dit til fots eller med t-banen?
Synne: Vi kan til fots, været er godt i dag. Jeg må nok til butikken for å handle.
----
Synne: Der bor jeg! Takk! Vi ses!

Słowniczek:

butikk m - sklep
by m - miasto
der - tam (statyczne)
dit - tam (kierunkowe)
eller - albo, lub, czy
farleg / farlig - niebezpieczny
handle - robić zakupy
hjå / hos - u
i dag - dzisiaj
kor / kvar / hvor - gdzie
like ved - tuż obok
litt - trochę [cf niżej]
me / vi - my
natt f / mf - noc; om natta / om natten - nocą
nok - tu: jeszcze, przecież
og - i
rundt - wokół (tutaj: po)
saman / sammen - razem
so / så - więc
stemme - zgadzać się
t-bane f / mf - metro; med t-bana / med t-banen - metrem
til fots - na pieszo
ven / venn m - przyjaciel
ver / vær n - pogoda
åleine / aleine / alene[/b] - sam, samemu, osobno, samodzielnie

Zaimki osobowe

Systemy zaimków osobowych w poszczególnych językach skandynawskich różnią się nieco szczególnie w liczbie mnogiej, chociaż i w pojedynczej bywa kłopotliwie. Rzućmy okiem najpierw na nynorsk:

(forma podmiotu - forma zależna)

1. os. poj. eg - meg
2. os. poj. du - deg
3. os. poj. m. han - han
3. os. poj. f. ho - ho / henne
3. os. poj. n. det - det

1. os. mn. me / vi - oss
2. os. mn. de / dokker - dykk / dokker
3. os. mn. dei - dei

Formy po ukośniku są wariantowe, ale nie można powiedzieć, że nie zalecane. Jedyne czego się wymaga to konsekwencja: jeśli używa się zaimka de, to zależną formą musi być dykk, a jeśli dokker - dokker.

W bokmålu sprawy mają się tak:

1. os. poj. jeg - meg
2. os. poj. du - deg
3. os. poj. m. "ludzki" han - ham / han
3. os. poj. f. "ludzki" hun - henne
3. os. poj. mf. "zwierzęcorzeczowy" den - den
3. os. poj. n. "zwierzęcorzeczowy" det - det

1. os. mn. vi - oss
2. os. mn. dere - dere
3. os. mn. de - dem / de

System nieco inny; bokmål stosuje w 3. os. poj. importowane ze wschodnioskandynawskich języków rozróżnienie na ludzi i rzeczy - i to bardzo konsekwentnie. W nynorsku rodzaj zaimka zgadza się natomiast zwykle z rodzajem gramatycznym, chyba że chodzi o ludzi i rodzaj naturalny odstaje.

W części dialektów system zaimków osobowych jest jeszcze inny. Dosyć powszechne jest zastępowanie zaimków me i vi zaimkiem oss, a także mieszanie form 2 i 3 os. l. mn. Forma grzecznościowa, oparta na wzór niemiecki na zaimku 3. os. l.mn. w praktyce wyszła już z użycia.

Spoiler

Jeśli chodzi o sąsiednie języki, w szwedzkim zestaw zaimków wygląda następująco:

1. os. poj. jag - mig (mej)
2. os. poj. du - dig (dej)
3. os. poj. m. "ludzki" han - honom
3. os. poj. f. "ludzki" hon - henne
3. os. poj. mf. "zwierzęcorzeczowy" den - den
3. os. poj. n. "zwierzęcorzeczowy" det - det

1. os. mn. vi - oss
2. os. mn. ni - er
3. os. mn. de (dom) - dem (dom)

Formy w nawiasach to coraz częstszy w potocznym szwedzkim eye-dialect. Forma ni powstała z niewłaściwego rozdziału słów; pierwotną formą zaimka jest i, n natomiast pochodzi z dawnych form fleksyjnych czasownika.

Dodatkowo pojawia się w szwedzkim sporadycznie neutralny płciowo, ale nacechowany politycznie i raczej ridiculised, nawet jeśli notowany w słownikach zaimek hen z formą zależną henom. Jego użycie jest niezalecane, jeśli dana osoba sama sobie tego nie zażyczy; większość Szwedów ma również w dupie, jeśli ktoś sobie tego życzy.

W duńskim wygląda to tak:

1. os. poj. jeg - mig
2. os. poj. du - dig
3. os. poj. m. "ludzki" han - ham
3. os. poj. f. "ludzki" hun - hende
3. os. poj. mf. "zwierzęcorzeczowy" den - den
3. os. poj. n. "zwierzęcorzeczowy" det - det

1. os. mn. vi - os
2. os. mn. I - jer
3. os. mn. de - dem

Zaimek I pisany jest często wielką literą dla odróżnienia od przyimka i "w".

