Goszabadzki

Zaczęty przez Hapana Mtu, Styczeń 14, 2012, 20:33:06

Poprzedni wątek - Następny wątek

Hapana Mtu

Tytułem wstępu ideologicznego - naciąłem się ostatnio przypadkiem na przedpotopowy plik z moimi dawno, dawno, daaawno porzuconymi konlangami. Nie spodziewałem się tam znaleźć czegokolwiek oponad nublangi, zaglądam i oczy przecieram ze zdziwienia. Przecież to jest genialne! Tzn. trzeba go nieco odświeżyć i ucywilizować, bo nic nie rozumiem z tej transkrypcji... No, może trochę bardziej niż nieco, bo w starym szkicu nie mam śladu gramatyki... OK, zrobię z tego nowy język, ale odpryskiem za starym...

Wg moich przedpotopowych koncepcji (tej sprzed x lat) ludy mówiące językiem badowskim miały zamieszkiwać pustynię. Teraz zaś złośliwość autora (czyli moja) umieściła ich w samym środku tundry na Północnym Kontynencie Aeru. W nawiązaniu do starych koncepcji pozwoliłem sobie umieścić w faunie naszej Arktydy obdarzone gęstym futrem polarne wielbłądy (тааӊк).

Tak więc ostatecznie: Językiem goszabadzkim posługują się Goszabadzi (гойш ааъ паьд), która to nazwa oznacza po prostu ludzi z tundry. Goszabadzi należą do ludów Badowskich (Badów), których grupy rozrzucone są tu i ówdzie po całej okolicy. Spośród Badów Goszabadzi jako jedyni stworzyli jako-taką organizację państwową i tylko nimi zamierzam się zajmować.

Język goszabadzki jest analityczny, panuje w nim zasada jedna sylaba - jeden morfem. Szyk zdania to OSV.

Język zapisywany jest cyrylicą. Model sylaby to (C)(C)V(C)(C), gdzie C to dowolna spółgłoska oprócz j i w, i JV(C)(C), gdzie J to właśnie j lub w. Samogłoski mogą być długie lub krótkie. Długość w piśmie oddaje się podwojeniem. Ponadto istnieją cztery tony, zaznaczane dodatkowym znakiem po samogłosce.

  - równy, np. w słowie қааһс "ptak"
ь - wznoszący, np. w słowie паьд "człowiek"
ъ - opadający,  np. w słowie үъһ "cztery"
й - opadająco-wznoszący,  np. w słowie өөйш "śnieg"

To teraz głoski
cyrylica - wymowa - transkrypcja łac.
а [ɒ] aáàả
е [ə] eéèẻ
и [i] iíìỉ
і [e] ȇếềể
о [o] oóòỏ
у [u] uúùủ
э [æ] ăắằẳ
ә [ɤ] ưứừử
ө [ø] ơớờở
ү [y] yýỳỷ

п [p] p
ҧ [pʰ]  pʰ
т [t] t
ҭ [tʰ]  tʰ
д [d] d
ж [ɖ]  ɖ
к [k]  k
қ [q] q

ф [θ] þ
с [s] s
ш [ʂ] ş
г [ʁ] ğ
х [x] x
һ [h] h

р [r] r
л [l] l
м [m] m
н [n] n
ӊ [ŋ] ŋ

ѕ [j] j
в [w] w

przy transkrypcji długich samogłosek ton wystarczy zaznaczyć raz
өөйш ơởş "śnieg"
қууьт
qưứt "futro"

Z gramatyki pewne jest póki co istnienie dwóch "dopełniaczy".
ааъ – nazywa rzecz posiadaną (np. гіълж ааъ һэйф mężczyzna dop. miska "miska mężczyzny"), wskazuje na patrona (np. мүү ҭөөь ааъ даьд księżyc dwa dop. wyspa "Wyspa Dwóch Księżyców, jedna z ichnich wysp") i tworzy różne inne nazwy (np. гүйр ааъ қааһс deszcz dop. ptak "gołąb").
ѕэш – nazywa część ciała (np. тааӊк ѕэш қууьт wielbłąd polarny dop. futro "futro wielbłąda polarnego" w opozycji do тааӊк ааъ қууьт "futro z wielbłąda polarnego"), może mieć funkcję partytywną (np. паьд ѕэш қеҧм człowiek dop. trzy "trzech spośród ludzi").

liczebniki
- bazują na 5
1 қуьт
2 ҭөөь
3 қеҧм
4 үъһ
5 пмөһ
º 'ʔ(1)|z(0) + -(y(2))| = º 'ʔ(1)|z(2)|
  •  

Henryk Pruthenia

Ciekawe.
Dopełniacz ciekawy.

