Łužica abo smjerć!

Zaczęty przez Siemoród, Styczeń 01, 2021, 18:13:20

Poprzedni wątek - Następny wątek

Siemoród

HORNJOSERBŠĆINA


Moim postanowieniem noworocznym była nauka języka górnołużyckiego, którym zajmuję się dłuższy czas, ale teraz chcę sobie usystematyzować tę wiedzę, przy okazji tworząc kurs dla szerszej publiki.

Niestety o jakiekolwiek źródła w przypadku tego języka dość ciężko, większość i tak jest po niemiecku albo rosyjsku, po polsku ich praktycznie brak, przynajmniej w internotach. Mimo to postaram się skompresować znane mi źródła rosyjskie i niemieckie. Na ułomność tych źródeł niech wzkaże choćby fakt, że nie wiadomo ile osób włada językami łużyckimi, łączna liczba użytkowników w różnych opracowaniach waha się od 15 do 100 tys. osób.

Lekcja 0 - Wymowa
Poniższy opis powinien być raczej jedynie wzkazówką, w zasadzie wymowa jest inna u każdej osoby, najpewniej zależy to od podłoża djalektalnego i stopnia zniemczenia danego uż~nika języka.

Aa - po prostu [ä], np. akt, sad, woda
Bb - po prostu [b], np. baba, dub, na końcu słów się ubezdźwięcznia, podobnie jak w polskim
Cc - po prostu [t͡s], np. car, nóc, ocean
Čč - zgrubsza [t͡ʃ] czyli miększy nieco odpowiednik polskiego cz, np. čas, hač
Ćć - raczej też [t͡ʃ], choć niektóre źródła twierdzą, że to odrębny fonem realizowany jako [t͡ɕ]. Na pewno wymawianie tych dźwięków jednakowo nie będzie złe
Dd - po prostu [d], np. dub, dejmant, ulega ubezdźwięcznieniu
Dźdź - dwuznak, oznacza [d͡ʑ], w sumie też [d͡ʒ], realizacja tego fonemu jest dość różna, oczywiście w [d͡ʒ] należy widzieć wpływ niemieckiego. W wygłosie lub przed bezdźwięczną jest to oczywiście [t͡ʃ].
Ee - zgrubsza [ɛ], np. wjesele, ale przed spółgłoskami palatalnymi, tj. š, č, ž, ć, dź, ń, j raczej jako [e] a nawet [ei̯], np. dźeń, rejować, tež.
Ěě - zgrubsza jako [iɪ] albo [ʲɪ], np. wěk, wěra, wuběrać, w nieakcentowanej sylabie może być wymawiane jak [ʲε], w wyrazie rěč i pochodnych wymawiane jak polskie y.
Ff - po prostu [f], wyłącznie w zapożyczeniach i onomatopejach, np. fifolić, choreograf.
Gg - po prostu [g], jak wyżej, np. gitara, gigotać.
Hh - w nagłosie często jako [h], poza tym [ɦ], przed i, e, ě jest palatalizowane do [hʲ]/[ɦʲ]. Oprócz tego <hw> wymawiamy [f] lub [v], np. hwězda, hwizdnyć, a przed pozostałymi spółgłoskami i w wygłosie <h> jest nieme, np. hromadźić, hdy, hród, hłós, zahroda, přibrjóh. Często też się zdarza, że między samogłoskami zanika, np. noha.
Chch - na początku wyrazu oraz po przedrostkach jest to [kʰ] (w historycznej ortografji nawet to zapisywano <kh>), np. chlěb, wobchod, schód, ulega palatalizacji do [kʲʰ] przed i, e, ě, np. přichilnosć. W pozostałych miejscach jako [x] lub odpowiednio [xʲ], np. chachotać, pachoł, moch. Ważne wyjątki to chcyć, gdzie ta litera jest niema oraz chrěn, gdzie wymawiana jest /k/.
Ii - raczej jako [i], choć po spółgłoskach twardych często jako [ɪ]. Palatalizuje poprzednią spółgłoskę, o ile tylko nie jest to t, d, s, z, č, š, ž, ć, dź, które w języku g~ł~ckim nie mają warjant palatalnych.
Jj - po prostu [j], podobnie jak Ii oznacza palatalizację, np. wobjed, njebjesa, mój, jasny.
Kk -  po prostu [k], palatalizuje się przed i, e, ě do [kʲ], np. kwětka, konik.
Łł - literacko jest to [w], często słyszy się jednak [ʋ] albo [β]. Praktycznie nie ulega ubezdźwięcznieniu. Palatalny warjant to [wʲ] lub [ɥ]. Jest niemy w nagłosie przed spółgłoską, a także w wygłosie po spółgłosce, np. łžička, njesł, rjekł.
Ll - po prostu [l], przed i, e, ě palatalizuje się do [lʲ].
Mm - [m], np. mak, dym
Nn - [n], np. noha, syn, wymawiana [nʲ] przed i, ě, np. něžna, przed tylnojęzykowymi [ŋ], np. banka.
ń - wymawiane [i̯n], w zasadzie występuje tylko przed spółgłoskami i w wygłosie, przed tylnojęzykowymi [i̯ŋ], np. baseń, wóń, pleńčić so.
Oo - ogólnie [ɔ], przed wargowymi w, p, b, m, ł a także tylnojęzykowymi k, g, ch, h zwęża się do [o]
Óó - zasadniczo [ʊ], choć spotyka się też wymowę dyftongiczną [oʊ], w każdym razie na pewno nie [u]
Pp - po prostu [p], może się też palatalizować, np. pilny, pjeršćeń.
Rr - za literacką uznaje się wymowę języczkową [ʀ], a przed i, e, ě, j jako [ʀʲ], choć w przypadku północnych gwar jest to, tak samo jak w dolnołużyckim odpowiednio [r] i [rʲ].
ř - wyłącznie w grupach př, kř, tř wymawianych odpowiednio [pʃ], [kʃ], i [t͡ʃ] lub [t͡sʲ] (chyba brak prostych reguł na to), np: křik, přikład, wětřik, chytře.
Ss - zgrubsza [s], np. žónska, són, włós, ale w wielu pożyczkach z niemieckiego jest to [z], np. sakski
Šš - po prostu [ʃ], np. škowrončk, běłuš.
Tt - po prostu [t], np. tam, róst
Uu -  po prostu [u]
Ww - identycznie jak Łł, grupa wł oczywiście wymawiana jest [w]. Przed spółgłoską w nagłosie jest nieme, np. wbohi, wliw, wzać, niemy jest także przyimek w (ale nie we!).
y - coś około [ɨ], np. ypsylon, sylny.
Zz - po prostu [z], ubezdźwięcznia się w wygłosie, np. zalubowany, hwězda, bóz.
Žž - po prostu [ʒ], jw., np. žona, masaža, dokelž.

Grupy spółgłosek typu sć, šć, sč wbrew pozorom nie upraszczają się i są wymawiane regularnie.

Akcent w języku górnołużyckim jest co do zasady inicjalny, jedynie zapożyczenia z greki i francuzkiego mają akcent na odpowiednio trzecią sylabę od końca lub ostatnią. Oprócz tego:

  • W niektórych złożeniach akcent jest kładziony na drugi składnik, np. lětstotk 'stulecie' albo wokamik 'okamgnienie'.
  • Nowsze zapożyczenia na -ować i -ěrować mają akcent na trzecią sylabę od końca, np. reagować, gratulować, korowa.ć
  • Latynizmy z reguły są akcentowane na ostatniej sylabie przed (rodzimym lub zaadaptowanym) sufiksem lub końcówką fleksyjną, np. agentura, agitacija, ministerstwo, procesjón.
  • Połączenia wyrazowe z przyimkiem często (a dwusylabowe zawsze!) mają akcent na pierwszą sylabę, tj. na przyimek, np. ke mni, na wšo, do šule, na polu, do města, na zahrodźe.
Niech żyje Wolny Syjam!

Úlfurinn

DOLNOSERBŠĆINA


Moim postanowieniem noworocznym była nauka języka dolnołużyckiego, którym zajmuję się od trzech dni, ale teraz widząc, że Siemioród już zaczął, to na zasadzie kopiowania dam do porównania to samo, tylko po d~ł~cku.

Lekcja 0 - Wymowa
Poniższy opis powinien być raczej jedynie wzkazówką, w zasadzie wymowa jest inna u każdej osoby, najpewniej zależy to od podłoża djalektalnego i stopnia zniemczenia danego uż~nika języka.

Aa - po prostu [ä], np. Adam, album, ale, ananas, amater (pl. amator), akt, alfabet
Bb - po prostu [b], np. baba, baran, bajka, bagno, banda, bok, bosy, buda, na końcu słów się ubezdźwięcznia, podobnie jak w polskim
Bj bj - zmiękczone b [bʲ], nie jak po polsku bi, np. tebje - ciebie, tobie; grabje - grabie, njebjo - niebo, sebje - siebie, sobie
Cc - po prostu [t͡s], np. co, cas - czas, cement, cesak - grzebień, cerw – czerw, robak
Čč - po prostu [t͡ʃ], występuje głównie w zapożyczeniach, np. kawč - tapczan, Čech - Czech, małučki - malutki
Ćć - po prostu [tɕ] (nie jak po g~ł~cku!), ć piszemy zawsze, nawet przed i (ći), np. gósć - gość, sćicha - cicho, dwanasćo - dwanaśćcie, dosć - dość
Dd - po prostu [d], np. dom, wóda, dub - dąb, doł - dół, daloko - daleko, Dunaj, ulega ubezdźwięcznieniu
Dźdź - dwuznak, oznacza [d͡ʑ], występuje tylko w połączeniach zdź i ždź, zasada pisowni taka sama, jak z ć, np. gózdź - gwóźdź, zdźaržać - zachować, pózdźe - późno
Ee - po prostu [ɛ], np. delka - deska, gerc - grajek, cera - kreska, efekt, etapa - etap
Ěě - zgrubsza jako [iɪ], chyba, że nie jest akcentowane, wtedy [ʲe], np. lěto - rok, měso - mięso, pětk - piątek, město - miasto, ně - nie
Ff - po prostu [f], głównie w zapożyczeniach
Gg - po prostu [g]
Hh - zawsze bezdźwięczne [h], nie, jak po górnołużycku, np. Hajno - Henryk, how - tu, hynacej - inaczej, horicont - horyzont
Chch - po prostu [x], np. chto - kto, pcha - pchła, chóry, chudy, mech, měch - worek
Ii - raczej jako [i], zawsze twardo, np. lipa, nimski - niemiecki, nigdy, bitwa, Biblija - Biblia
Jj - po prostu [j]
Kk -  po prostu [k]
Ll - po prostu [l]
Łł - po prostu [w], zawsze się wymawia, np. młody, głowa, łuka - łąka, ławka, łdza - łza, błoto
Mm - [m], np. mały, malina, młyn, mě - imię, mroja - mrówka, móst, mudry - mądry
Mj mj - zmiękczone m [mʲ], nie jak po polsku mi, np. mjasec - miesiąc, księżyc, mjac - miecz, mjatel - motyl, mjod - miód
Nn - [n], np. nan - ojciec, noga, nad, nadawk - zadanie, nagły, nagi, nos
Ńń oraz Nj nj- wymawiane [nʲ] (nie jak polskie ń!), np. jeleń, wogeń - ogień, kanja - kania, wóń - zapach, njewina - niewinność
Oo - ogulnie [ɔ]
Óó - znak ten ma bardzo wiele warjant wymowy, najczęściej jako /ɨ/ (polskie y), często też jako [ɛ] (polskie e)!
Pp - po prostu [p]
Pj pj - zmiękczone p [pʲ], nie jak po polsku pi, np. popjeł - popiół, pjero - pióro, pjas - pies, pjenjez - pieniądz
Rr - za literacką uznaje się wymowę języczkową [r], czyli zwykłe polskie r, wymowa górnołużycka ([ʀ]) jest powszechna, lecz błędna
Ŕŕ oraz Rj rj- wymawiane [rʲ] (nie jak polskie rz!), np. murjaŕ - murarz, wrjos - wrzos, rjemjeń - rzemień, mórjo - morze
Ss - po prostu [s]
Šš - po prostu [ʃ], polskie sz
Śś - po prostu [ɕ], jak w polskim, zasada pisowni taka sama, jak z ć, np. śańki - cienki, maś - matka, pisaś - pisać, śichy - cichy, śěło - ciało
Tt - po prostu [t], np. takt, ty, tam, tšawa - trawa, towaristwo - towarzystwo, tšach - strach
Uu -  po prostu [u]
Ww - identycznie jak Łł, grupa wł oczywiście wymawiana jest [w]. Na początkach wyrazów jako wo-, wu- nieme, ale zawsze czytane w przedrostku wó- (jako ły lub łe, oczywiście)
Wj wj - zmiękczone ł [wʲ], np. wjacor – wieczór, wjas – wieś, wjasele – radość, strowje - zdrowie
y - tak, jak po polsku - /ɨ/
Zz - po prostu [z], ubezdźwięcznia się w wygłosie
Žž - po prostu [ʒ], jw.
Źź - po prostu [ʑ], jak w polskim, zasada pisowni taka sama, jak z ć, np. źeń - dzień, tyźeń - tydzień, źo - gdzie, dokąd, žołź - żołądź, źiw – cud, źiśi - dzieci

Akcent w języku dolnołużycki jest inicjalny, jedynie zapożyczenia z greki, łaciny i francuzkiego mają akcent na odpowiednio trzecią sylabę od końca lub ostatnią. Uwaga! Jeśli przed wyrazem jedno- bądź dwusylabowym stoi przyimek, wówczas to przyimek weźmie akcent.

Siemoród

#2
HORNJOSERBŠĆINA

Lekcja 1 - Czasownik (słowjeso), czas teraźniejszy
W języku g~ł~ckim formy osobowe czasownika odmieniają się przez trzy liczby (pojedynczą, podwójną i mnogą) i trzy osoby, oprócz tego w drugiej i trzeciej osobie liczby podwójnej występuje odmiana przez rodzaje (zanikająca w języku potocznym, ale przestrzegana w języku literackim). Liczba podwójna często łączy się z liczebnikami dwaj, dwě, wobaj, wobě (dwa, dwie, oba, obie), choć nie są one konieczne.

Czasowniki być (być), měć (mieć) są nieregularne, czasowniki pisać (pisać), twarić (budować), prosyć (pytać), wuknyć (uczyć się) oraz njesć (nieść) reprezentują konjugacje -a-, -i- oraz -je-tematyczne. Konjugacje te najlepiej jest zapamiętywać razem z bezokolicznikiem, co wyszczególniać będę w listach słówek po każdej lekcji, bo często odbiegają one od tych polskich. Słownikowe formy czasownika, które będę podawać to bezokolicznik i końcówka 3. os. l. poj.
inf.byćměćpisaćtwarićprosyćwuknyćnjesć
jasymmampisamtwarjuprošuwuknunjesu
tysymašpisaštwarišprosyšwuknješnjeseš
wón, wona, wonojemapisatwariprosywuknjenjese
mójsmójmamojpisamojtwarimojprosymojwuknjemojnjesemoj
wójstaj, -ejmataj, -ejpisataj, -ejtwaritaj, -ejprosytaj, -ejwuknjetaj, -ejnjesetaj, -ej
wonaj, wonejstaj, -ejmataj, -ejpisataj, -ejtwaritaj, -ejprosytaj, -ejwuknjetaj, -ejnjesetaj, -ej
mysmymamypisamytwarimyprosymywuknjemynjesemy
wysćemaćepisaćetwarićeprosyćewuknjećenjeseće
woni, wonesumajapisajatwarjuprošawuknunjesu

Formy dwoiny na -aj są męzkoosobowe, formy na -ej są niemęzkosoobowe. Podobnie wygląda rozróżnienie zaimków woni, wone. Należy pamiętać, że jest to rozróżnienie czysto literackie i w języku potocznym przeważają formy niemęzkoosobowe, zarówno czasowników, jak i zaimków czy przymiotników.

Warto zwrócić uwagę, że formy drugiej i trzeciej osoby dwoiny są identyczne dla wszystkich czasowników.

Czasowniki zaprzecza się za pomocą przyrostka nje- (pisanego razem z czasownikiem i akcentowanego), np. njemam, njepisaš, njewuknjetaj. Wyjątkiem od reguły jest czasownik być, którego formy przeczące brzmią njejsym, njejsy, njeje, njejsmoj, ..., tj. z przedrostkiem njej-, a także czasownik měć, którego formy przeczące brzmią nimam, nimaš, nima, nimamoj, ..., czyli z przedrostkiem ni-.

Czytanka

Naša wjeska
To je naša wjeska. Blisko wjeski je lěs. Tam widźiš našu chěžu. Wokoło chěže je zahroda. W zahrodźe je naša wowca. Naša kruwa tam njeje. Tu je dróha do města. Widźiš tam šulu? Tam je naš wučer. Wučer ma psyka. Blisko zahrody je naš susod. Susod ma awto a jědźe do města. Maš doma tež awto? Blisko dwora je štom. Wokoło štoma je trawa. Što hišće widźiš?

W serbskej rěčnej šuli
Serbska rěčna šula je w Minakale. Minakał je wjeska blisko serbskeje hole a ma rjanu wokolinu. Blisko wsy su haty a lěsy. W rěčnej šuli wuknješ serbsce rěčeć, pisać a čitać. Šula je stare twarjenje, to běše hród knježka. Ale nětko je to ludowe swójstwo. Hdyž do domu stupiš, wjeseliš so, dokelž je wšitko jara čiste. Deleka, na prawej stronje, je klubownja, na lěwej stronje zarjadnistwo. Hdyž po schodźe horje dźeš, widźiš lěharnju, myjernju a posłucharnju. W druhej chěži blisko šule bydli domownik. Kóždy dźeń tam šulerjo z twornje abo zarjadnistwa a ratarstwa serbsce wuknu. Njechaš tež do serbskeje rěčneje šule přińć a serbšćinu wuknyć?

Naša rjadownja
Dźensa smy prěni raz tu. Serbska wyša šula je wulke a krasne twarjenje. Wona je wažna a wuznamna. Naša rjadownja je přijomna rumnosć. Wona je wulka, rjana a swětła. Prědku je šěroka čorna tafla. Nimo toho stoji tam tež wučerske blido a stólc. Zady wisa wučbny plan. Kóžda ławka je nowa a čista. Horjeka leži zwučowanski zešiwk a mały słowničk. Prědku leži naša rjadowniska kniha.

Što praji naš wučer? Wón praji: ,,Jano, twój nowy wołojnik je tu, ale hdźe je twoje pjero?'' Jan wotmołwi: ,,Moje pjero leži hišće doma.'' Potom praji wučer: ,,Leńka, pój doprědka a pisaj! Marja, čitaj! Derje tak! Sydńće so! Jurjo, stań, dźi k tafli a pisaj dale! Nětko sy hotowy, sydń zaso!''

