Odmiana zaimków osobowych[table=1]
[tr]
[td]
M.[/td][td]
D.[/td][td]
C.[/td][td]
B.[/td][td]
N.3[/td][td]
Msc.[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ja
1 (ja)[/td][td]mene[/td][td]mene[/td][td]mene[/td][td]menu
mene[/td][td]mene[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ty (ty)[/td][td]tebe[/td][td]tebe[/td][td]tebe[/td][td]tebu
tebe[/td][td]tebe[/td]
[/tr]
[tr]
[td]jen (on)[/td][td]nego[/td][td]nemu[/td][td]jen
4[/td][td]nim[/td][td]nem[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ja (ona)[/td][td]jeje [...jæ][/td][td]jeji[/td][td]jeju[/td][td]jeju [...ju:][/td][td]jeji[/td]
[/tr]
[tr]
[td]je (ono)[/td][td]nego[/td][td]nemu[/td][td]je[/td][td]nim[/td][td]nem[/td]
[/tr]
[tr]
[td]my (my)[/td][td]nas[/td][td]nas
5[/td][td]nas[/td][td]nami
5vas[/td][td]nas[/td]
[/tr]
[tr]
[td]vy (wy)[/td][td]vas[/td][td]vas
5[/td][td]vas[/td][td]vami
5vas[/td][td]vas[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ji
2 (oni)[/td][td]jich
6[/td][td]jim
6[/td][td]je
4[/td][td]jimi
6[/td][td]jich
6[/td]
[/tr]
[tr]
[td]je
2 (one)[/td][td]jich
6[/td][td]jim
6[/td][td]je[/td][td]jimi
6[/td][td]jich
6[/td]
[/tr]
[/table]
1praktycznie używane tylko z
jdim (regularna forma to byłaby
jedim, ale oznacza już "jem") i kilkoma innymi czasownikami, jeśli chcemy podkreślić "to ja", to mówimy
to mene2forma
ji jest używana dla
całego rodzaju męskiego w liczbie mnogiej; w przypadku określeń zbiorowych typu
mężczyźni i kobiety określenia te przyjmują rodzaj
ostatniego z członów
3pierwsza z wymienionych form jest używana w postaci samodzielnej i z przyimkiem
s (z)
4w dialektach, w których zastępowane przez zaimek rzeczowniki mają wyrównany dopełniacz i biernik, oczywiście D. = B.
5w dialekcie wschodnim i centralnym używa się raczej
nam,
vam oraz w każdej pozycji
nami,
vami6dialekt centralny i wschodni preferuje formy typu
jech, jemi, jemJak wygląda język istanbudzki bez kategorii aspektu?Aspekty zachowały się częściowo tylko w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim. Przykłady dla dialektu zachodniego:
- Ut' tamo zaneč ne jdim. - [Już] nigdy nie pójdę tam. (podkreślenie oznacza zmiękczone č)
- Prosto chotim jedit' objed. - [Właśnie] chcę zjeść obiad.
- Včera žalna ne sdelalim prajstva. - Wczoraj [niestety] nie zrobiłem/am prania. (sdelat' to znaczy właściwie "przygotowywać")
Zestawienie różnic dialektalnychUwaga, tabela delikatnie się różni od informacji podanych przeze mnie wcześniej.
[table=1]
[tr]
[td][/td][td]
d. zachodni[/td][td]
d. płd.-zach.[/td][td]
d. centralny[/td][td]
d. wschodni[/td][td]
d. płd.-wschodni[/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*ě[/td][td][æ:]
[i(

] na końcu wyrazu, jeśli spowodowało II palatalizację[/td][td][æ][/td][td][æ:]~[æä̯] w pozycji akcentowanej
[æ]~[ɐ] w pozycji nieakcentowanej
[i] na końcu wyrazu, jeśli *ě spowodowało II palatalizację[/td][td][ɛ:]~[ɛɐ̯] w pozycji akcentowanej
[ɛ] w pozycji nieakcentowanej
[i] na końcu wyrazu, jeśli *ě spowodowało II palatalizację[/td][td][ɛ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*ǫ[/td][td][u:][/td][td][u:][/td][td][u:] w pozycji akcentowanej
[u] w pozycji nieakcentowanej[/td][td][u][/td][td][u][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*y[/td][td][ɯ:][/td][td][ɯ:][/td][td][ɯ:]~[ɤ:] w pozycji akcentowanej
[ɤ] w pozycji nieakcentowanej[/td][td][ɤ:]~[ɯ:] w pozycji akcentowanej