ѕ dla [j] dziwnawe, a г dla [ʁ] cudne. ^^
Fajna opozycja
[ʁ] - [r]

Feles

Lajk!

Obecność <ğ> przy braku <g> w romanizacji dziwi.
anarchokomunizm jedyną drogą do zbawienia ludzkości
  •  

Hapana Mtu

Miło mi, że się podoba.

Cytat: Henryk Pruthenia w Styczeń 14, 2012, 21:16:40
ѕ dla [j] dziwnawe, a г dla [ʁ] cudne. ^^
Fajna opozycja
[ʁ] - [r]
Przyznam, że ѕ dla [j] wymyśliłem wieki temu dla innego języka, a teraz je tylko odgrzebałem.

Cytat: Fēlēs w Styczeń 14, 2012, 21:45:20
Lajk!

Obecność <ğ> przy braku <g> w romanizacji dziwi.
W sumie racja, tym bardziej, że w spolszczeniach konsekwentnie używam <g>. Z drugiej strony <ğ> ma tę zaletę, że łatwiej pamiętać, że to nie [g].

Tymczasem...
W szyku zdania pewne jest to, że wykonawca będzie stał bezpośrednio przed orzeczeniem. Zawsze. Kolejność innych elementów w zdaniu może się zmieniać - to, na co kładziony jest nacisk, będzie się przesuwało ku wykonawcy. A co zrobić ze zdaniami bezpodmiotowymi? Otóż istnieją dwa specjalne podmioty "bezpodmiotowe": ииьш sygnalizuje, że wykonawca czynności jest nieznany lub nie ma być ujawniony (zrobiono coś), мһаьмж wskazuje na czynność ogólną, bez sprecyzowanego wykonawcy (robiło się coś).

рҧү ииьш виъ sanie bezpodm. ukraść "kradnie się sanie; kradną sanie; ktoś kranie sanie"
нһийқ мһаьмж шәә wielbłądzina* pezpodm. jeść "jada się wielbłądzinę, jest to w zwyczaju"
*mięso z wielbłąda

Co ciekawe, te same partykuły mogą wchodzić między osobowy podmiot a orzeczenie, nadając czynności odpowiednio odcień niepewności i odcień zwyczajowości

рҧү сайк рнуп ииьш виъ sanie Sảk Rnup niepewne kraść  "zdaje się, że Sảk Rnup* kradnie sanie"
рҧү сайк рнуп мһаьмж виъ sanie Sảk Rnup zwyczaj kraść "Sảk Rnup taki już jest, że kradnie sanie; ma zwyczaj kradnięcia sań"
*imię męskie, dosł. Krótki Nos

Wbrew temu, co można by wywnioskować z powyższych zdań, w j. goszabadzkim jest całkiem sporo partykuł informujących o funkcjach zdaniowych słów. Tyle że ich użycie nie jest ścisłym obowiązkiem. Nie bez znaczenia są tu referencyjność, kontekst i długość komunikatu - w nieintuicyjnych, akontekstowych lub zwyczajnie długich zdaniach raczej się z "przypadków" nie rezygnuje.

por.
пиь ә ҧноь koc ja spać "śpię [pod] kocem"
пиь мэь ә ҧноь koc msc. ja spać "śpię [pod] kocem"
пиь уйр ә ҧноь koc pod ja spać "śpię pod kocem"
пиь аас ә ҧноь koc na(d) ja spać "śpię na kocu"

Zresztą, zdanie рҧү сайк рнуп виъ można interpretować nie tylko jako "Sảk Rnup kradnie sanie", ale w pewnych kontekstach też np. jako "Sảk Rnup kradnie/porywa na saniach; przy użyciu sań*". I dopiero użycie konkretnego przypadka daje całkowitą pewność - odpowiednio рҧү ӊуй [...] w wersji "kradnie sanie", рҧү шқөөйл[...] w wersji "przy użyciu sań" (na marginesie, goszabadzki ma 5 "bierników" i 3 "narzędniki", ale o tym inny razem).
º 'ʔ(1)|z(0) + -(y(2))| = º 'ʔ(1)|z(2)|
  •  

Toivo

Podoba się. Fonologia lekko pogięta - np. /d/ i /ɖ/ przy braku /b/ i /g/, /q/ zamiast /kʰ/, ogólnie nie można narzekać na nudę. Zbitki nagłosowe też dosyć kontrowersyjne, np. te sonant + /h/. Ale to właśnie dobrze.

