Etymologie w polskim

[dziablonk]

Ale pytanie powtórzę. Czemu mamy łożyć, a nie łóżyć? Wymyśliłem sobie, że w kauzatywie nie powinno być -ó-. W czasownikach kłócić, wrócić, wróżyć doszłoby do pochylenia, bo straciły związki z czasownikami ,,rodzinnymi".

Bardzo dobre pytanie! Mamy tu do czynienia z dwoma typami ps. czasowników, które ze sobą "interferowały" (tzn. nakładały się na siebie), choć miały pierwotnie inne schematy akcentuacyjne:
1) czasowniki od czasowników, czyli właśnie vortiti 'wrócić', które w formach czasu teraźniejszego (ale nie: 1. os. lp., w rozkaźniku 2 os. lp., bezokoliczniku i w czasie przeszłym, vide: воротить) miały akcent na rdzeniu.
W językach zachodniosłowiańskich dochodziło do stopniowego uogólnienia tego akcentu na pozostałe formy, tzn. na 1. os. lp. > na formy czasu przeszłego > potem na bezokolicznik, a w końcu na rozkaźnik (por. cz vrať se! - sk vráť sa!)
2) czasowniki od rzeczowników (też przymiotników), typu gostiti 'gościć', które miały stały akcent na łączniku -i-

Według odmiany ros. ложить, właściwie powinno być w polskim łóżyć, ale wygląda na to, że na poziomie zachodniosłowiańskim (cz. ložit) doszło do powiązania z rzeczownikiem (? łóg 'coś, co leży').
Ciekawe jest tu też polskie wróżyć, bo w czeskim i słowackim jest tu odpowiednio krótkie: vražit / vražiť. Być może w czeskim i słowackim czasownik ten został zinterpretowany jako pochodzący od stcz. rzeczownika vráže (stpol. wróża) 'los', podczas gdy polski zachował pierwotny akcent na rdzeniu w czasie teraźniejszym, rozszerzony z czasem na resztę form.

[dziablonk]

żąć żnę i gonić gonię żąć żnę i gonić gonię (jak kląć klnę i kłonić kłonię; pierwotne znaczenie miało być 'bić', a więc byłoby 'bić gałązką krowę czy batem konia wskutek czego ona/on goni')

To całkiem możliwe, a nawet bym uściślił znaczenie żąć do 'kłuć, ciąć'. Do dziś się mówi ciąć batem, komary tną, no i jest żądło = 'narzędzie służące owadom do żęcia' (chyba też dawniej przenoszono na 'bat'?).
Jest jeszcze gnać i ganić 'krytykować, potępiać'.
W górnołużyckim występuje ciekawy suplement ćěrjeć w parze do hanjeć (dłuż. gnaś - ganjaś). Występuje też w chorwackim tjerati* i słoweńskim terjati 'wymagać, żądać'. Może ten z kolei ma związek z trzeć?   

*EDIT: okazuje się, że tjerati w chorwackim (wg HJP) ma całe mnóstwo znaczeń

Spoiler

1. (s posla) wyrzucać (z pracy), (u zatvor) wsadzać (do więzienia), (na pašu) wyganiać na wypas
2. wypędzać (kogo)
3. okrzykami lub uderzeniami pobudzać zwierzę zaprzęgowe do ruchu; (pot.) kierować (pojazdem), wprawiać w ruch (jakieś urządzenie); toczyć (co);
4. (o roślinie) kiełkować, wypuszczać pąki
5. zmuszać (kogo do czego), kazać (komu co robić), naciskać (na kogo)
6. wywoływać psychiczną lub fizjologiczną reakcję, pobudzać do czego, drażnić (tjera me na kašalj = zbiera mi się na kaszel  ~ drapie mnie w gardle)
7. (pot.) poruszać się szybko w jednym kierunku; nieustannie przemierzać drogę; (por. pol. przeć)
+ zwrotne tjerati se:
1. ganiać się (nawzajem); spierać się (w sądzie)
2. (o zwierzętach) parzyć się; odbywać okres godowy (por. pol. tarło)

[Zamknij]