Język Ański

[커래얟쓰]

Od jakiegoś czasu się zbieram i próbuje opisać ten język więc może zamiast zbierania się poprostu to zrobię...?

Bez zbędnego i długiego rysu historycznego zatem - jest to język w którym grzebie od dawna i robie go od tak by mi się podobał, był realistyczny i miał ciekawe konstrukcje.

Do opisania jest tutaj dużo, za dużo na jeden post a ja wolno piszę. więc będę to robił stopniowo.

GRAMATYKA

Dla osób które znają moje upodobania zaskoczenia będzie brak - jest to język aglutynacyjny, pozbawiony co prawda w sporym stopniu odmiany przez osobę natomiast mamy inne kategorie gramatyczne i afiksy których trochę jest. Zwłaszcza w przypadku czasownika. Morfosyntaktycznie język jest bardziej złożony, co jest też cechą całej ańskiej rodziny językowej gdzie generalnie mamy do czynienia w najprostszym wypadku z ergatywnością. Ański jest natomiast językiem aktywnym gdzie podmiot czasownika nieprzechodniego traktowany jest czasami jak podmiot a czasami jak dopełnienie przechodniego.

Rzeczownik jest dość mocno analityczny - nie mamy tutaj kategorii przypadka, liczby czy nie daj Boże rodzaju. Za to mamy dość syntetyczne słowotwórstwo. Plan zakłada co do zasady nie za dużą liczbę rdzeni leksykalnych i tworzenie nowych słów przede wszystkim przez afiksację lub złożenia czy zestawienia. Jak się później okaże ciężko jest też zarysować jednoznaczne granice pomiędzy tymi 3 technikami. Nie mamy też żadnego odpowiednika dopełniacza - następujące po sobie rzeczowniki tworzą jedną frazę wzajemnie się określając i pozostają między sobą w stosunkach które w polskim oddajemy dopełniaczem, przymiotnikiem czy niekiedy przyimkami.

Relacje między czasownikiem a poszczególnymi rzeczownikami czy frazami rzeczownikowymi odwzorowują partykuły (słowa funkcyjne) które często nazywam od nazw przypadków ze względu na pełnione funkcje. Przykładowo "ha/han" to partykuła w przybliżeniu nominatywu, "yang" to partykuła komitatywu pełniąca też funkcję spójnika "i", kan to wołacz lub rozkaz ale też wykrzyknienie, a vkv to partykuła pytająca. W przybliżeniu oczywiście bo partykuły te nie mają jednoznacznego odpowiednika w polskim i mogą spełniać różnorakie funkcje jak i również łączyć się ze sobą lub z innymi rzeczownikami tworząc oboczne formy ściągnięte.

SKŁADNIA

Język jest ortodoksyjnie typu head-initial. Główna część frazy znajduje się na początku - czyli mamy tutaj partykuły/przyimki poprzedzające określany rzeczownik, "przymiotniki" czy dopełniacz po rzeczowniku etc.
Podstawowym szykiem zdania jest VOS. Przy czym trzeba pamiętać o aktywnej strukturze języka gdzie O to absolutyw a S to nominatyw. Szyk ten jest dość sztywny przy czym jedyną nienaruszalną częścią jest obecność absolutywu po czasowniku (VO), zatem możliwe jest sprowadzenie zdań do SVO. Przed czasownik jednak najczęściej wyrzucane są okoliczniki.

FONETYKA





Jak widać fonemów nie jest jakoś szczególnie dużo. 18 spółgłosek, 7 samogłosek. Brak długości. Wewnątrzwyrazowo dopuszczalne są zbitki -CC-. Nie mamy tutaj wargowych spółgłosek ani bocznych. Silna alofonia s~z~sh związana jest zlaniem się tych fonemów z afrykatami. Jako drugi element zbitki ze spółgłoską nie będącą szczelinówką, szczelinówki realizowane są jako afrykaty. Do tego mamy zmiękczenie przed i. Zwarte spółgłoski realizowane są bez plozji w wygłosie, poza q które w takiej pozycji nie występuje poza zbitką -qq- lub efektem asymilacji k/ʔ przed q.

ɯ zapisywane jest jako v, ɤ̞ będące dość często szwą jako w. "w" to także półsamogłoska /w/. Wyjątkiem w zapisie jest wv czytane jako /wɤ̞/ a nie /ɯ/.
Dyftongi praktycznie nie istnieją poza parami samogłoska+i przy czym /i/ stanowi tutaj niejako osobną morę lub jest wymawiane jako oddzielna sylaba /ji/.