Nětko je hodźina nimo, a wučer praji: ,,Stańće, božemje!''


(czytanka pochodzi z: Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка)

Słowniczek
wjes, wsy   wieś
wjeska   wioska
chěža, -e   chata
dom, -a/-u   dom
doma   w domu
domoj   do domu
wokoło   obok
wokoło   około, w przybliżeniu
wokoło   dookoła
wokolina, -y   okolica
zahroda, -y   ogród
wowca, -y   owca
kruwa, -y   krowa
dróha, -i   droga
widźeć, -i   widzieć
šula, -e   szkoła
šuler, -ja   uczeń
šulerka, -i   uczennica
šulski   szkolny
wučić, -i (někoho)   uczyć (kogoś)
wučer, -ja   nauczyciel
wučerka, -i   nauczycielka
wučerski   nauczycielski
wučba, -y   nauka, nauczanie
wuknyć, -je (něco)   uczyć się
zwučować, -uje   ćwiczyć
zwučowanje, -ja   ćwiczenie
pos, psa   pies
psyk, -a   piesek
susod, -a   sąsiad
jěć, jědźe   jechać
jěchać   jechać wierzchem
štom, -a   drzewo
što, čeho   co, czego
štó, koho   kto, kogo
hišće   jeszcze
widźeć, -i   widzieć
rěč, -e   mowa, język
rěčny   językowy
rěčeć, -i   mówić
prajić, -i   mówić, powiedzieć
čitać, -a   czytać
Serb, -a   Łużyczanin
Serbowka, -i   Łużyczanka
serbski   serbołużycki
serbsce, serbski   po serbołużycku
serbować, -uje   mówić po serbołużycku
serbstwo, -a   Serbowie łużyccy, narodowość serbołużycka
serbšćina, -y   język serbołużycki
Južny Serb   Serb (jugosłowiański)
hola, -e; lěs, -a   las
holanski, lěsny   leśny
rjany   piękny
hat, -a   staw
jězor, -a   jezioro
twarić, -i   budować
twarjenje, -ja   budynek
hród, -oda/u   twierdza, zamek
město, -a   miasto
knjez, -a   pan
knjeni, -je   pani
knježna, -y   panna
knježić, -i   panować, władać
knježacy   panujący
nět, nětk(o)   teraz
nětkole   właśnie teraz
nětčiši   obecny, teraźniejszy
swójstwo, -a   własność
stupić, -i   wejść
wjesoły   wesoły
wjeselić so, -i   cieszyć się
wjeselić so na   nie móc się doczekać
prózdniny   wakacje
dokelž   dlatego że
jara   bardzo
dele   w dół
deleka   na dole
horje   na górę
horjeka   na górze
strona, -y   strona
rjad, -a   rząd
rjadować, -uje   porządkować
rjadownja, -je   klasa
rjadowniski   klasowy
zarjadować, -uje   organizować, przeprowadzać
zarjad, -a   urząd
zarjadnistwo, -a   zarząd, administracja
schód, -a   schody
poschod, -a   piętro
hić, du, dźeš   iść
přińć, přińdu, přińdźeš   przyjść
ležeć, -i   leżeć
lěhać, -a   kłaść się
dołho   długo
lěharnja, -e   sypialnia
myć, myje (so)   myć się
myjernja, -e   umywalnia
posłuchać, -a (někoho)   słuchać
posłucharnja, -e   audytorjum
bydlić, -i   mieszkać
bydlenje, -a   mieszkanie
dźeń, dnja   dzień
tworić, -i   tworzyć
twornja, -e   zakład produkcyjny
ratar, -ja   chłop
ratarka, -i   chłopka
chcyć, -e   chcieć
njechaš?   nie chcesz?
dźensa   dzisiaj
prěni   pierwszy
prěni raz   po raz pierwszy
wysoki   wysoki
wyši   wyższy
wyša šula   szkoła średnia
wulki   duży, wielki
wažny   ważny
wuznamny   istotny
rum, -a   przestrzeń, pomieszczenie
rumnosć, -e   pojemność
prědku   z przodu
doprědka   naprzód
zady   z tyłu
nazad   do tyłu
tafla, -e   tablica
šěroki   szeroki
nimo toho   oprócz tego
stać, steji   stać
stanyć, stanje   wstać
blido, -a   stół
stólc, -a   krzesło
ławka, -i   ławka
wisać, -a   wisieć
pisać, -a   pisać
zešiwk, -a   zeszyt
słownik, -a   słownik
słowničk, -a   słowniczek
prajić, -i   mówić
wotmołwić, -i   odpowiedzieć
wotmołwa, -y   odpowiedź
wołojnik, -a   ołówek
pjero, -a   pióro
sedźeć, -i   siedzieć
sydać so, -a   siadać
sydnyć so, -nje   siąść
hodźina, -y   godzina
božemje   do widzenia
kak   jak
strowy   zdrowy
strowota, -y   zdrowie
strowić, -i   witać
postrowić, -i   przywitać
postrowjeć, -a   pozdrawiać
postrow, -a   przywitanie
postrowny   powitalny
rano   rano
ranje, -ja   poranek
zahe   wcześnie
zažny   wczesny
wotmołwjeć, -a   odpowiadać
spodobać so, -a   podobać się
spodobanje, -a   zadowolenie
spać, -i   spać
derje   dobrze
wuběrnje   wspaniale
dźakować so, -uje   dziękować
dźak, -a   wdzięczność
dźak   dzięki
(při)połdnjo, -a   południe (pora dnia)
připołdnju   w południe
dopołdnjo, -a   przedpołudnie
popołdnjo, -a   popołudnie
tohodla   dlatego
čehodla   dlaczego
tón, toho   ten
tutón, tutoho   o ten
rěkać, -a   nazywać
kak so ći dźe/wjedźe?   jak się masz?
mać, -erje   matka
nan, -a   ojciec
bratr, -a /brat, bratra/   brat
sotra, -y   siostra
dźowka, -i   córka
syn, -a   syn
činić, -i   robić
hdyž   kiedy, gdy
wječor, -a   wieczór
před wječorom   pod wieczór
wječer, -je   kolacja
wječerjeć, -ja   jeść kolację
pozdźe   późno
kóždy   każdy
próca, -y   praca, trud
sprócny   zmęczony
čłowjek, -a   człowiek
nóc, nocy   noc
w nocy   nocą
połnóc, -ocy   północ (pora dnia)
wo połnocy   w północ
nócny   nocny
stwa, do jstwy   pokój
wopytać, -a   przyjść w gości
wopyt, -a   gości, wizyta
witać, -a   witać (przy spotkaniu)
přiwitać, -a   powitać (przy spotkaniu)
witajće!   zapraszamy!
dyrbjeć, -i   być powinnym
rozžohnować so, -uje   pożegnać się
rozžohnowanje, -a   pożegnanie
zasowidźenje, -a   spotkanie
posledni   ostatni
přikład, -a   przykład
[Zamknij]

Zadania
1. Wstaw odpowiednie formy czasu teraźniejszego czasowników być i měć do poniższych zdań:
Ja ... Serb. Mój ... Serb a Serbowka. Wonaj ... Nan a mać ... doma. Moji bratrojo ... tam. Hornja Łužica ... w Sakskej. Towaršojo, hdźe ...? Wone nje... tam.

Twoja sotra ... psyka? A ty ... psyka? Ni... psyka, ale mój nan a mać ... psykow. Pětr ... zešiwk a wołojnik. A što ty tam ...?

2. Przetłumacz na górnołużycki
Gdzie jest szkoła? Szkoła jest tam. Serbołużycka szkoła uczy mówić, czytać i pisać po serbołużycku. Kto to jest? To jest Piotr. Piotr jest Serbołużyczaninem i bardzo dobrze mówi po serbołużycku. Piotr i Michał uczą się czytać po serbsku. Nauczyciel przychodzi. Nauczyciel pisze, Piotr i Michał też piszą. Co robi matka i ojciec w domu? Matka i ojciec cieszą się, że syn i córka uczą się pisać po serbołużycku. Dzisiaj pierwszy raz piszę i mówię po serbołużycku. Tu stoi wysoki stół, a tam wisi duża tablica. Oni długo śpią. Jan siedzi, a obok leży pies. Nasz sąsiad to pan Mirosław.
Niech żyje Wolny Syjam!

Henryk Pruthenia


Úlfurinn

#4
DOLNOSERBŠĆINA



Lekcja 1 - Czasownik (werb), czas teraźniejszy
W języku d~ł~ckim formy osobowe czasownika odmieniają się przez trzy liczby (pojedynczą, podwójną i mnogą) i trzy osoby. Liczba podwójna często łączy się z liczebnikami dwa, dwě, wobej (dwa, dwie, oba/obie), choć nie są one konieczne.

Czasowniki byś (być), měś (mieć) są nieregularne, czasowniki pisaś (pisać), twariś (budować), spiwaś (śpiewać) reprezentują konjugacje -(j)o, -i oraz -a. Nazwy konjukacyj pochodzą od końcówek dla 3.os.l.p. w czasie teraźniejszym. Konjugacje te najlepiej jest zapamiętywać razem z bezokolicznikiem, co wyszczególniać będę w listach słówek po każdej lekcji, bo często odbiegają one od tych polskich.











inf.byśměśpisaśtwariśspiwaś
jasommampišomtwarimspiwam
tysymašpišoštwarišspiwaš
wón, wóna, wónojomapišotwarispiwa
mejsmejmamejpišomejtwarimejspiwamej
wejstejmatejpišotejtwaritejspiwatej
wónejstejmatejpišotejtwaritejspiwatej
mysmymamypišomytwarimyspiwamy
wysćomaśopišośotwariśospiwaśo
wónisumajupišutwarjespiwaju

W liczbie podwójnej i mnogiej w żadnym wypadku nie rozróżniamy rodzajów, zaimek "wóni" oznacza "oni, one".

Warto zwrócić uwagę, że formy drugiej i trzeciej osoby dwoiny są identyczne dla wszystkich czasowników.

Czasowniki zaprzecza się za pomocą przyrostka nje- (pisanego razem z czasownikiem i akcentowanego), np. njemam, njepišoš, njespiwaśo. Wyjątkiem od reguły jest czasownik być, którego formy przeczące brzmią njejsom, njejsy, njejo, njejsmej, ..., tj. z przedrostkiem njej-.

Czytanka

Naša wjaska
To jo naša wjaska. Blisko jo wejsny lěs. Tam wiźiš našu chyžu. Wokoło chyže jo zagroda. W zagroźe jo naša wójca. Naša krowa tam njejo. Tu jo droga do města. Wiźiš tam šulu? Tam jo naš ceptaŕ. Ceptaŕ ma psyka. Blisko zahrody jo naš sused. Sused ma awto a jěźo do města. Maš doma teke awto? Blisko dwóra jo bom. Wokoło boma jo tšawa. Co hyšći wiźiš?

W serbskej rěcnej šuli
Serbska rěcna šula jo w Prjawozu. Prjawoz jo město blisko serbskeje góle a ma rědnu wokolinu. Blisko jsy su gaty a lěsy. W rěcnej šuli wuknjoš powědaś, pisaś a cytaś po serbsku. Šula jo stare twarjenje, to jo gród kněžka był. Ale nět jo to ludowe swójstwo. Ga doma zastupijoš, wjaseliš se, dokulž jo wšo krada cyste. Dołojce, napšawo, jo klubownja, nalěwo amtowanje. Ga po schoźe górjej źoš, wiźiš lěgaŕnju, myjaŕnju a słuchaŕnju. W drugej chyžy blisko šule bydli domownik. Kuždy źeń tam wukniki z twóŕby abo amtowanja a rolnikaŕstwa po serbsku wuknu. Njocoš teke do serbskeje rečneje šule pśiś a serbšćinu wuknuś?

Naša rědownja
Źinsa smy prědny raz tu. Serbska wusokošula jo wjelike a pěkny twarjenje. Wóna jo wažna a wuznamna. Naša rědownja jo spódobna městna. Wóna jo wjalika, rědna a swětła. Prězy jo šyroka carna tofla. Mimo togo stoj tam teke wucabnikojske blido a stół. Slězy wise góźinski plan. Kužda ławka jo nowa a cysta. Górjejce lažy zwucowanka a mały słowničk. Prězy laže naše rědowniske knigły.

Co groni naš ceptaŕ? Wón groni: ,,Jan, twój nowy wołojnik jo tu, ale ga jo twóje pjero?'' Jan wótegroni: ,,Móje pjero laži hyšći doma.'' Pótom grani ceptaŕ: ,,Leńka, pójź doprědka a piš! Marja, cytaj! Derje tak! Sedniśo se! Jurjo, stań, źi k tofli a piš dalej! Nět sy gotowy, sedni zasej!''

Něnto jo góźina mimo, a ceptaŕ groni: ,,stańśo, božemje!''


(czytanka pochodzi z: Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка, [tłumaczenie z g~ł~ckiego własne ~Grewed])

Słowniczek
wjas, wsy   wieś
wjaska   wioska
chyža, -e   chata
dom, -a   dom
doma   w domu
domoj   do domu
wokoło   obok
wokoło   około, w przybliżeniu
wokoło   dookoła
wokolina, -y   okolica
zagroda, -y      ogród
wójca, -y   owca
krowa, -y   krowa
droga, -i   droga
wiźeś, -i   widzieć
šula, -e   szkoła
wuknik, -a   uczeń
wuknica, -y   uczennica
šulski   szkolny
wucyś, -y (někogo)   uczyć (kogoś)
ceptaŕ, -rja   nauczyciel (w liceum)
ceptarka, -y   nauczycielka
ceptarski   nauczycielski
wucba, -y   nauka, nauczanie
wuknuś, -jo (něco)   uczyć się
zwucowaś, -ujo   ćwiczyć
zwučowanje, -ja   ćwiczenie
pjas, psa   pies
psyk, -a   piesek
sused, -a   sąsiad
jěś, jěźo   jechać
bom, -a   drzewo
co, cogo   co, czego
chto, kogo   kto, kogo
hyšći   jeszcze
wiźeś, -i   widzieć
rěc, -e   mowa, język
rěcny   językowy
powědaś, -a   mówić
groniś, -i   mówić, powiedzieć
cytaś, -a   czytać
Serb, -a   Łużyczanin
Serbowka, -i   Łużyczanka
serbski   serbołużycki
serbski, pó serbsku   po serbołużycku
serbować, -ujo   mówić po serbołużycku
serbstwo, -a   Serbowie łużyccy, narodowość serbołużycka
serbšćina, -y   język serbołużycki
Južny Serb   Serb (jugosłowiański)
lěs, -a; góla, -e   las
lěsny   leśny
rědny   piękny
gat, -a   staw
jazor, -a   jezioro
twariś, -i   budować
twarjenje, -ja   budynek
gród, -a   twierdza, zamek
město, -a   miasto
kněz, -a   pan
kněni, -je   pani
kněžna, -y   panna
kněžiś, -i   panować, władać
kněžacy   panujący
nět, něnto   teraz
nětkole   właśnie teraz
něntejšny   obecny, teraźniejszy
swójstwo, -a   własność
stupiś, -i   wejść
wjasoły   wesoły
wjaseliś se, -i   cieszyć się
wjaseliś se na   nie móc się doczekać
prozniny   wakacje
dokulž   dlatego że
kradu, wjelgin   bardzo
dołoj   w dół
dołojce   na dole
górjej   na górę
górjejce   na górze
bok, -a   strona
rěd, -a   rząd
rědowaś, -ujo   porządkować
rědownja, -je   klasa
rědowniski   klasowy
zarědowaś, -ujo   organizować, przeprowadzać
amt, -a   urząd
amtowanje, -nja   zarząd, administracja
schód, -a   schody
nastwaŕk, -a   piętro
hyś, du, źoš, źo...   iść
pśiś, pśidu, pśiźoš, pśiźo...   przyjść
lažaś, -y   leżeć
lěgaś, -a   kłaść się
dłujko   długo
lěgaŕnja, -e    sypialnia
myś, myjo (se)   myć się
myjaŕnja, -e   umywalnia
słyšaś, -y (někogo)   słuchać
słuchaŕnja, -e   audytorjum
bydliś, -i   mieszkać
bydlenje, -a   mieszkanie
źeń, dnja   dzień
twóriś, -i   tworzyć
twornja, -e   zakład produkcyjny
bur, -a   chłop
burka, -i   chłopka
kśěś, cu, coš, co   chcieć
njecoš?   nie chcesz?
źinsa   dzisiaj
prědny   pierwszy
prědny raz   po raz pierwszy
wusoki   wysoki
wužki   wyższy
wusokošula   szkoła średnia
wjeliki   duży, wielki
wažny   ważny
wuznamny   istotny
rum, -a   przestrzeń, pomieszczenie
rumnosć, -e   pojemność
prězy   z przodu
doprědka   naprzód
slězy   z tyłu
naslědk   do tyłu
tofla, -e   tablica
šyroki   szeroki
mimo togo   oprócz tego
stojaś, stojm, stojš, stoj   stać
stanuś, -njo   wstać
blido, -a   stół
stoł, -a   krzesło
ławka, -i   ławka
wisać, -y   wisieć
pisaś, -šo   pisać
zešywk, -a   zeszyt
słownik, -a   słownik
słowničk, -a   słowniczek
wótegroniś, -i   odpowiedzieć
wótegrono, -a   odpowiedź
wołojnik, -a   ołówek
pjero, -a   pióro
sejźeś, -i   siedzieć
sedaś se, -a   siadać
sednuś se, -njo   siąść
góźina, -y   godzina
božemje! na zasejwiźenje!   do widzenia
kak   jak
strowy   zdrowy
strowje, -a   zdrowie
witaś, -a   witać
pówitaś, -a    przywitać
postrowiś, -a   pozdrawiać
pśiwitanje, -a   przywitanie
zajtša    rano
zajtše, -a   poranek
rano   wcześnie
rany   wczesny
spódobaś se, -a   podobać się
spódobanje, -a   zadowolenie
spaś, -i   spać
derje   dobrze
wuběrnje   wspaniale
źěkowaś se, -ujo   dziękować
źěk, -a   wdzięczność
źěk   dzięki
połdnjo, -ja      południe (pora dnia)
połdnjom   w południe
dopołdnjo, -ja   przedpołudnie
wótpołdnjo, -ja   popołudnie
togodla   dlatego
cogodla   dlaczego
ten, togo   ten
toś ten, toś togo   o ten
groniś, -a   nazywać
maś, -erje   matka
nan, -a   ojciec
bratš, -a   brat
sotša, -y   siostra
źowka, -i   córka
syn, -a   syn
cyniś, -i   robić
ga? gdy?   kiedy, gdy
wjacor, -a   wieczór
wjacerja, -je   kolacja
wjacerjaś, -ja   jeść kolację
pózdźe   późno
kuždy   każdy
źěło, -a   praca, trud
mucny   zmęczony
luź, -a,  cłowješk, -a   człowiek
noc, -y   nocą
połnoc, -y   północ (pora dnia)
wo połnocy   w północ
nocny   nocny
śpa, do jśpy   pokój
woglědaś, -ajo   przyjść w gości
woglěd, -a   gości, wizyta
witajśo!   zapraszamy!
dejaś, dejm, dejš, dej   być powinnym
rozžognowaś se, -ujo   pożegnać się
rozžognowanje, -a   pożegnanie
zmakanje, -a   spotkanie
slědny   ostatni
pśikład, -a   przykład
[Zamknij]

Zadania
1. Wstaw odpowiednie formy czasu teraźniejszego czasowników byś i měś do poniższych zdań:
Ja ... Serb. Mej ... Serb a Serbowka. Wónej ... nan a mać. Wej ... doma. Móje bratšy ... tam. Dolna Łužyca ... w Nimskej. Towariš, źo ...? Wóni nje... tam.