[ɤ]~[ə] w pozycji nieakcentowanej[/td][td][ə][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*l niepalatalizujące[/td][td][l][/td][td][l]; [ɫ] przed
y[/td][td][l]; [ɫ] przed
y, przed spółgłoską i w wygłosie[/td][td][ɫ]~[l] ([ɫ] zawsze przed spółgłoską i w wygłosie)[/td][td][l][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*ly[/td][td][lɯ:]
[li] w czasie przeszłym i rodzaju żeńskim rzeczowników[/td][td][lɯ:]
[li] w czasie przeszłym i rodzaju żeńskim rzeczowników[/td][td][lɯ:]~[lɤ:]
[li] w czasie przeszłym i rodzaju żeńskim rzeczowników,
często też w rzeczownikach męskich nieżywotnych i w liczbie mnogiej przymiotników
[/td][td][li][/td][td][li][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*ji,
(nagłosowe) *jь[/td][td][ji][/td][td]
[ji][/td][td][jɛ]
[jɪˑ] w końcówkach gramatycznych[/td][td][jɛ]
[jɪˑ] w końcówkach gramatycznych[/td][td][ji][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*dь, *tь, *lь[/td][td][ɟ]~[ɟʱ], [c]~[cʰ], [ʎ][/td][td][ɟ], [c], [ʎ][/td][td][ɟʱ], [cʰ], [ʎ][/td][td][dɪˑ], [tɪˑ], [lɪˑ]
[d], [t] w końcówkach gramatycznych[/td][td][dɪˑ], [tɪˑ], [ʎ]
[d], [t] w końcówkach gramatycznych[/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*čь, *šь, *žь[/td][td][
t͡ɕ], [
ɕ] i [
ʑ][/td][td][t͡ɕ], [ɕ] i [ʑ][/td][td][
t͡ɕ], [
ɕ] i [
ʑ][/td][td][t͡ʃ], [ʃ], [ʒ][/td][td][t͡ʃ], [ʃ], [ʒ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*čę, *šę, *žę[/td][td][
t͡ɕɛ], [
ɕɛ] i [
ʑɛ][/td][td][t͡ɕ̲ɛ], [ɕɛ] i [ʑɛ][/td][td][t͡ʃɛ], [ʃɛ], [ʒɛ][/td][td][t͡ʃɛ], [ʃɛ], [ʒɛ][/td][td][t͡ʃɛ], [ʃɛ], [ʒɛ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
pozycja akcentu[/td][td]druga od końca formy podstawowej,
przes. w prawo dla form przeszłych,
przes. w prawo dla koniugacji I[/td][td]pierwsza formy podstawowej,
przes. w prawo dla koniugacji I[/td][td]drugi od końca formy podstawowej,
zakaz akcentu na ostatniej sylabie,
przes. w prawo dla koniugacji I[/td][td]drugi od końca formy podstawowej,
zakaz akcentu na ostatniej sylabie[/td][td]pierwsza formy podstawowej,
zakaz akcentu na ostatniej sylabie[/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*dj, *tj[/td][td][dz], [ts][/td][td][dz], [ts][/td][td][dz], [ts]
[ɟʱ], [cʰ] na końcu wyrazu[/td][td][dj], [tj]
[dɪˑ], [tɪˑ] na końcu wyrazu[/td][td][dj], [tj]
[dɪˑ], [tɪˑ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
*dz, *c przed a, u[/td][td][dz], [ts][/td][td][dɪˑj], [tɪˑj][/td][td][dz], [ts][/td][td][dɪˑj], [tɪˑj][/td][td][dɪˑj], [tɪˑj][/td]
[/tr]
[tr]
[td]
skutki gramatyczne zaniku miękkości w wygłosowych *bь, *rjь, *n(j)ь[/td][td]*bь - deklinacja miękkotematowa tylko dla kilku wyrazów,
*rjь, *n(j)ь - dobrze zachowana deklinacja miękkotematowa[/td][td]*bь - brak pozostałości,
*rjь - może być deklinacja i twardotematowa, i miękkotematowa,
*n(j)ь - dobrze zachowana deklinacja miękkotematowa[/td][td]*bь,*rjь - brak pozostałości,
*n(j)ь - średnio zachowana deklinacja miękkotematowa[/td][td]*bь,*rjь - brak pozostałości,
*n(j)ь - średnio zachowana deklinacja miękkotematowa
(jednak dla *nь często może być obocznie deklinacja twardotematowa)[/td][td]zawsze deklinacja twardotematowa[/td]
[/tr]
[tr]
[td]rozwój wstawki *e w czasie teraźniejszym czasowników[/td][td][i] w koniugacji I i III (nie -it')
[ɪˑ] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji III z końcówką -it'
[/td][td][i] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji III + jdit', byt'[/td][td][ɪˑ]~[ɛ] w koniugacji I
