Samouczek języka baryjskiego

[Henryk Pruthenia]

Samouczek języka baryjskiego

Język baryjski, także język Białogardu, jest językiem powstałym na bazie języka prasłowiańskiego, jednym z licznych języków Adnaty. W dawnych czasach był językiem używanym na terenie Królestwa Białogardu, póki to nie zostało zniszczone przez Związek Prometejski. Współcześnie jest językiem licznej diaspory białogardziej, a także językiem licznych dzieł literatury.

Język baryjski nie jest standardowym przedstawicielem słowiańskiej grupy językowej. Został poddany dużym zmianom fonetycznym, a także występują w nim mutacje spółgłosek nagłosowych. Cechuje się daleko posuniętym uproszczeniem deklinacji, a także, częściowo, koniugacji. Mutacje spółgłoskowe, to nie jedyne ciekawsze zjawisko, jakie występuje w języku baryjskim. Częste są też zmiany jakościowe i ilościowe samogłosek, dyftongizacje, monoftongizacje. Akcent jest ruchomy i oparty na systemie korzeniami sięgającym jeszcze doby prasłowiańskiej, lecz w wielu aspektach od niego odbiega.

Spis Lekcji:

• Lekcja I: Zapis i wymowa; Zaimki osobowe, Czasownik bode /boːd/ ,,być" w czasie teraźniejszym, Mutacje, Rzeczownik, Rodzajnik Nieokreślony

[Henryk Pruthenia]

Lekcja I

Noge I

Zapis i wymowa
Język baryjski zapisywany jest za pomocą alfabetu łacińskiego rozszerzonego o parę dodatkowych znaków diakrytycznych.

• A a – [a], [ɒː]
• Au au – [aʊ]
• Â â – [ɒː]
• B b – [b ]
• C c – [k]
• Ch ch –
• D d – [d]
• Ds ds – [dz͡]
• E e – [ɛ], [eː], ∅
• Ei ei – [ɛɪ]
• Ê ê – [eː]
• ë – [ɛ]
• F f – [f]
• G g – [g]
• Gg gg – [ɣ]
• Gw gw – [gʷ]
• H h – [h]
• I i – [ɪ], [iː], [j]
• Î î – [iː]
• L l – [l]
• M m – [m], [m̥]
• N n – [n]. [n̥]
• O o – [ɔ], [oː]
• Oi oi – [ɔɪ]
• Ô ô – [oː]
• P p – [p]
• Q q – [kʷ]
• R r – [r]
• S s – [s ], [z]
• T t – [t]
• Ts ts – [ts͡]
• U u – [ʊ], [uː]
• Û û – [uː]
• V v – [v]
• W w – [w]
• Y y – [ə], [ɨː]
• Ŷ ŷ – [ɨː]
• Ỳ ỳ – [ɨ]

Skrótem: długość samogłoski zaznacza się cyrkumfleksem, dłuższe samogłoski są bardziej otwarte niż krótkie. Samogłoska -e w wygłosie nie jest wymawiana, za to wzdłuża samogłoskę w poprzedzanej sylabie. Litera s wymawiana jest jako /z/ pomiędzy samogłoskami a także w nagłosie słowa. Znakiem y oznacza się szwę, która może występować jedynie jako krótka samogłoska, wzdłużona przechodzi w /ɨː/. Dźwięk /ɨ/ zapisywany jest za pomocą ỳ. Literą e przed samogłoską a po spółgłoskach t, d, s, n, ts, ds zaznacza się także palatalizację. Dźwięki /m/ i /n/ w nagłosie słowa wymawiane są bezdźwięcznie.

Akcent nie jest zaznaczany; tu, jeżeli to będzie potrzebne, zaznaczany będzie za pomocą pogrubienia lub podkreślenia. Jako poradę ogólną mogę dodać, że dyftongi są zazwyczaj akcentowane

Ćwiczenie I
Przeczytaj tekst zgodnie z zasadami wymowy baryjskiej:

   Culic yde delige, tulic etse bny
   Siggrese y mys mysyr ni'ggysit, ei eits
   N'eisit, ei nasỳwit
   Ni'seilit, ei tseinit seicusin

   «Колико ити далече, толико ведати меньше.
   Сего ради мужь мудръ не ходитъ, а весть,
   не видитъ, а нарицаетъ,
   не делаетъ, а совершаетъ.»

Zaimki osobowe
Zaimki osobowe występują w dwóch formach: zwykłej i mocnej. Forma zwykła, będąca kontynuacją form prasłowiańskich, używana jest w większości sytuacji; forma mocna używana jest w sytuacjach podniosłych, jako forma Pan, Pani, a także w konstrukcjach trybu rozkazującego i łączącego.