Twója sotša ... psyka? A ty ... psyka? Nje... psyka, ale mój nan a mać ... psykow. Pětš ... zešywk a wołojnik. A co ty tam ...?

2. Przetłumacz na dolnołużycki
Gdzie jest szkoła? Szkoła jest tam. Serbołużycka szkoła uczy mówić, czytać i pisać po serbołużycku. Kto to jest? To jest Piotr. Piotr jest Serbołużyczaninem i bardzo dobrze mówi po serbołużycku. Piotr i Michał uczą się czytać po serbsku. Nauczyciel przychodzi. Nauczyciel pisze, Piotr i Michał też piszą. Co robi matka i ojciec w domu? Matka i ojciec cieszą się, że syn i córka uczą się pisać po serbołużycku. Dzisiaj pierwszy raz piszę i mówię po serbołużycku. Tu stoi wysoki stół, a tam wisi duża tablica. Oni długo śpią. Jan siedzi, a obok leży pies. Nasz sąsiad to pan Mirosław.
smrt zidum

Henryk Pruthenia

Źle skopiowałeś info o rodzajach.

Siemoród

#6
HORNJOSERBŠĆINA

Lekcja 2 - czas przyszły (přichod) i przeszły złożony (perfekt)
Czas przyszły
Formy czasu przyszłego w języku g~ł~ckim są tworzone bardzo podobnie jak w języku polskim. W przypadku czasowników dokonanych tworzy się je odmieniając czasownik tak jak w poprzedniej lekcji, natomiast w przypadku czasowników niedokonanych czas przyszły jest tworzony z pomocą czasownika posiłkowego budu i bezokolicznika (w odróżnieniu od polskiego, gdzie może być użyty imiesłów ł-owy – np. będę pisał) odpowiedniego czasownika.
inf.pisać
jabudu pisać
tybudźeš pisać
wón, wona, wonobudźe pisać
mójbudźemoj pisać
wójbudźetaj/budźetej pisać
wonaj, wonejbudźetaj/budźetej pisać
mybudźemy pisać
wybudźeće pisać
woni, wonebudu pisać

Formy dwoiny na -aj są męzkie, formy na -ej są żeńsko-nijakie, np. Mojej bratraj dźensa budźetaj wobjed warić. Twojej sotře budźetej so wjeselić, hdyž zhonitej tutu powěsć. Przeczenie w czasie przyszłym wyraża się przy pomocy przedrostka nje-, np. njebudu pisać, njebudźemy pisać.

W przypadku wielu czasowników ruchu czas przyszły wyraża przy pomocy przedrostka po-, np. hić – póńdu, njesć – ponjesu, wjesć – powjedu, wjezć – powjezu, lećeć – poleću, lězć – polězu, jěć – jědu, ćěrić/hnać1 – poćěrju, ćahnyć – poćahnu, .... Oznacza to, że nie istnieją bezokoliczniki **póńć, **ponjesć, **polězć i podobne. Podobnie zachowuje się czasownik měć, który tworzy czas przyszły przy pomocy przyrostka z-: změju, změješ, ..., změjeće, změja. Są to formy tego samego czasownika!

Jutře změju chwile, přińdź, přošu, zdypkom w pjećich.

1 Ten czasownik ma dość osobliwą odmianę – bezokolicznikiem jest hnać lub ćěrić, formy czasu teraźniejszego to ćěrju, ćěriš, a imiesłów ł-owy to hnał. Podobnie sprawa wygląda z prefigowanymi dohnać, rozehnać, wotehnać.

Odmiana w czasie teraźniejszym i przyszłym podstawowych czasowników ruchu:
inf.hić (přitomnosć)hić (přichod)jěć (přitomnosć)jěć (přichod)
jadupóńdujědupojědu
tydźešpóńdźešjědźešpojědźeš
wón, wona, wonodźepóńdźejědźejědźe
mójdźemojpóńdźemojjědźemojpojědźemoj
wójdźetj, -ejpóńdźetaj, -ejjědźetaj, -ejpojědźetaj, -ej
wonaj, wonejdźetj, -ejpóńdźetaj, -ejjědźetaj, -ejpojědźetaj, -ej
mydźemypóńdźemyjědźemypojědźemy
wydźećepóńdźećejědźećepojědźeće
woni, wonedu (pot. dźeja)póńdu (pot. póńdźeja)jědu (pot. jědźeja)pojědu (pot. pojědźeja)
Podobnie odmieniają się prefigowane dóńć (dóńdu, dóńdźeš), přińć (přińdu, přińdźeš), poza tem, że są one dokonane i formy osobowe mają znaczenie czasu przyszłego.

W języku potocznym spotyka się także czas przyszły złożony tworzony od czasowników dokonanych, typu budu předać, budźe so zwjeselić, zapłaćić to budźemy ....

Czasem przyszłym od czasownika być jest naturalnie samodzielna forma budu, budźeš, budźe, ....


Czas przeszły złożony
Czas przeszły złożony wyraża jednorazowe zdarzenie, które dokonało się w minionej chwili. Jest on tworzony przy pomocy czasownika posiłkowego sym, sy, je, ... i imiesłowu ł-owego.

Imiesłów ł-owy tworzony jest od tematu bezokolicznika i odpowiada polskim formom trzeciej osoby czasu przeszłego. W liczbie pojedynczej końcówkami osobowymi są -ł, -ła, -ło (r. męzki, żeński, nijaki), w liczbie podwójnej -łoj dla wszystkich rodzajów, a w liczbie mnogiej -li w rodzaju męzkoosobowym i -łe w niemęzkosobowym. Warto dodać, że w języku potocznym, a niekiedy i w literackim stosowana jest końcówka -li dla wszystkich rodzajów w liczbie mnogiej, co wynika z istniejącej w języku tendencji do zaniku podziału na rodzaj męzko- i niemęzkoosobowy.

Poza tym, jest on tworzony podobnie jak w języku polskim, od (rozszerzonego) tematu bezokolicznika, np.: njesć – njesł, brać – brał, minyć – minył, pić – pił, molować – molował, pisać – pisał, pjec – pjekł, móc – mohł. Czasownik hić tworzy imiesłów: šoł, šła, ..., podobnie dóńć, dóšoł, dóšła, ...; přińć, přišoł, přišła, ....

Tworzenie czasu przeszłego złożonego na przykładzie czasownika čitać
inf.čitać
jasym čitał/čitała
tysy čitał/čitała
wón, wona, wonoje čitał/čitała/čitało
mójsmój čitałoj
wójstaj/stej čitałoj
wonaj, wonejstaj/stej čitałoj
mysmy čitali/čitałe
wysće čitali/čitałe
woni, wonesu čitali/čitałe
Czasownik posiłkowy z reguły występuje na drugim miejscu w zdaniu, a imiesłów ł-owy na końcu zdania.

W tytułach i nagłówkach często opuszczany jest czasownik posiłkowy w trzeciej osobie wszystkich liczb, np.: Michał Nowak habilitował. Serbscy wučerjo wuradźowali w Budyšinje, Dny tworjaceho wuměłstwa so přewjedli. VIII. spisowaćelski kongres NDR so wotměł.

Czasownik posiłkowy nie powtarza się, jeśli występuje więcej niż jeden czasownik odnoszący się do tego samego podmiotu, np.: Spisowaćel Nowak je wopisał we swojej knize spóznaća wjesneho hólca, a z tym rysował realistiski wobraz serbskeho žiwjenja.

We współczesnym języku literackim w przeczeniach formy czasu przeszłego złożonego na ogół są na końcu zdania, przy czym porządek słów ma na ogół formę typu widźał njejsym.

Nieistnienie bezokoliczników **póńć, **pojěć i podobnych powoduje, że nie istnieją też imiesłowy ł-owe **pošoł, **pojěł. Zamiast nich polskie poszedł, pojechał, poleciał tłumaczy się nieprefigowanymi šoł, jěł, lećał, np.

Šoł je tón hólčik na hermank do mjesta Šprember.

Czytanka

Zjězd Serbow w Budyšinje
W juliju 1950 je w Budyšinje 1. zjězd Serbow był. Stare město Budyšin su wobydlerjo rjenje z chorhojemi, girlandami a transparentami wupyšili. Z Hornjeje a Delnjeje Łužicy su Serbja a Němcy do Budyšina přijěli, zo bychu dźełaćerskeho prezidenta Wilhelma Piecka postrowili. Jara wutrobnje su serbscy a němscy dźěławi lubeho hosća witali. Wón je do Budyšina přišoł jako reprezentant prěnjeho němskeho stata dźěłaćerjow a ratarjow. Njedźelu popołdnju je wulka manifestacija za měr, demokratiju a socializm była. Tam je tež prezident Wilhelm Pieck rěčał, zo NDR spěchuje Serbow. Na kóncu je prajił: ,,Njech je žiwy serbski lud!" Haj, Němska demokratiska republika je wopradźita wótčina Serbow. Hišće dźensa spominamy rady na tutón krasny swjedźeń.

Wuknjemy za žiwjenje
Kóždy dźeń chodźimy do šule. Wutoru mamy jednu hodźinu staćanowědy. W šuli pilnje wuknjemy. Hačrunjež chodźimy hakle do 8. lětnika, hižo wěmy, kotre powołanje budźemy wuknyć. Hanka budźe pěstowarka, Pětr budźe diplomowy ratar, a Michał budźe hórnik. Za kóžde powołanje trjebamy dobru wědu. Domjace nadawki porjadnje zhotowimy. Njebrojimy ženje swój čas. W swobodnym času dźěłamy w kružkach. Tež tu wjele nawuknjemy. W swobodnym času tež sportujemy. Tak smy stajnje strowi a njezakomdźimy wučbu. My wěmy, zo wuknjemy za žiwjenje a za našu republiku. Hdyž pilnje wuknjemy, sylnimy naš stat.

Předstajenje
Skupinka sowjetskich studentow a abiturientow srjedźneje šule pućuje po Serbach. Woni su w Chrósćicach młodeho wučerja Měrćina Serbina wopytali, kotrehož su nekotři hižo při jeho wopyće we Lwowje zeznali.
Sergej: Dobry dźeń, Měrćinje.
Měrćin: Dobre ranje, to je wulkotne, zo so zaso widźimoj. Ja so jara wjeselu. Hdy sće přijeli?
Sergej: Hakle wčera wječor. Smy do Drježdźan z ćahom jěli a z Drježdźan sem z kolesami. Nětko chcu ći swojich młodych přećelow, studentow Lwowseje uniwersity, předstajić.
Měrćin: To je rjenje, zo sy zaso tajku nahladnu črjódku nowych zajimcow přiwjedł.
Sergej: Měrćinje, njeby mje móhł swojej maćeri předstajić?
Měrćin: Radlubje. Maći! Maći, mój přećel Sergej chce so z tobu zeznać.
Sergej: Dobry dźeń, knjeni Serbinowa. Měrćin je mi wo was wjele powědał.
Serbinowa: Wjeselu so, knjez Iwanow, zo směm was zeznać.
Sergej: Dobry dźeń, knježna Dučmanec.
Měrćin: Lubina njerěka wjac Dučmanec, wona je nětko moja žona, smój so před třomi njedźelemi woženiłoj.
Sergej: Wodajće, Lubina, to ja wědźał njejsym. Gratuluju wamaj k mandźelstwu a přeju wamaj wjele zboža na zhromadny puć.
Měrćin: Ty rěčiš serbsce?
Sergej: Haj, kusk rěču, sym so mjenujcy nimo čěšćiny a pólšćiny tež ze serbšćinu zaběrał.
Stanisław: Ja rozumju wšitko, ale rěčeć hišće derje njemóžu. Tohodla prošu rěčće pomałšo, wy rěčiće přespěšnje. Wašu žonu lěpje rozumju. Bohužel wašu maćeršćinu hišće bjezporočnje njewobknježu. Hustodosć činju zmylki.
Měrćin: Ně, ně, rěčiš tola derje. Hdźe sy serbšćinu nawuknył?
Stanisław: Na Lwowskej filologiskej fakulće na lektoraće.
Měrćin: Wy druzy tež rečiće serbsce?
Danił: Nažel wašu maćeršćinu hišće derje njerozumimy. Rěčimy jenož rusce a němsce.
Nikołaj: Směm so předstajić? Sym Nikołaj Wasiljewič Serpuchow.
Pawoł: Rěkam Pawoł Krawc.
Nikołaj: Wjeselu so, zo směm was zeznać.


(czytanka pochodzi z: Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка)

