Język lutracki

[Caraig]

Informacje ogólne

Język lutracki (āvehī lutrası /ˈaːveˌhiː ˈlutraˌsə/) jest językiem ergatywno-absolutywnym oraz aglutynacyjnym, charakteryzującym się inkorporacją zaimków. Tworzony jest na potrzeby conworldu, w którym posługują się nim mieszkańcy archipelagu Wysp Lutrackich. Powstaje z przerwami od ok. listopada 2016 roku, choć pierwsze idee narodziły się jeszcze w 2015.

Fonologia

Samogłoski

krótkie:
/i e a ɨ u o/ <i e a ı u o>

długie:
/iː eː aː uː oː/ <ī ē ā ū ō>

Uwaga:
W procesie rozwoju języka /ɨː/ zlało się w wymowie z /iː/. Dialektalnie zresztą samo /ɨ/ może być bardziej wysunięte do przodu lub być realizowane jako [ɪ̝].

Spółgłoski

Nosowe:
/m m̩ n n̩/ <m n>

Zwarte:
/p b t d k g q ɢ/ <p b t d k g q q>

Afrykaty:
/t͡s t͡ʃ/ <c ĉ>

Szczelinowe:
/f v s z ʃ χ h/ <f v s z ŝ ħ h>

Inne:
/l r w j/ <l r w y>

Akcent

Akcent w języku lutrackim jest proparoksytoniczny.

Sylaba

(C)(C)V(C)(C)(C)

Alofonia

Po /q ɢ χ/:

• /i ɨ/ > [ɯ]
• /a/ > [ɑ]
• /e/ > [ɤ]

Przed /e/ oraz /i/:

• /t͡s t͡ʃ/ > [t͡ɕ]

Grupy spółgłoskowe:

• /st/ > [ʃt~ʃː~ʃ](interwokalicznie)
• /zd/ > [ʒd~ʒː~ʒ] (interwokalicznie)
• /kʃ/ > [xʃ] lub [χʃ̠]
• /vs/ > [ws]

Mała redukcja samogłosek:

Samogłoski krótkie znajdujące się pod akcentem pobocznym ulegają tzw. małej redukcji.

• /a/ > [ɐ̞]
• /e/ > [ɛ]
• /i/ > [ɪ]
• /ɨ/ > [ə]
• /u/ > [ʊ]
• /o/ > [ɔ]

Fonotaktyki

• wyraz mający w nagłosie krótką samogłoskę wymawiany jest ze zwarciem krtaniowym, np. avesta /ˈʔaveˌstɐ̞/ „pomagać”.
• Możliwe grupy spółgłoskowe w nagłosie:
  <dr br tr pr sr ŝr kr gr mr sn hs kŝ>
• Możliwe grupy spółgłoskowe w wygłosie:
  <st zd rn rm mn nm hs vst vzd hn hm sm sn tn tm sp zb>
• Niedozwolone są grupy <dźwięczna + bezdźwięczna> (dotyczy zwartych i frykatywów), w przypadku gdy dochodzi do takiego złączenia, morfem „niższej” wartości (zazwyczaj sufiks) asymiluje tę głoskę.
• Możliwe geminaty (niedozwolone w nagłosie i wygłosie):
  <rr tt pp ss dd ff kk zz cc bb nn mm>
  
• Dozwolony rozziew

Gramatyka

Rzeczownik

Rzeczowniki odmieniają się przez 7 przypadków i 2 liczby, ale nie ma rozróżnienia na płeć gramatyczną, przy czym dodatkowo występują dwa typy deklinacji zależne od tematu. Ponadto rzeczownik może nieść dodatkową informację gramatyczną, bowiem może inkorporować przyimki oraz spójniki.

Przypadki

Absolutyw
Przypadek pacjensa w zdaniu przechodnim oraz podmiotu zdania nieprzechodniego. W liczbie pojedynczej nieoznaczony.

Ergatyw
Przypadek agensa.

Przypadek zależny
Najczęściej przypadek dopełnienia dalszego, używany z większością przyimków.

Pozesyw
Używany do wyrażania trwałego posiadania danego przedmiotu, osoby, itp.

Narzędnik
Używany do wyrażania użycia jakiegoś przedmiotu w charakterze narzędzia.

Ablatyw
Jeden z przypadków dopełnienia dalszego, używany z przyimkami określającymi ruch w kierunku przeciwnym do desygnatu, a także w celu wyrażenia posiadania nietrwałego.

Allatyw
Kolejny przypadek dopełnienia dalszego, używany głównie z przyimkami określającymi ruch w stronę desygnatu.

