Darshā-je Zabān-e Fārsi

[Borlach]

Tak!

Nie wydaje wam się. To nie zwidy, majaki czy halucynacje z niedożywienia. To nie pustynna fatamorgana!
Jako zapłata za dwie udane dyskorodowe Rewolucje Szyickie i w ramach uczczenia mojego ostatniego egzaminu z języka, z którego wróciłem wczoraj z tarczą. Oto nastał czas - długo oczekiwany, długo wypatrywany.

Weźcie więc pod pachę wspaniałe شاهنامه, w dłoń wasze شمشیر‎ i wyruszcie wraz ze mną do królestwa Cyrusa i Dariusza i Arjów. Wyruszcie z pieśnią na ustach!
(w zależności od sympatii i poglądów politycznych: سلام شاه یعنی جاوید شاه, ایران شیرین گذشته , علی شیطانان را خواهد کشت lub مرگ بر کمونیست ها)

Zapraszam na Lekcje Języka Perskiego (Darshā-je Zabān-e Fārsi درس های زبان فارسی)

درس ۱: الفبای فارسی
Lekcja 1: Alfabet perski

Język perski zapisywany jest "alfabetem", a tak naprawdę abdżadem, będącym zmodyfikowanym abdżadem arabskim. Z tego powodu jest niekiedy nazywany abdżadem persko-arabskim. Jak zapewne wiecie, cechą abdżadu jest to, że zapisuje się w nim przede wszystkim spółgłoski, samogłoski ignorując chyba, że są one długie, są dyftongami lub występują na początku (a czasem też na końcu) słowa. W abdżadzie perskim nie używa się części znaków występujących w arabskim, zamiast tego dla lepszego oddania perskiej fonologii uzupełniony jest o 4 litery nieznane w arabskim. Łącznie abdżad perski posiada 32 litery. Do części liter przypisany jest jednak więcej niż jeden dźwięk Trzy z nich są też używane do oddania różnych długich samogłosek i dyftongów.

Samogłoski krótkie można oddawać za pomocą specjalnych znaków diakrytycznych (o których potem), występują one jednak normalnie jedynie w książkach dla dzieci, Koranie i w podręcznikach do nauki języka. Tak to nikt nie traci na nie czasu.

Litery w abdżadzie przybierać mogą aż do czterech różnych form, w zależności od tego, w którym miejscu słowa występują i czy łączą się z występującą po nich samogłoską. Wyróżniamy: postać samodzielną, postać początkową, postać środkową oraz postać końcową.

Niestety, język perski nie posiada też absolutnie żadnej usystematyzowanej łacińskiej transkrypcji. Każdy zapisuje go inaczej - każdy kraj, każdy uniwersytet, każdy iranista i każdy Irańczyk z jakiegoś powodu niechcący pisać abdżadem. Pomimo prób systematyzacji wciąz panuje wolna amerykanka (wielkoszatanka). Dlatego właśnie zastosuję tutaj "moją transkrypcję", opartą na transkrypcji forsowanej przez UW. ـ

postać samodzielna - transkrypcja - wymowa

ا - ā a o e - /ɒː æ o e/
ب - b - /b/
پ - p - /p/
ت - t - /t/
ث - s - /s/*
ج - dż - /d͡ʒ/
چ - cz - /t͡ʃ/
ح - h - /h/**
خ - ch - /x~χ/
د - d - /d/
ذ - z - /z/*
ر - r - /ɾ/
ز - z - /z/
ژ - ż - /ʒ/
س - s - /s/
ش - sz - /ʃ/
ص - s - /s/*
ض - z - /z/*
ط - t - /t/*
ظ - z - /z/*
ع - ' - /ʔ/*
غ - q - /ɢ~ʁ/**
ف - f - /f/
ق - gh - /ɣ~ɢ/**
ک - k - /k/***
گ - g - /g/***
ل - l - /l/
م - m - /m/
ن - n - /n/
و - w u o ou - /v u: o ow/
ه - h e - /h e/ (/e/ jedynie na końcu wyrazu)
ی - j i ej - /j i ej/

*litera występuje zwykle jedynie z arabizmach a po ich występowaniu można z dużym powodzeniem zgadywać które słowo jest arabizmem Powtarzalność znaków na /s z t/ wynika z tego, że w języku arabskim każdy z nich przypisany jest innemu dźwiękowi, których jednak Persowie nie byli w stanie wypowiedzieć, i tak przejęli je jednak do zapisu zapożyczeń. Od tej zasady występują wyjątki, gdzie używa się ich też do zapisu słów perskich, zwłaszcza w nazwach własnych i w starszych pismach.
(przykład: współczesne تهران vs dawne طهران - Teheran. Obecne اصفهان - Esfahan)