We wszystkich językach skandynawskich zaimek zwrotny przybiera formę przypadka zależnego poza 3. os., gdzie ma on formę seg w norweskich i sig we wschodnich. W szwedzkim istnieje też forma eye dialect sej.
[Zamknij]

Zaimki pytajne

Najważniejsze zaimki pytające:

kor / kvar / hvor - gdzie
kor + przymiotnik / hvor + przymiotnik - jak (bardzo) (np. kor stor "jak duży")
kor lenge / hvor lenge - jak długo
kor ofte / hvor ofte - jak często
korleis / kåssen / hvordan / hvorledes / åssen - jak, w jaki sposób
kvifor / hvorfor - dlaczego
kven / hvem - kto
kva / hva - co
kva for ein / ei / ett / hva for en / ei / ett / hvilken / hvilket - który
når - kiedy

Norma pisana, i tak dosyć luźna, sobie, a uzus sobie. W wielu dialektach bliższych nynorskowi v ucieka, pozostawiając formy typu ka, ken. Do normy pisanej, póki co, weszły kor i kåssen. Jeśli chodzi o bokmål, h jest w formach zaimkowych zawsze nieme i pozostało jeszcze ze starych, dobrych czasów pisania po duńsku.

----
Sorry, że dziś tak skrótowo, ale to nie koniec lekcji 2. Musicie po prostu nieco poczekać :)
  •  

Mścisław Bożydar

Masz pdfa z samouczkiem bokmal czy coś?
Hvernig á að þjálfa Dragon þín?
  •  

Widsið

Toż odpowiedziałem ci już w drugim temacie :P
  •  

Henryk Pruthenia

Parę pytań jeszcze:
1. W jakim dialekcie śpiewa Vargu?
2. Masz jakieś materiały o dialektach zachowawszych datywoakuzatyw? Uczebnik najchętniej!

Widsið

Dialekt zachodni, bergeńska gwara miejska, na ile się orientuję.
Żadnych podręczników tego typu nie ma, ale możesz skontaktować się z Valle Mållag, jeśli interesuje cię gwara z Setesdal.
No i żaden datywoakuzatyw. Zachowany jest celownik w swoich celownikowych funkcjach, biernik zawsze = mianownik. Specyfika germańskiej składni, rozróżniająca te przypadki we frazach przyimkowych.
  •  

Henryk Pruthenia


Henryk Pruthenia

Widsidzie, wybacz, że wciąż męczę, ale czy mógłbyś opisać konstrukcję unikania nieokreśloności na początku zdania?
Jest to chyba najmniej intuicyjna część norwreszczyzny, a chciałbym to dobrze zrozumieć, by nie powielać błędów w przyszłości :)

Widsið

Szczerze mówiąc, chyba nie wiem, o jaką konstrukcję chodzi :P
  •  

Henryk Pruthenia

Widsiðu, mógłbyś kiedyś opisać dystrybucję czasu przeszłu i czasów przyszłych?

Widsið

Jeszcze mi nie wyjaśniłeś o co chodziło w poprzednim pytaniu, a już masz nowe? No spoko. :P

Norweskie użycie czasów pokrywa się w zasadzie z angielskim. Czas perfektum ma znaczenie "teraźniejsze", tzn. opisuje coś w przeszłości, ale ważne jest to, żeby akcja miała jakiś rezultat w teraźniejszości. Z tego powodu granica między preteritum a perfektum jest dosyć płynna i uzależniona od perspektywy mówiącego i od jego intencji. Czas perfektum pojawia się zwłaszcza w sformułowaniach zawierających "otwarte" ramy czasowe, typu "dziś", "w tym tygodniu", "w tym roku", "już", "jeszcze", "teraz", "od". Preteritum używa się z ramami "zamkniętymi", takimi jak "wczoraj", "w zeszłym roku", "do".

Norweski nie ma czasu przyszłego. Są peryfrazy czasownikowe spełniające te funkcje, ale praesens też może wyrażać przyszłość, jeśli wynika to z kontekstu. Formy ze skulle są najpowszechniejsze w każdym rejestrze. Formy z ville nie wyrażają przyszłości, ale raczej zamiar, to częsty błąd uczących się. Eg skal gjere det nie znaczy tego samego co eg vil gjere det. Podczas gdy forma ze skal wskazuje nam, że to się wydarzy, w formie z vil fokus przestawia się na sam fakt woli wykonania czynności, a nie na jej kontekst czasowy. Ponadto, istnieją także inne peryfrazy, np. popularne kome (til å) gjere.
  •  

Henryk Pruthenia

Co do wcześniejszego pytania - to była moja nadinterpretacja i odwołuję :P

A tak - to dzięki!

Silmethúlë

Czy podobna różnica znaczeniowa istnieje między vil ha gjort i skal ha gjort?
  •