Cúrsa na Gaeilge

[stadoszatanow]

Fáilte romhaibh go Cúrsa na Gaeilge!

['fˠa:lʲtʲə 'ɾˠowəvʲ gˠɔ 'ku:ɾˠsə nˠə 'gˠelʲgə]

Sesja się skończyła więc mogę Was powitać  ::-) na wstępnej lekcji forumowego kursu irlandzkiego. Z uwag wstępnych – pierwszy raz prowadzę jakikolwiek kurs więc jeśli macie jakieś zastrzeżenia/uwagi/pretensje to jestem chętny na ich przyjęcie (w pewnych granicach ) Po drugie – irlandzkiego uczę się sam i chociaż postaram się wyjaśnić wszystko najlepiej jak umiem to jest niezerowa szansa że coś mi się popieprzy. W takiej sytuacji – punkt wyżej Tyczy się to szczególnie transkrypcji, bo chociaż IPĘ jako-tako znam, to w transkrybowaniu dłuższych tekstów nie mam w ogóle doświadczenia i tu mogą pojawić się jakieś skandaliczne błędy  ::-)

Na początek chciałbym zrobić małe wprowadzenie do fonologii i ortografii, bo zwłaszcza ta druga bez porządnego wprowadzenia może skutecznie utrudniać naukę. Poza tym na koniec wrzucę jakiś krótki dialog z podstawowym słownictwem itd.

Ceacht a náid - lekcja zerowa

[caxtˠ ə nˠa:dʲ]

1. Fonologia - An Fhóneolaíocht [ə'nˠo:nʲo,lˠi:əxt]

Zacząć trzeba od tego, że spółgłoski irlandzkie dzielą się na wąskie, czyli palatalizowane i szerokie czyli welaryzowane. Wygląda to mniej więcej tak:

	Wargowe	Alweolarne	Miękkopodniebienne
Zwarte	pˠ pʲ bˠ bʲ	tˠ tʲ dˠ dʲ	k c g ɟ
Szczelinowe/Aproksymanty	fˠ fʲ vˠ vʲ	sˠ ʃ	x ç ɣ j
Nosowe	mˠ mʲ	nˠ nʲ	ŋ ɲ
Uderzeniowe		rˠ rʲ
Boczne		lˠ lʲ

Rozróżnienie między spółgłoskami obu typów jest oczywiście fonemiczne, np:
bó /bˠo:/ - krowa vs beo /bʲo:/ - żywy
Co do alofonii to warto wspomnieć że:

• /r/ powinno być wymawiane uderzeniowo, ale współcześni irlandczycy którzy uczą się języka jako obcego w szkołach raczej wciskają tu niechlujne [ɹ]. [ɾ] można spotkać na zachodzie kraju w rejonach natywnie irlandzkojęzycznych
• /f/ i /v/ (zarówno palatalizowane jak welaryzowane) mogą być wymawiane jako dwuwargowe. Poza tym /vˠ/ może być z powodzeniem wymawiane jako [w] i to już zależy od przyzwyczajeń użytkownika i od regionu.

Jak widać sporo tu dowolności (moja wersja i tak jest uproszczona bo wszystkich różnic między dialektami nie ogarniam zupełnie), a wynika to z tego że irlandzki nie ma ustalonego standardu wymowy. Jest co prawda tzw. wariant oficjalny - An Caighdeán Oifigiúil - ale reguluje on głównie gramatykę i ortografię. Poza tym współcześni Irlandczycy de facto posługują się mieszanką tego standardu i dialektów z różnych części kraju.

Druga ważna sprawa - mutacje. Są dwie - lenicja - Séimhiú - i przesłonięcie (zwane czasem niesłusznie nasalizacją) - Urú. Wygląda to tak (razem z ortografią):

Mutacje

Głoska podstawowa	Lenicja	Przesłonięcie
p /pʲ/	ph /fʲ/	bp /bʲ/
p /pˠ/	ph /fˠ/	bp /bˠ/
b /bʲ/	bh /vʲ/	mb /mʲ/
b /bˠ/	bh /vˠ/	mb /mˠ/
t /tʲ/	th /h/	dt /dʲ/
t /tˠ/	th /h/	dt /dˠ/
d /dʲ/	dh /j/	nd /nʲ/
d /dˠ/	dh /ɣ/	nd /nˠ/
c /c/	ch /ç/	gc /ɟ/
c /k/	ch /x/	gc /g/
g /ɟ/	gh /j/	ng /ɲ/
g /g/	gh /ɣ/	ng /ŋ/
m /mʲ/	mh /vʲ/	-
m /mˠ/	mh /vˠ/	-
s /ʃ/	sh /h/	-
s /sˠ/	sh /h/	-
f /fʲ/	fh - nieme	bhf /vʲ/
f /fˠ/	fh - nieme	bhf /vˠ/

Poza tym mamy protezy spółgłosek w miejscach gdzie powinna wystąpić mutacja a wyraz zaczyna się samogłoską. Wyróżnia się prostetycze /n/, /t/ i /h/ (pierwsze dwie ofc wąskie lub szerokie). Ich zastosowanie z grubsza pokrywa się z występowaniem lenicji (/h/) i przesłonięcia (/n/) ale nie zawsze. /t/ pojawia się tylko na specjalne okazje.