I deklinacja

Pierwsza deklinacja obejmuje rzeczowniki zakończone spółgłoską, np.:
iħōt – karta
neŝin – człowiek
reves – brzeg
ŝemezom – pomarańcza
wulan – pies

II deklinacja

Druga deklinacja obejmuje rzeczowniki zakończone samogłoską, np.:
āvehī – język
bīgu – kot
hātma – brat
hāyva – owca
mirevi – kobieta

Dodatkowo rzeczowniki mogą inkorporować przyimki i spójniki poprzez dołączenie ich jako sufiksu, np.:

reves + -(n)īme > revesınīme {brzeg^OBL-w} – na brzegu
hātma + -(n)eŝ > hātmahıneŝ {brat^OBL-z} – z bratem
wulan bīgusu – pies i kot
bīgu wulansu – kot i pies

Oczywiście możliwa jest także konstrukcja typu bīgu su wulan.

Zaimek

Zaimek osobowy

Zaimek osobowy może występować pod dwiema postaciami – formą właściwą oraz formą inkorporowaną, która łączy się z czasownikiem w formie sufiksu.
Zaimki występują w 2 liczbach oraz trzech osobach, a także w obwiatywie. Poniższe tabele prezentują ich odmianę:

Mimo że lutracki jest językiem bardzo regularnym, jak widać zaimki nie odmieniają się według konkretnego paradygmatu, ponieważ w czasie rozwoju języka częstość ich użycia spowodowała skrócenie form wcześniej odmieniających się według paradygmatu rzeczownika. Z kolei część zaimków względnych utraciła deklinację w ogóle, albo kontynuuje odmianę przymiotnikową.

Dodatkowo warto wspomnieć o formie pozesywu oraz ablatywu. Używane są one samodzielnie, pełniąc funkcję zaimków dzierżawczych, a ponadto odmieniają tak samo jak przymiotniki.

Posiadanie może zostać wyrażone na dwa sposoby (wspomniane wcześniej w części poświęconej rzeczownikom):

1. Za pomocą pozesywu lub zaimka dzierżawczego utworzonego od formy pozesywnej.
W ten sposób opisuje się rzeczy, które są naszą nieodłączną częścią lub których nie można rozdzielić (w lutrackim do tej kategorii zaliczają się części ciała, nawet mimo tego, że można na przykład odciąć sobie rękę). Konstrukcja ta może służyć także do emfazy, kiedy chcemy podkreślić swoją więź emocjonalną z kimś lub czymś.

bīgu zūda – mój kot
anı vehte – nasza mama
prana seda – jego/jej głowa
ŝraya Ulene – ręka Ulena

2. Za pomocą ablatywu lub zaimka dzierżawczego utworzonego od formy ablatywnej.
Tym sposobem można opisać rzeczy należące do kogoś, ale takie, które można utracić, zgubić, itp. Konstrukcja ta również może służyć emfazie, np. w celu wyrażenia tęsknoty albo niechęci do czegoś.

bīgu zūwa – mój kot
wulan Āmras – pies Āmry
Saranı zūwa ēzine... – Moja kochana babciu...


Na razie to tyle (a przynajmniej na dzisiaj). Wkrótce będę wrzucał więcej, oczywiście o przymiotniku, no bo trzeba zawsze napisać o przymiotniku xD
No i o czasowniku tyż, ale to już jutro albo i pojutrze.

[Caraig]

Przymiotnik

Przymiotniki w języku lutrackim odmieniają się przez przypadki i liczby, a także podlegają stopniowaniu w czterech stopniach (równym, wyższym, najwyższym i ekwatywnym). Przymiotniki w stopniu równym zawsze posiadają sufiks, który pozostaje przy odmianie oraz stopniowaniu.
Podstawowe końcówki to:
-ne
-sı
-te
-li
-ri
-ve

Istnieje też więcej końcówek służących do tworzenia przymiotników odrzeczownikowych (choć i te powyższe są tam produktywne). Ale o tym więcej będzie przy słowotwórstwie.

Przykładowe przymiotniki:
fīnne – słodki
hetsı – zły
tūssı – mały
vurne – silny
ħīqri – straszny
heĉve – szorstki
ēlne – dobry
kastete – kłujący
derve – twardy
sulte – mokry

Deklinacja i stopniowanie

Przysłówek

Przysłówki są nieodmienne i podlegają jedynie stopniowaniu, przy czym bardzo łatwo urabia się je od przymiotników, zamieniając końcówkę przymiotnika na -ya, np.

hetsı > hetya – źle
ħīqri > ħīqya – strasznie

Przy czym w przypadku tworzenia przysłówków mają one tendencję do odchodzenia od aglutynacji i dochodzi do zmian w rdzeniu, np.:

kastete > kaŝya – kłująco
heĉve > hezya – szorstko
tevste > tevŝa* – szybko

*tevsya > tevŝa

Stopniowanie
[table=1]
[tr]
[td]stopień równy[/td]
[td]stopień wyższy[/td]
[td]stopień najwyższy[/td]
[td]stopień ekwatywny[/td]
[/tr]
[tr]
[td]-ya[/td]
[td]-yan[/td]
[td]-yat[/td]
[td]-yāri[/td]
[/tr]
[/table]

Liczebnik

Liczebniki główne

Liczebniki główne w lutrackim są nieodmienne. Lutraci używają systemu dwudziestkowego.