Słowniczek
zjězd, -a   zjazd
januar, -a   styczeń
februar, -a   luty
měrc, -a   marzec
apryl, -a   kwiecień
meja, -i   maj
junij, -a   czerwiec
julij, -a   lipiec
awgust, -a   sierpień
september, -bra   wrzesień
oktober, -bra   październik
nowember, -bra   listopad
december, -bra   grudzień
město, -a   miasto
městno, -a   miejsce
wobydler, -ja   mieszkaniec
wobydlerka, -i   mieszkanka
rjenje   pięknie
chorhoj, -e   flag, chorągiew
pycha, -i   ozdoba; luksus
pyšny   luksusowy, ze smakiem
pyšić, -i   ozdabiać
pyšić so   stroić się
wupyšić   ozdobić
přijěć, přijědźe   przyjechać
zo by   żeby
dźěło, -a   praca, działalność
dźěłać, -a   pracować
dźěłowy   roboczy, związany z pracą
dźěławy   działający, pracujący
dźěławy, -eho   robotnik
dźěłaćer   pracownik
dźěłaćerka, -i   pracownica
wutroba, -y   serce
wutrobny   serdeczny
wutrobnje   serdecznie
Němc, -a   Niemiec
Němcowka, -i   Niemka
němski   niemiecki
němsce   po niemiecku
lubować, -uje   kochać
lubosć, -e   miłość
luby   drogi, kochany
lubowany   ukochany, ulubiony
hósć, hosća   gość
hosćićel   gospodarz, pan domu
njedźela, -e   niedziela
póndźela, -e   poniedziałek
wutora, -y   wtorek
srjeda, -y   środa
štwórtk, -a   czwartek
pjatk, -a   piątek
sobota, -y   sobota
měr, -a   pokój, spokój
spěchować, -uje   wspierać
kónc, -a   koniec
njech je žiwy!   niech żyje!
lud, -a/-u   lud
ludowy   ludowy
haj   tak
prawda, -y   prawda
woprawdu, woprawdźe   rzeczywiście
woprawdźity   rzeczywisty, prawdziwy
zwoprawdźić, -i   urzeczywistnić, wdrożyć
zwoprawdźować, -uje; zwoprawdźeć, -a   urzeczywistniać, wdrażać
wótc, -a   przodek; ojciec
wótcny kraj; wótčina, -y   ojczyzna
wótčinc, -a   patriota
spominać, -a na něšto   przypominać o czymś
wopomnjeće, -a   wspomnienie
rady   chętnie
swjedźeń, -enja   święto, uroczystość
swjatok, -a   fajrant, koniec pracy
krasny   piękny
za žiwjenje   za życie
žić, -je   goić się
žiwy   żywy
žiwy być   żyć
žiwjenje, -a   życie
chodźić, -i   chodzić
njedźelu   w niedzielę
póndźelu   w poniedziałek
wutoru   we wtorek
srjedu   we środę
štwórtk   we czwartek
pjatk   w piątek
sobotu   w sobotę
jedyn, jedna, -e   jeden, jedna, jedno
stat, -a   państwo
staćan, -a   obywatel
staćanka, -i   obywatelka
statny   państwowy
wěda, -y   wiedza; nauka
wědźeć, wě   wiedzieć
wědomosć, -e   nauka
wědomostny   naukowy
wědomje, -ja   świadomość
staćanowěda, -y   socjologia, nauki społeczne
pilny   pilny, staranny
pilnje   pilnie, starannie
hačrunjež   chociaż, mimo że
hakle   dopiero
lěto   rok
lětny   roczny
lětnik, -a   rocznik; klasa
lětni   letni
lětsa   w tym roku
nalěćo, -a   wiosna
nalěto   wiosną
nalětni, nalěćowy   wiosenny
lěćo, -a   lato
nazyma, -y   jesień
nazymu   jesienią
zyma, -y   zima
zymu   zimą
hižo   już
wołać, -a   krzyczeć, wołać
wołak   wykrzyknik; wołacz; krzykacz
powołać   wezwać
powołanje   zawód, profesja; powołanie
pěstować, -uje   hodować; opiekować się
pěstowarka, -i   wychowawczyni
pěstowarnja, -je   przedszkole
diplomowy   dyplomowany
hora   góra
lodowa hora   góra lodowa
horina, -y   pasmo górskie, góry
hórnik, -a   górnik
trjebać, -a něšto   potrzebować czegoś
je trjeba   trzeba
trěbny   potrzebny
předmjet, -a   przedmiot
kedźbować, -uje na něšto   zwracać uwagę na coś, zauważać coś
kedźba, -y   uwaga, ostrożność
kedźbu   uwaga!
kedźbny, kedźbliwy   uważny
kedźbliwosć   uważność, ostrożność
přiswojeć, -a sej   przyswajać
přiswojić, -i sej   przyswoić
tak   tak, w taki sposób
domjacy   domowy
dać, da   dać
dawać, -a   dawać
nadać, -a   zadać
nadawać, -a   zadawać
nadawk, -a   zadanie
porjadny   przyzwoity, porządny
porjadnje   jak należy, porządnie
hotowy   gotowy
hotować, -uje   przygotowywać
zhotowić, -i   przygotować
zhotowjeć, -ja   wytwarzać, produkować
brojić, -i   tracić, marnować
ženje   nigdy
čas, -a   czas
časnik, -a   zegar, zegarek
swoboda, -y   swoboda, wolność
swobodny   swobodny, wolny
kruh, -a   okrąg
kružk, -a   kółko
tež   też
tu   tutaj
wjele   wiele, dużo
nawuknyć, -nje   nauczyć się
sport, -a   sport
sportować, -uje   uprawiać sport
stajny   stały
stajnje   stale, ciągle
komdźić, -i   odwlekać, opóźniać
zakomdźić (so)   spóźnić się
młody   młody
młodźenc, -a   chłopak
młodźina, -y   młodzież
kotry   który
někotry   któryś
při   przy, w czasie
znać, znaje   zna
znajomosć, -e   znanie, znajomość
znajomstwo, -a   znajomość
znaty   znajomy, znany
zeznać   poznać się, poznać
wulkotny   świetny, wspaniały
wulkotnje   świetnie, wspaniale
zaso   znowu, ponownie
hdy   kiedy
wčera   wczoraj
ćah, -a   pociąg
ćahać, -a/ćahnyć, ćehnje   ciągnąć, wlec
ćahowy   kolejowy
sem   tutaj, do tego miejsca
koło, -a   koło
koleso, -a   rower
kolesować, -uje   jeździć na rowerze
kolesowanje, -a   cyklizm, sport rowerowy
přeć, přeje   życzyć
přeće, -a   życzenie
přećel, -a   przyjaciel
přećelski   przyjacielski, przyjazny
přećelić, -i so   przyjaźnić się
gymnazij, -a   gimnazjum
tajki   taki
nahladny   szanowany
zajim, -a   zainteresowanie
zajimać, -a so   interesować się
zajimawy   ciekawy
zajimawosć, -e   ciekawostka; atrakcja turystyczna
zajimc, -a   zainteresowana osoba
wjesć, wjedu   prowadzić
přiwjesć   doprowadzić
móc, móže   móc
radlubje   bardzo chętnie, z wielką ochotą
powědać, -a   opowiadać
směć, -ě   mieć pozwolenie
zo   że
wjac(e)   więcej
žona, -y   kobieta; żona
ženić, -i so   żenić się
woženić, -i so   ożenić się
wodać, -a   wybaczyć
wodawać, -a   wybaczać
wodaće, -a   wybaczenie
mandźelstwo, -a   małżeństwo
zmandźelić, -i so   wziąć ślub
mandźelski, -eho   małżonek
mandźelska, -eje   małżonka
zbožo, -a   szczęście
njezbožo, -a   nieszczęście, pech
zbožowny   szczęśliwy
znjebožić, -i   mieć pecha, przeżyć nieszczęście
zhromadny   wspólny
kus, -a   gryz, kęs
kusk, -a   kawałek
rěčeć, -i   mówić
mjenujcy   przecież
Rus, -a   Rosjanin
Rusowka, -i   Rosjanka
ruski   rosyjski
rušćina   język rosyjski
Ruska, -eje   Rosja
Polak, -a   Polak
Pólka, -i   Polka
pólski   polski
pólšćina, -y   polszczyzna
Pólska, -eje   Polska
Čěska republika, -eje -i   Republika Czeska
Čěska, -eje   Czechy
Čech, -a   Czech
Čechowka, -i   Czeszka
čěski   czeski
čěšćina, -y   język czeski
brać, bjerje   brać
zaběrać, -a so   zajmować się
rozum, -a   rozum
rozumić, -i   rozumieć
rozumny   rozumny, rozsądny
zrozumić, -i   zrozumieć
zrozumjenje   współczucie
zrozumliwy   zrozumiały, jasny
prosyć, -y   prosić
prošer, -ja   ubogi
próstwa, -y   prośba
pomały/pomałki   powolny
pomał(k)u   powoli, wolno
pomałšo   wolniej
(pře)spěšnje   (zbyt) szybko
spěšny   szybki
lěpje   lepiej
bohužel/nažel   niestety
maćeršćina, -y   język ojczysty
porok, -a   upomnienie, nagana
porokować, -uje   upominać
bjezporočny   nienaganny
wobknježić -i so   władać, panować nad sobą
husty   gęsty, częsty
husto   często
hustodosć   całkiem często
zmylić, -i   mylić
zmylk, -a   błąd, pomyłka
ně   nie
tola   mimo to
hdźe   gdzie
druhi   drugi
jeno(ž)   tylko, jedynie
Jendźelska, -eje   Anglia
Jendźelčan, -a   Anglik
jendźelski   angielski
jendźelsce   po angielsku
kula, -e   kula
samsny   ten sam
sportowc, -a   sportowiec
wukon   osiągnięcie
hromadźe   razem
hólc, -a   chłopiec
slěbro, -a   srebro
znamješko, -a   odznaka
přihotować (so)   przygotować się
swěćić, -i   świecić
kupać, -a so   kąpać się
słónčko
kupjel, -e   kąpiel
płuwać, -a   pływać
nutř   w środku, wewnątrz
nutřka   do środka, dowewnątrz
won   do na zewnątrz
wonka   na zewnątrz, poza
horje   na górę
horjeka   na górze
dele   na dół
deleka   na dole
přestajić, -i (so)   przedstawić (się)
předstajeć -a (so)   przedstawiać (się)
skupina, -y   grupa
skupinka, -i   grupka
črjóda, -y   tłum, mnóstwo
črjódka, -i   mała grupa
student, -a   student
studować, -uje   studiować
abiturient, -a   maturzysta
abitura, -y   matura
puć, -a   droga
pućik, -a   dróżka
pućowanski běrow   biuro podróżnicze
pućowar, -ja   podróżnik
pućować, -uje   podróżować
pućnik, -a   znak drogowy
Serby, -ow   kraj serbołużycki, Łużyce
[Zamknij]

Zadania
1. Wotmołwće na prašenja:
Hdźe je 1. zjězd Serbow był? Z čim su wobydlernjo Budyšin wupyšili? Zwotkel su Serbja a Němcy do Budyšina přijěli? Koho su chcyli w Budyšinje postrowić? Na čo serbski lud rady spomina? Kak su woni W. Piecka witali? Hdy bě wulka manifestacija? Što je na njej W. Pieck prajił? Što je Němska demokratiska republika za Serbow?

2. Przetłumacz na górnołużycki
Dzisiaj będzie wielka demonstracja za pokój. Wieczorem pojadę do Budziszyna, do teatru. Na placu widziałem serbołużycki slogan ,,Niech żyje pokój!". Chętnie powitamy szanownego gościa z Berlina. Codziennie pilnie uczymy się w szkole i uważnie słuchamy, co mówi nasza nauczycielka. Staramy się nigdy nie spóźniać się na zajęcia.

3. Stajće słowa w spinkach do dualoweje formy:
Jan a ja (sedźeć) na samsnej ławce. Popołdnju často hromadźe (wuknyć). Tež na sportowe znamješko w slěbrje so hromadźe (přihotować). Najlěpše wukony (měć) we wysokoskoku. Ale tež kulu derje (storkać). Kóžde popołdnjo, hdyž słónčko swěći, (jěć) do kupjele a (płuwać). Wčera je sportowy wučer powědał, zo hromadźe z druhimi hólcami w stanach (bydlić - futur). Dokelž (być) dobraj sportowcaj, wo hišće lěpše sportowe wukony (prócować so - futur).

4. Ułóż zdania, które zawierałyby przysłówki położenia i ruchu: nutř, nutřka, won, wonka, horje, horjeka, dele, deleka.

5. Zasadźće město zaspinkowanych infinitiwow prawu formu futura a perfekta:
Nalěto (dźěłać) zaso w zahrodźe. Tón tydźeń (jěć) na předstajenje wukrajneho ansambla. Kosmonawća (lećeć) ze swětnišćowymi łódźemi wokoło měsačka. Na tom wječorku (přednošować) serbski spisowaćel wo swojej nowej knize. Popołdnju (hić) z maćerju k wowce na narodniny. Z wowku (rozmołwjeć so) wo lětach jeje dźećatstwa.
Niech żyje Wolny Syjam!

Dynozaur

Cytat: Siemoród w Lipiec 30, 2021, 20:54:18
januar, -a   styczeń
februar, -a   luty
měrc, -a   marzec
apryl, -a   kwiecień
meja, -i   maj
junij, -a   czerwiec
julij, -a   lipiec
awgust, -a   sierpień
september, -bra   wrzesień
oktober, -bra   październik
nowember, -bra   listopad
december, -bra   grudzień

A co z tymi słowiańskimi miesiącami? Te wezymskie, nazymskie i inne rozhelone? Zdechły, czy może nigdy tak naprawdę nie żyły?
Jaranie się starem forem to pedalstwo, a Kwadrat i Seiphel to ciota i chuj.

P*lsko, cóżeś uczyniła ze swoim chrztem?
  •  

Siemoród

#8
Są używane nawet we współczesnej literaturze jako środek literacki, ale nie wiem czy są prawdziwie ludowe, czy może to wymysł odrodzenia narodowego, bo takich odrodzeniowych słów jest od cholery. W każdym razie świadomość ich istnienia jest, to nie jak miesiące bułgarskie, które są tylko ciekawostką slawistyczną.

Swoją drogą w jednym z moich słowników oprócz literackiego apryl funguje potoczne haperlej(k)a. Ciekawe czy jest więcej takich, bo poza majem to one nie są zbyt agresywnie zaadaptowane.

W sumie warto je tutaj zamieścić, gdyby ktoś nie umiał znaleźć:
I wulki róžk
II mały róžk
III nalětnik
IV jutrownik
V róžownik
VI smažnik
VII pražnik
VIII žnjec
IX požnjec, michałski měsac
X winowc
XI nazymnik, listopad
XII hodownik
Niech żyje Wolny Syjam!

Siemoród

#9
HORNJOSERBŠĆINA

Lekcja 3 – odmiana rzeczowników nijakich i męzkich oraz zaimków osobowych
Rzeczowniki męzkie
Rzeczownik w języku górnołużyckim odmienia się przez sześć przypadków właściwych i trzy liczby (pojedynczą, podwójną i mnogą). Oprócz tego wiele rzeczowników osobowych posiada specjalną formę wołacza. Podobnie jak w innych językach słowiańskich ważną kategorią jest żywotność rzeczownika. W przypadku rzeczowników nieożywionych rodzaju męzkiego biernik liczby pojedynczej jest równy mianownikowi, a w przypadku ożywionych – równy dopełniaczowi. Podobna zasada istnieje w liczbie podwójnej i mnogiej, ale wyłącznie w przypadku rzeczowników osobowych (określających osoby ludzkie), np. witam přećelow, sobudźěłaćerow, widźu domy, štomy, woły, wučerki, pola. Wyjątkami od tej reguły są rzeczowniki na -a jak np. braška 'zapraszający na ślub', wójwoda 'książę', które odmieniają się według deklinacji żeńskiej.

Odmiana przedstawiona na przykładzie rzeczowników twardo- i miękkotematowego nan i wuj:
singular/jednota
nominatiw (štó? što?)nanwuj
genitiw (koho? čeho?)nanawuja
datiw (komu? čemu?)nanejwujej
akuzatiw (koho? što?)nana, lawa, dubwuja, wrobla, puć
instrumental (z kim? z čim?)z nanomz wujom
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo nanje, wo basnikuwo wuju
wokatiw (ow!)nano, Měrćinje, Pětrjewujo
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)nanajwujej
genitiw (koho? čeho?)nanowwujow
datiw (komu? čemu?)nanomajwujomaj
akuzatiw (koho? što?)nanow, lawaj, dubajwujow, wroblej, pućej
instrumental (z kim? z čim?)z nanomajz wujomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo nanomajwo wujomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)nanojo, basnicy, lawy, dubywujojo, šulerjo, wroble
genitiw (koho? čeho?)nanowwujow
datiw (komu? čemu?)nanamwujam
akuzatiw (koho? što?)nanow, basnikow, lawy, dubywujow, wroble, puće
instrumental (z kim? z čim?)z nanamiz wujemi
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo nanachwo wujach
Uwagi:
1. Miejscownik i narzędnik w języku górnołużyckim występuje wyłącznie z przyimkami.
2. W liczbie podwójnej celownik, narzędnik i miejscownik zawsze przyjmują jednakowe końcówki, a dopełniacz dwoiny jest równy dopełniaczowi mnożyny.
3. W odmianie rzeczowników miękkotematowych w miejscu twardotematowego -a- znajduje się -e- (pomiędzy miękkimi spółgłoskami) w formach wujej i z wujemi.
4. W celowniku, narzędniku i miejscowniku mnożyny wszystkich rodzajów występują końcówki odpowiednio -am, -ami (w miękkotematowych -emi) i -ach.
5. Rzeczowniki męzkie na -a odmieniają się według deklinacji żeńskiej.
6. Końcówką wołacza jest -o lub -(j)e, np. nano, wujo, Pětrje, bratře, Měrćinje, Pawole. W liczbie podwójnej i mnogiej, a także w przypadku rzeczowników nietworzących wołacza jego funkcję przejmuje mianownik.
7. Rzeczowniki o temacie na -k, -g, -ch, -h, -s, -z, -c mają w miejscowniku jedniny końcówkę -u a nie -e, np. wo Francuzu, we křiku, w lěsu.
8. Obok łacińskich nazw przypadków istnieją też łużyckie: nominatiw – mjenowak, genitiw – rodźak, datiw – dawak, akuzatiw – žadak, instrumental – posrědnik, lokatiw – měsćak, wokatiw – wołak.

Tworzenie form wołacza i mianownika mnożyny rzeczowników męzkoosobowych zostanie omówione dokładniej w kolejnych lekcjach.

Rzeczowniki nijakie
Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego jest jeszcze prostsza, bo pozbawiona kategorji żywotności

Odmiana przedstawiona na przykładzie rzeczowników twardo- i miękkotematowych słowo, polo i twarjenje:
singular/jednota
nominatiw (štó? što?)słowopolotwarjenje
genitiw (koho? čeho?)słowapolatwarjenja
datiw (komu? čemu?)słowupolutwarjenju
akuzatiw (koho? što?)słowopolotwarjenje
instrumental (z kim? z čim?)ze słowomz polomz twarjenjom
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo słowjewo poluwo twarjenju
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)słowjepolitwarjeni
genitiw (koho? čeho?)słowowpolowtwarjenjow
datiw (komu? čemu?)słowomajpolomajtwarjenjomaj
akuzatiw (koho? što?)słowjepolitwarjeni
instrumental (z kim? z čim?)ze słowomajz polomajz twarjenjomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo słowomajwo polomajwo twarjenjomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)słowapolatwarjenja
genitiw (koho? čeho?)słowowpolowtwarjenjow
datiw (komu? čemu?)słowampolamtwarjenjam
akuzatiw (koho? što?)słowapolatwarjenja
instrumental (z kim? z čim?)ze słowamiz polemiz twarjenjemi
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo słowachwo polachwo twarjenjach
1. We wszystkich rzeczownikach rodzaju nijakiego mianownik i biernik są równobrzmiące.
2. Końcówka -ow jest końcówką dopełniacza liczby podwójnej i podwójnej wszystkich rzeczowników za wyjątkiem: lěto 'rok', woko 'oczko (w grze), oko w zupie', koleno 'kolano', blido 'talerz', np. sydom lět, do kolen, mało wok, wjele blid. Niekiedy też spotyka się końcówkę -i, np. chošćo – chošći, jejo – jeji, ale jest ona rzadka i zawsze może być zastąpiona regularną -ow.
3. Rzeczowniki o temacie na -k, -g, -ch, -h, -s, -z, -c mają w miejscowniku jedniny końcówkę -u a nie -e, np. na wuchu, we jabłuku, na ličku, w Kongu, w mjasu, w železu, na licu.
4. Końcówka miejscownika -je powoduje oboczności: b>bj, p>pj, m>mj, w>wj, n>nj, t>ć, d>dź, r>rj, ł>l, np. wjedro – wo wjedrje, syno – wo synje, lěto – wo lěće, blido – wo blidźe, stadło – wo stadle. Podobna oboczność ma miejsce w rodzaju mięskim.
5. W mianowniku (i bierniku) dwoiny występuje w odmianie twardej końcówka -'e, a w miękkiej -i, a po spółgłoskach s, c, z występuje -y: słowje, jabłuce, poli, kolesy, twarjeni, licy.
6. Rzeczowniki wočko 'oko' i wucho 'ucho' mają dość osobliwą odmianę, szczególnie w liczbie mnogiej:
singular/jednota
nominatiw (štó? što?)wóčkowucho
genitiw (koho? čeho?)wóčkawucha
datiw (komu? čemu?)wóčkuwuchu
akuzatiw (koho? što?)wóčkowucho
instrumental (z kim? z čim?)z wóčkomz wuchom
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo wóčkuwo wuchu
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)wočiwuši
genitiw (koho? čeho?)wočow (woči)wušow (wuši)
datiw (komu? čemu?)wočomajwušomaj
akuzatiw (koho? što?)wočiwuši
instrumental (z kim? z čim?)z wočomajz wušomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo wočomajwo wušomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)wočiwuši
genitiw (koho? čeho?)wočow (woči)wušow (wuši)
datiw (komu? čemu?)wočamwušam
akuzatiw (koho? što?)wočiwuši
instrumental (z kim? z čim?)z wočemi (z wočimi)z wušemi (z wušimi)
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo wočachwo wušach
Istnieją regularne formy dwoiny i mnożyny wóčce i wóčka, ale są one rzadkie, podobnie jak oboczne formy wymienione w nawiasach. Podobnie rzadka jest forma woko w liczbie pojedynczej, kiedy mowa o narządzie wzroku.
6. Odmiana rzeczowników o temacie rozszerzającym się o -ć- lub -nj- będzie w lekcji piątej.

