Język szemierski

[Obcy]

Język szemierski (sűtja semérsi /ˌʃ̠ʲʲyːca ˈʃ̠ʲɛmeːrʃ̠ʲi/) - język z rodziny laryngijskich. Używany jest w Pentagonii (semenűjesi), Kategonii (hárdenesi) i Medenie (médenesi) przez prawie 200 mln ludzi. Ma w założeniu prawie 3000 lat historii. W ogóle zamysł ludu Laryngijczyków i używanych przez nich języków zrodził się ok. 2011-2012 roku.

Ponieważ na ogół ortografia i wymowa nie odbiegają od siebie poza nielicznymi wypadkami, to przedstawię przy każdej literze jej wymowę (mam nadzieję, że tu każdy orientuje się w IPA  ;-D ). Tylko powiem, jak należy wymawiać charakterystyczną dla tego języka literę "s" /ʃ̠ʲ/: tak jak zmiękczone polskie "sz" np. w wyrazie "szisza", coś pomiędzy blisko angielskiego "sh", ale z odsunięciem języka do tyłu.

a /a/ lub /ɐ/  á /aː/ lub /æː/   b /b/  d /d/   e /ɛ/   é /eː/   f /f/   g /g/   h /h/  i /i/   j /j/   k /k/   l /l/   m /m/   n /n/   o /ɔ/   p /p/   r /r/   s /ʃ̠ʲ/ lub /s/   ss /s/   t /t/   u /u/   ü /ʏ/    ű /yː/   v /f/   yi /iː/

Oprócz tego ważna zasada: przed "j" i "yi" każda spółgłoska ulega palatalizacji (ale nie przed "i"!). Tu opisano szczególne przypadki.
hj  /çj/    lj /ʎj/    nj /ɲj/    rj /ɾʲj/    sj /ʃj/    tj /c/ lub /cj/

Zasady pisowni:
1. "ss" zamiast "s" piszemy przed samogłoskami, ale nie na początku wyrazu; w pozostałych przypadkach piszemy "s".
2. "v" zamiast "f" piszemy w określonej grupie kilku wyrazów, m.in. vártejá -- Rosja.
3. "yi" piszemy na końcu wyrazu po każdej spółgłosce poza "h" i "s", w przeciwnym wypadku mamy "ji".
Zasady wymowy:
1, Głoskę /s/ zamiast /ʃ̠ʲ/ zawsze wymawiamy przed o, na końcu wyrazu, jeśli należy do rdzenia, na początku wyrazu przed inną spółgłoską oraz jeżeli wymówienie /ʃ̠ʲ/ sprawiałoby trudności (takie wypadki teoretycznie "czują" Szemierczycy). Reszta wypadków jest do zapamiętania (często wystarczy "poczuć"). Będę pouczać w formach podstawowych przez podkreślenie, że należy wymawiać /s/ zamiast /ʃ̠ʲ/.
2. Głoskę /ɐ/ zamiast /a/ wymawiamy na końcu wyrazu.
3. Głoskę /c/ zamiast /cj/ wymawiamy przed "a" i "á" oraz dialektalnie, w pozostałych wypadkach należy wymawiać z "j", czyli /cj/.
4. Głoskę /æː/ zamiast /aː/ wymawiamy, jeśli w sylabach okalających sylabę z /æː/ jest któraś z samogłosek "e", "é", "i",  "ü", "ű", "yi", coś w rodzaju harmonii, ważnego zjawiska, choć działającego trochę inaczej niż np. w węgierskim (uwaga: szemierski i węgierski tylko łączy po części alfabet i kilka zbieżności gramatycznych)

Akcent jest na ogół inicjalny, zdarza się jednak akcent na drugą sylabę. O tych wypadkach też będę informować, podkreślając samogłoskę akcentowanej sylaby. Można również zaobserwować akcentowanie trzeciej sylaby, jeżeli dwie pierwsze nie zawierają samogłosek długich, a trzecia już tak, np. semenűjesi -- Pentagonia (moje zmyślone państwo).

Tyle podstawowych informacji. Czas przybliżyć nieco gramatykę języka. Języki laryngijskie charakteryzują się bardzo rozbudowaną fleksją i mnóstwem form mało typowych dla Europejczyka. Stąd też przedstawię skrócony kurs tej rozległej i trudnej do opanowania gramatyki (której właściwie sam nie pamiętam "od razu", bo bardziej przykładam się do germańskiego, którym umiem się jakoś posługiwać).

Deklinacja rzeczownika
Rozległa jak rzeka i najeżona specjalnymi regułami i wyjątkami. Ja nie będę wnikać w szczegóły, tylko przedstawię reprezentatywne wzorce deklinacyjne i kilka wyjątków.  To jest tylko tzw. deklinacja prosta, ponieważ aby określać stosunki czasowe i przestrzenne, używamy różnych cząstek pełniących funkcję przyimków, które nie dość, że mogą ulegać w pewnych wypadkach przegłosowi, to jeszcze mogą być w pewnych uwarunkowaniach fonetycznych  "wyrzucane" przed cały rzeczownik, zamiast być bezpośrednio po temacie, przed ewentualną końcówką fleksyjną.  To po prostu czują Szemierczycy, jednak postaram się później przybliżyć przykłady i prawa fonetyczne.
Uwagi: W. (wołacz) to tak naprawdę powinna być "forma rozkazująca", ponieważ najważniejszą funkcją tego przypadka jest tworzenie trybu rozkazującego. Funkcja bezpośredniego zwrotu do adresata nie jest aż tak istotna. Oprócz tego najważniejszą funkcją Abl. (ablatywu) i All. (allatywu) jest wyrażanie stosunków czasowych i przestrzennych za pomocą naszego "od" (ablatyw) i "do" (allaltyw).

M. lp.

D. lp.

Abl. lp.

All. lp.

B. lp.

W. lp.

M. l.mn.

D. l.mn.

Abl. l.mn.

All. l.mn.

B. l.mn.

W. l.mn.

tłum. pol.

spátja

spátjés(e)

spátjénsi

spátje

spátjén

spatjá

spatéjá

spatéjás spatéjés

spatéjsi

spatéji

spatéjin

spatéj

chłopiec

lénta

léntés

lénténsi

lénte

léntén

léntá

léntjá

léntjás lentjés

léntjénsi

léntyi

léntjin

lént

noc

semérna

semérnés

semérnénsi

semérne

semérnén

sémerná

sémerni

sémernis

sémerninsi

sémernije

sémernijen

sémernyi

mężczyzna

étja

étjés

étjénsi

űtje

űtjen

étjá

--

--

--

--

--

--

woda

etrá

etrás etrése

etránsi

etri

etráj

etré

etréj

etréjes

etréjsi

etrejé

etrején

etréje

syn

séljá

séljése

séljánsi

sélyi

séljen

séljé

séljéj

séljés

séljénsi

sélejé

sélején

séljéje

ręka

hsapá

hsapás hsapése

hsapánsi

hsepyi

hsepjen

hsapé

hsepéj

hsepéjes

hsepéjsi

hsepejé

hsepején

hsepéje

ucho

űsjá

űsjése

űsjánsi

űsji

űsjen

űsjé

űjséj

űjséjes

űjséjsi

űjsejé

űjsején

űjséje

oko

sűren

sűrense

sűrjensi

sűreni

sűrjéj

sűrene

sűrenje

sűrenjes

sűrenjensi

sűrenyi

sűrenjin

sűrenjé

nos

ter

teres(e)

terensi

teri

teréj

tere

terje

terjes

terjensi

teryi

terjin

terjé

przeszkoda, ściana

séj

séjes

séjensi

séji

séjen

séje

séja

séjesi

séjsi

séjé

séjén

séjá

dom

las

lese

lesensi

lesi

leséj

lase

--

--

--

--

--

--

lód

Mátjas

Mátjese

Mátj(es)ensi

Mátjassi

Mátjasséj

Mátjasse

--

--

--

--

--

--

imię odpowiadające Mateuszowi

léhmű

léhműs(e)

léhműnsi

léhmé

léhműn

léhmüj

léhműje

léhműjes

léhműjensi

léhmüjű

léhmüjűn

léhműj

córka

sebűrtejű

sebűrtejűs

sebűrtejűnsi

sebűrtejé

sebűrtejűn

sebjűrtéj

sébjűrtűje

sébjűrtűjes

sébjűrtűjensi

sébjűrtüjű

sébjűrtüjűn

sébjűrtűj

występek

M. lp.

D. lp.

Abl. lp.

All. lp.

B. lp.

W. lp.

M. l.mn.

D. l.mn.

Abl. l.mn.

All. l.mn.

B. l.mn.

W. l.mn.

tłum. pol.

Deklinacja przymiotnika
Przymiotnik w szemierskim stoi zawsze przed rzeczownikiem i uzgadnia się z rzeczownikiem pod względem przypadka. Plus: nie ma odmiany przez rodzaje czy nawet liczby, co jest wyjątkiem wśród innych języków laryngijskich. Minus: znowu jest mnóstwo typów deklinacyjnych + wyjątki. Co gorsza, różnią się one od rzeczownikowych. Znowu pokażę kilka reprezentatywnych przymiotników + zaimek + kilka liczebników tzw. przymiotnikowych, tzn. wchodzą z rzeczownikiem w związek zgody, a rzeczownik jest w liczbie pojedynczej (a nie mnogiej!); wyjątek dla liczebników 1 i 2 bądź kończących się w złożeniach na 1 lub 2, wtedy to rzeczownik jest w liczbie mnogiej.