[Zamknij]

System samogłoskowy jest raczej prostszy niż spółgłoskowy, wyróżniamy:

Samogłoski

• szerokie krótkie /a/ /ɔ/ /ʊ/
• wąskie krótkie /ɛ/ /ɪ/
• szerokie długie /ɑː/ /o:/ /u:/
• wąskie długie /e:/ /i:/
• wszechobecne /ə/
• dyftongi /iə/ /uə/ /əi/ /əu/

[Zamknij]

Przypomnę tu jeszcze raz, że irlandzki nie ma standardowej wymowy i system samogłoskowy w dialektach różni się bardzo, łącznie z tym że pojawiają się fonemiczne nosówki. Ja dla uproszczenia będę w zapisie zaniedbywać różnice jakościowe między długimi i krótkimi samogłoskami i używać zapisów  /a/ /e/ /i/ /o/ /u/. /ə/ pojawia się generalnie zamiast dowolnej nieakcentowanej krótkiej samogłoski. Są oczwiście od tego wyjątki, różne w różnych dialektach. W Munsterze (dialekt munsterski to coś co staram się żeby mój irlandzki przypominał) proces ten nie dotyczy krótkich nieakcentowanych po których w kolejnej sylabie następuje /i:/ lub /u:/

Kolejna ważna rzecz – samogłoski pomocnicze i ,,glide'y". Zacznę od glajdów. Jak już wiemy, zarówno spółgłoski jak i samogłoski irlandzkie mogą być szerokie lub wąskie. Jeśli obok siebie spotykają się głoski tego samego typu, to nie ma problemu – wspomniane bó [bo:], glas [glas] (zielony). W pozostałych sytuacjach wymowa wymaga pewnej modyfikacji:

• Spółgłoska szeroka + samogłoska wąska – wymaga wprowadzenia pomiędzy ,,velar offglide'u" czyli [ɰ]. Stąd naoi, buí /nˠi:/ /bˠi:/ wymawiamy jako [nˠɰi:] i [bˠɰi:]
• Spółgłoska  wąska + samogłoska szeroka – wymaga wprowadzenia pomiędzy ,,palatal offglide'u" czyli [j]. Dlatego np beo /bʲo/ -> [bʲjo]
• Samogloska szeroka + spolgloska waska – palatal onglide –   np. áit /a:tʲ/ -> [a:itʲ]
• Samogloska waska + spolgloska szeroka – velar onglide [ə] np. díol /dʲi:lˠ/ [dʲi:əlˠ]

Wszystkie gloski wstawiane jako glajdy sa bardzo krotkie i niesylabiczne.

Jedyne co pozostalo to samogloska pomicnicza [ə] wstawiana pomiedzy niektore zbitki spolgloskowe, mianowicie zbitki /l, n, r/ + /b v x n m g/, np: gorm [gorəm], dearg [dʲjarəg]

2. Ortodrafia - An Litriú [ən lʲi'tʲrju:]

No i tu się zaczynają magiczne cuda. Na początek – irlandzki można zapisywać alfabetem łacińskim, alfabetem irlandzkim (Cló Gaelach) i (jeśli ktoś czuje taką potrzebę) Oghamem. W praktyce stosuje się tylko łacinkę. Generalnie pierwsze co się rzuca w oczy w irlandzkiej ortografii to dużo pozornie niepotrzebnych liter samogłoskowych, dziwne zbitki na początku wyrazu (te już wyjaśniliśmy - wszystko przez przesłonięcie) i wielkie litery też w środku wyrazu. Po kolei:
•   Alfabet nie zawiera żadnych fikuśnych liter poza akutami, używanymi do zapisu długich samogłosek: á ó ú í é
•   W wyrazach jednosylabowych długa samogłoska może nie być zaznaczona akutem, a podwojeniem znajdującej się za nią litery l, n, r. Czasem też zamienia się w dyftong np. ann [aun] donn [daun]
•   Lenicję oznaczamy (jak już wiadomo) literką <h> po lenitowanej spółgłosce, np. bean -> an bhean, mór -> cailín mhór
•   Przesłonięcie też było wyżej
•   Jeśli następuje jakaś mutacja (przesłonięcie, protetyczne t- lub h) w słowie pisanym wielką literą, to wielka pozostaje litera która była pierwsza przed mutacją, dodatkowa jest mała: Berlin -> i mBerlin, Uachtarán -> an tUachtarán, Éire -> gaeilge na hÉireann.

Poza tym naczelną zasadą irlandzkiej ortografii jest zasada "caol le caol agus leathan le leathan" czyli "waskie z waskim, szerokie z szerokim". Chodzi o to, ze wokól spółgłoski wymawianej jako szeroka mogą stac tylko szerokie samogłoski i odwrotnie. Dzieki temu wiemy na wizus jak czytać dane słowo. W związku z tym jesli głoski/litery się ze sobą nie zgadzają, trzeba wepchnąć im dodatkową literę która służy tylko jako znacznik "wąskości" lub "szerokości". Formalnie zasady są takie:
•   szeroka samogloska + waska spolgloska – wstawiamy <i>, np báid
•   miedzy <í> a szeroka spólgloske -> <o>, np. bíodh
•   miedzy <é> a szeroka spolgloske -> <a> - np. féarr
•   miedzy waska spolgloske a <a> - <e> np. fear, bean, teach
•   miedzy waska spolgloske a <o> - <e> np. teo, beo
•   miedzy waska spolgloske a <u> - <i> - siúil
•   jesli <ó> ma wystapic po waskiej spolglosce to zamieniamy je na <eo>

Powyższe zasady są tu tylko dla celów informacyjnych, nie ma sensu ich zapamietywac bo po pewnym czasie (zakladając optymistycznie że ktoś będzie czytał te lekcje ) intuicyjnie sie zaczyna pisać poprawnie.