Liczebniki od 1 do 10 są oddzielnymi słowami:

1. ōht
2. tēm
3. ūmen
4. yed
5. kūn
6. henet
7. pēren
8. ŝav
9. suna
10. evat

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się od dwudziestki, tj.:
sēran (20) + -tes(a)- „bez” + [liczba]

11. sērantessuna (20 - 9)
12. sērantesaŝav (20 -
13. sērantespēren
14. sēranteshenet
19. sērantesōht

20. sēran

Liczebniki spomiędzy dziesiątek tworzy się w następujacy sposób:
[cała liczba np. 20] + [liczba od 1 do 9] + -ivā „i”

21. sēran ōhtivā
26. sēran henetivā

Dalej dzieją się różne śmieszne rzeczy:
30 tworzy się według powyższego schematu, z tym że pisane jest łącznie tj.:

30. sēranevativā (20+10)

Liczby od 31 do 39 za pomocą spójnika su:
31. sēranevativā ōhsu/su ōht
34. sēranevativā yedzu/su yed
37. sēranevativā pērensu/su pēren

Dalej według następujących schematów (liczby spomiędzy dziesiątek tworzy się już tak samo jak w przypadku 21-29):

Afiksy:
-tān(e)- „więcej”
-ivā „i”
-tes(a)- „bez”

40. sērantāntēm (20 • 2)
50. sērantānūmentesevat (20 • 3 - 10)
60. sērantānūmen (20 • 3)
70. sērantāneŝavdesevat (20 • 4 - 10)
80. sērantāneŝav (20 • 4)

90. hevedastesevat (100 - 10)

Liczebniki od 100 do tysiąca są również samodzielnymi słowami, przy czym niektóre są nieregularne:

100. hevedas
200. ātadas
300. ūmad
400. yedas
500. kūnas
600. henetas
700. pērenas
800. ŝavas
900. sunaas
1000. evtas

Większość jak widać tworzy się dodając do liczebników 4-10 sufiks -as.

Pomiędzy tysiącami nie ma żadnych spójników, tj.

1300. evtas ūmad

Ale bardziej „rozdrabniając się” używa się spójnika su:
1320. evtas ūmad sēransu
1322. evtas ūmad sēransu tēmivā

2000. sēdas

Dalej sprawa wygląda nieco łatwiej, bo wszystko idzie tysiącami (oprócz dwu tysięcy):

3000. ūmen evtas
10000. evat evtas
20000. sēran evtas
etc...

milion – firem
2 miliony – sērum
6 milionów – henet firem

Tak, wiem, że ten system jest pomieszany i pewnie miejscami niespójny xD

Liczebniki porządkowe

Liczebniki porządkowe tworzy się, dodając do liczebników głównych końcówki przymiotników. Reguły odnośnie ich wyboru wyglądają w uproszczeniu następująco:

• zakończone bezdźwięczną zwartą: -te lub -sı
• zakończone dźwięczną zwartą: -ve
• zakończone nosówką: -ne
• zakończone bezdźwięczną szczelinową: -sı

1. ōht > ōhte
2. tēm > tēmne
16. sērantesayed > sērantesayedve

W przypadku liczebników złożonych sufiks przyłącza się tylko do głównego członu, który wówczas zmienia pozycję na ostatnią we frazie.

46. sērantāntem henetivā > henetivā sērantāntemne
182. hevedas sērantaneŝav tēmivā > sērantaneŝav tēmivā hevedassı

Liczebniki porządkowe odmieniają się według paradygmatu odmiany przymiotników, zatem w przypadku liczebników złożonych deklinuje tylko część z sufiksem.

Ułamki

Ułamki w lutrackim tworzone są w dość prosty sposób poprez połączenie dwu liczb, przy czym druga otrzymuje końcówkę ablatywu (-(i)s).

½ – ōht-tēmis
¼ – ōht-yedis
⅜ – ūmen-ŝavis

1/29 – ōht-sēranis-sunaivā
5/52 – kūn-sērantānūmentesevatis-tēmiva


Jeszcze na koniec wrzucam artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka wraz z glossami.

Neŝinrā qirimya su unya meytōhıniŝa su haramnuī nazdārest. Ādmala omarubzu seoz nīderireq su āyrin seoz hātmarahıneŝ ħucenewireq.

{człowiek^SG.ABS-COLZ swobodnie i jednakowo godność^{SG.OBL-według} prawo^PL.OBL rodzić się^PRS-3SG.ABS
rozum^SG.ABS sumienie^SG.ABS-i 3SG.ERG posiadać^PRS-3PL.ABS i inny^PL.ABS 3SG.ERG braterstwo^{SG.OBL-z OBZ}traktować^PRS-3PL.ABS}

COLZ - sufiks upowszechniający (collectivizer)
OBZ - prefiks powinności

[Caraig]

Czasownik

Czasownik w języku lutrackim pełni istotną rolę, bowiem jest nośnikiem większości informacji gramatycznej w zdaniu. Oprócz zaimków inkorporuje także partykuły.
Odmienia się przez:

– 3 czasy

• teraźniejszy
• przyszły
• przeszły

– 2 aspekty

• nieokreślony
• progresywny

– 4 tryby

• oznajmujący
• rozkazujący
• przypuszczający
• łączący

– 3 strony

• ergatywna czynna
• przeciwbierna
• zwrotna

Jak już wcześniej wspomniano, czasownik ma zdolność inkorporowania zaimków, a oprócz tego może przyłączać także partykuły (w tym wypadku występują w formie prefiksów). Inkorporowany zaimek przekazuje też rzecz jasna informację na temat uzgodnienia, co jest istotne w przypadku splitu.