Odmiana zaimków trzeciej osoby
Odmiana zaimków osobowych trzeciej osoby przedstawia poniższa tabelka.
singular/jednotar. męzkir. nijakir. żeński
nominatiw (štó? što?)wónwonowona
genitiw (koho? čeho?)jeho, do njehojeho, do njehojeje, do njeje
datiw (komu? čemu?)jemu, k njemujemu, k njemujej, k njej, (arch. ji, k ni)
akuzatiw (koho? što?)jón, na njón (jeho, na njeho)je/jo, na nje/na njoju, na nju
instrumental (z kim? z čim?)z nimz nimz njej, (arch. z njeju)
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo nim, (arch. wo njom)wo nim, (arch. wo njom)wo njej, (arch. wo ni)
dual/dwojotar. męzkoosobowyr. niemęzkoosobowy
nominatiw (štó? što?)wonajwonej
genitiw (koho? čeho?)jeju, do njeju
datiw (komu? čemu?)jimaj, k nimaj
akuzatiw (koho? što?)jeju, na njejujej, na njej
instrumental (z kim? z čim?)z nimaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo nimaj
plural/mnohotar. męzkoosobowyr. niemęzkoosobowy
nominatiw (štó? što?)woniwone
genitiw (koho? čeho?)jich, do nich
datiw (komu? čemu?)jim, k nim
akuzatiw (koho? što?)jich, na nichje, na nje
instrumental (z kim? z čim?)z nimi
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo nich
1. Formy na n-, podobnie jak w języku polskim, występują wyłącznie po przyimkach.
2. W liczbie podwójnej i mnogiej zaimki obydwu rodzajów (identycznych jak polski męzkoosobowy i niemęzkoosobowy) różnią się tylko w mianowniku i bierniku.
3. W bierniku l. poj. r. m. formy jón i njón są nieożywione, a jeho i njego ożywione.
4. W pieśniach ludowych i poezji spotyka się także inne formy, np. zamiast jeho, jemu, jej, jeje, naju, waju i podobnych można spotkać formy takie jak joh, njoh, jom, njom, ji, jej, naj, waj.

Odmiana zaimka zwrotnego, występującego tylko w przypadkach zależnych:
pełna formakrótka forma
genitiw (koho? čeho?)sebjeso
datiw (komu? čemu?)sebisej
akuzatiw (koho? što?)sebjeso
instrumental (z kim? z čim?)zo sobu
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo sebi
Forma pełne występują po przyimkach i tam, gdzie są pod akcentem zdaniowym. Forma sebi wymawiana jest /sejbi/.

Bonusik: najważniejsze zasady zapisywania słów pochodzenia obcego
1. Dyftong au jest zapisywany aw i wymawiany regularnie, np. awtor, Awstralija.
2. Dyftong eu jest zapisywany eu i wymawiany jako /oj/, np. neutrum, Europa /nojtrum, ojrɔpa/.
3. Litery i, y są zapisywane zgodnie z językiem pochodzenia i wymawiane regularnie lub obydwie jako /i/, np. gymnazij, cyklist.
4. Grupy ae, oe/ä, ö są zapisywane i wymawiane jak e, np. fen, hemoglobin, obce ü jest zapisywane i wymawiane jak i, np. kostim, meni, parfim; wyjątkiem jest běrow 'biuro'.
5. Grupy ph, qu, x są zapisywane jako f, kw, ks, np. fyzika, kwalita, Aleksander, eksotiski.
6. Grupy rh, th są zapisywane jako r, t, np. reuma, rytmus.
7. Grupa sch jest zapisywana jako š, np. šema, išias.
8. Litery s, z są najczęściej oddawane zgodnie z wymową, np. poezija, diskusija. Często jednak po przedrostku s wymawiane jest jako /z/, a bez niej jako /s/, np. asocialny, kosinus jako /az-, kɔz-/, choć socialny, sinus jako /s-/. Regularnie s wymawiane jest jako /z/ w zapożyczeniach po literach m, n, l, r, np. falsyfikat, uniwersita.
9. Często z w języku oryginału oddawane jest przez c, np. coologija, cenit, cebra, cefir, cynk, cona.
10. Co do zasady nie zapisuje się podwójnych samogłosek, np. komisija.
11. Końcowe -ia, -ea oddaje się poprzez -ija, -eja, np. poezija, epopeja.
12. Rosyjskie в, л, х, ш, ч, ж transkrybuje się poprzez w, l [sic!], ch, š, č, ž. Rosyjskie е oddawane jest jako je po m, p, b, w, n, r i samogłoskach, w przeciwnym wypadku jako e, np. Bjelgorod, Leningrad, Nowosibirsk, Wolgograd, Kamčatka. Pozostałe ё, я, ю są oddawane regularnie jo, ja, ju, np. Tjumeń, Rjazań, Orjol.
13. Obce d͡ʒ jest oddawane przez . Dwuznak istnieje tylko w słowach džungl 'dżungla' i džunka 'dżonka'. Poza tym pisze się (i wymawia) np. Tadźikistan, Dźibuti.

Czytanka

Handrij Zejler
    Wuznamny serbski basnik Handrij Zejler je so dnja 1. februara 1804 w Słonej Boršći narodźił. Słona Boršć je wjes k zapadej wot Budyšina.
    Handrijowy nan je doma mału žiwnosć měł. Nimo toho je wón studnje twarił. Mały Handrij je často z nanom sobu na dźěło chodźił. Tak je wón serbski lud a swoju domiznu, rjanu Łužicu, zeznał. Handrij je do Bolbore a poslednje lěta do Wulkeho Wjelkowa do ludoweje šule chodźił. Dokelž je Handrij wosebje pilny šuler był, je wón do Budyšina na gymnazij chodźił. Tam je wón wot lěta 1825 wuknył. Za jara dobre skónčne pruwowanje je slěbornu medalju města Budyšina dóstał.
    Potom je Handrij Zejler w Lipsku ewangelsku teologiju studował. Hižo w Lipsku je nimo swojeho studija pisać započał. Znate su jeho nastawki, bajki, fabule a basnje. Ale tež hrónčka a wosebje spěwy je basnił. W tutych lětach je tež serbsku narodnu hymnu ,,Rjana Łužica" spisał. Po studiju je so Handrij Zejler zaso do Łužicy wróćił. We Łazu je jako serbski farar skutkował.
    Zejler je pilnje za swój serbski lud pisał a basnił. Za krótki čas je sej přez swoje dźěło wutroby wšěch Serbow dobył. W lěće 1844 je so Handrij Zejler z młodym serbskim wučerjom a komponistom Korlu Awgustom Kocorom zetkał. Wonaj buštaj přećelej na čas žiwjenja. Zejler je basnił, Kocor je komponował, a serbsku lud je jeju spěwy spěwał. Kocor je tež někotre oratorije a jednu serbsku operu k Zejlerjowym tekstam skomponował. Handrij Zejler je žiwy był, hdyž su doprědkarske mocy w Němskej stary feudalny porjad zničić chcyli.
    Wón je na stronje postupa stał. To wučitamy z jeho basnjow a fabulow. Jara znate su jeho basnje ,,Přećiwnikam postupa" a ,,Słónco – swoboda" a serbska narodna hymna ,,Rjana Łužica". Handrij Zejler je w lěće 1872 wumrěł.

Dorěčenje, přeprošenje a zamołwjenje
Pětr: Dobre ranje.
Jurij: Dobre spodobanje, Pětrje.
P: Kak so ći wjedźe? Sy derje spał?
J: Wulkotnje. Sym spał kaž zaraženy.
P: Słuchaj, Jurjo, kajki program na dźensniši dźeń maće?
J: Dopołdnja pojědźemy do Wotrowa. Chcemy wopytać row Jakuba Barta-Ćišinskeho a Wotrowske hrodźišćo. Dokelž pak je jara horco, so popołdnju w Kozarcach kupamy. Wječor mamy swobodny.
P: W tajkim padźe was přeprošuju na wopyt.
J. Rady přińdźemy, ale hdy a hdźe?
P: Přińdźće do mojeho bydlenja we Worklecach, žona was wutrobnje powita.
J: Derje, přińdźemy po wječeri.
P: Wočakujemoj was we wosmich. Ale njedajće na so čakać. Loni sym nimale poł hodźiny na tebje čakał.
J: Nó, haj, ale tehdom njejsym zašo přińć móhł. Tónkróć budźemy zdypkom.
P: To so wjeselimoj.
J: Božemje.
P: Na zasowidźenje do wječora.

Bosko: Zetkamoj so jutře wječor?
Wórša: Rady, ale hdy a hdźe?
B: W Serbskim wjelbiku w šesćich.
W: Lěpje by było, hdy bychmoj so něšto pozdźišo zetkałoj.
B: Derje, we wosmich.
W: Dyrbju po tebje přińć, abo přińdźeš ty po mnje?
B: Přińdu po tebje.
W: Wočakuju će w sedmich. Přińdź prošu zdypkom. Móžeš so spušćić. Božemje.
Hilža: Dowolće, zo was na mały swójbny swjedźeń přeprošu. Přijědźe moja sotra z wukraja. Tež wašu žonu přeprosymy.
Borsćij: Wodajće prošu, njeje mi móžno na swjedźeń přińć. Nadźijam so, zo mi to za zło njewozmjeće.
H: Wobžarujemy jara, ale što móžeš činić. Budźemy so wjeselić na přichodny króć.

(czytanka pochodzi z: Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка)

Słowniczek
baseń, basnje    wiersz
basnik, -a    poeta
basnistwo, -a    poezja
basnić, -i    pisać wiersze
basniski    poetyczny
narod, -a    narodziny; naród, nacja
narodnostny    narodowy
narodnosć, -e    narodowość
narodny    rodzimy; narodowy
narodowc, -a    patriota
narodniny, -ow/-in    urodziny
narodźić, -i so    urodzić się
zapad, -a    zachód
zapadny    zachodni
juh, -a    południe
južny    południowy
wuchod, -a    wschód
wuchodny    wschodni
sewjer, -a    północ
sewjerny    północny
nan, -a    ojciec, tata
žiwnosć, -e    gospodarstwo
žiwnosćer, -ja    właściciel gospodarstwa
mały, małki    mały
studnja, -je    studnia
časty    częsty
často    często
na dźěło    do pracy
domizna, -y    macierz, ojczyzna
tam    tam
wosebje    szczególnie
skónčny    ostateczny
skónčnje    w końcu
pruwować, -uje    egzaminować, przepytywać
pruwowanje, -ja    egzamin
pruwowanski    egzaminacyjny
slěborny    srebrny
medalja, -je    medal
dóstać, -nje    dostać
dóstawać, -a    dostawać
ewangelski    ewangelikański
teologija, -je    teologia
studij, -a    studia
započeć, -nje    zacząć (się)
započinać, -a (so)    zaczynać (się)
nastawk, -a    artykuł
bajka, -i    bajka
fabula, -e    baśń
ale    ale
hrónčko, -a    wers, wiersz
spěwać, -a    śpiewać
spěw, -a; pěseń, pěsnje    pieśń
spěwčk, -a; pěsnička, -i    piosenka
hymna, -y    hymn
spisać, -a    napisać (dzieło)
spisowaćel    pisarz
wróćić, -i    zwrócić
wrócić, -i so    wrócić
wróćeć, -a    zwracać
wróćeć, -a so    wracać
nawrót, -a    powrót
jako    jak, gdy
farar, -ja    pastor
knjez, -a    ksiądz katolicki
skutk, -a    czyn
skutkować, -uje    działać
skutkowny    rzeczywisty; czynny
skutkowanje, -ja    działanie, praca
krótki    krótki
krótko    krótko
přez    dzięki, przez
dobyć, -budźe    zdobyć
wšitkón    cały, wszystek
komponist, -a    kompozytor
zetkać, -a (so)    spotkać (się)
zetkanje, -ja    spotkanie
na čas žiwjenja    na całe życie
opera, -y    opera
oratorij, -a    oratorium
tekst, -a    tekst
prědk, -a    przód
doprědkar, -ja    postępowiec, działacz postępowy
doprědkarski, postupny    postępowy
móc, mocy    siła
mócny    silny
mócnarstwo, -a    kraj
namóc, -ocy    przemoc
Němska, -eje    Niemcy
porjad, -a    porządek, kolejność
porjadk, -a    porządek
porjadu    po kolei
ničić, -i    niszczyć
zničić, -i    zniszczyć
postup, -a    postęp
postupić, -i    zrobić postęp
postupować, -uje    robić postęp
wučitać, -a z něčeho    przeczytać gdzieś
słónco, -a    słońce
słónčko, -a    słoneczko
přećiwić, -i so    sprzeciwić się
přećiwjeć, -ja so    sprzeciwiać się
mrěć, mrěje    umierać
wumrěć, -rěje    umrzeć, odejść do wieczności
zumrěć, -rěje    umrzeć
dorěčeć, -i so    dogadać się
přeprosyć, -y    zaprosić
přeprošenje, -ja    zaproszenie
přeprošować, -uje    zapraszać
zamołwić, -i so    przeprosić
zamołwjeć, -ja so    przepraszać
zamołwity    odpowiedzialny
zamołwitosć, -e    odpowiedzialność
zarazyć, -y    zabić
zaraženy    zabity
zaražeć, -a    zabijać
kaž    jak
słuchać, -a na někoho    słuchać kogoś
posłušny    posłuszny
słyšeć, -i    słyszeć
program, -a    program
kajki    jaki
dźensniši    dzisiejszy
row, -a    grób
narowny    nagrobny
hrodźišćo, -a    grodzisko
pak    przecież
horco    gorąco
hórki    gorzki
pad, -a    przypadek
čakać, -a    czekać
wočakować, -uje    oczekiwać
loni    rok temu
nimale    prawie
poł    pół
połojca, -y    połowa
tehdom, tehdy    wtedy
zašo    wcześniej
tónkróć    teraz, tym razem
dypk, -a    kropka, punkt
zdypkom    dokładnie
jutře    jutro
wjelbik, -a    magazyn
něšto pozdźišo    nieco później
po wodu hić    iść po wodę
spušćeć, -a    odpuszczać, darować
spušćić, -i    odpuścić, podarować
spušćić, -i so na někoho    zdać się na kogoś
spušćomny    niezawodny, pewny
dowoleć, -a    pozwalać
dowolić, -i    pozwolić
dowolnosć, -e    pozwolenie
dowol, -a    urlop
swójba, -y    rodzina
swójbny    rodzinny
kraj, -a    kraj, kraina
wukraj, -a    zagranica
z wukraja    z zagranicy
zły    zły
wzać, wozmje    wziąć
za zło wzać    obrazić się
wobžarować, -uje    żałować
žarować, -uje    smucić się
žarowanje, -ja    cierpienie, żałoba
žarowanska drasta    żałoba; odzież żałobna
přichod, -a    przyszłość
přichodny    przyszły
přichodny króć    następnego razu
króć    raz, -kroć
nadźija, -e    nadzieja
nadźeć, nadźije so něčeho    mieć nadzieję na coś
[Zamknij]

Zadania
1. Wotmołwće na prašenja:
Hdy a hdźe je so Handrij Zejler narodźił? Što je Handrijowy nan był? Hdźe je Handrij do šule chodźił? Z čim bu w Budyskim gymnaziju mytowany? Hdy je Zejler započał serbsce basnić? Kak rěka serbska narodna hymna? Hdźe je Zejler po studiju skutkował? Kak su přećeljo a wšitcy wjesnjenjo jeho mjenowali? Z kim je so Zejler spřećelił? Čeje wutroby je sej Handrij Zejler dobył? Kotre mocy su w lěće 1848 w Němskej stary feudalny towaršnostny porjad zničić chcyli?

2. Skłonjujće:
basnik Handrij Zejler, dźěło, lěto, lud, město, morjo, nan, spěw, šuler, wučer.

3. Tworće sady w perfekće wot sćěhowanych werbow:
narodźić so, studować, měć, być, basnić, pisać, zetkać so, chcyć, spěwać, dobyć, wróćić so.

4. Přełožće:
Słona Barszcz to wieś na zachód od Budziszyna. Andrzej często chodził z ojcem do pracy. Odwiedzał on szkołę ludową w miasteczku Wielki Wielków. Potem uczył się w gimnazjum w Budziszynie. Teologię studiował w Lipsku. Wtedy zaczął pisać wiersze. Szeroko znane są dwa jego wiersze – ,,Przeciwnikom postępu" i ,,Słońce – wolność". Zejler spotkał się z młodym kompozytorem Kocorem. Zejler pisał dla Kocora wiersze, a Kocor komponował Zejlerowi muzykę.
Zejler i Kocor byli przyjaciółmi. O nich i o ich pieśniach już wiele słyszeliśmy. Ich pieśni z radością śpiewają serbołużyccy uczniowie. W serbołużyckiej szkole słyszeliśmy, jak śpiewają pieśni Zejlera. Melodię do słów Zejlera napisał Kocor.
Niech żyje Wolny Syjam!

Siemoród

#10
HORNJOSERBŠĆINA

Lekcja 4 – powtórka czasownika, rozkaźniki, zaimki osobowe
Odmiana zaimków pierwszej i drugiej osoby
singular/jednota
nominatiw (štó? što?) ja ty
genitiw (koho? čeho?)mje, do mnjetebje, će
datiw (komu? čemu?)mi, ke mnitebi, ći
akuzatiw (koho? što?)mje, na mnjetebje, će
instrumental (z kim? z čim?)ze mnuz tobu
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo mniwo tebi
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)mójwój
genitiw (koho? čeho?)najuwaju
datiw (komu? čemu?)namajwamaj
akuzatiw (koho? što?)najuwaju
instrumental (z kim? z čim?)z namajz wamaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo namajwo wamaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)mywy
genitiw (koho? čeho?)naswas
datiw (komu? čemu?)waswam
akuzatiw (koho? što?)naswas
instrumental (z kim? z čim?)z namiz wami
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo naswo was
1. Formy mnje, mni, tebje, tebi występują:
a) Po jednosylabowych przyimkach, np. na mnje, k tebi, za tebje, ale napřećiwo mi, przy czym przed zaimkiem pierwszej osoby jednosylabowe przyimki mają dłuższą formę: ke mni, pode mnje, nade mnje, bjeze mnje, ...;
b) Na początku zdań, np. Tebje so prašał njejsym. Tebi so wšitko derje radźi, choć mogą występować także mje, mi, np. Mje mócnje ćehnje wutroba. Mi žiwjenje bě bój a běda.;
c) Przy akcencie logicznym, np. Njeměnju tebje, ale twojeho susoda. Prašamy so tebje.
2. Krótkie formy mje, mi mogą występować w położeniu nieakcentowanym (np. Mać mje woła. Daj mi pomazku), ale też akcentowanym (np. Mje mócnje ćehnje wutroba. Mi je, kaž byšće wołali mje.).
3. Krótkie formy će, ći w zdaniu występują wyłącznie w położeniu nieakcentowanym jako enklityki, np. Spytach će wusprawnić. Napišu ći list. Mogą być zamieniane formami tebje, tebi.
4. Przy zwrocie na ,,Wy" (odpowiednik polskiego Pan/Pani/Państwo, niemieckiego Sie, rosyjskiego Вы) używa się zaimka drugiej osoby liczby mnogiej, jednak w odróżnieniu od wielu języków łączy się on z drugą osobą liczby mnogiej czasowników i liczbą pojedynczą (lub mnogą przy zwrocie do wielu osób) przymiotnika lub ł-imiesłowu w odpowiednim rodzaju, np. Nano, budźće tak dobry. Wy so hišće přizjewił njejsće.
5. Krótkie formy zaimków używa także t.zw. dativus eticus, obecny również w polszczyźnie, np. Ty sy mi rjany přećel! To je mi rjana wobrada! Mój bohi luby, hdźe sy mi? Wšudźom ći ludźo joh witaja.