Można też to wszystko ując trochę bardziej praktycznie:
•   ao, aoi, ae, ei, éi – [e:]
•   ea, ai – [a]
•   eo – [o:]
•   -idh –igh na koncu wyrazu – [igʲ]
I mnóstwo innych z nieregularną wymową pojawiających sie np tylko w jednej formie czasownika (np. –adh, ktorego wymowa różni się w zależności czy jest końcówka rzecz. odczasownikowego, strony biernej czy cz. przeszłego :< ). O tych będę wspominać na bieżąco jak coś się pojawi.
Wyjątkiem od ''caol le caol...'' sa wyrazy złożone, np dátheangach - dwujezyczny(dó – dwa, teanga – jezyk).

I to by chyba było z grubsza wszystko jeśli chodzi o ortografię i fonologię. Jeśli o czymś zapomniałem albo coś jest niejasne to dajcie znać a postaram się skorygować.

Na koniec krótki tekst żeby jakoś się opatrzeć z tym wszystkim:

-   Séan: Dia Duit, a Mháire!
-   Máire: Dia 's Muire duit, a Shéan! Conas atá tú?
-   S: Táim go deas, conas atá tusa?
-   M: Tá mise go deas. Cá dtéann tú?
-   S: Téim abhaile. Tá orm crú mo bha mar tá im agus bainne uaim.
-   M: Is fuath liom bainne.
-   S: Tá tú amáideach.

Transkrypcja

-dʲ:ə ɣɰitʲ ə 'wɑ:jɾʲə
-dʲi:əs 'mˠɰiɾʲə ɣɰitʲ a 'he:ənˠ! 'kɔnˠəs ə'tˠɑ: tˠu:?
-tˠɑ:jmʲ gˠə dʲjasˠ, 'kɔnˠəsˠ ətˠɑ: 'tˠu:sˠə?
-tˠɑ: 'mʲiʃə gˠə dʲjasˠ. kɑ: 'dʲe:ənˠ tˠu:?
-tʲe:mʲ ə'walʲə. tɑ: 'ɔɾˠəmˠ kɾˠu: mˠɔ wɑ: mˠəɾˠ tˠɑ: əmʲ agˠəsˠ 'bˠanʲə uəmʲ
-isˠ fˠuah lʲɔmˠ 'bˠanʲə.
-tˠɑ: tˠu: ə'mˠɑdʲjəx

[Zamknij]

Tłumaczenie

-   Sean: Witaj Mario!
-   Maria: Witai i Ty, Sean! Jak się masz?
-   Świetnie. A Ty, jak się masz?
-   Ja też świetnie. Gdzie idziesz?
-   Idę do domu. Muszę wydoić moje krowy bo potrzebuję masła i mleka.
-   Nienawidzę mleka.
-   Głupia jesteś.

[Zamknij]

Komentarze i objaśnienia do tekstu w następnej lekcji!

Na koniec jeszcze kilka praktycznych linków:

Słownik irlandzko-angielski z wymową i odmianami
Syntezator mowy który działa tak sobie ale czasem pomaga

[Silmethúlë]

Is maith liom é seo!

Co do ,,Dia duit", wspomniałbym, że pisze się tak, bo standard tutaj nie ma lenicji (i promuje wymowę /dʲə ditʲ/), ale w zdecydowanej większości Irlandii lenicja w tym zwrocie występuje, stąd niezgodna z zapisem wymowa [dʲə ɣɰitʲ]. Z tego też powodu wielu Irlandczyków jednak pisze ,,Dia dhuit", i ja w sumie preferuję tę wersję. No i sam zwrot jest zupełnie świeckim powitaniem, oznaczającym ,,Bóg z tobą"...

[stadoszatanow]

Ceacht a hAon - lekcja druga

[caxtˠ ə heənˠ]

Ta dam, lekcja druga (właściwie pierwsza). Dzisiaj skupimy się na:

• Kopuli "is"
• Czasie teraźniejszym
• Trochę przyimkach które wbrew pozorom są ważne

Przyjrzyjmy się dialogowi z poprzedniej lekcji:

-   Séan: Dia Duit, a Mháire!
-   Máire: Dia 's Muire duit, a Shéain! Conas atá tú?
-   S: Táim go deas, conas atá tusa?
-   M: Tá mise go deas. Cá dtéann tú?
-   S: Téim abhaile. Tá orm crú mo bha mar tá im agus bainne uaim.
-   M: Is fuath liom bainne.
-   S: Tá tú amáideach.

...i prześledźmy go zdanie po zdaniu i zobaczmy co on nam mowi o języku.

• Dia Duit, a Mháire!