Otwarty zostaje cały czas temat tonów. Z jednej strony ański posiada system 2 lub zależnie od interpretacji 3 tonów (ale raczej 2 bo ten 3 jest bezwzględnie związany z występowaniem zwarcia krtaniowego) przy czym coraz rzadziej je zapisuje i ignoruje w wymowie więc nie wiem czy to se nie zaniknie.

[Henryk Pruthenia]

Fajny zapis, czekam na tekst
Nie do końca mój klimat ale czekam na więcej .

[커래얟쓰]

Tekst po dokończeniu pojawi się we właściwym wątku bo mam pewien ciekawy na oku 

Lecę trochę z gramatyką zanim zrobię "podręcznik" albo opiszę na wiki


RZECZOWNIK



• Brak kategorii liczby. Rzeczownik nie przekazuje o niej żadnej informacji, rozumiana jest z kontekstu Σερα - osoba/człowiek ale też osoby. Nie ma również żadnego morfemu wskazującego ją per se. W przypadku konieczności doprecyzowania stosowany jest liczebnik, czy to zwykły czy zbiorowy Σερα κακ - jeden człowiek, Σερα κί - dwóch ludzi, Σερα κυτυ - wszyscy ludzie.
• Brak kategorii rodzaju/klasy. Istnieje jedynie podział ożywione/nieożywione przejawiający się w tym jakim zaimkiem 3 osoby zastępowany jest rzeczownik. Co do zasady osoby i zwierzęta traktowane są jak ożywione (Γυ) rośliny i przedmioty - nieożywione. Wyjątek stanowią rosiczki i wszelkie podobne rośliny mięsożerne (dzbaneczniki już nie) bo kłapią dziobem jak jedzą no to w sumie prawie jak zwierzęta. Pewien były użytkownik określił że kryterium podziału jest "zauważalność czynności jedzenia" XD
• Brak przypadków. Morfologicznie ich nie ma. Jednakże ich rolę pełnią samodzielne partykuły stawiane przed rzeczownikiem wskazujące jego rolę w zdaniu
• Syntetyczne słowotwórstwo. Pomimo braku jakiejkolwiek koniugacji ański posiada dość pokaźny zestaw afiksów słowotwórczych. Operuje również złożeniami i zestawieniami.
• Co do zasady rzeczowniki i czasowniki mają takie same tematy. Sam temat może funkcjonować jako rzeczownik. By funkcjonować jako czasownik potrzebna jest afiksacja określająca aspekt


CZASOWNIKI



• Brak odmiany przez osobę.
• Trzy najważniejsze kategorie gramatyczne to aspekt, czas i negacja
• Negacja oznaczana jest prefiksem
• Aspekt dzieli się nie według polskich przyzwyczajeń na dokonany i niedokonany lecz na habitualny (oznaczany prefiksami lub częściową reduplikacją która de facto też jest przyłączana do tematu w formie prefiksu) i aktualny (oznaczany sufiksem). Czynność może być zarówno dokonana jak i niedokonana, są konstrukcje z czasownikami posiłkowymi precyzujące tą treść natomiast nie są one w żadnym razie obligatoryjne. Aspekt habitualny odnosi się to powtarzalnych lub długo trwających czynności, aktualny do trwających przejściowo w jakimś konkretnym momencie. Przykładowo pracuję w fabryce w habitualnym oznacza że mam pracę w fabryce i chodzę tam by zarabiać pieniądze, w aktualnym - że poprostu teraz w niej jestem i pracuje. (albo wczoraj pracowałem jeśli użyty był czas przeszły). Niby logiczne ale w praktyce jak tłumaczyłem teksty z polskiego to czasami miałem małe zwarcie jakiego użyć
• Czas jest odrębną kategorią jednakże zlany jest morfologicznie z aspektem. Afiksy aspektu wskazują jednocześnie czas.