W lutrackim nie występują bezokoliczniki sensu stricto; formą słownikową czasownika jest jego rdzeń, do którego luźno „doklejane” są afiksy. Kolejność afiksów jest ściśle określona. Najważniejszą częścią jest oczywiście rdzeń, jako prefiksy występują markery aspektu oraz partykuły, kolejność sufiksów jest następująca: czas, tryb i strona; forma inkorporowana zaimka; inne.

Czas teraźniejszy

Czas teraźniejszy opisuje czynności mające miejsce w teraźniejszości, a także uniwersalne prawdy, itp., ale w połączeniu z odpowiednimi przysłówkami (np. rayā „wczoraj” czy irvaŝ „jutro”) można za jego pomocą opisać czynności dziejące się w bliskiej przeszłości albo przyszłości.

Sufiksem czasu teraźniejszego jest -r
Tworzony jest poprzez dodanie sufiksu, a następnie formy zaimka. W zdaniu zaimek właściwy (w poniższych przykładach w nawiasie) w mowie często jest pomijany. W sytuacjach oficjalnych taki zabieg jest uważany za niedbałość i niechlujne używanie języka. Nie pomija się go także w tekstach literackich, a w szczególności religijnych.

(Veze) rayā kŝanatıravsu. – Wczoraj łowiliśmy ryby.
(Bara) awāmınīme ēwuraba. – Jesteście w domu.
(Zūz) nazyārinag irvaŝ istēneruz. – Jutro idę do miasta.
Kelon (zūz) vumerest. – Jem jabłko.
Bīgu Alaz āmirest. – Ala ma kota.

Czas przyszły

Za jego pomocą opisujemy zdarzenia mające się wydarzyć w przyszłości, a także zamiary, itp. W czasie przyszłym zazwyczaj nie dochodzi do splitów, uzgodnienie jest ergatywne; Lutraci sądzą, że tylko siłom wyższym dane jest w nią ingerować (chociażby przewidywanie przyszłości albo wróżbiarstwo są surowo zakazane; offtopem).

Sufiksem czasu przyszłego jest -d

Dıltea (qeiz) delledaq. – Będą śpiewać pieśni.
Nāva ēanıneŝ menradest. – Nāva z tobą porozmawia.
Ivla kelon (zūz) vumedest. – Zjem to jabłko.
Bavat tulaīr (zūz) deavradest. – Kiedyś zbuduję dom.

Czas przeszły

Opisuje czynności dziejące się w przeszłości.

Sufiksem czasu przeszłego jest -s

Sarūmul zūda mīnuzya ħeŝresest. – Mój dziadek umarł dawno temu.
Mikai Narnasu tulaīr vazdarima ēwuseq. – Mikai i Narna byli niegdyś żeglarzami.
Pezarim zūwa vumesēnu! – Zjadłeś mój obiad!
Ŝahran mīhisya mīvnasest. – Cesarz żył bardzo długo.

Aspekt

Aspekt nieokreślony

Aspekt nieokreślony lub neutralny jest domyślny dla czasowników i przy tym nie oznaczany żadnym afiksem.

Aspekt progresywny

Wyraża czynności lub stany przedłużające się w czasie, a także przyzwyczajenia i czynności regularne. Markerem tego aspektu jest prefiks pa(t)-.

Qet padellereq. – Oni wciąż śpiewają.
(Zūn) tēm hatākea ferası patēwurun. – Jestem chory od dwu tygodni.

Zdanie pojedyncze

Mamy już podstawową wiedzę o czasowniku, zatem przejdźmy do budowy zdań pojedynczych. Podstawowym szykiem zdania przechodniego jest PAV (pacjens–agens–orzeczenie). W pytaniach szyk zmienia się na PVA (AVP w przypadku splitu).

Bīgu wulanaze vumesest. – Psy zjadły kota.
{kot^SG.ABS pies^PL.ERG jeść^PST-3SG.ABS}

Jak widać czasownik uzgadnia się liczbą i osobą z pacjensem. Podobnie jest z w zdaniach nieprzechodnich. Występuje w nich szyk S(O)V (podmiot zdania nieprzechodniego–(dopełnienie dalsze)–orzeczenie).

Neŝinearā awāminag istēnedeq. – Wszyscy ludzie pójdą do domu.
{człowiek^PL.ABS-COLZ dom^SG.ALL-do iść^FUT-3PL.ABS}

Przeczenie

Przeczenia tworzy się, dodając do czasownika partykułę ōs-.