Bóg-sg,NOM z-Tobą Maria-VOC  (sory, w życiu nie pisałem glosów >.<)

Tak jak Silme napisał, "Dia duit" to typowo świeckie irlandzkie przywitanie. Wymawiane jest zwykle tak, jakby była tam lenicja czyli [dʲə ɣɰitʲ]. Można pisać zarówno z lenicją czy bez lenicji. Ja osobiście wolę tę pisownię i wymowę z lenicją, co chyba jest wersją najpowszechniejszą. Odpowiedzią na to jest wspomniane w następnej linijce "Dia 's Muire duit" czyli równie świeckie "Bóg i Maria z Tobą". Jedyne co wymaga wyjaśnienia to to małe 's które jest skróconą formą "is" (nie mylić z kopulą o tym samym wyglądzie), która z kolei jest skróconą formą standardowego "agus". Dalej mamy Marię, która jest wołana. Markerem wołacza w irlandzkim jest zawsze partykułka "a" która dodatkowo wywołuje lenicję. Jeśli chodzi o sam rzeczownik to poza pierwszą deklinacją (w deklinacje na razie zagłębiać się nie chcę, przyjdzie na to czas kiedyśtam) nie zmienia on swojej formy. W rzeczonej pierwszej deklinacji (rzeczowniki męskie, zakończone na szeroką spółgłoskę - np. fear, bord, solas) poza lenicją dostają jeszcze palatalizację końcowej spółgłoski w liczbie pojedynczej, a w mnogiej końcówkę -a (bez końcowej palatalizacji).

• an fear (mężczyzna) -> a fhir! (mężczyzno!), na fir (mężczyźni) -> a fheara (o, mężczyźni!)
• an bord (stół) -> a bhoird! (o, stole!), na boird -> a bhorda! (stoły!)

Przy okazji pojawiło nam się zagadnienie liczby mnogiej rzeczowników i przymiotników. Jeśli chodzi o rzeczowniki to jest ona raczej nieregularna, więc na razie zwróćcie uwagę że jednym ze sposobów jest po prostu palatalizacja końcowej spółgłoski.

Lecimy dalej:

• Conas atá tú? Táim go deas, conas atá tusa?

Jak źe-jesteś ty? Ja-jestem świetnie-[adv], Jak że-jesteś ty-[emf]?

Conas atá tú? to jedna z form pytania "jak się masz". Ciekawe że to pytanie różni się pomiędzy dialektami, czasem o takiego stopnia że jest wzajemnie niezrozumiałe. Inną częstą formą jest "Cad E mar atá tú?". Jeśli chodzi o składnię, to jedyne co sprawia trudność to to a- do którego wrócę za chwilę. Teraz przejdźmy do pierwszego czasownika, czyli bí - być. Odmiana w czasie teraźniejszym jest raczej nieskomplikowana:

Táim = Tá mé - Jestem
Tá tú - Jesteś
Tá sé/sí - On/ona jest
Táimid = Tá muid - Jesteśmy
Tá sibh - Jesteście
Tá siad - Są

W pierwszej osobie mamy dwie równoważne formy, można ich używać właściwie zamiennie, ale ta syntetyczna jest raczej częściej spotykana i tej będę używać w kursie. Jak pewnie zauważyliście, możemy używać tego czasownika jako łącznika w zdaniach z orzeczeniem imiennym - owszem, ale TYLKO jeśli orzecznikiem jest przymiotnik lub przysłówek. Możemy zatem powiedzieć Tá an madra salach - Pies jest brudny, ale nie możemy Tá sé madra - On jest psem. Do orzeczników rzeczownikowych służy wspomniana kopula "is". Temat składni zdań z kopulą to jest jakaś magia i niektórych aspektów dalej nie czaję, ale na razie skupię się na dwóch podstawowych sytuacjach:

a) zdania klasyfikujące typu "Jesteś krową", "Jestem lekarzem"

Kopula stoi zawsze na początku zdania i zawsze ma formę "is" (przynajmniej w cz. teraźniejszym, nie odmienia się przez osoby), a zaimek zawsze na końcu. Zdania wspomniane przed chwilą wyglądają tak:

• Is bó tú
• Is dochtúir mé

Mały haczyk - w zdaniach tego typu w trzeciej osobie zaimki s sé i siad tracą początkowe 's':

• Is aisteoir é - On jest aktorem
• Is múinteoir í - Ona jest nauczycielką

Jeśli chcemy zadać pytanie/zaprzeczyć/zadać pytanie przeczące zamieniamy "is" na odpowiednio "An" "Ní" lub "Nach":

• An dochtúir í?
• Ní múinteoir é
• Nach aisteoir mé?

b) zdania klasyfikujące typu "Krowa jest ssakiem", "(Ten) Mężczyzna jest rolnikiem"

Tutaj kopula dalej stoi na początku, na drugim miejscu orzecznik, zaś podmiot zawsze na końcu. Niewielką zmianą jest to, że podmiot zawsze ma rodzajnik, który jest poprzedzony przez í/é/iad w zależności od rodzaju/liczby rzeczownika:

• Is mamach í an bó - Krowa jest ssakiem
• Ní feirmeoir é an fear -Ten mężczyzna nie jest rolnikiem
• An daltaí iad na buachaillí -  Czy ci chłopcy są uczniami?