Zaimki osobowe są opuszczane tylko w mowie bardzo potocznej, występują zawsze po czasowniku. Występują wtedy w formie skróconej, o której będzie w następnej lekcji.

Formy zwykłe:


Formy mocne:


Czasownik bode /boːd/ ,,być" w czasie teraźniejszym
Czasownik ,,być" w czasie teraźniejszym odmienia się przez osoby i liczby. Oprócz pełnienia tej samej funkcji, co w języku polskim, formę czasu teraźniejszego używamy w konstrukcjach czasowych.


Czasownik bode zazwyczaj używany jest wraz z zaimkiem osobowym, który następuje po nim. Związane jest to z faktem, że w języku baryjskim panuje szyk zdania VSO. Ze względu na częstość użycia zaimki osobowe są często ściągane. Formy ściągnięte przedstawione są w niniejszej tabelce:


Mutacje
Tak jak zostało to wspomniane na początku, w języku baryjskim występuje zjawisko mutacji. Polega ono na wymianie jakościowej nagłosowej spółgłoski.

Występują dwa rodzaje mutacji:

• miękka, lub też N-mutacja
• spirantyzacja, lub też S-mutacja

Do mutacji dochodzi po określonych przyimkach, rodzajnikach, spójnikach, partykułach, formach czasowych, a także po określonych formach rzeczownika. Szczegóły będą podawane na bieżąco.

Część rzeczowników posiada też nieregularne formy mutacji, lecz o nich kiedy indziej.

*spółgłoski /m/ i /n/ poddane N-mutacji udźwięczniają się w nagłosie.

Rzeczowniki
Baryjski rzeczownik odmienia się przez trzy przypadki i dwie liczby. Występuje też w trzech rodzajach: męskim, żeńskim, nijakim. Cechą charakterystyczną rzeczownika baryjskiego jest to, że w stanie wolnym stanowi zazwyczaj formę określoną. Rzeczownik nieokreślony tworzony jest za pomocą rodzajnika.

Rodzajnik nieokreślony
Rodzajnik nieokreślony występuje w dwóch formach: przed spółgłoską i przed samogłoską. Dodatkowo, wszystkie rodzajniki, za wyjątkiem rodzaju męskiego, wywołują N-mutację. W mowie potocznym rzeczowniki rodzaju męskiego liczby mnogiej nie są poddawane mutacji, co jest niedopuszczalne w stylu wysokim, gdzie N-mutacja jest konieczna dla wszystkich rzeczowników w liczbie mnogiej.

Rodzajniki ponadto są proklitykami, to jest nie są akcentowane i tworzę zestrój akcentowy z opisywanym rzeczownikiem.


Przykłady:

• leif "chleb" m → y leif
• leid "lato, rok" n → i leid
• dei "przodek" m → y dei
• rene "rana, ból" f → ei dene
• toqe "dynia" f → ei doqe
• mede "matka" f → ei mede
• ceme "kamień" m → y ceme
• ein "jagnię" n → in ein

Ćwiczenie II
Dodaj rodzajnik nieokreślony do rzeczownika:

dum "dom" m; cerwe "krowa" f; pul "pole" n; seeis "chłopiec" m; chule "szkoła f; tsul "stół" m; eiwë "czapka" m; tsein "pokój" f; pyh "pies" m; chylm "wzgórze" m; gydë "góra" f; nus "noc" f; dyn "dzień" m; cynegge "książka" f; eibylg "jabłko" n; regë "rzeka" f

W lekcji II
W lekcji drugiej będzie poruszony temat czasu teraźniejszego, a także nowy przypadek: biernik. Wprowadzona też zostanie liczba mnoga. Będzie też obecna czytanka, dzięki której zobaczymy działający żywy język.

Rozwiązania:

Ćwiczenie I

Spoiler

   Culic yde delige, tulic etse bny
   [ˈkʊlɪk ˈɨːd dɛˈliːg, ˈtʊlɪk ˈeːts͡ ˈbnə]
   Siggrese y mys mysyr ni'ggysit, eɪ eits
   [ˈzɪɣreːs əˈməs ˈməzər nɪˈɣəzɪt, ˈɛɪ ɛɪts͡]
   N'eisit, ei nasỳwit
   [ˈnɛɪzɪt, ˈɛɪ nazɨˈwɪt]
   Ni'seilit, ei tseinit seigusin
   [nizɛɪˈlɪt, ˈɛɪ ˈts͡ɛɪnɪt ˈzɛɪgʊzɪn]

[Zamknij]

Ćwiczenie II

Spoiler

y dum; ei gerwe; i bul; y seeis; ei ggule; y tsul; yn eiwë; ei tsein; y pyh; y chylm; ei ggydë; ei nus;  y dyn; ei gynegge; in eibylg; ei dedë

[Zamknij]