Vel seoz ōsattasest. – Ona tego nie zrobiła.

Split

Jak już wcześniej wspomniano i jak co bardziej spostrzegawczy mogli zauważyć w przykładach, w lutrackim w niektórych przypadkach dochodzi do splitu, tj. do zmiany z uzgodnienia ergatywnego na akuzatywne. W większości zdań nieprzechodnich ergatywnej strony czynnej uzgodnienie będzie ergatywne; split przebiega głównie w przypadku zaimków, tzn. dla zaimków pierwszej osoby l. poj. i mnogiej oraz czasami dla drugiej osoby uzgodnienie może być akuzatywne – będzie on przebiegał dla czasowników dynamicznych. Ogólna zasada jest taka, że im wyższa jest wolicjonalność albo sytuacja jest bliska mówiącemu, wówczas następuję zmiana uzgodnienia. A zatem w dużej mierze zależy to od mówiącego, granica jest dość płynna.
W przypadku splitu zmienia się też szyk zdania z PAV na APV.

(Zūn) rayā yed sāhtea nuurisun. – Spałem wczoraj cztery godziny.
{(1SG.ABS) wczoraj cztery godzina^PL.ABS spać^PST-1SG.ABS}

(Zūz) bafimrā malikuīneŝ pataŝiraruz. – Codziennie biegam z przyjaciółmi.
{(1SG.ERG) dzień^COLZ przyjaciel^{PL.OBL-z PROG}biegać^PRS-1SG.ERG}

W pierwszym zdaniu występuje czasownik stanu „spać”, (nuuri /ˈnuʔuˌrɪ/) zatem uzgodnienie jest ergatywne. W drugim z kolei mamy czasownik dynamiczny „biegać”, (taŝira /ˈtaʃiˌrɐ̞/) więc uzgodnienie jest akuzatywne.

Uwaga:
Split nie występuje w czasie przyszłym, z wyjątkiem konstrukcji wyrażających bliską przyszłość za pomocą czasu teraźniejszego. Nie pojawia się także w trybach typu irrealis.

Tryb

Tryb oznajmujący

Myślę, że wystarczająco wyjaśniony przykładami wyżej.

Tryb rozkazujący

Beqan zūni ŝarukīn. – Podaj mi książkę.
Istēnekest. – Puść go. (= niech idzie)
Tuav velag attak. – Zróbmy coś z tym.

Tryb przypuszczający

Sufiksem trybu przypuszczającego jest -qıs

(Zūn) tīfalum awaraqısun. – Zostałbym żołnierzem.
Ūmul zūwa ŝahranum ōshāriqısest ēwusanā. – Mój ojciec nie chciałby być cesarzem.

Tryb łączący

Używany głównie w zdaniach podrzędnych oraz warunkowych.

Sufiksy:
[table=1]
[tr]
[td]czas teraźniejszy[/td]
[td]czas przyszły[/td]
[td]czas przeszły[/td]
[/tr]
[tr]
[td]-zīn[/td]
[td]-zean[/td]
[td]-zen[/td]
[/tr]
[/table]

Zūn prinārun, et ūrav prināzīnun. – Wiem, że nic nie wiem.
Mikai hārirest, saru sehınag ivraŝ istēnezīnēn. – Mikai chce, żebyś jutro do niego przyszedł.

Modalność

Konstrukcje modalne są tworzone za pomocą różnych proklityk modyfikujących znaczenie czasownika.

Proklityki:
[table=1]
[tr]
[td]proklityka[/td]
[td]funkcja[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ħu(s)-[/td]
[td]powinność[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ŝe(v)-[/td]
[td]nadzieja[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ko(r)-[/td]
[td]chęć[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ĉı(n)-[/td]
[td]możliwość[/td]
[/tr]
[tr]
[td]fe(t)-[/td]
[td]śmiałość[/td]
[/tr]
[tr]
[td]tū(r)-[/td]
[td]przymus[/td]
[/tr]
[tr]
[td]zā(s)-[/td]
[td]inferencjalność[/td]
[/tr]
[tr]
[td]yī(d)-[/td]
[td]przyzwolenie[/td]
[/tr]
[/table]

Ēan sehı ħusavestasēn. – Powinieneś był mu pomóc.
Veta ŝeĉaytarāravs. – Obyśmy zdążyli.
Tuav seoz ēani nab koruvelirest. – Ona chce ci tylko coś powiedzieć.
Ēan zūninag ĉıkelderēn, lāir dibizīnēn. – Możesz do mnie przyjść, kiedy zechcesz.
Zūz fehavnaperuz, et kŝana piħari ēaz qiwātozenest. – Śmiem twierdzić, że się mylisz.
Seo baz tūŝreteīvurest! – Musicie go odnaleźć!
Maŝa Tuurisu zāħeŝreseq. – Podobno Maŝa i Tuuri nie żyją.
Ihav yīdattarun! – Wszystko mi wolno!