Tyle jeśli chodzi o orzeczenia imienne. Przed przejściem do kolejnej linijki chciałbym się jeszcze schylić nad "tusa" - jest to forma emfatyczna, odpowiadająca polskiemu "A ja...(w przeciwieństwie do kogoś innego)". Zestaw zaimków emfatycznych wygląda następująco:

mé -> mise
tú -> tusa
sé -> seisean
sí -> sise
muid -> sinne
sibh -> sibhse
siad -> siadsan

Np. Tá sé go deas ach tá mise go dona. - On ma się świetnie, ale ja mam się kiepsko.

Następny frament dialogu wprowadza nam dużo rzeczy na raz:

• Cá dtéann tú?

Po pierwsze mamy pierwszy czasownik w czasie teraźniejszym. Jest to "téigh" czyli "iść". Pechowo trafił nam się czasownik nieregularny,więc dla większej przejrzystości zastąpimy go dwoma innymi czasownikami - ól - pić i ith - jeść (ten drugi też jest w sumie nieregularny, ale na szczęście jego nieregularność nam się tutaj nie pokaże  ;-)) Tutaj zwróćmy uwagę że podstawowa forma czasownika to w istocie nie bezokolicznik, bo ten w irlandzkim de facto nie istnieje, tylko tryb rozkazujący 2 os. l. poj. Odmiana tych dwóch czasowników wygląda następująco

ól i ith - odmiana

• Ithim
• Itheann tú
• Itheann sí
• Ithimid
• Itheann sibh
• Itheann siad

• Ólaim
• Ólann tú
• Ólann sí
• Ólaimid
• Ólann sibh
• Ólann siad

[Zamknij]

Na czerwono zaznaczyłem koncówki osobowe. Są one takie same, bo oba czasowniki należą do koniugacji pierwszej, jednej z dwóch. Ale widzimy też niebieskie literki które się różnią w obu czasownikach. Jak się pewnie domyślacie, pojawiają się one żeby zapobiec sąsiedztwu wąskich i szerokich samogłosek z tą samą spółgłoską. Więcej wyjaśnień to chyba nie wymaga.

MATERIAŁ DODATKOWY NA SZÓSTKĘ

Generalnie w irlandzkim mamy czas teraźniejszy, który w zależności od sytuacji może być traktowany jako zwykły czas teraźniejszy lub czas teraźniejszy zwyczajowy. Inaczej jest w przypadku czasownika bí, który jest jedynym który posiada osobne formy dla obu czasów. Te które podałem wcześniej to zwykłe formy czasu teraźniejszego, zaś poniższe to formy zwyczajowe:

bí - czas teraź. zwyczajowy

• Bím
• Bíonn tú
• Bíonn sí
• Bímid
• Bíonn sibh
• Bíonn siad

[Zamknij]

[Zamknij]

I to by było na tyle jeśli chodzi o odmianę przez osoby. Co do pytań i przeczeń to używa się tych samych partykułek co przy kopuli, z tą różnicą że przy "an" i "nach" robimy przesłonięcie a po "ní" - lenicję. Mamy zatem (korzystając z wcześniejszego "téigh" bo zaczyna się na spółgłoskę): Téann sibh. An dtéann sibh? Ní théann sibh. Nach dtéann sibh?

Na koniec zostało nam kilka wyrażeń idiomatycznych. Mogłoby się wydawać że idiomy na drugiej lekcji języka idiomy to nie jest dobry pomysł, jednak to są rzeczy absolutnie niezbędne. Popatrzmy zatem na słówka pojawiające się w ostatnich kwestiach dialogu: liom, orm, uaim. Są to tak zwane zaimki przyimkowe, czyli ściągnięcia zaimka osobowego (w tym przypadku mé) z przyimkami - odpowiednio le (z (kimś)), ar (na) i ó (z (kądś)). Poza swoim typowym użyciem, przyimki te wchodzą w skład bardzo powszechnych idiomów zastępujących m.in. czasowniki modalne czy czasownik 'mieć'. Poniżej zestawienie form tych trzech przyimków i jeszcze jednego oraz kilka takich idiomów:

[table=2]
[tr]
[td] [/td]
[td]ag - at[/td]
[td]ar - on[/td]
[td]ó - from[/td]
[td]le - with[/td]
[/tr]
[tr]
[td]mé[/td]
[td]agam[/td]
[td]orm[/td]
[td]uaim[/td]
[td]liom[/td]
[/tr]
[tr]
[td]tu[/td]
[td]agat[/td]
[td]ort[/td]
[td]uait[/td]
[td]leat[/td]
[/tr]
[tr]
[td]sé[/td]
[td]aige[/td]
[td]air[/td]
[td]uaidh[/td]
[td]leis[/td]
[/tr]
[tr]
[td]sí[/td]
[td]aici[/td]
[td]uirthi[/td]
[td]uaithi[/td]
[td]léi[/td]
[/tr]
[tr]
[td]muid[/td]
[td]againn[/td]
[td]orainn[/td]
[td]uainn[/td]
[td]linn[/td]
[/tr]
[tr]
[td]sibh[/td]
[td]agaibh[/td]
[td]oraibh[/td]
[td]uaibh[/td]
[td]libh[/td]
[/tr]
[tr]
[td]siad[/td]
[td]acu[/td]
[td]orthu[/td]
[td]uathu[/td]
[td]leo[/td]
[/tr]
[/table]