M. lp.	D. lp.	Abl. lp.	All. lp.	B. lp.	W. lp.	tłum. pol.
némja	némjes	némjensi	némje	némjen	ném	jeden
dámja	dámjes	dámjensi	démjé	démjén	dem	dwa
honi	honjés	honjénsi	honje	honjen	honije	mój
hár	háres	hárensi	hárjé	hárjén	hárje	wysoki
hon	hones	honensi	honjé	honéj	honje	dobry
hés	hésse	hésensi	hésé	hésén	hése	mały
hoden	hodénse	hodénsi	hodüj(e)	hodün	hodene	biały
térű	térűs	térűsi	térjű	térjűn	térüje	zielony
fárná	fárnás fárnése	fárnési	fárni	fárnin	fárne	ciepły
hétni	hétnis	hétninsi	hétne	hétnen	hétnije	niski
M. lp.	D. lp.	Abl. lp.	All. lp.	B. lp.	W. lp.	tłum. pol.

Na razie tyle  ;-D .

[ArturJD]

Fajny język, z tych małych próbek podoba mi się jego brzmienie! Rzadko zdarza się, aby ktoś nowy prezentował dwa konlangi na raz i to takie dosyć dobrze rozbudowane.

Chwalę za bardzie profesjonalne podejście, widać rozwój i chęć nauki. Mam jednak kilka uwag.

Oprócz tego ważna zasada: przed "j" i "yi" każda spółgłoska ulega palatalizacji (ale nie przed "i"!). Tu opisano szczególne przypadki.
hj  /çj/    lj /ʎj/    nj /ɲj/    rj /ɾʲj/    sj /ʃj/    tj /c/ lub /cj/

Fajna ta palatalizacja. Jednakże mam wątpliwości co do tego, że zachodzi przed /i:/, ale już nie przed jego krótkim wariantem. Może nie byłoby to aż tak dziwne gdyby nie to, że /j/ też palatalizację wywołuje. Gdybyś podał wyrazy, w których się ona pojawia może można by było powiedzieć coś więcej.
Z tego co się nauczyłem do tej pory, jeśli w jakimś języku zdarza się palatalizacja, to przed wszystkimi przednimi. W Szemerskim przednie są /i/, /i:/, /e/, /ɛ/ i /æː/ + /j/, może ktoś lepiej ogarnięty w fonetyce się jeszcze wypowie w tej kwestii.

2. "v" zamiast "f" piszemy w określonej grupie kilku wyrazów, m.in. vártejá -- Rosja.

To jest dziwne, masz na to jakieś uzasadnienie? Jakieś historyczne ubezdźwięcznienie? W nagłosie chyba dziwne.

oraz jeżeli wymówienie /ʂʲ/ sprawiałoby trudności (takie wypadki teoretycznie "czują" Szemierczycy).

Takie rzeczy zwykle da się skodyfikować, prędzej czy później wyjdzie Ci w praniu, gdzie ma być /s/, a gdzie /ʂʲ/

[Szemerski posiada]: /ʂʲ/ i /ʃj/

Nie jestem pewiem, czy te głoski nie są do siebie zbyt podobne. Owszem, może się tak dziać na poziomie fonetycznym [ʂʲ~ʃj], ale co do fonemiki nie jestem pewien

4. Głoskę /æː/ zamiast /aː/ wymawiamy, jeśli w sylabach okalających sylabę z /æː/ jest któraś z samogłosek "e", "é", "i",  "ü", "ű", "yi", coś w rodzaju harmonii, ważnego zjawiska, choć działającego trochę inaczej niż np. w węgierskim (uwaga: szemierski i węgierski tylko łączy po części alfabet i kilka zbieżności gramatycznych)

Fajna ta harmonia, plus za jej logiczność.

Rozległa jak rzeka i najeżona specjalnymi regułami i wyjątkami. Ja nie będę wnikać w szczegóły, tylko przedstawię reprezentatywne wzorce deklinacyjne i kilka wyjątków.

1. Chcę te szczegóły!
2. Czy te wyjątki są uzasadnione wciąż zachodzącymi prawami językowymi? Jeśli tak, to to w sumie nie wyjątki.
3. Jeśli to wyjątki, czy mają one uzasadnienie historyczne?

To jest tylko tzw. deklinacja prosta, ponieważ aby określać stosunki czasowe i przestrzenne, używamy różnych cząstek pełniących funkcję przyimków, które nie dość, że mogą ulegać w pewnych wypadkach przegłosowi, to jeszcze mogą być w pewnych uwarunkowaniach fonetycznych  "wyrzucane" przed cały rzeczownik, zamiast być bezpośrednio po temacie, przed ewentualną końcówką fleksyjną.

To ciekawe! Możesz to dokładniej opisać?

To po prostu się czuje.

Tak jak mówiłem, raczej znajdą się jakieś reguły, które to "czucie" przerodzi w kodyfikację i raczej się do tej kodyfikacji dąży. W moim języku - tjevango - też niby w pewnych warunkach tworzą mi się czasowniki nieregularne, ale mając już ich z 15 staram się dostrzec w nim jakieś reguły, które będą uniwersalne dla każdych następnych stworzonych. Owszem, pierwsze były na czuja, ale już widzę, że zaczynają mieć jakiś sens.

Uwagi: W. (wołacz) to tak naprawdę powinna być "forma rozkazująca", ponieważ najważniejszą funkcją tego przypadka jest tworzenie trybu rozkazującego.

Tak jak u mnie w tjevango

las   lese   lesensi   lesi   leséj   lase

Fajne! Skąd jednak taka zmiana? Formę "las" jeszcze zrozumiem, ale dlaczego "lase" skoro "lesi", "lese" itp?  Umlaut i zanik umlaut-factoru, czy coś innego?

Jeszcze raz powiem, fajny język! Zapodaj kiedyś tekst!

[Ghoster]

[...........]

[Obcy]

Zainteresowany?  ;-)

Fajna ta palatalizacja. Jednakże mam wątpliwości co do tego, że zachodzi przed /i:/, ale już nie przed jego krótkim wariantem. Może nie byłoby to aż tak dziwne gdyby nie to, że /j/ też palatalizację wywołuje. Gdybyś podał wyrazy, w których się ona pojawia może można by było powiedzieć coś więcej.

Właściwie to "yi" to historyczny kontynuant /ji/ (a nie długiej głoski "i", bo takowa nie istniała), dlatego też tam zachodzi palatalizacja. Ale nie zachodzi przed krótkim wariantem, bo tak się przyjęło. Tak jest w wielu moich językach. Przed "j" tak, ale nie przed "i".

To jest dziwne, masz na to jakieś uzasadnienie? Jakieś historyczne ubezdźwięcznienie? W nagłosie chyba dziwne.

Zapożyczenie z innego języka, chatyńskiego, w którym wyrazy mogą się zaczynać na /v/, w przeciwieństwie do szemierskiego, więc musiało zajść ubezdźwięcznienie. Przy okazji: dziwne też jest "ù" we francuskim "où", prawda?

1. Chcę te szczegóły!
2. Czy te wyjątki są uzasadnione wciąż zachodzącymi prawami językowymi? Jeśli tak, to to w sumie nie wyjątki.
3. Jeśli to wyjątki, czy mają one uzasadnienie historyczne?

1. Jak przedstawię czasowniki, to być może wrócę do imion, a właściwie rzeczowników, liczebników i zaimków.
2. i 3. Wyjątki te mają uzasadnienie historyczne. Np. obecnie poza końcówką "-as" przegłos nie powinien mieć miejsca w rzeczownikach, chociaż kiedyś był (do dziś jest tak w języku nissidzkim, innym z rodziny laryngijskich). Ale jeden przegłos ma miejsce i to NIE jest wyjątek, tylko prawo. Mianowicie przeniesienie "é" na inną sylabę. Przyczyna: kiedyś był akcent ruchomy (a raczej bardziej ruchomy niż teraz, odwrotnie niż w np. nissidzkim) i "é" odziedziczył te zmiany w akcencie.

Nie jestem pewiem, czy te głoski nie są do siebie zbyt podobne. Owszem, może się tak dziać na poziomie fonetycznym [ʂʲ~ʃj], ale co do fonemiki nie jestem pewien

Jest mała różnica. Inaczej układa się język. Przy /ʂʲ/ tylko układa się wyżej język przy naszym "sz", natomiast przy /ʃj/ język prawie jak w angielskim, ale co ważniejsze, jest wyraźnie słyszalna jota i to decyduje o różności tych głosek.

Fajne! Skąd jednak taka zmiana? Formę "las" jeszcze zrozumiem, ale dlaczego "lase" skoro "lesi", "lese" itp?  Umlaut i zanik umlaut-factoru, czy coś innego?