[i] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji III[/td][td][i] w koniugacji IIa i IIb
[ɛ] w koniugacji I, IIb, III + jdit', byt'[/td][td][i] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji I i III + jdit', byt'[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*C miękka przed a, u
(C to č, š, ž lub C poza n,d, t + j)
[/td][td]C[/td][td]Cij[/td][td]Cij
C, jeśli C to č, š lub ž[/td][td]Ci
C, jeśli C to č, š lub ž[/td][td]Cij[/td]
[/tr]
[tr]
[td]g, k, d, t przed V[/td][td][gʱ], [kʰ], [d], [t][/td][td][g], [k], [d], [t][/td][td][g], [k], [d], [t][/td][td][g], [k], [d], [t][/td][td][gʱ], [kʰ], [dʱ], [tʰ][/td]
[/tr]
[tr]
[td](nie w nagłosie) *sl, *zl, *sn, *zn; *-slo;
(również wtórne) *sr, *zr,[/td][td]sl, zl, sn, zn; -slo; sr, zr[/td][td]sl, zl, sn, zn; -stlo; str, zdr[/td][td]sl, zl, sn, zn; -slo; sr, zr[/td][td]sl, zl, sn, zn; -stlo / -zdlo; sr, zr[/td][td]stl, zdl, stn, zdn; -sedlo / -zedlo; str, zdr[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ъ w końcówkach deklinacyjnych
(poza D lm. i M lp.)[/td][td][ʊˑ][/td][td][ǝ]~[ʊˑ][/td][td][ɛ]
[ǝ]~[ʊˑ] po k, g[/td][td][ɛ][/td][td][ɔ]
[ɛ] przed ch[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ъkъ, *ьcь w wygłosie[/td][td][kʊˑ], [tsʊˑ][/td][td][ǝk]~[ʊˑk], [ɪˑts][/td][td][ɤk]~[ək], [ɛts][/td][td][ɤk]~[ək], [ɛts][/td][td][ɔk], [ɪˑts][/td]
[/tr]
[tr]
[td]h/ch[/td][td][h] przed samogłoską
- przed spółgłoską, w wygłosie i po [j], [l], [m], [n], [ɾ] i cząstkach iz-, s-[/td][td][h] tylko na początku rdzenia
- zawsze po [j], [l], [m], [n], [ɾ] i cząstkach iz-, s-[/td][td][h] przed samogłoską
- przed spółgłoskami, w wygłosie i po [j]. [l], [m], [n] i [ɾ][/td][td][h] przed samogłoską
- przed spółgłoską[/td][td][h] przed samogłoską
- przed spółgłoską[/td]
[/tr][tr][td]palatalizacja przed [i], [j][/td][td]zawsze, przy czym przed [i]i (nie [j]) dʲ > d', tʲ > t', lʲ > λ[/td][td]zawsze, przy czym dʲ > d', tʲ > t'[/td][td]zawsze, przy czym zwłaszcza przy rzeczownikach rodzaju żeńskiego i czasie przeszłym dʲ > d', tʲ > t', lʲ > λ[/td][td]zawsze z wyjątkiem c, dz, l[/td][td]zawsze z wyjątkiem č, š, ž, c, dz, d, t, przy czym lʲ > λ
[/td][/tr][/table]
Zmiany ogólnoistanbudzkie:
*ъ między spółgłoskami w nieodmiennych częściach mowy, w D. lm. rzeczowników i tam, gdzie byłaby trudna wymowa w wygłosie (poza końcówkami deklinacyjnymi rzeczownika i przymiotnika) > [ʊˑ]
*ъ między spółgłoskami, jeśli jer znajduje się w rdzeniu > e [ɛ]
*ъr, *ъl przed spółgłoską > [or], [ol], pod intonacją akutową [ar], [al]
*ь przed j, w D. lm. rzeczowników i tam, gdzie byłaby trudna wymowa w wygłosie > e [ɪˑ]
*ь między spółgłoskami, jeśli jer znajduje się w rdzeniu (wypadek przed i omówiony wcześniej) > e [ɛ]
*ьr, *ьl przed spółgłoską > e/i [ɪˑ]~[ə]; i piszemy po č, š, ž (jednak dialekt zachodni często daje i w każdym miejscu)
*or, *ol, *er, *el przed spółgłoską > ro, lo, pod intonacją akutową ra, la; re, le
*ky, *gy > ki, gi
*ę > ie [jɛ]
*šč, *ždž > št, žd
(czasownikowe) *-(č/š/ž)ati > -(č/š/ž)eti
*n(j)(ь), *rj(ь), *s (z II palatalizacji) > n, r, š (uwaga, w końcówkach i przedrostkach zaszło wsteczne š > s w wyniku częstości użycia)
*tl, *dl, *kv, *gv, *dz bez zmian
*v(ъ) przed dwiema spółgłoskami zanika, jednak pozostaje w pisowni, jeśli nie jest przedrostkiem
*l między spółgłoską wargową a *j (*l epentetyczne) zanika
ubezdźwięcznienie w wygłosie i przed spółgłoskami bezdźwięcznymi, to samo dotyczy f i v po bezdźwięcznej