Wiem, że klityka inferencjalna nie bardzo pokrywa się z modalnością, ale to jedna z częstszych konstrukcji, (która zastąpiła tryb nieświadka) więc dałem ją do jednej tabeli.

Strona

Ergatywna strona czynna

Więcej chyba nie trzeba tłumaczyć. W zdaniach nieprzechodnich dla pierwszej i drugiej osoby może dochodzić do splitu wedle wolicjonalności, częściowo zależny jest od aktywności czasownika.

Strona przeciwbierna

Służy głównie „promocji” agensa do roli podmiotu w zdaniach przechodnich, głównie aby podkreślić jego rolę.

Sufiksem strony przeciwbiernej jest -īb

Irrad Lutrataze tibrasest. – Lutraci zwyciężyli w wojnie.
{wojna^SG.ABS Lutrata^PL.ERG wygrać^PST-3SG.ABS}

Lutratea irradı tibrasībeq. – Lutraci zwyciężyli w wojnie.
{Lutrata^PL.ABS wojna^SG.OBL wygrać^{PST-AP-3PL.ABS}}

Agens zmienia przypadek z ergatywu na absolutyw i przechodzi na pierwszą pozycję w zdaniu, z kolei pacjens zmienia przypadek na odpowiedni przypadek zależny, (według rekcji) w tym przykładzie obliquus.

W zdaniach nieprzechodnich, w przypadku czasownika z pominiętym dopełnieniem, użycie strony przeciwbiernej nadaje podmiotowi charakter agentywny:

Puru vumerest. – Wilk jest jedzony.
{wilk^SG.ABS jeść^PRS-3SG.ABS}

Puru vumerībest. – Wilk je.
{wilk^SG.ABS jeść^{PRS-AP-3SG.ABS}}

Użycie strony przeciwbiernej jest wymuszone, kiedy w zdaniach złożonych chcemy pominąć podmiot w drugim z nich.

Ūmul keldesest su annam ūmulaz dēysesest. – Ojciec przyszedł i zobaczył matkę.
{ojciec^SG.ABS przyjść^PST-3SG.ABS i matka^SG.ABS ojciec^SG.ERG widzieć^PST-3SG.ABS}

Pierwsze zdanie jest zdaniem nieprzechodnim z podmiotem ūmul, drugie natomiast jest przechodnie, więc wymaga, aby podmiotem było słowo annam, jednak wykonawcą czynności jest wciąż ūmul, zatem możliwe jest użycie strony antybiernej w zdaniu drugim aby w obydwu podmiot był ten sam:

Ūmul keldesest su annamı dēysesībest. – Ojciec przyszedł i zobaczył matkę.
{ojciec^SG.ABS przyjść^PST-3SG.ABS i matka^SG.OBL widzieć^{PST-AP-3SG.ABS}}

Strona zwrotna

W stronie zwrotnej podmiot występuje w allatywie, zatem inkorporowany zaimek również jest w allatywie.

Sufiksem jest -il

Bīgulin bīguz nihbareq. – Kotka myje swoje młode.
{kot^DIM-PL.ABS kot^SG.ERG myć^PRS-3PL.ABS}

Bīguye nihbarileiq. – Koty się myją.
{kot^PL.ALL myć^{PRS-REFL-3PL.ALL}}

Zmiana rekcji

W języku lutrackim można również „manipulować” rekcją i w ten sposób nadawać czasownikom nowe znaczenia, często zastępujące użycie przyimków. Niektóre tego typu konstrukcje mają charakter idiomatyczny.

Przykłady:

dēyse – widzieć (+ ABS, w stronie przeciwbiernej + OBL)

Durutō zūz dēyserest. – Widzę ciemność.
{ciemność^SG.ABS 1SG.ERG widzieć^PRS-3SG.ABS}

dēyse + ALL – patrzeć na coś

Dēyserēn, tum ēani seoz dēysezenēi? – Widziałaś, jak na ciebie patrzy?
{widzieć^PRS-2SG.ABS jak 2SG.ALL 3SG.ERG widzieć^{PST.SJV-2SG.ALL}}

dēyse + ABL – nie móc znieść

Qese (zūz) dēysereqso! – Nie znoszę ich!
{3PL.ABL (1SG.ERG) widzieć^PRS-3PL.ABL}

atta – robić (+ ABS, w AP + OBL)

Tuav edehli (zūz) attarest. – Robię coś ważnego.
{coś^ABS ważny^SG.ABS (1SG.ERG) robić^PRS-3SG.ABS}

atta + INSTR – używać

Niblenum haŝvarmai ŝahranaz attaresm. – Cesarz jest świetnym mówcą. (dosł. Cesarz używa języka jak miecza.)
{język^SG.INSTR miecz^SG.ABS-COMP cesarz^SG.ERG robić^{PRS-3SG.INSTR}}

Warto zwrócić uwagę, że mimo iż chociażby w języku polskim część z tych konstrukcji byłaby nieprzechodnia, to w lutrackim nie ma tego problemu, ponieważ czasowniki, mimo zmiany rekcji, zachowują tranzytywność.