**litery te pojawiają się raczej w zapożyczeniach, chociaż nie zawsze - występuje bowiem spora grupa słów perskich zapisywanych z ich udziałem

***/k g/ zostaje zmiękczone do /kʲ gʲ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i/

Łączenie liter

Większość liter łączy się ze sobą, zmieniając formy w zależnie od pozycji w słowie. Wyjątek stanowią te, które nie łączą się z lewej strony. Jest ich siedem: و ژ ز ر ذ د ا  

p. końcowa - p. środkowa - p. początkowa - p. samodzielna

ا - — - — - ـا
ب - بـ - ـبـ - ـب
پ - پـ - ـپـ - ـپ
ت - تـ - ـتـ - ـت
ث - ثـ - ـثـ - ـث
ج - جـ - ـجـ - ـج
چ - چـ - ـجـ - ـج
ح - حـ - ـحـ - ـح
خ - خـ - ـخـ - ـخ
د - — - — - ـد
ذ - — - — - ـذ
ر - — - — - ـر
ز - — - — - ـز
ژ - — - — - ـژ
س - سـ - ـسـ - ـس
ش - شـ - ـشـ - ـش
ص - صـ - ـصـ - ـص
ض - ضـ - ـضـ - ـض
ط - طـ - ـطـ - ـط
ظ - ظـ - ـظـ - ـظ
ع - عـ - ـعـ - ـع
غ - غـ - ـغـ - ـغ
ف - فـ - ـفـ - ـف
ق - قـ - ـقـ - ـق
ک - کـ - ـکـ - ـک
گ - گـ - ـگـ - ـگ
ل - لـ - ـلـ - ـل
م - مـ - ـمـ - ـم
ن - نـ - ـنـ - ـن
و - — - — - ـو
ه - هـ - ـهـ - ـه
ی - یـ - ـیـ - ـی

Aby zapisać słowach zaczynające się krótką samogłoską u lub i często wstawia się na początku alef (ا), poprzedzający و lub ی. Np او (u - on/ona/ono) lub این (in - to). W przeciwnym razie zakłada się, że litera oddaje kolejno /v/ oraz /j/. 

Znaki diakrytyczne

Jak już wspomniałem wcześniej, występują znaki diakrytyczne pełniące rolę pomocniczą i pozwalające zaznaczyć między innymi występowanie samogłosek krótkich. Są one używane jedynie sporadycznie, w słownikach lub w słowach różniących się między sobą jedynie krótką samogłoską (istnieją od tej zasady wyjątki, o których za chwilę).

fathe/zibar (◌‍َ) - krótka ukośna kreska pod literą, zaznaczająca występowanie krótkiego a, np. سَر (sar - głowa)
kasre/zir (◌‍ِ) - krótka, ukośna kreska pod literą, zaznaczająca występowanie samogłoski e, np. دِه (deh - wieś)
zamme/pisz (◌‍ُ) - mały szlaczek nad literą, podobny kształtem do litery do litery و, zaznaczający występowanie samogłoski o, np. دُم (dom - ogon)
sokun (◌‍ْ) - małe kółko nad literą, zaznacza to, że w tym miejscu nie ma żadnej samogłoski, np درْد (dard - ból)
taszdid (◌‍ّ) - falka nad literą, oznacza podwojenie spółgłoski nad którą jest notowana, np سرّ (serr - tajemnica). Taszdid pojawia się głównie w słowach pochodzenia arabskiego, jest jednak istotnym wyjątkiem, nie jest bowiem pomijany lecz zaznaczany jest niemal zawsze w przypadku wystąpienia podwójnej spółgłoski.
tanwin (◌‍ً) - znak, który w j. arabskim oznacza nunację (oznaczenie stanu nieokreślonego), w perskim występuje praktycznie jedynie nad alefem (ا) w jego postaci końcowej (ـاً), w arabizmach, tworząc od nich przysłówki. Transkrybowany jest jako końcówka -an, np فوراً (fouran - natychmiast).
madde (◌‍ّ) - występuje niemal wyłącznie nad alefem (ا) w jego postaci samodzielnej (آ), w słowach pochodzenia perskiego, oznacza, że słowo znaczna się długą samogłoską ā /ɒː/, np آوردن (āwordan - przynieść). W bardzo rzadkich przypadkach może pojawić się również w środku słowa.
hamze (◌‍ٴ) - notowana nad literą może pełnić rożne funkcje; może oznaczać wystąpienie krótkich samogłosek e oraz o, znacznie jednak częściej służy jako jeden ze sposobów zapisu ezafetu (o którym więcej w następnych lekcjach), zwłaszcza nad literą he (ه) w jej postaci końcowej (ـۀ), zwłaszcza w starszych tekstach. Transkrybuje się ją wtedy jako sufiks -je, np __ چشمۀ (czeszme-je __ - fontanna/źródło __)