Powtórzenie konjugacyj
I konjugacja – czasowniki z formą 3. os. l. poj. na -e
inf. njesć wuknyć pić
janjesuwuknupiju
tynjesešwuknješpiješ
wón, wona, wononjesewuknjepije
mójnjesemojwuknjemojpijemoj
wójnjesetaj/-tejwuknjetaj/-tejpijetaj/-tej
wonaj, wonejnjesetaj/-tejwuknjetaj/-tejpijetaj/-tej
mynjesemywuknjemypijemy
wynjesećewuknjećepijeće
woni, wonenjesu, pot. njesejawuknu, pot. wuknjejapija
Wyróżniają się formy 1. os. l. poj. i 3. os. l. mn., w tej ostatniej końcówka -a następuje po jocie, a -u w przeciwnym wypadku.

II konjugacja – czasowniki z formą 3. os. l. poj. na -i lub -y
inf. dyrbjeć prosyć
jadyrbjuprošu
tydyrbišprosyš
wón, wona, wonodyrbiprosy
mójdyrbimojprosymoj
wójdyrbitaj/-tejprosytaj/-tej
wonaj, wonejdyrbitaj/-tejprosytaj/-tej
mydyrbimyprosymy
wydyrbićeprosyće
woni, wonedyrbjaproša

III konjugacja – czasowniki z formą 3. os. l. poj. na -a
inf. dźěłać třěleć
jadźěłamtřělam
tydźěłaštřěleš
wón, wona, wonodźěłatřěla
mójdźěłamojtřělamoj
wójdźěłataj/-tejtřělataj/-tej
wonaj, wonejdźěłataj/-tejtřělataj/-tej
mydźěłamytřělamy
wydźěłaćetřěleće
woni, wonedźěłajatřěleja
Warto zwrócić uwagę, że u czasowników III konjugacji o bezokoliczniku na -eć zachodzi zmiana a>e między miękkimi spółgłoskami, co je odróżnia od czasowników na -ać. Podkreślono formy, gdzie zaszła ta przemiana. Podobna oboczność zachodzi też w ł-imiesłowach: třěleć: třělał, třělała, třělało, třělałoj, třělały, ale třěleli.

Czasowniki nieregularne, a dokładniej niepojawiające się do tej pory wědźeć, jěsć, dać, chcyć, směć:
inf.wědźeć jěsć dać chcyć směć
jawěmjěmdamchcusměm
tywěšjěšdašchcešsměš
wón, wona, wonodachcesmě
mójwěmojjěmojdamojchcemojsměmoj
wójwěstaj/-tejjětaj/-tejdataj, -tejchcetaj, -tejsmětaj, -tej
wonaj, wonejwěstaj/-tejjěstaj/-tejdataj, -tejchcetaj, -tejsmětaj, -tej
mywěmyjěmydamychcemysměmy
wywěsćejěsćedaćechcećesměće
woni, wonewědźajědźadadźachcedźasmědźa
Szczególnie warto zwrócić uwagę na formy 3. os. l. mn. Ł-imiesłowy to odpowiednio wědźał, jědł, dał, chcył, směł.


Tryb rozkazujący
Fleksyjny tryb rozkazujący w języku g~ł~ckim istnieje w 2. os. wszystkich liczb oraz w 1. os. l. podw. i l. mn.

Forma rozkaźnika 2. os. l. poj. równa jest formie czasownika 3. os. l. poj. cz. teraźniejszego obciętej o samogłoskę końcową, końcowa spółgłoska zostaje zwykle zmiękczona, np. přeja-přej, rjeknje-rjekń. Do tematu często też przyłącza się końcówka -i, np. wzać-wzmi/wozmi. Formy rozkaźnika 1. i 2. os. l. podw. i l. mn. tworzy się dodaniem do formy rozkaźnika 2. os. l. poj. dodatkowych końcówek osobowych -moj, -taj/-tej, -my, -će.
I konjugacja:
molować — moluj, molujmoj, molujtaj/-tej, molujmy, molujće
pić — pij, pijmoj, pijtaj/-tej, pijmy, pijće
smjeć so — směj so, smějmoj so, smějtaj/-tej so, smějmy so, smějće so
ćahnyć — ćehń, ćehńmoj, ...
wuknyć — wukń/wukni, wukńmoj/wuknimoj, ...
počeć — započń, započńmoj, ...
wzać – wzmi/wozmi, wzmimoj/wozmimoj, ...
zajeć – zajmi, zajmimoj, ...
brać — bjer, bjermoj, ...
słać — sćel, sćelmoj, ...
pjec — pječ, pječmoj, ...
pomóc — pomóž, pomóžmoj, ...
kłasć — kładź, kładźmoj, ...
rosć — rosć, rosćmoj, ...


II konjugacja
chodźić — chodź, chodźmoj, ...
nawarić — nawar, nawarmoj, ...
wotnosyć — wotnoš, wotnošmoj, ...
nawozyć — nawož, nawožmoj, ...
dorěčeć — dorěč, dorěčmoj, ...
spać — spi, spimoj, ...
wustać — wustej, wustejmoj, ...
ćerpjeć — ćerp, ćerpmoj, ...


III konjugacja
nasadźeć — nasadźej, nasadźejmoj, ...
wotkrywać — wotkrywaj, wotkrywajmoj, ...
napisać — napisaj, napisajmoj, ...
woblěkać — woblěkaj, woblěkajmoj, ...


Czasowniki tworzące tryb rozkazujący nieregularnie:
być — budź, budźmoj, ...
měć — měj, mějmoj, ...
hić — dźi, dźimoj, ...
přińć — přińdź, přińdźmoj, .../pój, pójmoj, ...
jěsć — jěs, jěsmoj, .../jěz, jězmoj, ...
wědźeć — wěs, wěsmoj, .../wěz, wězmoj, ...
chcyć — chcyj, chcyjmoj, ...

Analogicznie tryb rozkazujący tworzą prefigowane pochodne powyższych czasowników.

Uwagi:
1. Końcowe -ń po samogłoskach naturalnie wymawiane jest /-jn/.
2. W potocznym g~ł~ckim -ń po spółgłosce oraz między spółgłoskami nie jest wymawiane, dlatego odpowiednie formy trybu rozkazującego brzmią nawuk, nawukmy, započće, přim, přimće, .... Ta cecha przenika do języka literackiego.
3. W 3. osobie oraz w 1. os. l. poj. tryb rozkazujący tworzy się z użyciem partykuły njech i formy czasu teraźniejszego/przyszłego prostego, np. Njech zaspěwa, njech zaspěwaja, njech ja přińdu
4. Podobnie jak w innych językach słowiańskich, tryb rozkazujący w obecności negacji tworzy się głównie od czasowników niedokonanych, a przy jej braku głównie od czasowników dokonanych.

Czytanka
Nowa chěža
Sergej: Dobry dźeń, knjeni Šołćina.
Šołćina: Knjez Iwanow! Witajće k nam. Sće z Měrćinom hižo rěčał? Znajeće hižo nowinku?
S: Runje sym Měrćina po puću zetkał. Za chwilu so wróći. Wjele zboža k wnučce.
Š: Dźakuju so. Ale pójće tola dale a wobhladajće sebi naš nowy dom, kotryž hišće widźał njejsće.
S: Knjeni Šołćina, a hdźe je waša poprjancowa chěžka?
Š: Smy ju před měsacom wottorhali.
S: To je škoda! Běše to tola hódne typiske serbske twarjenje.
Š: Haj, ale wona bě hižo stara a kipra a za Měrćina dosahała njeje.
S: Hdy sće nowu chěžu natwarili?
Š: Před lětom běše pod třěchu a nalěto smy zaćahnyli.
M: Skónčnje sym wróćo. Wšo je w porjadku. Nětko, Sergejo, pój, chcu ći našu nowu chěžu pokazać.
Tu je pinca, hdźež mamy běrny, sad, zeleninu a škleńcy z kompotom. A w tutej rumnosći tepjenje. Pódla je płokarnja z płokanskej mašinu. A jow mam małku dźěłarničku, dokelž rady paslu. Napřećo je garaža.
S: Samo centralne tepjenje maće?
M: Wězo. To so wudani. Stwy su potom čiste, mazanosć wostanje jenož w pincy.
M: A wuhla maće dosć?
M: Haj, wuhlo dostawamy z Čorneje Pumpy.
Nětko ći pokazam parter. Jow mamy wulki koridor a na špundowanju tepich z Prahi. W parterje su tři stwy: lěharni mojeje maćerje a mojeje ćety a w třećej stwě moja mać dźěła. Wona je mjenujcy šwałča. Pódla toho je tu kuchnja za mać a ćetu, kupjelnja, w kotrejž wisa špihel a steji regal z wšelakim myjnym naporjadom (zubne šćětki, pasta, moje elektriske truhadło). Pódla wisaja tež trěnja. Nalěwo je wanja z dušu, naprawo regal za črije. Z koridora pak je wosebity zachod k nuznikej a do wjelbika.
S: Tak matej nětko mać a ćeta jara rjane bydlenje.
M: To haj. Wonej stej spokojom.
A nětko póńdźemoj po schodźe horje pohladać. Na prěnim poschodźe bydli moja swójba. Mamy tež jedyn koridor. Kóžda stwa pak ma wosebity zastup. To je wulka lěpšina. Smy chěžu tak natwarili, zo bychu wokna z bydlenskeje stwy byli na juh, z lěharnjow na wuchod a z kuchnje, wjelbika a kupjelnje na sewjer. Naša kuchnja je mała, ale dosaha. Mamy jow elektriske kachle, kuchinske blido, dwaj stólcaj, chłódźak a wumywadło. Wjeselu so, zo je so nam poradźiło kuchnju rjenje wuhotować, za Hanku je to wolóženje dźěła. Prěki je naša lěharnja z dwěmaj łožomaj, kamorom, špihelom, z gardinami na woknach. Při łožomaj je tykačka na lampce na nócnymaj kamorčkomaj. A napřećo stej lěharni za dźěći, jedna za hólčkow, druha za holčki. Tam budź nětko naša mała Jadwiga spać. W lěharnjomaj za dźěći su łoža, blidźe, stólcy a wězo tež kamor z wšelakorymi hrajkami. Najwjetša pak je naša bydlenska stwa.
Š: Knjez Iwanow, pójtaj tola dele, sym wamaj tykanc a kofej přihotowała.
M: Maći, njebudź zła, za chwilku přińdźemoj, jenož hišće druhe rumnosće skrótka pokazam.
Bydlenska stwa ma wulke wokno na južnej stronje. Na woknje su rjane kwětki. Hanka ma mjenujcy kwětki rady.
S: Z tym wšak ma wona wjac dźěła.
M: Hólcaj dyrbitaj wězo pomhać. Wosebje Tomaš. Wón mjenujcy chodźi hižo do prěnjeje rjadownje.
S: Měrćinje, Měrćinje, widźu, zo sy wučer, zo hižo wot małosće dźěći kubłaš za dźěło.
M: To haj.
S: Kajku rjanu kawč maće!
M: Smy ju w nowej kupnicy we Wojerecach kupili. A druhe meble tež: křesła, kamor za knihi, blido, stólcy, blidko, kamorčk, na kotrymž steji telewizor.
S: A kajke moderne gardiny wisaja při woknje! To zawěsće je Hancyne dźěło! A tež najserje rub na blidźe z tajkimi rjanymi serbskimi narodnymi wušiwankami.
M: Haj, z takimi wěckami so wona rady zaběra. Ale bohužel při dźěćoch a při swojim dźěle nima dosć chwile.
Š: Pójtaj tola kofej pić! Sće sebi hižo cyłu chěžu wobhladał!
M: Derje, nětko dźemoj.

Wopyt
Měrćin: Witajće k nam. Wjeselu so, zo was zaso widźu.
Sergej: Dobry wječor, Měrćinje, dobry wječor, Ludmila.
M: Prošu, posydńće so. Što je pola was noweho?
S: Ničo dale, smój so tola hakle rano widźałoj.
M: Haj, to trjechi.
S: Kak so twojej maćeri wjedźe?
M: Bohudźak, je strowa, bydli přeco hišće w našej starej chěžce a dźěła – šije za ludźi.
S: Wjeselu so, zo je strowa. Jónu ju tež wopytamy.
M: To budźe so wjeselić.
S: Kak so twojej kuzinje wjedźe?
M: Dźakuju so, derje, je swoje skónčne pruwowanje derje wobstała.
S: Wulkotnje! Gratuluju!
M: Je so na inženjera z Lipska wudawał přećehnje tam.
S: Z tym wona njebudźe za serbstwo zhubjena!
M: Tohodla njejsmy zrudni, wona budźe w Domowinje dale skutkować.
Ludmila: Zastupće prošu do bydlenskeje stwy. Sym wam něšto mało k jědźi přihotowała.
S: Ale my smy tola po wječeri.
L: Někotre pomazki pak hišće zjěsće. Što byšće rady pili? Piwo, seltersowu wodu, brěčku abo palenc?
S: Ludmila, nječińće sej starosće, smy woprawdźe po wječeri.
L: Prajće tola, prošu.
S: Jelizo to dyrbi być, ja sej wozmu piwo.
Aleksander: Ale ja alkohol njesměm, prošu brěčku. Palenc nichtó njecha.
S: Praj, Měrćinje, što čini ćeta?
M: To ty hišće njewěš? Wona je před poł lětom wumrěła.
S: Što prajiš! To ženje wočakował njebych. Před lětom je so mi hišće dosć kruta a strowa zdała. Wupraju ći swoju sobuželnosć.
L: Nětko sym dźěći do łoža wotwjedła. Potajkim smy swobodni, móžemy hladać na telewiziju. Budźe so wusyłać dyrdomdejski film.
S: To rady pohladamy.

S: Mi je žel, mój přećelo, ale dyrbimy nětko hić.
M: Chceće hižo hić?
S: Haj, nažel, hewak skomdźimy hišće posledni bus. Dyrbimy nětko domoj chwatać. Mamy jara daloko domoj.
M: W tym padźe was nochcu dlěje komdźić. Hdy so zaso widźimoj?
S: To je njewěste. Ale zawołam na tebje abo napisam.
M: Zazwoń na mnje! Přewodźu će na bus. Pisah prošu hnydom, hdyž sy dojěł. Wjele dobreho doma. Dobru nóc.
S: Božemje.

(czytanka pochodzi z: Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка)