• Is maith le X Y - X lubi Y, np. Is maith liom é seo! - Lubię to!/Podoba mi się to!
• Is fuath le X Y - X nienawidzi Y
• Tá Y ag X - X ma Y. Ciekawostka - po irlandzku jakiś język się ma, nie "zna", zatem Tá Gaeilge agam - Mam irlandzki.
• Tá ocras ar X - X jest głodny
• Tá brón ar X - X jest przykro. Używamy tego jako przeprosin, chociaż dosyć formalnych, coś w stylu naszego "Wybacz mi" - Tá brón orm
• Tá Y ó X - X chce/potrzebuje X - np Tá im uaim

To by było na tyle, wydaje mi się że w miarę rozebrałem ten dialog tak, żeby był zrozumiały. Nie ruszyłem jeszcze zaimka pytajnego "Cá" ale to zrobię kiedy indziej.

Coming soon:

• Przykłady użycia lenicji i przesłonięcia!
• Trochę o przymiotniku!
• Liczba mnoga!

Co do tej lekcji - dajcie znać czy jesteście zainteresowani to przygotuję za dzień-dwa jakieś ćwiczonka. Wybaczcie że to wszystko trochę chaotyczne, mam nadzieję że się wyrobię trochę :> Slán go fóill!

[peterlin]

1. Fajny początek kursu. Dialog o dojeniu krów wywołuje nostalgię (ach ten podręcznik z KUL).
2. Czy w przewidywalnej przyszłości będzie jakiś ciąg dalszy?
3. Czy błąd w podpisie jest celowy (u niektórych bywa nieświadomy)?

[stadoszatanow]

Oo, zainteresowanie :> Ciąg dalszy pewnie będzie, postaram się wrzucić coś w okolicy świąt, może trochę wcześniej. Co do błędu - jeśli mówisz o 'briste' zamiast 'bhriste' (nic innego się nie dopatrzyłem) to było niezamierzone (Co chyba nie świadczy najlepiej o tym kursie xd), chociaż efekt w sumie ciekawy wyszedł :p

[peterlin]

Tak, chodzi o "briste". Widziałem to już używane świadomie w tej formie, dla podkreślenia 'łamaności'. Ale częstsze jest chyba użycie nieświadome, co wiele mówi o kondycji irlandzkiego w Irlandii. Anglofobów na pewno jest więcej niż Irofonów.

Czekam na ciąg dalszy i pozdrawiam.

[Towarzysz Mauzer]

Anglofobów na pewno jest więcej niż Irofonów.

Zaznaczmy, że idzie tu stety-niestety o anglofobów-anglofonów .

[stadoszatanow]

Tá brón orm -  ní raibh aon am agam (arís) ach scríobhfaidh mé ceacht nua amárach!
Wybaczcie - nie miałem (znowu) czasu, ale jutro wrzucę nową lekcję!

[stadoszatanow]

Ceacht a Dó - lekcja druga!

Miało być o mutacjach - jak lenicja i przesłonięcie działają już było, więc przechodzę od razu do tego kiedy występują. Na końcu słowniczek lekcji i ćwiczonka.

1. Przymiotniki dzierżawcze mo, do, a, ár, bhur

Tu sprawa ma się raczej prosto, każdy z tych przymiotników powoduje jakąś mutację ZAWSZE. Jest to odpowiednio:

• mo (m' przed samogłoską) - mój - lenicja np. m'athair, mo dheartháir
• do (d' przed samogloska) - twój - lenicja (d'athair, do dheirfiúir)
• ár - nasz - przesloniecie (ár n-athair, ár ndeartháireacha)
• bhur - wasz - przesloniecie (bhur n-athair, bhur ndeartháireacha)

Trochę ciekawiej jest z trzecią osobą, ponieważ zarówno dla 3os. sg i pl - ma formę "a" - różnią się tylko wywoływaną mutacją:

• 3os sg r. żeńskiego - a bez mutacji spółgłoskowej, za to z preaspiracją wyrazu zaczynającego się od samogłoski, np: a hathair, a deirfiúr - jej ojciec, jej siostra
• 3os sg r. méskiego - a + lenicja - a athair, a dheirfiúir - jego ojciec, jego siostra
• 3os pl - a + przesloniecie - a n-athair, a ndeirfiúir - ich ojciec, ich siostra


jeśli przed 'a' postawimy przyimek 'i' ("w") to wyłazi z niego etymologiczne /n/ i całość ulega ściągnięciu w "ina" które wywołuje mutacje tak jak normalne "a" czyli np. ina dteach - w ich domu.

2. Rodzajniki

Tu robi się trochę bałagan, albowiem dla dwóch liczb, dwóch rodzajów i trzech/czterech przypadków mamy tylko dwie formy rodzajnika - an i na, nadrabia się za to konfiguracją formy rzeczownika i mutacji. Zgłębienie tematu wymagałoby wejścia w deklinację, więc tutaj tylko zasygnalizuję że rzeczowniki grupy I (w sumie jest 5 deklinacji) są zawsze męskie i kończą się szeroką spółgłoską (np cat - kot, doras - drzwi, solas - słońce i amhrán - piosenka) zaś rzeczowniki grupy II są zawsze żeńskie i kończą się dowolną spółgłoska (bróg - but, áit - miejsce, súil - oko, duais - nagroda).