Wołacz nie podlegał historycznemu zjawisku przegłosu. W języku starolaryngijskim były przypadki, które wymuszały przegłos i te, które go nie wymuszały. A poza tym ważne jest, aby formy przypadków nie były zbieżne, bo przy takim samym szyku zdania sens dwóch zdań odróżnia właśnie przypadek, np. "lese" tak to by istniało w dwóch przypadkach naraz. To prawo jest ważniejsze niż harmonia. I tutaj "las" będzie miało /s/ i tylko tu, bo przed "e", "é" i "i" jest zmiana na /ʂʲ/. Ale dodam, że forma *lesa już by nie mogła istnieć, bo zabrania tego prawo harmonii: "e" + każda spółgł. oprócz "t", "d" + "a" be!

Nie po kolei, ale wystarczy

[Obcy]

Czas na dalszą część  ;-D .

Najważniejsze procesy fonetyczne
1. Wstawianie "é" - omówiona w odpowiedzi  ;-D. Polega na tym, że "é" przechodzi na inną sylabę lub się w niej pojawia, tworząc przegłos e : é, np. "semérna" - M. l.mn. "sémerni", "htená"- 1.os. lp. teraźn. "hténű". Jest to relikt po "prawdziwym" laryngijskim akcencie ruchomym (długie "á" na końcu wyrazu to też relikt po akcencie!).
2. Przegłos - bardzo ważny w czasownikach. Dzisiaj właściwie się nie rozwija (przeciwnie niż w germańskim), ale pozostawił po sobie mnóstwo śladów, np. sedű - sidjen (powinienem - powinieneś). Jednakże w cząstkach jest on do dziś żywy, aby m.in. uniknąć powtórzenia elementu wyrazu typu VCVC lub CVC (zastrzeżenia w pkt. 4) bądź uniknąć grupy "ji" + C poza "n", np. *sétj-irn-a (od "sétja" - sześć) zamienia się na sétjürna "szósty". Reguły dla cząstek: é => ű, e => ü, i => ü.
3. Ruchome "j" - jeżeli w regularnym wypadku musiałaby nastąpić grupa C poza "l", "m", "n", "r", "s" + "j" + V + "j" lub w wygłosie "j" + spółgł. lub spółgł. + "j" , "j" cofa się, w tej samej sylabie bądź sylabę do tyłu, przed samogłoskę lub przed spółgłoskę, jeżeli poprzednia sylaba (o ile była) była otwarta, np. séjma - sjém (jeść - jedzą), hműtja - hműjtűj (marzyć - marzył).
4. Skracanie grup spółgłoskowych - jeżeli byłoby za dużo powtarzających się elementów, pewne grupy spółgłoskowe ulegają skróceniu, np. ése - éjsi (pić - pijemy), forma *ésesi byłaby niedopuszczalna, bo harmonia zabrania grup CVC, gdzie C - ta sama spółgłoska oprócz "j", V - krótka samogłoska oprócz "ü", "ű"; wtedy C + V + C zamienia się na "j" + C.
5. Ubezdźwięcznienie - na końcu wyrazu spółgłoski ulegają ubezdźwięcznieniu, zresztą jak w polskim.
6. Zwarcie krtaniowe - zwarcie występuje między dwiema samogłoskami należącymi do różnych wyrazów. Jeśli pierwszy wyraz kończy się na "j", literę się traktuje jak samogłoskę. Na styku spółgłoska - samogłoska Szemierczycy przeważnie robią króciutką przerwę w mowie.

Czasownik
Czasownik znowu jest trudną i rozległą jak rzeka częścią mowy do opanowania. Zanim przystąpię do reprezentatywnych wzorców koniugacyjnych, to kilka podstawowych informacji.

Aspekt
"Dziwem" języków laryngijskich jest posiadanie czterech aspektów, które utrudniają pracę uczącym się języka i tłumaczom. Słownikowe formy podawane są w aspekcie prostym, którym wyrażamy czynności i zmiany stanów. Drugi to aspekt stanu, który jak nazwa wskazuje, odnosi się do stanów. Trzeci i czwarty to aspekty wielokrotne, formacje pierwszych dwóch wskazują na wielokrotność, ciągłość lub nawyk wykonywania czynności albo trwania stanu lub jej zmiany. Uwaga: w aspektach stanu (tych z prefiksem hen-) jest obowiązkowe przesunięcie akcentu z pierwszej na drugą sylabę.
Przykłady tłumaczeń:
deljá - patrzeć (asp. prosty)
hendeljá - widzieć (asp. stanu)
deljéjá - przyglądać się (asp. wielokr. prosty)
hendeljéjá - widywać (asp. wielokr. stanu)

Uwaga: Aspekt stanu nie zawsze jest realizowany konsekwentnie. Jego funkcję przejmuje aspekt prosty np. w czasownikach modalnych. Do tego zachodzi mieszające wszystko zjawisko zamiany funkcji aspektu prostego i aspektu stanu. Tak się dzieje m.in. w czasownikach opisujących uczucia, emocje, myśli (bo dziwnie wstawiać -éj- w czasowniku "kocham" tylko dlatego, że to stan, a zmiana stanu to "zakochiwać się").

Przejęcie funkcji 3. os. lp. przez formę 3. os. l.mn.
To bardzo stare, lecz do dziś aktualne zjawisko polega na tym, że rzeczowniki niepoliczalne uzgadniają się z czasownikiem w formie mnogiej, a nie pojedynczej. Wyjaśnieniem tego (i łączliwości liczebnika "1" z liczbą mnogą) jest fakt, że w języku starolaryngijskim istniała tylko liczba pojedyncza, która przeszła na mnogą, i w niektórych wypadkach liczba podwójna. Ale żeby nie mylić, to mimo tego zjawiska będę i tak oznaczać "normalnie" 3. os. l.mn.
Ciekawostka: szemierskie "nasza książka" oznacza, że każdy z nas osobna ma książkę.

Tworzenie trybu rozkazującego
Nic nie zmienia się w czasowniku, tylko rzeczownik, zaimek lub liczebnik jest wyrażony w wołaczu. Np. éj(e) hénjen! - idź!, sémernyi is* - niech mężczyźni piją.
*Wymowa "is": Normalnie to /iʂʲ/, ale jeśli w następnym wyrazie jest s- /ʂʲ/ lub hs-, to wtedy należy mówić /is/. Wolno także wymówić /is/, jeżeli jest wokół za duże nagromadzenie /ʂʲ/ ("na czuja").

Koniugacja czasownika
Trudno wyjaśnić, ale najlepiej zapamiętać bezokolicznik, 1. os. lp., 2. os. lp. (mają one końcówkę -en zamiast -es), rzadziej 3.os. lp. lub l.mn., 1.os. lp. cz. przeszł., rzadziej 2. os. lp. cz. przeszł. i 3. os. l.mn. cz. przeszł, do tego w niektórych wypadkach 1. os. lp. cz. przyszł. Nieregularne formy w innych miejscach są rzadkością. Na szczęście są tylko dwie podstawowe koniugacje w czasie teraźniejszym, ale aż cztery w przeszłym (bo nieregularne formy przeszłe mają własne koniugacje). Przedstawię reprezentatywne typy koniugacji.

bezokolicznik

1. lp.

2. lp.

3. lp.

1. l.mn.

2. l.mn.

3. l.mn.

1. lp. przeszł.

2. lp. przeszł.

3. lp. przeszł.

1. l.mn. przeszł.

2. l.mn. przeszł.

3. l.mn. przeszł.

tłum. pol.

séj

sű

és

sé henéj*

érsi

érni

süjű henér*

hodá

hodes

hode

hodesi

hodeni

hod

być (znajdować się); formy oznaczone gwiazdką(*) są w aspekcie stanowym (być jakim? kim? czym?)

seme

semű

semes

semé

semesi

semeni

sem

seműn

seműs

seműj

seműsi

seműni

semüjű

kochać

ése

ésű

issin

ési

éjsi

éseni

is

issű

issűn

issé

issési

isséni

issüjű

pić

htená

hténű

hténes

hténi

hténesi

htéjni

hten

htenűn

htenűs

htenűj

htenűsi

htenűni

htenüjű

wiedzieć

deljá

delű

deles

delé

delesi

deleni

del

déljűn

déljűs

déljűj

déjjűsi

déljűni

délüjű

oglądać

hműtja

hműtejű

hműtjes

hműtjé

hműtjesi

hműtjeni

hműtéj

hműtjűn

hműtjűs

hműjtűj

hműtjűsi

hműtjűni

hműjtüjű

marzyć

héja

héjű

héjes

héjé

héjesi

héjeni

héj

hűjű

hűjes

hűje

hűjesi

hűjeni

hűj

dawać

bloja

blejű

blejes

blejé

blejesi

blejeni

bléj

blehűn

blehűs

blehűj

blehűsi

blehűni

blehüjű

umierać

hara

hérjű

hérjes

hérjé

hérjesi

hérjeni

hér

hersű

hersüs

hersüj

hersüsi

hersüni

hersűn

jechać

sepléta

seplétjű

seplétes

seplété

seplétesi

sepléteni

seplentéj

seplűnhű

seplűnhés

seplűnhi

seplűnhési

seplűnhéni

seplűnhűj

pomagać

seda

sedű

sidjen

sedi

sedesi

sedeni

sid

sedűn

sedűs

sedűj

sedűsi

sedűni

sedüjű sed

mieć powinność, musieć

fétja

fétjű

fűnjen

fétjé

fétjesi

fétjeni

fén

féjnű

féjnüs

féjnüj

féjnüsi

féjnüni

féjnűn

płonąć; pałać żądzą (asp. prosty)

