Ahtialański (aylláwai) - od strony praktycznej

Zaczęty przez Canis, Wrzesień 24, 2011, 14:05:26

Poprzedni wątek - Następny wątek

Canis

    Witam serdecznie. To będzie temat poświęcony najważniejszemu z moich conlangów, ahtialańskiemu. Będą dwa takie tematy: jeden od strony praktycznej: będzie zajmował się dialektem aylláwai (głównym), drugi od strony opisowej wobec jego otoczki: historią, ideologią, literaturą i językami pokrewnymi.
    Czym jest aylláwai? Aylláwai jest głównym dialektem języka ahtialańskiego, używanym przez większość w conworldzie (państwie Ahtialii), i oficjalnym kontynuantem poprzednich wersji tego języka. Tych wersji było cztery. Pierwsza trwała od 1994 do około 1997. Wtedy nie funkcjonowała ukształtowana fonetyka, gramatyka ani słownictwo. To, co pozwala mówić, że ahtialański wtedy istniał, to jego idea oraz zastosowanie glossolalii, które dało początek pewnym tendencjom, które miały utrwalić się później. Pod koniec tego okresu powstało pismo ahtialańskie, którego używam do dziś. Drugi okres trwał od 1998 do około 2005 - był to najpierw okres ciszy wobec tego conlangu, potem przypomnienia w 2003 i Wielkiej Reformy 2003, która skończyła się w 2005. Następnie mamy okres 2005 - 2010, czyli ulubionej wersji Felesa, średnioahtialański. Od 2010 trwa reforma, która już znacznie ukształtowała język i o tej wersji - aylláwai - będziemy tutaj mówić.

Duży fetysz poświęcimy wymowie i ortografii - one de facto są tu największym problemem i bardzo poważnie odstają zarówno od fonetyki europejskiej, jak i w ogóle od realistycznych reguł wymowy. Trudno się nauczyć poprawnie wymawiać, ale gdy się to uda, okaże się, że jest to delikatny i melodyjny język.

Zaczniemy jednak od podstaw słownictwa i gramatyki, bo - nie ukrywajmy - nie ma tu za wiele do powiedzenia. Ahtialański jest bardzo prostym gramatycznie językiem. Jest aprioryczny, w miarę regularny, balansuje gdzieś pomiędzy tym, co mają izolujące, a tym, co mają aglutynacyjne. Czasami tylko składnia jest przedziwaczna (mieszanie rodzajów gramatycznych, nietypowe używanie celownika, dummy pronoun i jego używanie, praktycznie nieistniejąca strona bierna).

Zacznę od następnego posta.
  •  

Canis

Język ahtialański aylláwai - składnia i gramatyka
To są najprostsze do opisania działy języka ahtialańskiego, więc od nich zaczniemy.

Język ahtialański ma nienaruszalny szyk zdania SVO. Naruszenie go można spotkać w mowie potocznej (nazywanej invarŝ), wtedy ma zawsze formę szyku SOV i jest zazwyczaj odbierany jako poważny błąd.

W składni języka ahtialańskiego warto zwrócić uwagę na istniejący także w języku polskim podział choćby negacji na częściową i ogólną. W naszym języku ojczystym negacja częściowa zaprzecza jednemu z elementów zdania:
· «Nielekki plecak zsunął się bowiem z luku bagażowego na głowę mojego towarzysza.»
Negacja ogólna zaprzecza zazwyczaj całej przekazywanej w zdaniu informacji. Aby to zrobić, zazwyczaj partykuła "nie" dostawiana jest do orzeczenia. Dla miażdżącej większości języków świata typowe jest też podwójne przeczenie:
· «Ten kretyn nie był ze mną na balu i nigdy nie będzie.»

Język ahtialański ma znacznie silniej zakodowane rozgraniczenie między tym rozdziałem przeczeń i to jest podstawa do zrozumienia składni ahtialańskiej i fenomenu superpartykuł. Aylláwai bowiem rozróżnia partykuły, o znaczeniu lokalnym, i superpartykuły, dotykające całych intonacyjnych segmentów wypowiedzi.
Przeczące słowa funkcyjne są tu świetnym narzędziem do pokazania tego fenomenu, bowiem jako jedyne działają zerojedynkowo. Przeczenie lokalne oznaczamy słowem «ne» (tu możemy wyróżnić dwa procesy wyodrębniające; pojawiło się rzadko używane słówko «ñi», widywane jest też samo «ñ», na 80% zdominują one w ciągu pół roku słowo «ne» w funkcji lokalnej).
· «Var aida edemakavstart ahecra.» Wczoraj zjadłem kurę. ← zdanie oznajmujące
· «Ñ var aida edemakavstart ahecra.» To nie ja wczoraj zjadłem kurę.
· «Var ne aida edemakavstart ahecra.» Nie wczoraj zjadłem kurę.
· «Var aida ne edemakavstart ahecra.» Wczoraj kury nie zjadłem. (tylko np. ją zachowałem na później)
· «Var aida edemakavstart ne ahecra.» To nie kurę wczoraj zjadłem.
Wszystko to są przeczenia lokalne. Anulują one pojedynczy element zdania. W przeciwieństwie do języka polskiego, partykuła przecząca lokalna wczepiona w orzeczenie nie anuluje całego sensu wypowiedzi. W podanym przykładzie była mowa o jedzeniu kury - jeśli zaprzeczymy czasownik "jeść śniadanie" («edemakavst»), to automatycznie sygnalizujemy, że zaszła pomyłka w czynnościach i z tą kurą zrobiono coś innego.