Nie będę tutaj wszystkiego opisywać bo szkoda miejsca, a jakbym chciał wstawić tabelę to pisałbym ją tu do końca życia. Zamiast tego wrzucam w załączniku tabelka excelowska z odmianą rodzajnika ze wspomnianymi wyżej rzeczownikami. Aż 8 żeby bylo widać jak się zachowuje rodzajnik przed zwykłym wyrazem, wyrazem zaczynającym się na samogłoskę, na /s/ i na /d/ lub /t/ x 2 rodzaje.

Generalnie jak widzicie troche w tym bałaganu. Zauważcie jeszcze, że w celowniku niektóre przyimki łączą się z rodzajnikiem w różne ściągnięcia które czasem wywierają na rzeczownik wpływ inny niż można by się spodziewać. To wszystko też w tabelce.

3. Różne przyimki

Zachowanie przyimków w towarzystwie rodzajnika już opisałem w tabelce, natomiast same przyimki takie jak de (od, np. weź to ode mnie), do (do ), faoi (o, np Labhraím faoi bhean - mówie o kobiecie), ó (z Téim ó chistin go seomra - ide z kuchni do pokoju) , roimh (przed) - powodują zawsze lenicję.

Wyjątkiem jest przyimek "i" - w - który powoduje przesłonięcie - Táim i gCorcaigh - Jestem w Cork, Déanann siad é i bpéirí - Robiá to w parach.

4. Liczebniki

Generalnie liczebniki główne służące do liczenia ludzi/przedmiotów (Irlandzki ma kilka klas liczebników, o tym kiedy indziej) od 1 do 6 oraz liczebnik porządkowy "pierwszy" dają lenicję:

• aon fhear - jeden mezczyzna
• an chéad bhuachaill - pierwszy chłopiec
• dhá chapall/ beirt pháistí - dwa konie, dwoje dzieci (dhá jest dla nieludzi, beirt - dla ludzi. Co ciekawe irlandzkie rzeczowniki w polaczeniu z liczebnikiem sa generalnie w l. pojedynczej, poza dwójkami ludzi ktorzy sa w mnogiej)
• trí charr - trzy samochody
• ceithre chailín - cztery dziewczyny
• cúig mhadra - pięć psów
• sé phláta - sześć talerzy

Obowiązkowe wyjątki - 1. jeśli dhá stoi po przymiotniku dzierzawczym liczby mnogiej to zamiast lenicji powoduje przesloniecie - bhur dhá gcarr - wasze dwa samochody 2. lenicja nie zachodzi dla rzeczowników zakończonych na d, t, s ale TYLKO po 'aon' i 'chéad'.

Z kolei liczebniki 7-9 dają przesłonięcie:

• seacht n-uaire - siedem godzin
• ocht bhfón - osiem telefonów
• naoi gceacht - dziewięć lekcji

5. Czas przeszły czasowników

Lenicja w czasownikach to osobne zagadnienie, trochę to potrąciłem na poprzedniej lekcji w ramach wprowadzania przeczeń i pytań - partykułki "ní" "an" i "nach" powodowały odpowiednie mutacje. Poza tym czasowniki w czasie przeszłym są zawsze (prawie - niektóre nieregularne czasowniki nie ulegają lenicji wynikającej z czasu i przeczenia, ale mogą ulegać przesłonięciu w wyniku pytania - wyjątki od wyjątków  ) zlenitowane:

Tógaim ceapaire - biorę kanapkę --> Thóg mé ceapaire - wziąłem kanapkę
Pógann sé í - on ją całuje! --> Phóg Tadhg a bhean chéile - Tadhg pocałował swoją żonę

6. Przymiotniki w funkcji określenia rzeczownika

Generalnie lenicji ulegają przymiotniki po rzeczownikach żeńskich w mianowniku i męskich w dopełniaczu:

• bean mharbh - martwa kobieta
• mac an fhir chróga - syn odważnego mężczyzny

Uwaga - niezależnie od wszystkiego przymiotnik jako orzecznik w zdaniu imiennym jest w formie podstawowej (w mianowniku, bez mutacji).

Jak widać mają Irlandczycy niezły burdel w morfologii, a i to nie jest pełna lista sytuacji w których mutacje występują (chciałem dać więcej, ale jak zobaczyłem coś takiego:

Spoiler

The initial consonant of an indefinite noun or verbal noun in the genitive case governed by another noun which immediately precedes it is lenited when the first noun is *feminine and singular (unless it is in the gen. case) or *plural and ends in a slender consonant:
(...)
(b) When the first noun is an abstract noun, there is no lenition //to był jeden z siedmiu podanych wyjątków//

[Zamknij]

to stwierdziłem że nie ma to większego sensu, zwłaszcza że część reguł różni się w zależności od dialektu.


CZĘŚĆ DRUGA - PRZYMIOTNIK

To będzie tak raczej po krótce, bo trochę późno, w razie czego cośtam doprecyzuję jakbym zapomniał. Znowu - nie będę tu wchodził w deklinację, skupię się na liczbie mnogiej, stopniowaniu i tworzeniu przysłówków.