Opcjonalne oznaczanie przypadków

W niektórych sytuacjach możliwe jest opuszczenie oznaczenia przypadku na agensie, jeśli znaczenia można domyślić się z kontekstu. Jest to głównie cecha języka mówionego.

– Av attarest qet? – Co oni robią?
– Vumetō qet attarest. – Robią jedzenie
{jedzenie^SG.ABS 3PL.ABS robić^PRS-3SG.ABS}

vs spodziewane Vumetō qetaze attarest. {jedzenie^SG.ABS 3PL.ERG robić^PRS-3SG.ABS}

Imiesłów

Imiesłów przymiotnikowy

Imiesłów przymiotnikowy odmienia się przez wszystkie przypadki według paradygmatu odmiany przymiotników. Są trzy rodzaje imiesłowów przymiotnikowych.

Imiesłów przymiotnikowy pacjentywny

W znaczeniu zbliżony do imiesłowu biernego.

[table=1]
[tr]
[td]czas teraźniejszy[/td]
[td]czas przyszły[/td]
[td]czas przeszły[/td]
[/tr]
[tr]
[td]-ŝe[/td]
[td]-ŝır[/td]
[td]-ŝemi[/td]
[/tr]
[/table]

Imiesłów przymiotnikowy agentywny/przeciwbierny

W znaczeniu zbliżony do naszego imiesłowu czynnego.

[table=1]
[tr]
[td]czas teraźniejszy[/td]
[td]czas przyszły[/td]
[td]czas przeszły[/td]
[/tr]
[tr]
[td]-zu[/td]
[td]-zae[/td]
[td]-zar[/td]
[/tr]
[/table]

Imiesłów przymiotnikowy zwrotny
[table=1]
[tr]
[td]czas teraźniejszy[/td]
[td]czas przyszły[/td]
[td]czas przeszły[/td]
[/tr]
[tr]
[td]-ral[/td]
[td]-tal[/td]
[td]-sal[/td]
[/tr]
[/table]

Imiesłów przysłówkowy
[table=1]
[tr]
[td]współczesny[/td]
[td]-qat[/td]
[/tr]
[tr]
[td]uprzedni[/td]
[td]-hti[/td]
[/tr]
[tr]
[td]celu[/td]
[td]-sanā[/td]
[/tr]
[/table]

[Caraig]

Cyrylica dla języka lutrackiego

Stwierdziłem, że zrobię mały eksperyment. Może ktoś dostanie raka, ale nie ponoszę odpowiedzialności! Oparta na cyrylicy ukraińskiej z kilkoma dodatkowymi znakami.

Samogłoski:
krótkie:
/i e a ɨ u o/ <і е а и у о>

długie:
/iː eː aː uː oː/ <іі ее аа уу оо>

Spółgłoski:
Nosowe:
/m m̩ n n̩/ <м н>

Zwarte:
/p b t d k g q (ɢ)/ <п б т д к г қ>

Afrykaty:
/t͡s t͡ʃ/ <ц ч>

Szczelinowe:
/f v s z ʃ χ h/ <ф в с з ш ҳ х>

Inne:
/l r w j/ <л р ѵ й>

Dodatkowo istnieją znaki:
є я ї ё ю

dla kombinacji w łacince odpowiednio:
ye ya yi yo yu

Oraz oczywiście podwójne dla tychże kombinacji długą samogłoską. Chociaż zastanawiam się czy nie dać jakichś diakrytyków miasto tych podwójnych samogłosek.

Tekst:

łacinka:
Hāyva cetalayeasu
Cetalayea nilmunapriz hāyvaz īnihvihınur dēyseseq; ōhte cetalay pehlira imnası virŝesībest, tēmsı bidvera tēazraqihı zētulavisībest ov ūmenne neŝinı tevŝa kihŝasībest. Hāyva cetalayīye eĉetisest: „Vel aglame neyiz, laīr zūn dēyserun, av neŝin mūribarest, cetalayea īb attasanā.”
Cetalayea gatrāiseq: „Hāyva disrāivukīn, vel aglame neyiz, laīr veta dēysereq, tum ēada nilmu neŝinaz, dōrnaz, sedai halbakinere koitorest. Ov nilmunapri hāyva ēwurest.” Vel disrāhti, hāyva dīhtavunum taŝirasest.

cyrylica:
Хаайва цеталаєасу
Цеталаєа нілмунапріз хаайваз іініхвіхинур деейсесеқ; оохте цеталай пехлира імнаси віршесіібест, теемси бідвера тееазрақіхи зеетулавісіібест ов ууменне нешіни тевша кіхшасіібест. Хаайва цеталаїїє ечетісест: „Вел агламе неїз, лаіір зуун деейсерун, ав нешін муурібарест, цеталаєа ііб аттасанаа.” Цеталаєа гатрааісеқ: „Хаайва дісрааівукіін, вел агламе неїз, лаіір вета деейсереқ, тум ееада нілму нешіназ, доорназ, седаі халбакінере коіторест. Ов нілмунапрі хаайва ееѵурест.” Вел дісраахті, хаайва дііхтавунум ташірарест.