Ale można zrobić też przeczenie absolutne, które w polskim wykonalibyśmy negując orzeczenie.
· «Ne· var aida edemakavstart ahecra.» Wczoraj nie zjadłem kury.
W tym momencie cały segment intonacyjno-logiczny następujący po superpartykule «ne·» (oznaczonej w ortografii ze znakiem kropki środkowej «·») zostaje anulowany. Żadna informacja w tym zdaniu nie ma dla rozmowy już znaczenia, bowiem przeczenie ogólne powoduje, że prawidłową i istotną informacją nie pozostaje już ani «var» (ja), ani «aida» (wczoraj), ani «edemakavstart» (jeść śniadanie), ani «hecra» (dosłownie - ptak, tu jako kura).
Ciekawostka: w piśmie ahtialańskim do oznaczenia partykuł lokalnych używamy alfabetu, do superpartykuł używamy hieroglifów (ideografów).

Wszystko ładnie i logicznie. Rzecz w tym, że superpartykuł jest wiele, i nie pracują one tak zerojedynkowo jak przeczenia. Tu warto przypomnieć sobie rodzaje zdań według ich celu:

  • zdania oznajmujące,
  • zdania pytające,
  • zdania zachęcające,
  • zdania przypuszczające,
  • zdania nakazujące
...i tak dalej, i tak dalej. Wszystko to wyrażamy superpartykułami, z których tylko przecząca ma formę lokalną, i które WSZYSTKIE muszą się znaleźć na pierwszym miejscu wypowiedzi. Dotyczy to oczywiście segmentów predykatywnych, więc spójników typu «kir» "ale" w to nie wliczamy (tak jak po polsku: nieelegancko zaczynać zdanie od "a więc", "ale", "i", w praktyce jednak to się robi i nie ma co się na to oburzać).

Ważną superpartykułą jest superpartykuła pytająca. Jest specyficzna ze względu na swoją wymowę, przez którą przez lata nie wiedziałem jak ją zapisywać, możecie znaleźć taki zapis jak "şaah·", "ṡdra·" i masę innych. Procesy fonetyczne poszły mi jednak na rękę i obecnie jedyną poprawną formą zapisu superpartykuły pytającej jest «şag·» (wymawiane /ʃɐʢ/).
«Pahyqeraŝ fori ke.» Buntuję się przeciwko niemu.
«Şag· pahyqeravst fori ke?» Jak mam się przeciwko niemu buntować?
Jak mówiłem, superpartykuła znajduje się zawsze na początu predykatywnego segmentu i nie liczymy tu spójników:
«Kir şag· pahyqeravst fori ke?» Ale jak mam się przeciwko niemu buntować?

Inne superpartykuły:
· «fñuba·» "chcę" - wyraża silne pragnienie.
· «kí-ari·» "musisz" - zmienia wiadomość w silny rozkaz, przymus
· «mrah·» "gdyby" - wiadomość staje się hipotetyczna. Posiada partykułę lokalną w formie «þun».
· «hastíha·» "nie da się" - treść wiadomości zostaje oznaczona jako niewykonalna
· «namir·» "w sumie możliwe" - treść wiadomości zostaje oznaczona jako możliwa/prawdopodobna; na "sucho", czyli bez przymusu reakcji
· «ha·» "to" - stosowana w krótkich (nie więcej niż 2 słowa) zdaniach z podmiotem domyślnym lub orzeczeniem zerowym
· «sıa·» "przeznaczone" - przypomina czas ustawiczny w czasownikach, ale bez elementu teraźniejszości; jest wyjątkiem i może luźno przesuwać się w zdaniu, łączy się z przedmiotowymi częściami mowy (rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki) i wskazuje, że dany element jest do czegoś przeznaczony, stworzony
· «şi-amu·» "niestety" - dodaje emocjonalny odcień, wyraża żal; nie służy zazwyczaj do narzekania
· «açema·» "mam nadzieję" - dodaje emocjonalny odcień, wyraża nadzieję na coś
· «ħaj·» "nie wolno!" - bardzo silny zakaz
  •  

Feles

Moja trzyletnia kuzynka używa superpartykuły "nie", np. Nie, nie to ja.
anarchokomunizm jedyną drogą do zbawienia ludzkości
  •