W gramatyce widzę dużo ciekawych pomysłów. Słownictwo jest zupełnie aprioryczne?
  •  

Hapana Mtu

#5
Cytat: Toivo w Luty 04, 2012, 01:42:38
Podoba się. Fonologia lekko pogięta - np. /d/ i /ɖ/ przy braku /b/ i /g/, /q/ zamiast /kʰ/, ogólnie nie można narzekać na nudę. Zbitki nagłosowe też dosyć kontrowersyjne, np. te sonant + /h/. Ale to właśnie dobrze.
Tak właśnie miało być. Moje fonologie były ostatnio aż nazbyt regularne, więc pozwoliłem sobie na taką dziwaczną odskocznię.
CytatW gramatyce widzę dużo ciekawych pomysłów.
Staram się.
CytatSłownictwo jest zupełnie aprioryczne?
Docelowo w 100% a priori. Małe inspiracje innymi językami mogą się zdarzyć, ale staram się, żeby nie były łatwo rozpoznawalne.

"Przypadki"

Wykonawca czynności zwykle nie jest oznaczany osobną partykułą, poznaje się go po pozycji. Istnieje co prawda partykuła "mianownika" ѕай, ale używa się jej dość rzadko. Ponadto jeśli wykonawca czynności nie jest tematem zdania, może pojawić się po nim druga "mianownikowa" partykuła: іі.


"Bierników" jest pięć. Użycie takiego czy innego "biernika" zależy od rodzaju obiektu (ożywiony lub nie) i tego, w jakim stopniu podlega on czynności (np. w całości, w części).
ӊуй - obiekt całościowy (cały obiekt), nieożywiony
қіьжн - obiekt częściowy (część obiektu), nieożywiony
фииъф - obiekt niepoliczalny (jakaś ilość), nieożywiony
өьм - obiekt całościowy, ożywiony
вууф - obiekt niecałościowy, ożywiony

Przykłady:
пиь ртам қаъ өьм ә ҭүь koc narzęd. ty bier. ja przykryć "przykrywam cię [całego] kocem"
пиь ртам қаъ вууф ә ҭүь koc narzęd. ty bier. ja przykryć "przykrywam cię [niecałego] kocem"
шоо ӊуй ә ііър woda bier. ja wypić "wypijam całą wodę (jaka była w naczyniu)"
шоо қіьжн ә ііър woda bier. ja wypić "wypijam część wody (jaka była w naczyniu)"
шоо фииъф ә ііър woda bier. ja wypić "wypijam [ileś] wody (z naczynia, rzeki, stawu...)"

Opozycja całość-niecałość - zwłaszcza w odniesieniu do osób - ma tendencje do nabierania znaczeń abstrakcyjnych, przenośnych, czasem może wskazywać na stopień intensywności czynności, niekiedy przeradza się w opozycję całość-całokształt, a czasem różnica między obiema partykułami całkiem się zaciera.

қаъ өьм ә файр ty bier. ja rozumieć "rozumiem cię [w pełni]; rozumiem całość twojej sytuacji"
қаъ вууф ә файр ty bier. ja rozumieć "rozumiem cię [ale nie całkiem]; rozumiem całokształt twojej sytuacji"


Znowuż trzy goszabadzkie "narzędniki" wskazują, o jaki typ narzędzia chodzi.
шқөөйл – narzędzie ruchu, pojazd
ртам – narzędzie innego typu, przyrząd
схиьҭ – część ciała

Niektóre rzeczowniki, w zależności od tego, jak się ich używa, mogą łączyć się z więcej niż jednym "narzędnikiem". Dobrym przykładem jest "noga":
ӊаъс схиьҭ қаъ ә хей noga narzęd. ty ja kopać "kopię ciebie nogą"
ӊаъс шқөөйл паст ә әъҭ noga narzęd. osada ja przyjść "przybywam do osady na nogach, pieszo"

"Narzędników" można używać również w odniesieniu do osób - gdy robi się coś z czyjąś pomocą, czymiś pośrednictwem, gdy się komuś coś zleca). W takim przypadku można użyć zarówno ртам jak i схиьҭ, przy czym użycie pierwszej partykuły może sugerować, że dana osoba była niechętna zrobić coś lub nieświadoma, do czego jej "użyto", zaś druga partykuła nosi w sobie odcień świadomości, zgody.