heta

hetjű

hénjen

heté

hetesi

heteni

hén

herű

herés

heré

herési

heréni

her

iść

hon

hená

henés

heni

henési

héjni

hénű

honű

honüs

honüj

honüsi

honüni

honűn

stawać się, być (w wielu utartych konstrukcjach)

déj

déjá

dűnjen

déje

déjési

déjéni

déjű hendűn*

dűjű

dűjes

dűje

dűjesi

dűjeni

dűj

robić; forma oznaczona gwiazdką(*) to forma aspektu stanu (sprawiać, czynić komuś coś)

tepyi

tepjá

tepjés

tepje

tepjési

tepjéni

tepejű

tepjű

tepjüs

tepjüj

tepjüsi

tepjüni

tepjűn

pisać

sédéntyi

sédéntjá

sédéntjés

sédéntje

sédéntjési

sédéntjéni

sédéntjű

sédűnjá

sedűnjes

sedűnje

sedűnjesi

sedűnjeni

sedűnjéj sedjűn

rodzić, przynosić (np. korzyści)

bezokolicznik

1. lp.

2. lp.

3. lp.

1. l.mn.

2. l.mn.

3. l.mn.

1. lp. przeszł.

2. lp. przeszł.

3. lp. przeszł.

1. l.mn. przeszł.

2. l.mn. przeszł.

3. l.mn. przeszł.

tłum. pol.

Cząstki
Weźmy dość trudny wyraz w analizie, by zanalizować zjawiska fonetyczne: "séj" - dom. Mamy następujące wyrażenia:
-- esséj -- pod domem (uwaga: ss to geminata /ʂʲ:/, nie głoska /s/) -- "wyrzucamy" cząstkę, by uniknąć zbieżności z dopełniaczem
-- éjséj -- nad domem -- "wyrzucamy" cząstkę, bo jest zasada: nie powtarzać się.
-- séjűn -- obok domu
-- éhséj -- przed domem -- "wyrzucamy" cząstkę, bo "h" na końcu jest dziwne dla Szemierczyka
-- séjehsen -- za domem -- "łączymy" z biernikiem, nie mianownikiem, bo forma i *séjehs, i *ehsséj jest dziwna, to przechodzimy do dalszej opcji (uwaga: nie *séjesen, tylko "esséj", bo "esséj" jako krótsza forma ma pierwszeństwo).
-- séjűtren -- wraz z domem
-- séjjém -- przy domu -- obowiązkowo stosujemy przestawkę "j" cząstki éjm i unikamy nieprzyjemnych form *séjéjm ("j" + spółgłoska na końcu zabronione!), *séjéjmen czy *éjmséj.
-- séjűtrür -- bez domu -- dosłownie: dom + "wraz z" + "nie", cząstka er musi ulec przegłosowi do ür z powodu harmonii: C1 + e + C1 niedozwolone.
-- isséj /isʂʲe:j/-- trochę domu -- "wyrzucamy cząstkę", bo forma *séjis (poprawnie ortograficznie, bez "ss") byłaby dziwna z powodu nieprzyjemnego "jiss", a poza tym nie może być trzech "sss", to się skraca do dwóch, a Szemierczyk dobrze wie, że to zbitka, nie /s/.

Oprócz tego są formy z ablatywem i allatywem (już łatwiejsze :-) ):
-- séjesensi -- spod domu
-- séjesi -- pod dom
-- séjűjensi -- znad domu: obowiązkowy przegłos éj na űj, aby uniknąć powtarzania
-- séjűji -- nad dom: obowiązkowy przegłos
-- séjéhensi -- sprzed domu
-- séjéhi -- przed dom
-- séjehsensi -- zza domu
-- séjehsi -- za dom

[Obcy]

Kolejna część :-) .

Prezentacja zaimków osobowych i dzierżawczych
Prezentuję odmianę zaimków osobowych + jego formę dzierżawczą. Uwaga: tu pierwszym przypadkiem będzie wołacz, bo nie istnieje mianownik dla zaimków osobowych.

W.	D.	Abl.	All.	B.	f. dzierżawcza	tłum. pol.
hé	héjes	héjsi	héjé	héj	honi	ja
éj(e)	éjes	éjsi	éjé	éj	héni	ty
hű	hűs	hűnsi	hé	hűn	hénsi	on, ona, ono
honjűr	honjűres	honjűrsi	honjéri	honjéréj	honjérsi	my (z tobą, wami)
hon	honis	honsi	héjni	héjen	honsi	my (bez ciebie, was)
hér	héres	hérsi	héri	héren	hérsi	wy
hjé	hjés	hjénsi	hüjé	hüjén	hünsi	oni, one

Ułożę kilka zdań z wykorzystaniem zaimków i cząstek. Podstawą do ich tworzenia będzie zawsze biernik (z wyjątkiem honjűr - tu będzie wołacz, a potem biernik).
-- Sű űtréj. - Jestem z tobą.
-- Hetjű űnhűn. - Idę obok niego.
-- Hodesi héréhen. - Byliśmy przed wami.
-- Henséjmes honjénsi séljéjánsi. Jesz znad mojej ręki.

Liczebniki
Najpierw prezentacja:
1 - némja, 2 - dámja, 3 - téha, 4 - déja, 5 - séha, 6 - sétja, 7 - térd. 8 - mátja, 9 - éten, 10 - páj**
11 - pájsinémi, 12 - pájsidámi, 13 - téhessipáj**, 14 - déjessipáj**, 15 - séhessipáj**, 16 - sétjessipáj**, 17 - térdssipáj**, 18 - mátjessipáj**,19 - étenssipáj**
20 - demműni, 30 - téhműni, 40 - déjműni, 50 - séhműni, 60 - sétjenműni, 70 - térdműni, 80 - métjenműni, 90 - étenműni
100 - ép**, 200 - demép**, 300 - téhép**, 400 - déjép**, 500 - séhép**, 600 - sétjép**, 700 - térdép**, 800 - mátjép**, 900 - étenép**
Liczebniki 20-80 + 1-9 tworzymy, najpierw dając elementy dziesiątek, potem jedności, jednak przy 9 trzeba rozdzielić rdzenie za pomocą "j".  Pisownia musi być łączna.
Liczebniki 91, 92, ..., 99 tworzymy w nieco odmienny sposób. Należy je interpretować jako 100 - x, co oddaje się jako "od stu [odjąć] x" (w innych językach laryngijskich "do stu [brakuje] x"!), np. 91 - épensijéten, 92 - épensimátja itd.
Analogicznie się dzieje, jeśli przedostatnią lub pierwszą (o ile już nie nastąpiłoby to zjawisko) cyfrą liczebnika jest 9, np. 1291 = 1300 - 9, 1993 = 2000 - 7, 920 = 1000 - 80, 9821 = 10000 - 179, ale 909 = 900 + 9 (bo w 1000 - 91 liczba 91 podlega regule), 9013 = 9000 + 13 (bo w 10000 - 987 liczba 987 podlega regule), 9903 = 9900 + 3 (bo w 10000 - 97 liczba 97 podlega regule). Jednakże od 10000 regułę ogranicza się do tysięcy, np. 99092 = 9*10000 + (10000 - 898), 19996 = 2*10000 - 4, ale 99002 = 9*10000 + (9000 + 2), 955555 = 95*10000 + 5500 + 55 lub obowiązuje osobno dla rzędów dziesiątek tysięcy , np. 9238291 = (1000-77)*10000 + (8300-9), ale dla zakończeń typu 9990, 9211, 9100 liczbę 10000 "przerzuca się" na wcześniejszy rząd, np. 129990 = 13*10000 - 10 (nie 120000 + (10000 - 10)), 12999237 = 1300*10000 - 763 (nie (1300-1)*10000 + (10000 - 763)), 9238291 = (1000 -76)*10000 - 709 (nie (1000-77)*10000 + (10000-709)). Uwaga: W matematyce liczby 9000 ... 10000 poza pełnymi setkami (9100, 9200, ...) czyta się "normalnie" i nie obowiązuje zasada "przerzucania 10000 na wcześniejszy rząd". Cała filozofia ;-) .
1000 to zawsze "dziesięć setek", stąd mamy péjép** (páj : péj).
10000 to "nad dwa [jest] sto", czyli deméjép** (dámja : dem). Analogicznie milion to téhéjép**. To znaczy, że kolejne rzędy liczb są stokrotnością, a nie - jak u nas - tysiąckrotnością. Uwaga: rzędy dziesięciotysięczne mają osobną pisownię, np. 10002 to "deméjép dámja".
Ciekawostka: rozszerzenie tej reguły na np. 1, 2, 11, 12 itd. występuje... u młodzieży, zwłaszcza podczas pijackiej libacji występuje ten "rozszerzony" system odejmowania, np. zamiast "poproszę dwie flaszki" to "...od dziesięciu osiem..." :-D.