Cyfry

W perskim stosuje się nieco inny zapis cyfr, wciąż jednak bardzo podobny do tego stosowanego w standardowym zapisie łacińskim. W przeciwieństwie do liter, cyfry zapisywane są od lewej do prawej, odwrotnie niż wszystko inne (życie potrzebuje urozmaiceń). Czemu tak jest? Nie mam bladego pojęcia.

0 - ۰
1 - ۱
2 - ۲
3 - ۳
4 - ۴
5 - ۵
6 - ۶
7 - ۷
8 - ۸
9 - ۹
10 - ۱۰

Interpunkcja

Czymś, o czym bardzo szybko przekonują się wszyscy iraniści jest perska niechęć do interpunkcji. Jest to wynalazek Zgniłego Zachodu, obcy starożytnej kulturze perskiej. W wielu tekstach próżno szukać przecinków, a tak gdzie się one pojawiają próżno szukać konsekwencji czy ustandaryzowanych zasad ich stawiania. Jedynymi znakami interpunkcyjnymi, które pojawia się konsekwentnie, tam gdzie można się go spodziewać, są kropka (.), wykrzyknik (!), znak zapytania (؟) oraz perski odpowiednik cudzysłowu («»).

Zadanie 1

Zamień zapis polski na zapis w abdżadzie:
Rahbar (Najwyższy Przywódca) - ____
Szāh (szach, król) - ____
Doszman (wróg) - ____
Artesz (armia) - ____
Gorbe (kot) - ____
Lahestān (Polska) - ____
Irān (Iran) - ____
Watan* (ojczyzna) - ____
Tehrān (Teheran) - ____
Warszou (Warszwa) - ____

*arabizm

Zadanie 2
Zamień na zapis łacinką zdanie:
توانا بود هر که دانا بود

[Pluur]

Super! Aż zrobiłem takie oczy jak to zobaczyłem: 
Mam prośbę, czy mógłbyś zapis arabski w tekście ciągłym powiększać? Jest on dość mały...

EDIT: Czym jest heydar?

[Kazimierz]

Własnym oczom nie wierzę
Kurs perskiego! Nawet nie spodziewałem się już, że doczekam tej chwili. No więc, czas rozpocząć naukę!

Ten abdżad nie wygląda dla mnie zachęcająco, nie wiem jak to ogarnę, ale spróbuję xD

W przeciwieństwie do liter, cyfry zapisywane są od lewej do prawej, odwrotnie niż wszystko inne (życie potrzebuje urozmaiceń). Czemu tak jest? Nie mam bladego pojęcia.

Pewnie dlatego, że wywodzą się z Indji, gdzie pisze się od lewej do prawej, ale i tak dziwne.

[Borlach]

Mam prośbę, czy mógłbyś zapis arabski w tekście ciągłym powiększać? Jest on dość mały...

Powiększać, tak jak w zadaniu 2? Spoko, w następnych lekcjach będę powiększał
To jest generalnie duży problem z abdżadem w góglu - jest strasznie mały. W takich przypadkach polecam przekopiować sobie słowo i wrzucić do Gógla Tłumacza, tam litery są już większe i wyraźniejsze

EDIT: Czym jest heydar?

Heydar (z arabskiego "lew") to jeden z tytułów Alego ibn Abi Taliba, zięcia Mahometa i tak naprawdę najważniejszej postaci szyizmu, który został mu nadany po jednej z bitew.

Własnym oczom nie wierzę
Kurs perskiego! Nawet nie spodziewałem się już, że doczekam tej chwili. No więc, czas rozpocząć naukę!

Nikt nie spodziewa się perskiej inkwizycji!

[Pluur]

Powiększać, tak jak w zadaniu 2? Spoko, w następnych lekcjach będę powiększał
To jest generalnie duży problem z abdżadem w góglu - jest strasznie mały. W takich przypadkach polecam przekopiować sobie słowo i wrzucić do Gógla Tłumacza, tam litery są już większe i wyraźniejsze

Może nie tak mocno, ale ogólnie to tak żeby było to widoczne

Heydar (z arabskiego "lew") to jeden z tytułów Alego ibn Abi Taliba, zięcia Mahometa i tak naprawdę najważniejszej postaci szyizmu, który został mu nadany po jednej z bitew.

O dzięki