Statyka a dynamika

Partykuła miejscownika (мэь) i inne partykuły oznaczające relacje przestrzenne (pod, nad, obok, za itp.) mają charakter statyczny. Czasami zdarza się jednak, że bywają użyte dla oznaczenia ruchu (i to zarówno zbliżania ku czemuś, jak i oddalania od czegoś). Bierze się to z wzmiankowanej już wcześniej tendencji do opuszczania partykuł, gdy z kontekstu łatwo domyślić się, jaką funkcję pełni dany wyraz. Bardzo ważny jest tu uzus - niektóre czasowniki 'domyślnie' narzucają relację ruchu do czegoś lub od czegoś. Najbardziej charakterystyczne wśród nich są әъҭ "przybywać, zbliżać się, przychodzić, iść" - domyślnie narzucający ruch ku czemuś - i мүүъқ "odchodzić, oddalać się, pójść, iść" - domyślnie narzucający ruch od strony czegoś.

Przykłady:
паст [мэь] ә әъҭ osada [msc.] ja przyjść "przybywam do osady"
паст [мэь] ә мүүъқ osada [msc.] ja pójść "odchodzę z osady"

Tych samych dwóch czasowników (әъҭ i мүүъқ) używa się do nadawania statycznym partykułom charakteru dynamicznego. Stawia się go wtedy przed partykułą, na której charakter wpływa, np. аас "na(d), statycznie" әъҭ аас "na(d), dynamicznie" мүүъқ асс "z powierzchni, znad".

Przykłady:
пиь мэь ә жуй koc msc. ja siedzieć "siedzę na kocu"
пиь әъҭ мэь ә жуй koc przyjść-msc. ja siedzieć "siadam na koc"
пиь мүүъқ мэь ә жуй koc pójść-msc. ja siedzieć "zsiadam, wstaję z koca"
паст мүүъқ мэь ә әъҭ osada pójść-msc. ja przyjść "przybywam z osady"
ҭмі мүүъқ мэь қааһс пқээйн słońce pójść-msc. ptak lecieć "ptak leci od [strony] słońca"
ҭмі әъҭ мэь қааһс пқээйн słońce przyjść-msc. ptak lecieć "ptak leci ku słońcu"
лии лии мүүъқ гээрҭ ә әъҭ góra-góra [=góry] pójść-za ja przyjść "przybywam zza gór"
лии лии әъҭ гээрҭ ә мүүъқ góra-góra [=góry] przyjść-za ja pójść "odchodzę za góry"

Nie jest możliwe używanie әъҭ i мүүъқ jako samodzielnych partykuł ruchu
*ҭмі әъҭ қааһс пқээйн "ptak leci ku słońcu"
*пиь мүүъқ ә жуй "zsiadam z koca"

Mogą się natomiast łączyć z partykułą жүъ "cel, przyczyna", doprecyzowując jej znaczenie: мүүъқ жүъ "przyczyna, z przyczyny, ponieważ, z powodu", әъҭ жүъ "cel, z celem, w celu, aby, dla".

przykłady:
қаъ жүъ ә әъҭ ty przyczyna/cel ja przyjść "przybywam w związku z tobą (jesteś przyczyną lub/i celem)"
қаъ әъҭ жүъ ә әъҭ ty przyjść-przyczyna ja przyjść "przybywam dla ciebie"
қаъ мүүъқ жүъ ә әъҭ ty pójść-powód ja przyjść "przybywam z twojego powodu"

i bardziej skomplikowane:
қаъ ә ѕөъ пеьр жүъ дийтп әъҭ ty ja spojrzeć-skutecznie [=zobaczyć] przyczyna/cel ten-sam-podmiot przyjść "przybywam, w związku z zobaczeniem ciebie (które stanowi przyczynę lub/i cel)"
қаъ ә ѕөъ пеьр әъҭ жүъ дийтп әъҭ ty ja spojrzeć-skutecznie [=zobaczyć] przyjść-przyczyna ten-sam-podmiot przyjść "przybywam, aby cię zobaczyć"
қаъ ә ѕөъ пеьр мүүъқ жүъ дийтп әъҭ ty ja spojrzeć-skutecznie [=zobaczyć] pójść-powód ten-sam-podmiot przyjść "przybywam, gdyż cię widzę/zobaczyłem/"

Warto zaznaczyć, że w takie związki z partykułami przestrzeni mogą wchodzić też inne czasowniki.

np.
пиь аас ә хрәйһ koc na ja rozmyślać "rozmyślam na kocu"
пиь сіъх аас ә хрәйһ koc stać-na ja rozmyślać "rozmyślam stojąc na kocu, w pozycji stojącej"
пиь жуй аас ә хрәйһ koc siedzieć-na ja rozmyślać "rozmyślam siedząc na kocu, w pozycji siedzącej"
пиь мооъҧ аас ә хрәйһ koc leżeć-na ja rozmyślać "rozmyślam leżąc na kocu, w pozycji leżącej"