Najważniejszy jest podział liczebników na rzeczownikowe (oznaczone **) i przymiotnikowe. Łatwo domyślić się, że o typie liczebnika decyduje ostatni człon. W pierwszym przypadku liczebnik wchodzi z rzeczownikiem w związek rządu i wymusza na rzeczowniku dopełniacz  lp. (lub mnogiej, jeżeli liczymy rzeczy występujące w naturze podwójnie, np. ręce, oczy, nogi) oraz wtedy odmieniają się wszystkie człony rzeczownikowe liczebnika, a w drugim liczebnik i rzeczownik są w związku zgody, a rzeczownik przyjmuje liczbę pojedynczą (lub mnogą dla liczebników zakończonych na 1 lub 2; to samo dotyczy orzeczenia).
Liczebniki porządkowe tworzy się za pomocą cząstki irn, która właściwie pochodzi od stopnia wyższego przymiotnika.

Przykłady z omówieniami
-- Semű démjén honjen etrején. -- Kocham moich dwóch synów. (czyli: kocham dwóch moich synów)
-- Hsédüj sejné ép séljés heneri. -- Żaden człowiek nie ma stu rąk. (czyli: do każdego człowieka sto rąk nie zostaje) Uwaga: cząstka "er" czasownika to przeczenie i na nią dość często pada akcent, jeśli powstanie nam wyraz trzysylabowy.
-- Héjé némja műtéjá, téha éjdűr hénű. -- Mam jednego kota i trzy psy. (czyli: do mnie jeden koty, trzy pies zostają) Uwaga: spójnik "i" jest w szemierskim używany tylko w zdaniach współrzędnie złożonych.
-- Honjűrűn téhműnijétenépensitérdirn nűj heni. -- Mamy rok 3893. (czyli: obok nas wszystkich "od 3900 siódmy" rok zostaje) Uwaga: w krajach szemierskich obowiązuje inny kalendarz.
-- Hensédéntjá téhműnimátjéptérdműnidéjürna esnűj. -- Urodziłem się w 3874 roku. (czyli: jestem urodzony pod 3874. rokiem) Uwaga: Używamy formy teraźniejszej czasownika "hensédéntyi" (urodzić się), jeżeli mamy pewność, że dana osoba nadal żyje, w przeciwnym wypadku będzie to forma przeszła.
-- Edjá éten séjnűtrá, pájűtren semérnés. -- Biegam z dziewięcioma kobietami i dziesięcioma mężczyznami. (czyli: biegam z dziewięć kobieta, z dziesięć mężczyzny) Uwaga: "á" - jak w "séjnűtrá" - wymawia się jak /æ:/, jeżeli mamy kombinację: V oprócz "a", "á", "o" + C1 poza "j" + C2 poza "j" + "á".
-- Déljűn sáhéjin téhin séjehsen -- Widziałem myszy za trzema domami. (czyli: widziałem myszy za trzy dom) Uwaga: obowiązuje w szemierskim zasada: jeżeli łączymy cząstkę z biernikiem rzeczownika, to określające go części mowy również muszą być w bierniku. Dodatkowo w wyrazie "sáhéjin" (od "sáhja" - mysz) mamy i wymowę "s" jako /s/, i przesunięcie akcentu na drugą sylabę.

Cząstki - reguły rządzące nimi
Przy wstawianiu cząstek trzeba bardzo uważać na harmonię, która powoduje, że nie mogą istnieć określone kombinacje samogłosek i spółgłosek. To właśnie dzięki niej język szemierski jest płynny w mówieniu i brzmi melodyjnie. Szemierczycy stosują odruchowo reguły, gdyż poznali wiele różnych "kolizyjnych" wypadków i od razu wiedzą, jak postępować. Przy wstawianiu cząstek najlepiej sprawdza się poniższy mechanizm.

1. Najpierw próbujemy wstawić cząstkę na koniec wyrazu lub między rdzeń a końcówkę.
2. W przeciwnym wypadku zastanawiamy się, czy można zastosować jakąś zmianę fonetyczną, aby móc wstawić cząstkę w miejsce opisane w pkt. 1. (np. przegłos lub cofanie "j").
3. Jeżeli się to nie powiedzie, to próbujemy wstawić cząstkę na początek wyrazu.
4. W ostateczności wstawiamy cząstkę w dłuższej formie, np. z biernikiem (w przypadku imion) lub z końcówką "-éj" (w przypadku czasowników).

Rzeczownik - drobne szczegóły
W tabelce zaprezentowanej wcześniej można zauważyć następujące podstawowe typy rzeczowników:
"-a", "-(n/s)a", "-ja", "-á", "-já", "-ø", "-j", "-en", "-as" (1- i więcej sylabowe), "-ű", "-(e)jű", nieregularne i mieszane. W słownikach szemierskich będzie podana pełna odmiana tych z ostatniej grupy z zaznaczonymi odchyleniami od normy. W odmianie rzeczowników nieregularności (zazwyczaj uwarunkowane historycznie) zdarzają się często w allatywie i bierniku, jak np. przegłos, rozdział grup C + "j" i utworzenie C + "ej", wstawienie do odmiany "j". Oprócz tego można się spodziewać przesunięcia akcentu, najczęściej w większości rzeczowników zaczynających się na se-, sé-, sá-, lub przegłosu e:é (zjawiska uwarunkowane historycznie, w końcu język ma ok. 3000 lat! :-D) i cofania "j" - regularne, choć w rzeczownikach nieco rzadsze zjawisko, najczęściej w grupie "-ejű" lub w liczbie mnogiej w grupach C poza "l" + "j" + V + "j".

[ArturJD]

Podoba mi się coraz bardziej! Lubię takie skomplikowane języki, dużą ilość regułek itd. Masz to fajnie wszystko przemyślane.
Gdybyś mógł też od czasu do czasu wstawiać zapis fonetyczny, to byłoby fajnie. Reguły ortografii masz, owszem, przyjemne, ale ich się potem już nie pamięta, a IPA bardzo uprzyjemnia analize tekstów.
Polecam też to: https://www.eva.mpg.de/lingua/pdf/LGR08.02.05.pdf. Glossując swoje zdania, morfem po morfemie, masz stuprocentową pewność, że czytający będzie wiedział, co gdzie w zdaniu się znajduje.

Czy byłaby możliwość, byś wstawił kiedyś nagranie tego, jak wymawiasz /ʂʲ/ i /ʃj/?

A moim zdaniem sama prezentacja bardzo fajna i czytelna. Trudna, ze względu na szczegóły w języku, ale tym się nie przejmuj.

[Obcy]

Tak, wstawię nagranie tych dwóch głosek.
pierwsza: https://sites.google.com/site/filedldr/upload/sz.wma
druga: https://sites.google.com/site/filedldr/upload/sj.wma
Rzeczywiście, język jest dość trudny (takie są wszystkie laryngijskie), ale można naprawdę nabrać wprawy w regułach, staram się przypominać najważniejsze prawa fonetyki. Nawet po przyzwyczajeniu wyjątki są do opanowania. Naprawdę staram się to wyjaśnić najprościej, jak mogę, chociaż kodyfikacja jest niezmiernie trudna, cały czas dopracowuję jakieś szczegóły.
Ortografia jest akurat przyjemna, tylko trzeba uważać, bo "s" czasami czyta się inaczej i tylko tyle. Naprawdę nie ma tu innych szczegółów.

[Obcy]

Trochę lżej! Nauczymy się kalendarza laryngijskiego, używanego w języku szemierskim, w tym nazw miesięcy, dni tygodnia i systemu podawania dat. Wyjątkowo podam w słownictwie transkrypcję IPA.

Słownictwo
-- Miesiące, albo raczej ich odpowiedniki:
marzec - néhű /ˈneːhyː/,
kwiecień - hsémen /ˈhʂʲeːmɛn/,
maj - háfa /ˈhaːfɐ/,
czerwiec - serű /ˈʂʲɛryː/,
lipiec - séhmá /ˈʂʲeːhmaː/,
sierpień - táhérja /ˈtaːheːɾʲjɐ/,
wrzesień - árhen /ˈaːrhɛn/,
październik - léjnű /ˈleːjnyː/,
listopad - sátarja /ˈsaːtaɾʲjɐ/,
grudzień - hűljá /ˈhyːʎjaː/,
styczeń - hérjá /ˈheːɾʲjaː/,
luty - sártá /ˈʂʲaːrtaː/
+ przestępny miesiąc: "duży luty" - hodsártá /ˈhɔtˌʂʲaːrtaː/.
-- Dni tygodnia:
poniedziałek - séhejű /ˈʂʲeːhɛjyː/,
wtorek - nérhejű /ˈneːrhɛjyː/,
środa - léntejű /ˈleːntɛjyː/,
czwartek - háderű /ˈhaːdɛryː/,
piątek - hártejű /ˈhaːrtɛjyː/,
sobota - sűrhű /ˈʂʲyːrhyː/,
niedziela - hárdená /ˈhaːrdɛnaː/
+ dodatkowy dzień tygodnia: "mała niedziela" - héshárdená /ˈheːʂʲˌhaːrdɛnaː/.`

System kalendarza laryngijskiego
Każdy rok ma 360 dni i zaczyna się przed równonocą wiosenną. Co kilka lat (zazwyczaj 6-7) dodaje się przestępny miesiąc, jeżeli do równonocy wiosennej zostało nie mniej niż 30 dni. Właśnie ze względu na związek początku roku z tą równonocą przyjęto, by pierwszy miesiąc przetłumaczyć jako marzec. Lata z kolei liczy się od umownego roku powstania pisma laryngijskiego i w konsekwencji mamy teraz rok 3893. Pierwszy dzień tego roku wypadł według naszego kalendarza 20 marca 2015. Kto więc jest dobry z matematyki, policzy, że początek poprzedniego roku 3892 wypadł 23 lutego 2014 (i rok ten był przestępny), a początek następnego - 3894 - wypadnie 14 marca 2016.