Słowniczek
nowy   nowy
nowina, -y   nowina
nowiny, -ow   gazeta
nowinka, -i   nowość, nowinka
nowinkar, -ja   biuletyn informacyjny
runje   akurat, właśnie
runo, runje   równo
runy   równy
po puću   po drodze
chwila, -e   chwila, moment
chwilka, -i   chwilka
wnučk, -a   wnuk
wnučka, -i   wnuczka
dale   dalej
wobhladać, -a sej   obejrzeć
wobhladować, -uje sej   oglądać
hladać, -a   patrzeć
hladać za porjadkom   śledzić za porządkiem
poprjanc, -a   piernik
poprjancowy   piernikowy
měsac, -a   miesiąc
před měsacom   miesiąc temu
wottorhać, -a   oderwać
torhać, -a   drzeć, rwać, targać
torhnyć, -nje   wyrwać, podrzeć
škoda, -y   szkoda, uszczerbek
škoda   szkoda, przykro
hódny   warty; dostojny
to njeje rěče hódne   nie warto o tym mówić
typiski   typowy
stary   stary
staroba, -y   wiek (czas życia)
kipry   słaby, osłabiony
dosahać, -a/dosahować, -uje   dosięgać
dosahnyć, -nje   dosięgnąć
sahać, -a za něčim   sięgać po coś
sahnyć, -nje   sięgnąć
natwarić, -i   zbudować
natwar, -a   budowa
třěcha, -i   dach
zaćahnyć, -ćehnje   wprowadzić się
wróćo   z powrotem
pokazać, -a   pokazać
pokazować, -uje   pokazywać
pokazowar, -ja   wskaźnik
pokazowak, -a   palec wskazujący
pinca, -y   piwnica
pinčnik, -a   kelner
pinčnica, -y   kelnerka
běrny, -ow/neple, -ow/kulki, -ow   ziemniaki
běrny bělić, -i   obierać ziemniaki
sad, -a/-u   owoce
zelenina, -y   warzywa
škleńca, -y   szkło; szklanka; słoik
škleńčka, -i   szklaneczka
kompot, -a   kompot
tepić, -i   topić; ocieplać
tepjenje, -ja   ocieplenie
pódla   około, obok
płokać, -a   prać
płokarnja, -je   pralnia
płokanska mašina; płokawa, -y   pralka
jow   tutaj
dźěłarnja, -je   pracownia, warsztat
dźěłarnička, -i   warsztat domowy
paslić, -i   majsterkować
pasler, -ja   majsterkowicz
napřećo domej   naprzeciwko domu
napřećo hić   wychodzić naprzeciw; spotykać
garaža, -e   garaż
wězo   oczywiście, naturalnie
wudanić, -i so/zadanić so   usprawiedliwić się
čisty   czysty
mazać, -a   brudzić
mazanosć, -e   brud
mazany   brudny
wostać, -nje   pozostać
wostawać, -a   pozostawać
wuhlo, -a   węgiel
dosć   dosyć, wystarczająco
čorny   czarny
parter, -a   parter
koridor, -a   korytarz
špundowanje, -ja   podłoga
tepich, -a   dywan
ćeta, -y   ciotka
šwalča, -e   krawcowa
krawc, -a   krawiec
kuchnja, -je   kuchnia
kuchinski   kuchenny
kupjelnja, -je   łazienka
špihel, -a   lustro
regal, -a   półka
wšelaki/wšelakory   wszelaki
myjny   związany z myciem
myjnica, -y   umywalka
naporjad, -a   narzędzie, wyposażenie
zub, -a   ząb
zubny   zębowy
šćětka, -i   szczotka
pasta, -y   pasta
truhadło, -a   golarka elektryczna
truhać, -a so   golić się
trěnje, -ja   ręcznik
trěć, trěje   trzeć, wycierać
wanja, -je   wanna
duša, -e   prysznic
naprawo   w prawo
nalěwo   w lewo
črij, -a   but
wosebity   szczególny, oddzielny
wosebity zastup   oddzielne wejście
wosoba, -y   osoba
wosobina, -y   osobistość
wosobinsce   osobiście
wosebistosć   coś szczególnego
wosobity   osobisty, indywidualny
zastup, -a/zachod, -a   wejście
nuznik, -a/wustup, -a   toaleta
hajzl, -a   kibel
spokojom   w zadowolony sposób
schód, -oda   schody
poschod, -a   piętro
pohladać, -a   obejrzeć, spojrzeć
lěpšina, -y   zaleta
bydlenska stwa   pokój mieszkalny
juh, -a   południe
sewjer, -a   północ
wuchod, -a   wschód
elektrika, -i   elektryczność
elektriski   elektryczny
kachle, -ow   piecyk
chłódny   chłodny
chłódno   chłodno
chłódźak, -a   lodówka
poradźić, -i   doradzić
poradźić so   udać się
poradźeć, -a   radzić
porada, -y   narada, doradztwo
wuhotować, -uje   zaopatrzyć; zorganizować
wolóženje   ułatwienie
lochki   lekki, łatwy
lochce   lekko, łatwo
wolóžeć, -a   ułatwiać
wolóžić, -i   ułatwić
prěki   naprzeciwko
łožo, -a   łóżko
kamor, -a   szafa
kamorčk, -a   szafka
gardina, -y   firana
wokno, -a   okno
woknješko, -a   okienko
tykačka, -i   gniazdko elektryczne
tykać, -a   wsadzać
lampka, -i   lampka
lampa, -y   lampa
nócny kamorčk   szafka nocna
hólc, -a   chłopczyk
holca, -y   dziewczynka
holčka, -i   mała dziewczynka
hrajkać, -a sej   bawić się
hrać, -je (sej)   grać
hrajka, -i   zabawka
kofej, -a   kawa
tykanc, -a   ciasto, keks
přihotować, -uje   przygotować
přihotowanski   przygotowawczy
skrótka   krótko
kwět, -a   kwiat
kwětka, -i   kwiatek
wšak   wprawdzie
pomhać, -a   pomagać
małosć, -e   drobnostka
wot małosće   od małego
kubłać, -a   wychowywać, uczyć
kubłanje, -ja   wychowanie
wukubłać, -a   wychować
kawč, -e   kanapa
kupić, -i   kupić
kupować, -uje   kupować
kupnica, -y   centrum handlowe
kupc, -a   kupujący
meble, -ow   meble
křesło, -a   fotel
kniha, -i   książka
kniharnja, -je   księgarnia
knihownja, -je   biblioteka
kamor za knihi   regał na książki
blidko, -a   stolik
telewizor, -a   telewizor
zawěsće   oczywiście, przecież
najskerje   najpewniej
rub, -a   obrus
rubiško, -a   chusta
wušiwanka, -i   wyszywanka
wušić, -je   wyszyć
wušiwać, -a   wyszywać
wěc, -y   rzecz, sprawa
wěcka, -i   mała rzecz
nimam (njeměć)   nie mam
posydnyć, -nje so   usiąść
ničo, ničeho   nic
trjechić, -i někoho   zastać kogoś
trjechić do wóčka   wpaść w oko
trjechić, -i   być zgodnym z prawdą
to trjechi   to prawda
bohudźak   dzięku Bogu, na szczęście
ludźo, -i   ludzie
jónu   pewnego razu, kiedyś
wobstać, -eji   istnieć
wobstać z něčeho   składać się z czegoś
wobstać na něčim   stać na swoim
wobstaće, -a   istnienie
inženjer, -a   inżynier
wudać, -a   wydać (książkę, pieniądze)
wudać dźowku   wydać córkę zamąż
wudać so na někoho   wyjść za kogoś
wudaće, -a   wydanie
wudawać, -a   wydawać
wudawar, -ja/wudawaćel, -a   wydawca
zhubić, -i (so)   zgubić (się)
zrudny   smutny
zrudoba, -y   smutek, żal
rudźić -i so   smucić się
zastupić, -i   wejść, wstąpić
jěsć, jě   jeść
zjěsć, zjě   zjeść
jědź, -e   jedzenie
mazać, -a   mazać
piwo, -a   piwo
woda, -y   woda
seltersowa woda/sodowka, -i/mineralka, -i   woda gazowana
brěčka, -i   sok owocowy
palenc, -a   mocny napój alkoholowy
starosć, -e   troska, zmartwienie
starać, -a so   troszczyć się
što to tebje stara?   co cię to obchodzi?
starosćiwy   troskliwy
jelizo   jeśli
alkohol, -a   alkohol
njecha, nochce   nie chce
kruty   twardy, mocny; okrutny
zdać, -a so   zdawać się
zdaće, -a   pojęcie, mniemanie
po mojim zdaću   wydaje mi się
sobuželnosć, -e   współczucie
wuprajeć, -a   wyrażać
wuprajić, -i   wyrazić
wotwjesć, -dźe   odprowadzić
dźěćo, dźesća   dziecko
dźěći, -i   dzieci
potajkim   tak więc
telewizija, -e   telewizja
wusyłać, -a   wysyłać
wusyłanje, -ja   nadawanie, audycja
dyrdomdej, -a/dyrdomdejstwo, -a   przygoda
dyrdomdejski   przygodowy
film, -a   film
žel   żal, szkoda
mi je žel   szkoda mi
bus, -a   autobus
hewak   albo, inaczej
komdźić, -i   odwlekać, opóźniać
skomdźić, -i   przegapić
chwatać, -a   spieszyć się
chwatk, -a   pośpiech
z chwatkom   w pośpiechu
daloko   daleko
abo   albo
zawołać, -a na někoho   zawołać, zadzwonić do kogoś
zazwonić, -i   zadzwonić
přewodźeć, -a   odprowadzać
hnydom   właśnie teraz
dojěć, -dźe   dojechać
[Zamknij]

Zadania
1. Wopisajće swoje bydlenje. Napisajće krótki nastawk.

2. Wotmołwće:
Štó je přišoł na wopyt? Hdźe je wón Měrćina zetkał? Hdy wón přijědźe domoj? Što so lubi hosćej? Što rěka poprjancowa chěžka? Čehodla wona hižo dosahała njeje? Štó je nowu chěžu natwarił? Što je w pincy? Što je w parteru? A štó tam bydli? Hdźe bydli swójba? Kajke meble su w lěharni? A w bydlenskej stwě? Hdźe so kupuja meble?

3. Tworće sady ze sćěhowacymi słowami:
twarjenje, chěža, stólc, sad, blido, wuhlo; rěčeć, přijěć, čakać, pohladać, hić, dóstać, dóstawać, wisać, činić, dźěłać, dyrbjeć, kubłać.

4. Tworće imperatiw wot werbow:
witać, pohladać, přijěć, być, hić, dźěłać, wukubłać, čakać, sydnyć so, wuknyć, słuchać, kupować, kupić, wuhotować, pomhać.

5. Zasadźće pronomeny:
Ty wo njepřećelu dobre rěčiš, ale wón wo (ty) złe. Prawda je (my) přeco luba. Bratřa (ty) pytaja. Dźensa (ja, datiw), jutře (ty, datiw). Mnozy z (my) su z cuzej winu njezbožowni. Škoda (wy), młodźency, zo ničo wuknyć njechaće. Čehodla (ja) haniće a (so) chwaliće? Mać woła, słyšiš-li (wona)? Dźěćo drěma, njebudź (wono). Bratr je dołho wonka, skoč po (wón). Tu su nanowe rukajcy, podaj (wone) (wón, datiw). Nóž je wótry, njerězń so z (wón).

6. Přełožće:
Wydaje mi się, że cię tam widziałem. Kiedy u nich dwojga urodzi się dziecko? Tobie ja nic nie powiem. Dokąd wy się spieszycie? Na kogo on czeka? Dziękuję ci. Muszę zburzyć stary dom. Potem zbuduję nowy. Pokażesz mi nowe mieszkanie? Przyszli wszyscy przyjaciele oprócz Alfonsa. Też lubisz majsterkować? Zostaniesz u nas na noc?
Niech żyje Wolny Syjam!

Siemoród

#11
HORNJOSERBŠĆINA

Lekcja 5 – uzupełnienie wiadomości o odmienie rzeczowników
Odmiana rzeczowników rodzaju męzkiego – uzupełnienie
Uzupełnienie tego, co nie było zawarte w tabelkach w lekcji 3.:
1. W temacie rzeczowników mogą wystąpić oboczności ó:o, ě:je, a:e.
Dźwięk ó w temacie mianownika l. poj. zmienia się w o, jeśli sylaba przechodzi w sylabę otwartą, np. brjóh-brjoha, wóz-woza, hósć-hosća, hród-hrodu/hroda, móst-mosta, .... Wyjątkami od tej reguły są: mróz-mróza, wóst-wósta, mlóč-mlóča, tchór-tchórja, šrót-šrota. W słowach jak kónc w przypadkach zależnych mamy kónca, kóncej, ..., bo mamy sylabę zamkniętą!
Oboczność ě:je występuje wyłącznie w słowie měd-mjedu (ale przy tym mjedwjedź).
Oboczność a:e występuje po spółgłoskach miękkich (tj. ć, dź, bj, pj, wj, mj, rj, nj, l) – a występuje przed spółgłoską twardą, a e przed miękką, np. rjad-wo rjedźe, rozhlad-w rozhledźe
2. Końcówka dopełniacza l. poj. -a występuje u wszystkich rzeczowników ożywionych. U rzeczowników nieożywionych także występuje -a, przy czym u kilku jednosylabowych rzeczowników można obok tej końcówki spotkać też -u, np. dom-doma/domu, hłód-hłoda/hłodu, podobnie hród, len, lud, lód, měd, sad, skót, ród, grót, płat, bóz, moch, proch, ....
3. W celowniku l. poj.  występuje końcówka -ej, jedynie rzeczownik Bóh zachował starą końcówkę i celownik l. poj. brzmi wyłącznie Bohu. Dawna norma literacka dopuszczała końcówkę -u także u innych rzeczowników, m. in. měru/měrej, ludu/ludej.
4. Biernik wszystkich liczb jest równy dopełniaczowi u rzeczowników męzkoosobowych i mianownikowi u nieżywotnych. U rzeczowników męzkozwierzęcych jest równy dopełniaczowi w liczbie pojedynczej, a mianownikowi w liczbie podwójnej i mnogiej, por. widźu knjeza, knjezow, knjezow, widźu psa, psaj, psy.
5. Formy wołacza co do zasady mają końcówkę -o, jednak u rzeczowników kończących się na spółgłoskę wargową (p, b, m, w, ł) może występować też końcówka -'e, np. Michało/Michale, Jakubo/Jakubje, Filipo/Filipje. Końcówka -je może nieść także znaczenie pejoratywne, np. hólco/hólče, krawco/krawče, čłowjeko/čłowječe albo przeciwnie oficjalny, np. česćeny knježe předsyda, knježe ministro/ministrje. W języku codziennym często zamiast formy knježe stosowana jest forma mianownika, np. knjez wučer, knjez doktor, .... W języku literackim także możliwe są przypadki, kiedy przy związku dwuch rzeczowników jedynie drugie stoi w wołaczu, np. knjez sudniko, bratřik Janko, ....
Rzeczownik bratr ma dwie formy wołacza – bratr, bratře, z czego druga jest neutralna stylistycznie.
Wyjątkami są rzeczowniki Bóh, knjez, których wołacz brzmi Božo, knježe
6. W miejscowniku l. poj. występuje końcówka -'e i -u/-'u.
Końcówka -'e występuje w rzeczownikach kończących się na d, t, b, p, ł, r, w, m, n, przy czym zachodzą oboczności d:dź, t:ć, b:bj, p:pj, ł:l, r:rj, m:mj, n:nj, np. sud-w sudźe, hat-w haće, dub-na dubje, stołp-při stołpje, doł-w dole, šow-při šowje, dom-w domje, karan-w karanje.
Końcówkę -u/-'u mają zwykle rzeczowniki kończącę się na spółgłoskę miękką (czasem ukrytą w przypadkach zależnych, por. wučer, wučerja; hołb, hołbja) lub na k, ch, h, s, z, c, np. kóń-na konju, hołb-wo hołbju, bok-na boku, moch-w mochu, lěs-w lěsu, wóz-na wozu, ćah-w ćahu, kruh-w kruhu. Niektóre tylko rzeczowniki kończące się na ch, h mają oboczne formy o końcówce -e, np. brjuch-w brjuše, proch-w prochu/próše, brjóh-na brjoze/brjohu, Čornobóh-na Čornoboze, podobnych form można jeszcze więcej spotkać w dawnych tekstach, np. w sněze, hrěše, kłobuce, straše, ...
W języku potocznym końcówka -u występuje często zamiast -'e, szczególnie w rzeczownikach na -r, np. januar-w januaru.
4. W formie mianownika liczby mnogiej rzeczowniki męzkoosobowe (jak w polskim, nazywające grupy zawierające osoby płci męzkiej) mogą występować końcówki -ojo, -y, -o, -i, -a. Podane poniżej reguły są dość swobodne, często ten sam rzeczownik może tworzyć mianownik liczby mnogiej na dwa lub trzy sposoby.
Końcówka -ojo występuje najczęściej u rzeczowników odmiany zarówno miękkiej, jak i twardej, np. nanojo, wujojo, synojo, mužojo, dźědojo.
Końcówka -y występuje u rzeczowników na -c, -ak, -nik, -ik, -k (o ile są to przyrostki, a nie część rdzenia), np. krawcy, slěpcy, Němcy, rybacy, wojacy, měšnicy, rěznicy, wjednicy, młóčcy, wotročcy, pičy, pěscy. Warto zwrócić uwagę na oboczność k:c. Szereg podobnych wyrazów może mieć także końcówkę -ojo, np. měšnikojo, wjednikojo, Němcojo, wotročkojo, ..., jednak tylko knežkojo, swědkojo, ludakojo, lapakojo; podobnie imiona własne: Krawcojo, Šewcojo. Jeśli końcowe -k nie jest przyrostkiem, to również dochodzi końcówka -ojo: swakojo, rjekojo, Grjekojo, čłowjekojo, ....
Końcówka -jo/-'o jest właściwa dla rzeczowników kończących się na -ar, -er, -el, -an, -ć, np. koparjo, kowarjo, pjekarjo, dźěłaćerjo, šulerjo, wučerjo, přećeljo, darićeljo, jandźeljo, měšćenjo, pohanjo, Słowjenjo, krajenjo, posoljo, pacholjo (zwrócić uwagę na oboczność a:e!), ale: funcionarojo, ministrojo.
Końcówka -'a niesie za sobą znaczenie zbiorowości, np. bratřa, knježa, Serbja, Češa, ..., w języku potocznym można też usłyszeć Serbjo, burjo. Jest to szczególnie typowa końcówka dla zapożyczeń, np.: kmotřa, agenća, biskopja, fašisća, burja, komunisća, diplomaća, ...
Końcówka -i ma odcień archaiczny, np.: komunisći, poddani, čerći, pósli, pohani, paduši, čornuši, Češi, mniši i w języku spółczesnym często jest zastępowana przez -'a, -ojo, -'o.
Ważne wyjątki: lodowe muže, kubołćiki, lutki, mužiki, palčiki, čerćiki, hólčiki.
W przypadku rzeczowników niemęzkoosobowych naturalnie końcówką jest -y (twardotematowe) lub -e (miękkotematowe), np. pos-psy, taler-talerje.
8. W dopełniaczu liczby mnogiej podstawową końcówką jest -ow, jednak u rzeczowników miękkotematowych spotyka się, szczególnie w gwarach katolickich (północnych) także końcówkę -i, np. dźěłaćeri, hołbi, koni obok dźěłaćerjow, hołbjow, konjow. Jedynie rzeczownik hósć ma obowiązkową formę dopełniacza l. mn. hosći.
Oprócz tego występują formy z końcówką zerową: pjenjez, tysac/tysacow, hód, a także nazwy miast na -any, np. do Drježdźan i nazwiska, np. Krawčec dźěći, Kubańkec syn.
9. W celowniku l. mnogiej występuje końcówka -am, wyjątki to hosćom, ludźom, mužom/mužam, konjom/konjam.
10. W miejscowniku l. mnogiej występuje końcówka -ach, przy czym szereg rzeczowników może przyjmować także końcówkę -och, np. wo hosćach/hosćoch, konjach/konjoch, mužach/mužoch, ....
11. Formy narzędnika l. mnogiej kończą się na -ami/-emi, np. z wučerjemi, nanami, knjezami, ..., jednak przy tym wyróżniają się formy z hosćimi, ludźimi, konimi.
12. Rzeczowniki rodzaju męzkiego na -a, np. družba, ćěsla, hrabja odmieniają się według odmiany żeńskiej, a rzeczowniki rodzaju męzkiego na -o, np. Kito (Kajetan) według odmiany męzkiej, jak gdyby były tego -o pozbawione: Kito, do Kita, ke Kitej, na Kita, wo Kiće, z Kitom.
13. Szczególną odmianę mają słowa dźeń i knjez, gdzie regularne knjezojo 'panowie' i knježa 'państwo'
singular/jednota
nominatiw (štó? što?) dźeń knjez
genitiw (koho? čeho?)dnjaknjeza
datiw (komu? čemu?)dnjejknjezej
akuzatiw (koho? što?)dźeńknjeza
instrumental (z kim? z čim?)ze dnjomz knjezom
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo dnjuwo knjezu
wokatiw (ow!)dnjo!knježe!
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)dnajknjezaj
genitiw (koho? čeho?)dnjowknjezow
datiw (komu? čemu?)dnjomajknjezomaj
akuzatiw (koho? što?)dnajknjezow
instrumental (z kim? z čim?)ze dnjomajz knjezomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo dnjomajwo knjezomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)dnyknježa | knjezojo
genitiw (koho? čeho?)dnjowknježi(ch) | knjezow
datiw (komu? čemu?)dnjamknježim | knjezam
akuzatiw (koho? što?)dnyknježi(ch) | knjezow
instrumental (z kim? z čim?)ze dnjemiz knježimi | z knjezami
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo dnjachwo knježich | wo knjezach

Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego – uzupełnienie
1. Końcówka -ow jest końcówką dopełniacza liczby podwójnej i podwójnej wszystkich rzeczowników za wyjątkiem: lěto 'rok', woko 'oczko (w grze), oko w zupie', koleno 'kolano', blido 'talerz', np. sydom lět, do kolen, mało wok, wjele blid. Niekiedy też spotyka się końcówkę -i, np. chošćo – chošći, jejo – jeji, ale jest ona rzadka i zawsze może być zastąpiona regularną -ow.
2. W miejscowniku l. pojedynczej istnieją końcówki -'e oraz -u/-'u rozdystrybuowane według tej samej zasady, co w rodzaju męzkim, jednak możliwymi wyjątkami są: mloko-wo mlóce/mloku, wucho-we wuše/wuchu, woko-we woku/wóce.
3. Rzeczownik njebjo odmienia się regularnie, jak rzeczownik polo w licznie pojedynczej i podwójnej, jednak w liczbie mnogiej przyjmuje postać njebjesa i odmienia się jak kolesa.
4. Istnieją dwa tematy spółgłoskowe, odpowiedniki polskich rzeczowników typu ramię, ramienia i cielę, cielęcia. Według pierwszego wzoru odmieniają się rzeczowniki takie jak ramjo, symjo, brěmjo, płomjo, wumjo, znamjo, tymjo, według drugiego natomiast rzeczowniki oznaczające małe zwierzęta, jak np. kózlo, jehnjo, pilo, proos, ptačo, huso, ..., a także rzeczownik swjećo 'obrazek świętego'. Osobliwą odmianę mają także rzeczowniki swinjo i dźěćo, wszystkie cztery są zawarte w poniższej tabelce:
singular/jednota
nominatiw (štó? što?) ramjo ćelo swinjo dźěćo
genitiw (koho? čeho?)ramjenjaćelećaswinjećadźěsća
datiw (komu? čemu?)ramjenjućelećuswinjećudźěsću
akuzatiw (koho? što?)ramjoćeloswinjodźěćo
instrumental (z kim? z čim?)z ramjenjomz ćelećomze swinjećomdźěćom
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo ramjenjuwo ćelećuwo swinjećuwo dźěsću
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)ramjenićelećiswinjećidźěsći
genitiw (koho? čeho?)ramjenjowćelećowswinjećowdźěsćow
datiw (komu? čemu?)ramjenjomajćelećomajswinjećomajdźěsćomaj
akuzatiw (koho? što?)ramjenićelećiswinjećidźěsći
instrumental (z kim? z čim?)z ramjenjomajz ćelećomajze swinjećomajz dźěsćomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo ramjenjomajwo ćelećomajwo swinjećomajwo dźěsćomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)ramjenjaćelataswinjedźěći
genitiw (koho? čeho?)ramjenjowćelatowswinidźěći
datiw (komu? čemu?)ramjenjamćelatamswinjomdźěćom
akuzatiw (koho? što?)ramjenjaćelataswinjedźěći
instrumental (z kim? z čim?)z ramjenjemiz ćelatamize swinjemiz dźěćimi
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo ramjenjachwo ćelatachwo swinjochwo dźěćoch
Szczególnie warto zwrócić uwagę na końcówki liczby mnogiej, które się bardzo różnią zarówno od innych deklinacyj, jak i od polskich odpowiedników.