SKŁADNIA



• Ański należy do dość rzadkiego typu języka ze stałym szykiem VOS. Z racji oznaczania elementów składowych partykułami możliwe jest przestawianie poszczególnych argumentów czasownika poza nieoznaczanym znajdującym się zaraz po czasowniku absolutywem. W przypadku chęci położenia nacisku na dany element można go ustawić przed czasownikiem przez co możliwe jest użycie szyku SVO.
• Ergatywny. Dopełnienie czasownika przechodniego traktowane jest tak jak podmiot czasownika nieprzechodniego. Przy czym ański ma szersze rozumienie przechodniości. Przez co tak jak dopełnienie bliższe traktowany jest orzecznik wyrażany po polsku narzędnikiem (jestem człowiekiem, staję się człowiekiem) jak i cel w przypadku czasowników ruchu
• Jest językiem radykalnie lewogłowym (head initial) - element określający znajduje się zawsze po elemencie określanym.


PRZYMIOTNIK A DOPEŁNIACZ

• Brak morfemu dopełniacza czy przymiotnika jako części mowy. Ciąg rzeczowników jest traktowany jak jedna fraza, rzeczowniki znajdujące się po pierwszym (głowie frazy) pełnią rolę określającą w stosunku do niego. Brak jest osobnej części mowy jaką jest przymiotnik. Obie konstrukcje traktowane są jako tożsame.
  Χωνι ψα  - pies ja – mój pies
  Ερενι ύτυ – mieszkanie mężczyzna – mieszkanie mężczyzny (lub męskie, dla mężczyzn)
  Σερα γιτάν – człowiek ciężar – ciężki człowiek
  


• Istnieje kilka sposobów wyrażania przymiotnika:
  Czasownikowy - Γιγιτάν σερα - HAB-być ciężkim człowiek - człowiek jest ciężki - w tym wypadku rdzeń γιτάν traktowany jest jako czasownik i odmieniany jak on.
  Z czasownikiem być - Υρυ σερα γιτάν - HAB.istnieć człowiek ciężar - człowiek jest ciężki
  Alternatywny - Υρυ γιτάν σερα - HAB.istieć ciężar człowiek - jaki ten człowiek jest ciężki (dosłownie - ciężar człowieka istnieje) - potraktowanie cechy jako podmiotu w tym wypadku podkreśla ją


• Czasownik mieć ma znaczenie "posiadać". I kiedy chcemy powiedzieć że coś mamy użycie go jest równie naturalne jak powiedzenie "posiadam psa". Przy wyrażaniu posesywności wykorzystywana jest konstrukcja analogiczna do dopełniacza mam psa = mój pies. Kiedy deklarujemy (mam psa) zdanie takie brzmi Υρυ χωνι ψα - HAB.istnieć pies ja - dosłownie "mój pies istnieje.




REDUPLIKACJA



• Ański posiada kilka rodzajów reduplikacji.
• 1. Częściowa polegająca na duplikowaniu pierwszej sylaby i używaniu jej jako prefiksu. Μυτα -> Μυμυτα. W przypadku gdy słowo rozpoczyna się samogłoską w duplikacji dochodzi do wymiany duplikowanego zwarcia krtaniowego (ς) na /k/ Ακυ -> Καςακυ. Tworzy w skrócie czasowniki w aspekcie habitualnym
• 2. Częściowa polegająca na duplikowaniu pierwszej sylaby i dołączaniu jej w formie sufiksu Καρα -> Καρακα. Jest bardzo produktywna słowotwórczo tworząc rozmaite rzeczowniki pochodne. Przykładowo: Zaczynaćsię -> wstęp, walczenie-> bitwa, pisanie -> notatka.
• 3. Pełna. Tworzy najczęściej przysłówki (chociaż nie jest jedynym sposobem ich wyrażania). Przykładowo: ζαν -czas, ζαν ζαν - na zawsze, κυτυ - wszyscy, κυτυ κυτυ - całkowicie.

[커래얟쓰]

OWCA I KONIE

Coś czuje że tu roi się od błędów no ale. Glosa może być dość skomplikowana ale to dlatego ze chciałem oddać dość mocno poszczególne morfemy jakich użyłem zamiast tłumaczyć ich faktyczne przełożenie na polski. Akcentu nie oznaczam bo pada na 1 sylabę