Każdy miesiąc ma 30 dni (więc łatwo policzyć, że zwykły rok ma 12 miesięcy, a przestępny - 13). Dni tygodnia w jednym tygodniu liczymy według następującego schematu:

Dzień miesiąca	Dzień tygodnia (po polsku)	Numer tygodnia
1, ..., 6, 7	poniedziałek, ..., sobota, niedziela	1
8, ..., 13, 14, 15	poniedziałek, ..., sobota, "mała niedziela", niedziela	2
16, ..., 21, 22, 23	poniedziałek, ..., sobota, "mała niedziela", niedziela	3
24, ..., 29, 30	poniedziałek, ..., sobota, niedziela	4

Oznacza to, że w jednym miesiącu mamy cztery tygodnie po 7 lub 8 dni każdy.

System dat
Daty w języku szemierskim są podawane według następujących schematów:
sposób urzędowy -- liczebnik porządkowy (dzień) + "." (kropka) + rzeczownik (miesiąc) z cząstką -iss- łączona z allatywem (tzw. partytyw) + ( ewentualnie dzień tygodnia w allatywie ) + liczebnik porządkowy (rok) w dopełniaczu + "nj." (skrót od "nűjes");
sposób użytkowy, forma podmiotowa -- rzeczownik (miesiąc) w mianowniku + "," (przecinek) +  liczebnik porządkowy (numer tygodnia) + dzień tygodnia w mianowniku + liczebnik główny (rok) w dopełniaczu;
sposób użytkowy, forma dopełnieniowa -- rzeczownik (miesiąc) z cząstką -es- łączoną z mianownikiem + "," (przecinek) +  liczebnik porządkowy (numer tygodnia) + dzień tygodnia z cząstką -es- łączoną z celownikiem + liczebnik główny (rok) w dopełniaczu. Uwaga: w wypadku (hés)hárdená mamy (hés)hárdenűje, z akcentem na drugą sylabę rdzenia.
Ważne: pierwsza "mała niedziela" to "mała niedziela" w drugim tygodniu, a druga "mała niedziela" to "mała niedziela" w trzecim tygodniu.

Przykłady
Sposób urzędowy:
-- Honjűrűn 20. háfesse 3893. nj. héni. -- Mamy 7 czerwca 2015 (20 maja 3893). Przypominam: "mieć" oddajemy jako "obok [podmiot] ... zostaje".
-- Dűra 21. háfesse (sűrhé) 3893. nj. héni. -- Jutro będzie poniedziałek, 8 czerwca 2015 (sobota, 21 maja 3893). Uwaga: W przypadku podawania dat w formie podmiotowej czasownik zawsze zostaje w czasie teraźniejszym.

Sposób użytkowy:
-- Honjéri léjnű, 2. sűrhű 3893 henérjin álejen héni. -- Dla nas 28 października 2015 (13 października 3893) będzie ważnym dniem. Notka historyczna: 28 października jest ważnym świętem w Pentagonii i wielu innych moich krajach. Jest to rocznica przestania istnienia wielowiekowego, jednak już mocno osłabionego i osłabionego wojnami domowymi Związku Rydwańskiego w 1908 roku. Jako że na przełomie października i listopada w kulturze starolaryngijskiej organizowano festyny rodzinne i wychwalano najznamienitsze historyczne postacie laryngijskie, m.in. Semiena, Hordena czy Haderiana, to zadecydowano, że oba wydarzenia będą obchodzone równocześnie. Potoczne nazwy tego święta to "Święto [nazwa ojczystego narodu]", "Święto Odrodzenia" lub nawet "Święto Czwartorzędu".
-- Déljűn éjdin hsémesen, 2. héshárdenűje 3890. -- Oglądałem konie 22 kwietnia 3890.
-- Héni léhmű hensédéntje hűljesá, 4. nérhejesé 3878. -- Twoja córka urodziła się 25 grudnia 3878.

Na koniec ciekawostka: w krajach laryngijskich obowiązuje daleko posunięty feminizm. Przejawia się nawet w tym, że para słów człowiek - kobieta to będzie sejnű - séjná (stąd też germańskie säien - säinǝ!), czyli słowa z tej pary są spokrewnione. Choć jest to daleki stosunek (np. ze względu na dawny inny akcent czy typ deklinacji), ale jednak!

[ArturJD]

Tak, wstawię nagranie tych dwóch głosek.
pierwsza: https://sites.google.com/site/filedldr/upload/sz.wma
druga: https://sites.google.com/site/filedldr/upload/sj.wma

Z tego co słyszę, <s> to [ ʃ ], a <sj> to [ ʃʲj ]. Może to pierwsze rzeczywiście wymawiasz jako [ʂ], ale ja bym powiedział, że w rozróżnieniu fonemicznym mamy /ʃ/ i /ʃj/.

[Obcy]

Rzeczywiście, głoski /ʃ/ i /ʂʲ/ są do siebie podobne (ale dalej słyszę małą różnicę!), ale o wyborze tej drugiej zadecydowało "retrofleksyjne" ułożenie języka.

Może tu będzie słyszalna różnica?

[ArturJD]

Rzeczywiście, głoski /ʃ/ i /ʂʲ/ są do siebie podobne (ale dalej słyszę małą różnicę!), ale o wyborze tej drugiej zadecydowało "retrofleksyjne" ułożenie języka.

Ja również słyszę tę minimalną różnicę, ale wg. mnie jest ona za mała, aby rozróżniać te głoski jako dwa osobne fonemy.

Nie wiem, czy się rozumiemy, więc może wyjaśnię o co mi chodzi.
Zapis fonetyczny ( [ ] ) przedstawia dokładną artykulację w trakcie wymowy, czyli u Ciebie będzie to [ʃ] i [ʂʲ], nie ma problemu. W Polskim np. język [ˈjɛw̃zɨk]
Natomiast zapis fonemiczny ( // ) oddaje tylko fonemy (czyli rozróżnialne głoski) w danym języku; Ty używasz /ʃ/ i /ʂʲ/, ja bym dał /ʃ/ i /ʃj/, bo twierdzę, że jest są to głoski za słabo rozróżnialne, by być osobnymi fonemami (lecz mogą być artykułowane w sposób, jaki przedstawiasz). W Polskim np. język /język/ lub /jɛ̃zɨk/, zależy jaką konwencję przyjąć, czy bardziej pod ortografię czy pod IPA'ę.

[Obcy]

No nareszcie rozumiem, o co ci chodzi! Ale zostawię już tak przyjętą konwencję. Ważne: W nagraniu użyłem głoski nieistniejącej w szemierskim, aby tylko udowodnić różnicę między [ʃ] i [ʂʲ]. [ʃ] nie istnieje, tylko jej spalatalizowana wersja występująca przed "j". A drugi przykład to istniejąca, szemierska głoska [ʂʲ] i ta też była użyta w trzech przykładach. Jeśli namieszałem, to przepraszam.

Ale powiem jeszcze, że w polskim też mamy fonemy różniące się od normy z IPA. Np. polskie "sz" nie odpowiada dokładnie ani [ʂ], ani [ʃ] (choć bliżej do tego drugiego). Tak samo polskie "s" to nie jest "prawidłowe" [ s ], tylko tzw. laminalne s [s̻]. Mój błąd (a może raczej zamierzone działanie) polega na tym, że pomieszałem transkrypcję fonetyczną z transkrypcją fonemiczną. I rozumiem, że np. w wymienionym przez Ciebie przykładzie polskie "ę" nie wymawia się jak czystej nosówki, tylko samogłoska + nosowe "ł", ale w zapisie fonemicznym i tak oddaje się to jako /ɛ̃/.