[Kazimierz]

Nie jest wcale źle! Mnie się podoba. Tylko trochę dziwi <х> dla /h/ i <ҳ> dla /x/. Bardziej by pasowało odpowiednio <һ> i <х>.

[Caraig]

No niby mogłoby być to <h>, ale niezbyt lubię w cyrylicy litery żywcem wzięte z alfabetu łacińskiego.

[Henryk Pruthenia]

A ja zrobiłbym to tak, ale to też tylko ekperymenciczeczko:
Samogłoski:
krótkie:
/i e a ɨ u o/ <и е а ы у о>

długie:
/iː eː aː uː oː/ <ии ее аа уу оо>

Spółgłoski:
Nosowe:
/m m̩ n n̩/ <м н>

Zwarte:
/p b t d k g q (ɢ)/ <п б т д к г ӄ>

Afrykaty:
/t͡s t͡ʃ/ <ц ч>

Szczelinowe:
/f v s z ʃ χ h/ <ф в с з ш х һ>

Inne:
/l r w j/ <л р ў ј>

ТЕКСТ:
Һаајва цеталајеасу
Цеталајеа нилмунаприз һаајваз ииниһвиһынур деејсесеӄ; ооһте цеталај пеһлыра имнасы виршесиибест, теемсы бидвера тееазраӄиһы зеетулависиибест ов ууменне нешины тевша киһшасиибест. Һаајва цеталајиије ечетисест: „Вел агламе нејиз, лаиир зуун деејсерун, ав нешин муурибарест, цеталајеа ииб аттасанаа.” Цеталајеа гатрааисеӄ: „Һаајва дисрааивукиин, вел агламе нејиз, лаиир вета деејсереӄ, тум ееада нилму нешиназ, доорназ, седаи һалбакинере коиторест. Ов нилмунапри һаајва ееўурест.” Вел дисрааһти, һаајва дииһтавунум таширарест.

[Caraig]

<ў> jakoś mi tu nie pasuje.
Może lepiej zamiast transkrypcji pomyślę nad conscriptem xD

[Caraig]

Zapraszam do artykułu o lutrackim na wiki. Strona jest jeszcze w budowie, ale będzie stale rozwijana. No i jest też słowarz.

[커래얟쓰]

Do poprzednich postów się nie odnoszę bo to dość stary wątek. Tylko do artykułu z wiki
+ Ładna ortografia, co rzadko się zdarza pośród conlangów. Makron, przekreślenie, cyrkumfleks- w to mi graj
+ Za ergatywność
+ Za szyk zdania pasujący do niej
+ Za ciekawie ujęty aspekt. Miło widzieć coś co nie jest "dokonanym i niedokonanym"
+ Za alofonię (zawsze dla mnie jest ona jakimś wyznacznikiem dopracowania tworu) w tym za uciekające samogłoski po uwularnych, zgrabnie się to prezentuje
+ Za solidny opis
- Za brak opisu akcentu pobocznego choć wspomnianego przy fonetyce
- Za zapis /ts/ jako c. Zawsze mnie to odstręczało  :-P

Także podsumowując- solidna robota i pozycja warta uwagi pośród conlangów apriori 

[Caraig]

Ha, dzięki za opinię!

- Za brak opisu akcentu pobocznego choć wspomnianego przy fonetyce

Faktycznie, nic o nim nie napisałem. Postaram się to naprawić.

- Za zapis /ts/ jako c. Zawsze mnie to odstręczało  :-P

Nie chciałem używać do tego dwuznaków, no a "z" już jest zaklepane. No chyba że masz jakieś inne propozycje.

[커래얟쓰]

Jak nie chcesz dwuznaków to innego wyjścia akurat nie ma. Ja lubię akurat tu dwuznak TS a dla dźwięcznego odpowiednika Z  :-)
Jeszcze fajny jest dwuznak TR ale to bardziej dla /c/. Tak na modłę wietnamską

[Kazimierz]

C to nie to samo co ts. Jeżeli to jest osobny fonem, to najlepiej zapisywać go jedną literą, a najlepszym wyjściem jest według mnie "c".

[Caraig]

W lutrackim rzadko, ale jednak pojawia się grupa [ts], więc to odpada (poza tem kojarzy mi się z tymi upośledzonymi transkrypcjami ukraińskiego typu Vorobets). No i mnie się ⟨c⟩ zwyczajnie podoba, ba przed /e, i/ oznacza dźwięk [t͡ɕ~c].

[Kazimierz]

O, w siłpońskim (blizki krewniak, lub też djalekt kotsowiskiego) też jest [t͡ɕ] zapisywane ⟨c⟩, co odpowiada etymologicznie ogólnokotsowiskiemu /t͡s/. W kotsowiskim /t͡s/ ⟨c⟩ kontrastuje z [ts] ⟨ts⟩, ale w części dialektów różnica w wymowie jest większa niż afrykata/brak afrykaty, bo /t͡s/ było historycznie miękkie, a /ts/ nie.