I jeszcze jedna właściwość czasowników әъҭ i мүүъқ, tym razem nie związana z partykułami przestrzennymi: czasowniki te mogą podłączać się pod inne czasowniki, wyrażające ruch lub sposób ruchu. W tym użyciu przypominają nasze przedrostki.

np.
пқээйн "lecieć [w powietrzu], płynąć [w wodzie, nie: po wodzie]", мүүъқ пқээйн "odlecieć, odpłynąć" әъҭ пқээйн "przylecieć, przypłynąć"

i w zdaniach:
ҭмі [мүүъқ] мэь қааһс мүүъқ пқээйн słońce [pójść]-msc. ptak pójść-lecieć "ptak odlatuje od [strony] słońca"
ҭмі әъҭ мэь қааһс мүүъқ пқээйн słońce przyjść-msc. ptak pójść-lecieć "ptak odlatuje ku słońcu"
ҭмі мүүъқ мэь қааһс әъҭ пқээйн słońce pójść-msc. ptak przyjść-lecieć "ptak przylatuje od [strony] słońca"
ҭмі [әъҭ] мэь қааһс әъҭ пқээйн słońce [przyjść]-msc. ptak przyjść-lecieć "ptak przylatuje ku słońcu"
º 'ʔ(1)|z(0) + -(y(2))| = º 'ʔ(1)|z(2)|
  •  

Hapana Mtu

Zaimki osobowe

ә – ja
қаъ – ty
у – my (mówiący i odbiorca/odbiorcy, nikt poza tym)
ээш – my (mówiący i jeszcze ktoś, ale bez odbiorcy/odbiorców); też w funkcji pluralis modestiae
тсаай – my (grupa, społeczność; z odbiorcą lub bez niego)
ҭэй – wy (ty i ktoś jeszcze, zwrot do jednego odbiorcy)
ӊуъ – wy (zwrot do wielu osób)
жөөь – ten, ta, to; ci, te
фоь – tamten, tamta, tamto; tamci, tamte
сиь – ów, owa, owo; owi, owe
Zaimki wskazujące pełnią również rolę zaimków trzeciej osoby (on, ona, ono; oni, one).
W razie potrzeby wyraźnego zasygnalizowania mnogości, zaimki wskazujące można podwoić (np. сиь сиь 'owi, owe')

Inne ciekawsze zaimki

дийтп – sygnalizuje powtarzanie się podmiotu. Może zastępować również zaimki 1. i 2. osoby.

np.
наъ наъ һәәъҭ сәәп қаъ ѕэш каһ өьфн
często zielonym-będący ty-dop.-oczy nie-być
"często twoje oczy nie są zielone"
тлоъф сәәп ҧийҧ сәәп дийтп хӊееъ
dziwnym-będący zimnym-będący ten-sam-podmiot być
"one (tzn. twoje oczy) są dziwne, zimne "

ржүүъм – służy opisaniu jednego obiektu dwiema czynnościami. Może też odwoływać się do tematu poprzedniego zdania (gdy nie jest on podmiotem). Podobnie jak дийтп może zastępować także zaimki 1. i 2. osoby.

np.
гіълж вууф ә шөйҭ ржүүъм өьм ә ааъ ииъп фиь
mężczyzna bier.część. ja kochać ten-sam bier.cał. ja-dop.-matka nienawidzić
mężczyznę [w części] ja kocham jegoż [całego] moja matka nienawidzi
"moja matka [całkiem] nienawidzi mężczyzny, którego ja [trochę] kocham"

шоой – odwołuje się do tego, co zostało stwierdzone w poprzednim zdaniu.

np.
гіълж вууф ә шөйҭ ржүүъм өьм ә ааъ ииъп фиь
"moja matka nienawidzi mężczyzny, którego ja kocham"
соъ сәәп шоой хӊееъ
złym-będący ten-fakt być
"to źle" (tzn. to, że moja matka go nienawidzi)

ҧeй – tak, goszabadzki ma zaimek czasownikowy. Sygnalizuje on powtarzające się orzeczenie.

np.
шөйҭ ааъ ҧиий мим қаъ тіьқм нгур руйқ
kochać-dop.-uczucie straszyć ty mówić pięknie tak-bardzo-jak
"tak pięknie, jak ty mówisz, że miłość [cię] przeraża"
паьд өөьс ҧeй
człowiek-żaden to-samo-robi
"nikt tego nie robił" (tzn. nikt nie mówił, że miłość [go] przeraża)
º 'ʔ(1)|z(0) + -(y(2))| = º 'ʔ(1)|z(2)|
  •