Drugi błąd (chyba podstawowy): ja trochę namieszałem. chodziło mi o: <s>, czyli niby /ʃ/ - fonetycznie: [ʂʲ] (tu i tylko tu są wątpliwości - od początku miałem problemy z oddaniem tej głoski, ale w końcu poszedłem "dokładniejszą" drogą), a drugie to <sj> - czyli niby /ʃj/ [ʃʲj].
Ale i tak nie widzę potrzeby zmiany swojego zapisu, chociaż odchyliłem się od normy, ponieważ z tego, co wiem, w transkrypcji fonemicznej więcej wolno, poza tym granica między transkrypcją fonetyczną i fonemiczną nie jest do końca wyraźna, np. angielski system nie oddaje prawdziwego r, czyli [ɹ], tylko oddaje się w słownikach jako /r/.
Gwoli ścisłości: [ʃʲj] traktuję jako jedną całość, bo w szemierskim nie ma głoski [ʃʲ] bez następującego [j], musi być [ʃʲj], dlatego uważa się w słownikach szemierskich <sj> /ʃʲj/ za jeden fonem (postanowiono oddać palatalizację) i z założenia przyjęto taki sposób, dokładniejszy. Do tego przyjęto w słownikach fonem /ʂʲ/, a nie /ʃ/, aby podkreślić, że wariant [ʂʲ] jest najczęściej spotykany i różni się od wariantów "sz" w innych językach. Wymowa <s> jako [ʃ] jest inaczej odczuwana, nawet jako nienaturalna i określana mianem slawizowania - bo w moim języku słowiańskim, istanbudzkim, występuje taki fonem.

Stąd nie traktuję [ʃ] i [ʂʲ] jako dwóch osobnych fonemów, bo nie w tym rzecz. Po prostu przyjąłem konwencję bardziej fonetyczną.

[Obcy]

Przymiotniki dzierżawcze
Znamienną cechą wszystkich języków laryngijskich są przymiotniki dzierżawcze. Są one ważną częścią języka szemierskiego, ponieważ dopełniacz powinno się stosować z rzeczami, zjawiskami i tzw. konstrukcjami dopełnieniowymi. Poznamy przede wszystkim tzw. cząstkę samogłoskową. To znaczy, że wyrzucają one końcówkę wyrazu i stosując odpowiednie przegłosy, a mianowicie j : j, a : e, á : é, ű : ű, ø : ø (w razie problemów ü), en : éj, as : asse doklejają tę cząstkę. W przypadku przymiotników dzierżawczych cząstką tą jest -ni.

Przykłady:

Rzeczownik	tłum. pol.	Przymiotnik dzierżawczy
semérna	mężczyzna	semérneni
sejnű	kobieta	sejnűni
etrá	syn	etréni
Semjen /ˈs.../	Semien (legendarne imię)	Semjéjni
Darjas /...s/	imię odpowiadające Dariuszowi	Darjasseni

Przykład odmiany przymiotnika dzierżawczego (M -- D -- Abl. -- All. -- B. -- W.):
etréni -- etrénjés -- etrénjénsi -- etrénje -- etrénjen -- etréne.
Właściwie odmiana nie różni się od zaimków dzierżawczych z wyjątkiem wołacza.

Przykłady zastosowania
Terhjá Határni séljéj henér. -- Ręce Houghter (czyt. hałter; Határ) są brudne. (dosł. brudne Houghterowe ręce Hatar są) Notka historyczna: Houghter to również postać historyczna. Była to żyjąca ok. V w. p.n.e. wojowniczka i polityk. Zdobyła najwięcej ziem w historii senderoskiego ludu, nawet żadnemu mężczyźnie nie udało się zdobyć tyle, co ona. Właściwie to podbiła ziemie germańskie, istanbudzkie, rydwańskie i południowokontynentalne. Mimo swojej agresywnej i zaborczej polityki była również skutecznym władcą. Do jej sukcesów należy m.in. reforma obowiązującego pisma, znaczące poprawienie poziomu ekonomicznego Senderoszan, ukształtowanie najskuteczniejszej armii w historii całego mojego conworldu, wprowadzenie nowych stylów architektonicznych, a także skuteczne wypromowanie kultury i mody senderoskiej. Jednakże z jej rąk zginęło dużo ludzi, którzy nie akceptowali jej światopoglądu.
Háderne léhmüj ede. -- Niech córka Hadera (Háder) biegnie.
Hamánsá /...sa:/ Mátjassenjen éjdűréj. -- To [jest] pies Matiasa (Mátjas). Uwaga: W wyrażeniach "To jest **" i "... jest **" rzeczownik  (**) określany przez "być" zawsze znajduje się w bierniku.
Hamánsá démjén Hárdéjnjen műtején. -- To [są] dwa koty Hordena (Hárden).

Inne formacje czasownikowe
Czas przyszły
Służy do wyrażania planów lub zamiarów. Tworzymy od czasu przeszłego za pomocą cząstki -éhj-. Zdarzają się wyjątki. Możemy utworzyć formę od tematu czasu teraźniejszego (ale wyjątki się nie zmieniają), jeżeli przytaczamy czyjąś relację i chcemy podkreślić dystans (tzw. tryb nieświadka) i również, jeżeli przewidywania są bardzo mało realne do spełnienia.

Czas przypuszczający
Służy do wyrażania przypuszczeń, życzeń. Tworzymy za pomocą cząstki -ejn-. Tworzymy od czasu teraźniejszego, jeżeli odnosimy się do przyszłości, a od czasu przeszłego, jeżeli odnosimy się do zaistniałych w przeszłości wydarzeń. Ewentualne wyjątki są uwarunkowane tylko zasadami harmonii. Uwaga: czasami akcent się przenosi na drugą sylabę, jeżeli uzyskamy trzysylabowy wyraz, najczęściej jeżeli przed -ejn- jest krótka V + C.

Gerundium
Dzięki niemu możemy utworzyć z czasownika stan lub zjawisko lub w postaci rzeczownika abstrakcyjnego. Tworzymy je, zamieniając końcówki bezokolicznika. Odpowiada to następującym przemianom w końcówce: e : já, a : já, V + ja : jná, á : ejá, j : jhá, ø : jű, yi : ejű.
Przykłady: seme (kochać) -- semjá (miłość), htená (wiedzieć) -- htenejá (wiedza; uwaga na akcent!), esja (żyć) -- esjá (życie), bloja (umierać) -- blojná (śmierć)

Imiesłów czynny
Za jego pomocą tworzymy od czasowników przymiotniki oznaczające stan, wbrew nazwie, która sugerowałaby tylko wyrażenie sprawcy czynności. Formę przymiotnikową tworzymy za pomocą cząstki samogłoskowej -jád.
Obowiązują następujące przemiany końcówek bezokolicznika: e : é, a : é, á : á, ø : ű, yi : jű. Uwaga: imiesłów bierny nie istnieje, podobnie jak imiesłowy przysłówkowe!
Przykłady: sedérna (cieszyć się) -- sedérnéjád (radosny, szczęśliwy), rűnyi (znęcać się) -- rűnjűjád (okrutny), esja (żyć) -- esjéjád


Najważniejsze normy czasu przyszłego i przypuszczającego w tabelce.

Czasownik	1. os. lp. przeszł.	1. os. lp. przyszł.	1. os. cz. przypuszcz. (od teraźn.)	Tłum. pol.
délyi	déljű	déljéhjű	déljejná	myśleć
ésja	ésjűn	űssjű	ésjejnű	żyć
fétja	féjnű	fűrnjű	féjtejnű*	podpalić, pałać żądzą
hara	hersű	hartjá	hérjejnű	jechać
heta	herű	hésnjű	hejtejnű*	iść, *cofanie "j": C poza l, m, n, r, s + j + V + j zabronione
hon	honű	honéhjű	henejná	zostawać, stawać się, być;
seme	seműn	seméhjűn**	semejnűn	kochać; **przesunięcie akcentu z powodu rozpoczęcia wyrazu od "se-"
sédéntyi	sédűnjá	sédjűnjá	sédjéntejná	rodzić, przynosić korzyści; tutaj akcent się przesuwa na drugą sylabę tylko w kombinacji "sé" + CV
séj	hodá	hordjű	sejnű	być położonym, być (jaki? kim? czym?)

Słownictwo - trochę spójników i partykuł
Partykuły dajemy po zmodyfikowanych przez nie określeniach, np. dość duże drzewo - hod hjér (duże drzewo) héjen (dość)
lub, czy - hűr; Uwaga: mówimy "hűr... , hűr... , [hűr...]", co oznacza, że przed każdym określeniem musi być spójnik.
i - si; Uwaga: użycie ograniczone do zdań współrzędnie złożonych.
ale, jednak - sad /s.../
więc - suj (w końcu słowa z literą "u", choć ich mało  :-) )

tak - ijá
nie - ejná
już, jeszcze - sűd
dość - héjen
nawet - njűr
tylko - jű
przecież - usja
też - nűd
właśnie - ahárja
zbyt, za - hnűr

Uwaga: czasami partykuły pisze się łącznie z poprzedzającym określeniem, w tym obowiązkowo z zaimkami, np.: Hamánsá éjjű. -- To tylko ty; Hárdennjűr sé -- Nawet Horden jest.