Liczba mnoga wg deklinacji:
a) I - zakończone na spółgloskę --> dodajemy końcówkę -a jeśli spółgłoska jest szeroka, lub -e jeśli wąska, np:

an buachaill beag (mały chlopiec) --> na buachaillí beaga
an madra mór (duży pies) --> na madraí móra
an cat salach (brudny kot) -->na cait salacha
an fear maith (dobry mezczyzna) --> na fir maithe
an brat dearg (czerwona flaga) -->na brait dearga


b) II - zakończóne na -úil --> -úla

an scéal speisiúil (interesujaca opowiesc) --> na scéalta speisiúla
an scríbhneoir cáiliúil (znany pisarz) --> na scríbhneoirí cáiliúla
an t-athair bródúil (dumny ojciec) --> na aithreacha bródúla

c) III - zakonczone na samogloske - nie zmieniaja sie

an balla crua (twardy mur) --> na ballaí crua
an páiste cróga (odwazne dziecko) --> na páistí cróga

Jesli chodzi o stopniowanie to sam przymiotnik ma dwa stopnie - równy i wyższy, zaś wyższego można używać do tworzenia stopnia najwyższego. Tworzenie wygląda tak:

I - palatalizacja końcowej spółgłoski +e:

beag -> bige
dearg -> deirge
bán -> báine

Lub jesli zakonczony na -ach --> -aí
salach -> salaí

II i III - równe z forma liczby mnogiej.

Aby faktycznie uzyc takiego przymiotnika w zdaniu trzeba dorzucic do niego słówko które nam powie czy coś jest jakieś bardziej czy najbardziej, odpowiednio:
Tá an madra beag (mały pies) -> Tá an madra níos bige (ná an cat) (Ten pies jest większy [niż ten kot]) --> Tá an madra is bige. (ten pies jest największy)

Wszystko wygląda ładnie i przejrzyście? No sorry, ale nie, bo przy zdaniach innych niż imienne tworzy się to zupełnie inaczej, a słówka níos i is odmieniają się przez czasy, dziekuję, dobranoc. *ba dum tsss*

Na szczęście przysłówki tworzy się już prawie przyjemnie, bo stawia się przed przymiotnikiem w podstawowej formie partykułę go która nawet nie wywołuje lenicji. Jedynie w przypadku przymiotników zaczynających się od samogłoski mamy preaspirację:

maith --> táim go maith
deas --> táim go deas
olc --> táim go holc
álainn --> Tuigim é go hálainn (rozumiem to doskonale)

I to tyle na dzisiaj. Z rana sklecę dialog i dam ćwiczenia. Wybaczcie mi ten koszmarny wykład z irlandzkiej morfologii, mam wrażenie że jeśli komuś się ten język podobał to właśnie przestał i wcale mnie to nie zdziwi [/list][/list]

[Silmethúlë]

Znalazłem (dzięki dyskusjom na Duolingo¹) fajną stronę ze wskazówkami-algorytmami m.in. zgadywania deklinacji. Przedstawione tam zasady nie są całkiem uniwersalne i miewają trochę wyjątków, ale chyba są całkiem wporzo do zaczęcia wyrabiania sobie intuicji.

¹ swoją drogą całkiem dobra platforma do osłuchiwania się z językami, robię sobie właśnie irlandzki, norsk bokmål i ukraiński

[Widsið]

¹ swoją drogą całkiem dobra platforma do osłuchiwania się z językami, robię sobie właśnie irlandzki, norsk bokmål i ukraiński

Jeśli można się tam osłuchać z bokmålem, to nie wiem, czy taka dobra

[Silmethúlë]

[off-topic]No... można się osłuchać z jakimś bokmålem, podejrzewam, że oslowskim (i afaik wymowa zgadza się w miarę z tym, co pisałeś o oslowskiej w kursie norweskim). Albo kebabianym. Wiesz, nagrania zgadzają się z zapisanymi zdaniami, a te są ewidentnie w bokmålu. ;-)

Also: niestety nie tłumaczy wyraźnie rozróżnienia standardów pisanych od dialektów, bo nie na tym polega nauka w Duolingo – rzuca w ciebie zdaniami, czyta je i każe tłumaczyć (ew. samemu przeczytać), informacje teoretyczne się pojawiają, ale są ograniczane do minimum.[/off-topic] Irlandzki też uczy standardem, nie wspominając o dialektach, choć wymowa niestety czasem jest dialektalna, a czasem od czapy (zdarzyło mi się usłyszeć ,,tá" czytane jako /ha/, jak szkocki odpowiednik – ,,tha" – ale AFAIK żaden irlandzki dialekt tego tak nie realizuje).

EDIT: Heh, okazuje się, że dużo ludzi narzekało na jakość nagrań irlandzkich na reddicie i na samym Duolingo, że bardzo brzmią jak anglofon po nauce w szkole, które nie robi wielu rozróżnień fonemicznych (wąskie vs szerokie przede wszystkim). W związku z tym jakoś około stycznia mają się wreszcie pojawić nowe, poprawione nagrania robione przez nejtywa z Gaeltachtu.

Do tego czasu natomiast polecam stronę fuaimeanna.ie, gdzie można posłuchać słów z wybranymi fonemami w różnych pozycjach oraz poczytać charakterystykę wybranych fonemów i to wszystko w ładnym zestawieniu z różnicami w dialektach.