Κερενα τακα τέ κέσα ά κυρρε ιαψγαν ονδι. Συγυνα μυςυ γιτάν ά ικακ, ματαρνα γιτάν ά ικί, ακυρ σερα ά ρατα ιδι ιδι. Υδινα ζα τακα ά κυρρε - σινναυα κάμμο ψα δαναψκερε σορο ά ψα νανδιργα τακα ά σερα.  Υδινα ά τακα - Καναν κυρρε, σινναυα κάμμο ψα δαναψκερε σορο ά ψα ναψξειε ονδι ιε ά σερα τενανδαραμ γιυαλ ζα γυ. Καν ιυρυ ονδι κυρρε. Μιροννα τέ ιτταμ ιαψνανυλανα σορο ά κυρρε


Widzieć-PST koń LOC wzgórze ERG owca COM-NEG włosy. Ciągnąć-PST wóz ciężar ERG ORD-jeden, nieść-PST ciężar ERG ORD-dwa, a człowiek ERG ORD-trzy szybki szybki. Mówić DAT koń ERG owca HAB-cierpieć serce ja TMP-SBJV-widzieć 3.IMM ERG ja SBJV- nakazywać koń ERG człowiek. Mówić-PST ERG koń VOC owca, HAB-cierpieć serce ja TMP-SBJV-widzieć 3.SG.IMM ERG ja SBJV-zabierać włosy ty ERG człowiek by-SBJV-robić płaszcz DAT 3.SG. VOC NEG.istnieć włosy owca. Biec-PST LOC równina COM-SBJV-słuchać-PST 3.SG.IMM ERG owca


ke̞re̞na taka tʰe̞ kʰe̞sa ha kurːe̞ jaŋgan o̞ndi suguna muʔu gitʰan ha ikak matarna gitʰan ha ikʰi akuɾ se̞ɾa ha ɾata udina za taka ha kurːe̞ ɕinːawa kʰamːo̞ ŋa danaŋke̞ɾe̞ so̞ɾo̞ ha ŋa nandiɾga taka ha se̞ɾa udina ha taka kanan kurːe̞ ɕinːawa kʰamːo̞ ŋa danaŋke̞ɾe̞ so̞ɾo̞ ha ŋa naɴqe̞je̞ o̞ndi je̞ ha se̞ɾa te̞nandaɾam giwal za gu kan juɾu o̞ndi kurːe̞ miɾo̞nːa tʰe itːam jaŋnanulana so̞ɾo̞ ha kurːe̞

[커래얟쓰]

STAROAŃSKI/PRAAŃSKI

Od dłuższego czasu zastanawiam się nad przeszłością tego języka. Jeśli ktoś ma jakieś porady jak można sprawnie opracować prajęzyk to będę wdzięczny.

Rys obecny jest następujący

Staroański posiadał potrójny kontrast zwarto-afrykatowy i nieposiadał w przypadku szczelinówek. Do tego posiadał bliżej nieokreśloną zwartą wargową interpretowaną jako p~b lub wzorem majańskich mogło to być ɓ. Tabelka nie obejmuje żadnych r l ł j których nie mam opracowanych.
m         n    ɲ     ŋ
            t   c/ʧ    k      q   ʔ
            tʰ  cʰ/ʧʰ  kʰ    qʰ
            t'  c'/ʧ'   k'     q'
p~b~ɓ
            s                         h

Samogłoski najpewniej coś w klasycznym stylu i u e o a plus ewentualnie szwa plus długość

• Dawne spółgłoski ejektywne  dały spółgłoski dźwięczne
• To samo dały spółgłoski bezdźwięczne
• Spółgłoski przydechowe dały co do zasady bezdźwięczne
• Dalej niesprecyzowane jest pojawienie się spółgłosek przydechowych. Plany to zachowanie niektórych przydechowych, asymilacja z /h/ etc
• Afrykaty przeszły w głoski szczelinowe dając obecny kontrast s - z - sʰ
• Nowo powstałe ɢ uległo frykatywizacji do χ
• Spółgłoska zwarta wargowa przeszła w /w/
• Całkowitemu zanikowi uległy dyftongi oraz długie samogłoski dając ostatecznie większą ilość samogłosek (i u ɯ e o ɤ a) do tego pary CjV oraz CwV
• Rozważam wyjście austronezyjskie. h -> Ø lub zejście się ze spółgłoskami w Cʰ,  s -> h, ʧ ʤ -> s z. Znaczy to s -> h jest austronezyjskie, reszta nie ofc XD

System jest szkicem i prawdopodobne jest pojawienie się innych głosek w staroańskim (np. ʃ)

Edit: Wpadłem na to przed chwilą XD l -> r, ł -> l