Jak przeklinać po szemiersku?
Najpopularniejszym wulgaryzmem w języku szemierskim jest słowo fűtja /ˈfy:cɐ/. Dosłownie oznacza ono nasze "ch**". Jednak oprócz wspomnianego znaczenia słowo to ma mnóstwo innych:
-- przede wszystkim jest to zwyczajny wulgaryzm dla odreagowania negatywnych emocji (tłumaczone najczęściej jako nasze "k****"), wtedy stosujemy formę wołacza: fűtjá /ˈfy:ca:/.
-- mówi się tak, jeśli się widzi osobę bardzo atrakcyjną (może być i mężczyzna, i kobieta), a zwłaszcza podniecającą seksualnie widzącego; można używać bezpośrednio lub w trzeciej osobie.
-- najczęściej z zaimkiem "ty" i wołaczem służy bezpośredniemu obrażeniu mężczyzny (najczęściej przez kobietę), czyli: éj fűtjá, również stosuje się ten wulgaryzm, mówiąc o danym mężczyźnie w trzeciej osobie, najlepiej się tłumaczy jako "dupek".

Najpopularniejsze wyrażenia:
dűr fűtja -- czyli "stary ch**", jest to odniesienie do dorosłego, dojrzałego mężczyzny, najczęściej około 35-50 roku życia.
fűtjeni léhmű -- czyli "córka ch**a", jest to określenie prostytutki (wbrew pozorom nie musi mieć ona alfonsa); mamy zastosowanie przymiotnika dzierżawczego.
fűtjehni sűnű -- czyli "ch**owa rzecz", jest to określenie rzeczy mało wartościowej, ale wolno też używać tego w bardziej dosłownym kontekście, mówiąc o gadżetach erotycznych; cząstka samogłoskowa -hni tworzy z rzeczownika cechę wyrażoną w postaci przymiotnika.
fűtja hsűdjes -- czyli "ch** tyłka", jest to wulgarne określenie geja. Ciekawostka: ewenementem krajów laryngijskich, więc również i krajów używających języka szemierskiego, jest szeroka akceptacja homoseksualizmu, włącznie z możliwością sformalizowania związku (warto podkreślić, że w ogóle monogamia nie była powszechna, ale lepiej było, by dziedziczenie i podział majątku były ustalone) i prawem do adopcji, lecz co najciekawsze, takie udogodnienia obowiązywały praktycznie od zawsze (a właściwie od początku państwowości). Związane jest to z innym postrzeganiem miłości i wychowania niż w kulturze europejskiej. Jednakże takiego typu wulgaryzmy i tak powstawały. Najbardziej przyczyniło się do tego tzw. sérdűnhejű, czyli "związek" heteryka z gejem, a nawet i dwóch heteryków, zawierany dla pewnych korzyści lub tzw. potrzeby "czystego" związku.

[Obcy]

Trochę podróżowania...

W tych obrazkach jest w skrócie przedstawiony materiał.
Uzupełnienie: od 1 lipca zmieni się mapa polityczna Kontynentu Istanbudzkiego. W dniu 1 lipca łączą się bliskie językowo i kulturowo dwa państwa: Nissida i Marnesa, tworząc jedno państwo o nazwie Nissida. Wschodni sąsiad Pentagonii będzie miał odtąd powierzchnię aż ok. 1 200 tys. km kw. i ludność aż 181 mln. Wtedy zostanie odebrany tytuł najludniejszego państwa Kontynentu Istanbudzkiego zachodniolarngijskiemu państwu Rydwanowi (120 mln), a tytuł państwa o największej powierzchni - słowiańskiemu państwu Istanbu (1 035 tys. km kw.). Dodatkowo zostanie odebrany Djerowi (stolicy Pentagonii) tytuł najludniejszej stolicy (10 mln) na rzecz miasta Hëda [czyt. hada], które będzie liczyć 10,6 mln. po złączeniu jego marneskiej i nissidzkiej części po obu stronach Mendogi (Méndéja).


Uwagi do akcentu: sédérija, bohémija, semenűjesi. Jeszcze trochę państw: sádjenesi -- Wielka Brytania (również Anglia), prántejá -- Francja, ispánija -- Hiszpania, itálija -- Włochy, médérija -- Węgry.

Kierunki świata + przymiotniki dzierżawcze, na czerwono wyjątki. Tu podam transkrypcję, tak dla przypomnienia, w przyjętej już konwencji.
áhseja /ˈaːhʂʲɛja/ -- północ; áhsejeni /ˈaːhʂʲɛjɛni/ -- północny
háretja /ˈhaːrɛcɐ/ -- zachód;  hárenseni /ˈhaːrɛnʂʲɛni/ -- zachodni
henéntja /hɛˈneːncɐ/ -- wschód; henéntjeni /hɛˈneːncjɛni/ -- wschodni
sélpja /ˈʂʲeːlpʲjɐ/ -- południe; sélpeni /ˈʂʲeːlpɛni/ -- południowy

Przykłady z omówieniami
Uwaga: w szemierskim nazwy państw są traktowane jak rzeczowniki policzalne, ponieważ często zbieżne nazwy mieszkańców są traktowane jako rzeczownik zbiorowy i jest to już rzeczownik niepoliczalny, wtedy będzie podlegał regule "formy 3. os. l.mn." + nazwy mieszkańców tworzymy, zamieniając -a ~ -esi, -á ~ -ési na -esi, -ési.
Lédénija sédérijénsi henéntjesi sé -- Polska jest na wschód od Niemiec / Polska graniczy z Niemcami od wschodu. (dosł. Polska - od Niemiec - pod wschód - znajduje się). Uwaga: celownik państw kończących się na -a w połączeniu z cząstką wyjątkowo kończy się na "i", nie "e".
áhsensijéjmi vártejá sé. -- Litwa graniczy z Rosją. (dosł. przy Litwę - Rosja - znajduje się). Uwaga: zdania, które zaczynają się od litery ze znakiem diakrytycznym, piszemy na początku od małej litery!
Bohémijénsi hodenssivártejési hjén héjen henéj. -- Od Czech do Białorusi jest dość daleko. (dosł. od Czech - pod Białoruś - daleko - dość - jest (asp. stan.)). Uwaga: mamy przegłos -es- : -és-, aby było wiadomo, że państwo kończy się na -á.
Hténű usja, Brátislejánsi Fjéni hsér henéj. Przecież wiem, że od Bratysławy (Brátislejá) do Wiednia (Fjén) jest blisko. (dosł. wiem - przecież, - od Bratysławy - do Wiednia - blisko - jest) Uwaga: nie istnieje "że" w szemierskim, zwyczajnie używa się przecinka i wiadomo, że zdanie po przecinku jest podrzędne + pamiętamy przy "Brátislejánsi" o okolicznościach wymowy /æː/ zamiast /a:/ + wolno wymawiać /ɯ/ zamiast /u/.
Neműnjés hodirn semenűjesi henéj. -- Pentagonia jest większa od Ukrainy. (dosł. Ukrainy - większa - Pentagonia - jest) Uwaga: wymowę -irn często skraca się do /ir/, bez "n" + mamy przykład wcześniej przeze mnie wspomnianej tzw. konstrukcji dopełniaczowej: dopełniacz A + stopień wyższy B.
Sad hendéljés, semenűjesi hésirn sédérija henéj[, si]? Myślisz jednak, że Niemcy są mniejsze od Pentagonii? (dosł. jednak - sądzisz - Pentagonii - mniejsze - Niemcy - jest - [, i?]) Uwaga: państwa zakończone na -esi nie odmieniają się przez przypadki, istnieje tylko forma ablatywu -énsi. + pytania szemierskie powstają przez podniesienie intonacji, a w razie wątpliwości dodaje się na końcu słowo "si" (i).
Nűhjürna sjüssá henér: hűr bohémijesi, hűr sérijesi? - Kogo jest więcej: Czechów czy Słowaków? (dosł. więcej - kto(l.mn.)+partytyw - są: - czy - Czesi, - czy - Słowacy) Uwaga: "á" wymawiamy jak /æ:/ po głosce /s/, czyli "ss" lub czasami "s".
Hé dámja űsjeséj vártejánsi sjédnűdja hordjé si éjé némje űjsejé sűd. - Jego pociąg z Rosji przybędzie za 2 godziny, a twój tylko do jednej godziny. (dosł. Do niego - dwie - pod godziny - z Rosji - pociąg - znajdzie się - i - do ciebie - do jednej - do godzin - już)

Podstawowe zaimki pytające i ich odmiana
sá /sæ:/ -- kto Uwaga: jeżeli pytanie dotyczy zbiorowości, to używamy liczby mnogiej. Wszelkie organizmy żywe: zwierzęta, a nawet rośliny, bakterie i inne również się wliczają. Poza tym potocznie miesza się "kto" i "co".
hén /he:n/ -- co Uwaga: jeżeli pytanie dotyczy zbiorowości, to używamy liczby mnogiej.
had /had/ -- jaki, który Uwaga: tu wyjątkowo nie ma ubezdźwięcznienia na końcu, relikt fonetyczny.

M.lp.	D.lp.	Abl.lp.	All.lp.	B.lp.	W.lp.	M.l.mn.	D.l.mn.	Abl.l.mn.	All.l.mn.	B.l.mn.	W.l.mn.
sá	sás	sánsi	süji	sün	sa	sjá	sjés	sjénsi	sji	sjin	süj
hén	hénes	hjensi	hűni	hűn	héne	héna	hénesi	hjénsi	héné	hénűn	héná

M.	D.	Abl.	All.	B.	W.
had	hades	hadensi	hadé	hadéj	hade