Odmiana rzeczowników rodzaju żeńskiego
Według odmiany żeńskiej odmieniają się wszystkie rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które mogą kończyć się na -a lub na spółgłoskę. Poniższa tabelka przedstawia pełną odmianę na przykładzie rzeczowników žona (twardy temat), wowca (temat na -ca, -za, -sa), zemja (miękki temat) oraz myš (miękki temat) i wěc (temat na -c, -z, -s). Przez temat twardy rozumie się taki o końcowej spółgłosce b, p, m, w, ł, r, n, t, d, ch, h, k, g, natomiast przez temat miękki taki o końcowej spółgłosce bj, pj, mj, wj, l, rj, nj, ć, dź, š, ž, č.
singular/jednota
nominatiw (štó? što?)žonawowcazemja myšwěc
genitiw (koho? čeho?)žonywowcyzemje myšewěcy
datiw (komu? čemu?)žonjewowcyzemi myšiwěcy
akuzatiw (koho? što?)žonuwowcuzemju myšwěc
instrumental (z kim? z čim?)ze žonuz wowcuze zemjuz myšuz wěcu
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo žonjewo wowcywo zemiwo myšiwo wěcy
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)žonjewowcyzemi myšiwěcy
genitiw (koho? čeho?)žonowwowcowzemjow myšowwěcow
datiw (komu? čemu?)žonomajwowcomajzemjomaj myšomajwěcomaj
akuzatiw (koho? što?)žonjewowcyzemi myšiwěcy
instrumental (z kim? z čim?)ze žonomajz wowcomajze zemjomajz myšomajz wěcomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo žonomajwo wowcomajwo zemjomajwo myšomajwo wěcomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)žonywowcyzemje myšewěcy
genitiw (koho? čeho?)žonowwowcowzemjow myšowwěcow
datiw (komu? čemu?)žonamwowcamzemjam myšamwěcam
akuzatiw (koho? što?)žonywowcyzemje myšewěcy
instrumental (z kim? z čim?)ze žonamiz wowcamize zemjemiz myšemiz wěcami
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo žonachwo wowcachwo zemjachw myšachwo wěcach
Uwagi:
1. W odmianie typu žona w celowniku i miejscowniku l. poj. oraz w mianowniku i bierniku l. podw. zachodzą oboczności d:dź, t:ć, ł:l (pot. lub. gwar. ł:łj), tr:tř, g:z, h:z, ch:š, k:c (a także znana już oboczność a:e), np. woda-wodźe, skała-skale, ćeta-ćeće, sotra-sotře, Olga-Olze, kniha-knize, třěcha-třěše, ruka-ruce, pjata-pjeće, hrjada-hrjedźe.
2. W odmianie niektórych rzeczowników zachodzi także oboczność ó:o, np. kósć-kosće, nóc-nocy lub ě:je jak pěc-pjecy. Szczególny jest także rzeczownik sól, którego temat w przypadkach zależnych ma postać sel-.
3. Jednosylabowe rzeczowniki na -a/-'a we wszystkich przypadkach zamiast -'e otrzymują końcówkę -ě, np. hra-hrě, stwa-stwě, ćma-ćmě, łža-łžě, mša-mšě, šla-šlě, škła-šklě, škra-škrě, ....
U rzeczownika stwa po przyimku dochodzi dodatkowe j-, np. to je moja stwa, du do jstwy, ke jstwě, ....
4. Końcówce -y (GenSg oraz NomPl i AccPl) w przypadku rzeczowników na -ka, -cha, -ga, -ha odpowiada -i: muka-muki, třěcha-třěchi, Olga-Olgi, kniha-knihi.
5. Forma dopełniacza l. mnogiej niektórych rzeczowników może przyjmować końcówkę zerową – do horow/hór, do nowinow/nowin, wjele husow/hus, kur, póstnic, njedźel, stron – lub też końcówkę -i, np. bróžeń/bróžnja-bróženjow/bróžni, kosć-kosći/kosćow, mysl-mysli/myslow.
6. Analogicznie do rzeczowników rodzaju żeńskiego na -a/-'a odmieniają się też rzeczowniki rodzaju męzkiego na -a/-'a, przy czym forma mianownika l. podw. i mnogiej brzmi np. předsyda-předsydaj-předsydojo/předsydźa, ćěsla-ćeslej-ćeslojo, tj. według deklinacji męzkiej. Mimo to końcówki żeńskie spotyka się w liczbie podwójnej tych rzeczowników w potocznym górnołużyckim: předsydźe, ćěsli.
7. Szereg rzeczowników oznaczających zwierzęta hodowlane ma szczególne końcówki celownika, miejscownika i narzędnika: husom, wo husoch, z husymi; kurom/-am, wo kuroch, z kurymi; kruwom/-am, kruwoch/-ach, kruwymi/-omi/-ami.
8. Osobliwą odmianę mają rzeczowniki mać, knjeni (analogicznie do knjeni też pani czyli 'pani' w pieśniach ludowych), które są nieregularne, a także klasa rzeczowników na -ej, jak cyrkej, britej, škorodej, ... (w ortografji sprzed 1948 pisane cyrkew, britew, škorodew, ...). Oprócz tego niektóre rzeczowniki, m.in. krej, morchej, rjetkej, žerchej, sołotej mogą odmieniać się według tego samego wzorca co cyrkej lub też przyjmować regularne końcówki jak rzeczowniki typu myš:
singular/jednota
nominatiw (štó? što?)maćknjenicyrkej morchej
genitiw (koho? čeho?)maćerjeknjenjecyrkwje, krwěmorcheje
datiw (komu? čemu?)maćeriknjenicyrkwimorcheji
akuzatiw (koho? što?)maćknjenicyrkej morchej
instrumental (z kim? z čim?)z maćerjuz knjenjuz cyrkwjuz morcheju
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo maćeriwo knjeniwo cyrkwiwo morcheji
wokatiw (ow!)maći!knjeni!cyrkej! morchej!
dual/dwojota
nominatiw (štó? što?)maćeriknjenicyrkwimorcheji
genitiw (koho? čeho?)maćerjowknjenjowcyrkwjowmorchejow
datiw (komu? čemu?)maćerjomajknjenjomajcyrkwjomajmorchejomaj
akuzatiw (koho? što?)maćeriknjenicyrkwimorcheji
instrumental (z kim? z čim?)z maćerjomajz knjenjomajz cyrkwjomajz morchejomaj
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo maćerjomajwo knjenjomajwo cyrkwjomajwo morchejomaj
plural/mnohota
nominatiw (štó? što?)maćerjeknjenjecyrkwje, krwěmorcheje
genitiw (koho? čeho?)maćerjowknjenjowcyrkwjowmorchejow
datiw (komu? čemu?)maćerjamknjenjamcyrkwjammorchejam
akuzatiw (koho? što?)maćerjeknjenjecyrkwje, krwěmorcheje
instrumental (z kim? z čim?)z maćerjemiz knjenjemiz cyrkwjemiz morchejemi
lokatiw (wo kim? wo čim?)wo maćerjachwo knjenjachwo cyrkwjachwo morchejach
Osobne końcówki dla rzeczownika krej wynikają z tego, że jest on jednosylabowy, więc zamiast -je ma w odpowiednich formach -ě.

Czytanka
Maćica Serbska so załožuje
   Jan Arnošt Smoler so w nalěću l. 1845 do Łužicy poda, zo by zwoprawdźił někotr z nastorkow, dóstatych na pućowanju z Čelakovskim po Čechach, předewšěm, zo by załožił Maćicu Serbsku. Tutón nadawk zdaše so jemu wosebje nuzny.
   Myslička centralneho serbskeho towarstwa, zjednoćaceho wšěch sewěrnych Serbow, wosebje młodu inteligencu, njebě we Łužicy nowa. Po cyłej srjedźnej Europje žadachu po Napoleonskich wójnach byrgarske woršty za wyšim zdźěłanjom, štož měješe so nimo šulskeho kubłanja docpěć ze załožowanjom čitarnjow, towarstwow za wudawanje popularno-wědomostnych spisow a přednoškowych zjednoćenstwow. Po přikładźe tutych kubłanskich ludowych organizacijow, kotrež nastawachu w Němskej skoro w kóždym wjetšim měsće, bu na druhim załoženskim swjedźenju Budyskeho gymnazialneho towarstwa dnja 30. 4. 1841 na Smolerjowy namjet załožene ,,Serbske čitalstwo". Wot toho časa stachu so kóždolětne załoženske swjedźenje Budyskeje Society ze schadźowanišćom přiběraceje ličby wuwědomjeneje serbskeje młodeje inteligency, a k njej so přidružichu dale a bóle tež starši, hižo w zastojnstwach skutkowacy duchowni a wučerjo. Za čas Mrózoweho staršistwa wotmě so dnja 18. apryla 1845 na ,,Winicy" šesty załoženski swjedźeń, na kotrymž bě so nimo sobustawow towarstwa něhdźe třiceći druhich nahladnych a za serbstwo zahorjenych wosobow zhromadźiło. Tu běchu duchowni Jakub z Budyšina a Zejler z Łaza, kandidaća duchownstwa, wjesni a měšćanscy wučerjo, studenća, haj tež stary serbski nowinar a měšćan Jan Dejka. Po krótkim powitanju staršeho Mróza zaběraše so studowacy Pful z Přišec z přiběracej šćuwańcu Budyskich měšćanskich nowinow přećiwo budźerskim prócowanjam serbskeje studowaceje młodźiny a napominaše přitomnych nic cofać, ale po nastupjenym puću njebojaznje postupować, přetož za swój lud dźěłać je zdobne a sprawne.
   Za pfulom wustupi Łazowski farar Handrij Zejler z naležnym namjetom, kotryž bě jemu Smoler přihotował, dokelž jón sam, po chorosći płucow njekmany k rěčenju, přednjesć njemóžeše: ,,Našemu serbstwu njemóžeše ničo bóle a lěpje tyć a hojić hač bratrowske zjednoćenje, přetož přez wutrobnu jednotu rostu a přibywaja tež małe wěcy, kaž to stare přisłowo praji. K lěpšemu našeho serbstwa by pak wosebje słužiło, hdy by po přikładźe Čechow, iliriskich (južnych) Serbow a Słowakow so tež pola nas zjednoćenstwo załožiło, kiž by serbstwo a serbsku rěč z tym twariło, zo dobre serbske knihi za šulu a dom ćišćeć dawa a so wo wudawanje hódnych serbskich nowinow stara." Zejler wukładowaše potom wašnje skutkowanja Maćicy Čěskeje a wuzběhny někotre jeje wulke wuspěchi.
   Wo Smoler-Zejlerjowym namjeće so hnydom wuradźowaše a bu wobzamknjene, zo ma so kóžde lěto srjedu po jutrach wulka serbska zhromadźizna abo bjesada wotměć a zo přitomni załoža z dnjom 18. apryla 1845 ,,Maćicu Serbsku" abo towarstwo za wudawanje přihódnych a potrjebnych serbskich knihow. ......
   ,,Na Třělerni" běše so dnja 7. apryla 1847 43 Serbow zešło. Pod předsydstwom dr. Klina a městopředsydy duchowneho Jakuba – nic H. Zejlerja 1. 1845 woleneho – schwalichu so porjedźene a wot sakskeho knježerstwa připóznate wustawki a wuzwolichu so nowi čłonojo předsydstwa a wuběrka towarstwa. Z předsydu bu dr. Klin, z městopředsydu duchowny Jakub, z jednaćelom duchowny Wanak a z jeho zastupjerjom wikar Kućank, z pokładnikom duchowny Wjacka, z knihownikom wučer Imiš, z redaktorom časopisa J. A. Smoler. Do prěnjeho wuběrka Maćicy Serbskeje so wuzwolichu: duchowny Zejler, kanonik Haška, šulski direktor Buk, wučerjo Garbar, Kulman, dr. Pful, Melda a Pjekar.
   Tutón wuzwoleny wuběrk zeńdźe so hižo 12. apryla k prěnjej zhromadźiznje, w kotrejž so zestaja plan, po kotrymž měła Maćica Serbska swoje nadawki w prěnich lětach spjelnić. Bu postajene, zo so wudadźa w blišim času wot dr. Pfula spisane zasady analogiskeho serbskeho prawopisa, kotrež mataj z ewangelskeje strony Smoler a z katolskeje strony Kućank přehladać, a zo dyrbja so tak bórze kaž móžno přihódne powědančka za Serbow wobeju wěrywuznaćow w dotalnym prawopisu wobeju stronow wudać, dale zo so Maćica Serbska postara wo wudawanje druhich powučnych a zabawnych knihow a zo ma Maćičny časopis tak ruče kaž móžno započeć wuchadźeć a skónčnje, zo ma wuběrk na wudaće serbsko-němskeho a němsko-serbskeho słownika swoju kedźbnosć złožić... .
   Ze załoženjom Maćicy Serbskeje sta so Smolerjowy són, połožić kruty trajacy zakład za zawěsćenje přichoda serbskeho luda, ze skutkom. Mjeztym zo J. Kórner a pozdźiši rozswětlerjo wobhladowachu wuchowanje serbskeje rěče trěbne w zajimje stata, nabožiny, wědy, chcyše Smoler z jeje pomocu serbski lud kubłać, wuwědomić, pozběhnyć na duchownu wyšinu druhich słowjanskich ludow. Maćica Serbska, załožena po přikładźe Maćicy Čěskeje, měješe so stać ze srjedźišćom, z kotrehož wuchadźałe bychu přeco mócniše impulsy za zwoprawdźenje wulkeho zaměra. Wothladajo wot naspomnjenych objektiwnych słabosćow, kotrež młodźi horliwcy wotstronić njemóžachu, zapušći wona hłuboke korjenje w serbskim narodnym žiwjenju, a jeje spomóžne wědomostne a lud kubłace skutkowanje nichtó přewidźeć njemóže.
   Po přikładźe Matice Českeje wza wona do swojich rukow nawjedowanje kulturneho žiwjenja w serbskej Łužicy, starajo so wo pozběhnjenje a wudospołnjenje serbskeje rěče wo spěchowanje serbskeje literatury a wědomosće a hudźby a wo šěrjenje zdźěłanosće serbskeho luda. Cyłe swoje žiwjenje wěnowaše Smoler wulku kedźbnosć a wšu starosć tomu, zo by ze skromnych spočatkow a prěnich njedostatkow zesylnjenja wušła, zo bychuso přeco zaso nowi sobudźěłaćerjo a spěchowarjo našli, zwólniwi w sprócniwym dźěle pokročować. Rozrost a wuspěšne a spomóžne skutkowanje we wobłuku objektiwnych móžnosćow w prěnjej połojcy wobstaća Maćicy budźe přeco ze Smolerjowym mjenom wusce zwjazane.
(Wurězki z knihi Jana Cyža, Jan Arnošt Smoler, Budyšin 1975)

Jědź
Knjeni Nowotnikowa je naju njedźelu k wobjedu přeprosyła. Smój ze žonu w jědnaćic přišłoj. Dokelž pak je hišće zahe było, je namaj Ferdinand swoje knihi pokazał.
   Swójba Nowotnikec je wulka: nan, mać, dźěd, wowka, hólcy Ferdinand, Pětr, Michał, Tomaš a holcy Lioba, Monika, Lubina, Jana a Hilža. Wobjed běše woprawdźe swjedźenski. Najprjedy dóstachmy kwasnu poliwku.
Mać: Jow je tež chlěb, jelizo maće lóšt, wzmiće sej, prošu.
Iwanow: Dźakuju so, rady sej wozmu, k poliwce přeco chlěb jěm.
Mać: Lioba, pomhaj mi hłuboke talerje a łžicy wotnjesć. Monika, přinjes, prošu niske talerje, nože a widlički. Knjeni Iwanowowa, dajće mi, prošu taler, chcu wam mjaso dać. Přejeće sebi swinjacu pječeń abo warjene howjaze mjaso? K pječeni mamy warjene běrny a kisały kał. K howjazemu mjasu móžeće chrěn z chlěbom abo kisały běrny měć.
Nataša: Jelizo směm wolić, potom sej wozmu howjaze mjaso z chrěnom. Sym mjenujcy słyšała, zo je to serbska narodna jědź.
Nan: Haj, to trjechi. Na kóždym kwasu a pĭ kóždym wjetšim swójbnym swjedźenju njesmě howjaze mjaso z chrěnom pobrachować.
Iwanow: W tajkim padźe prošu tež howjaze z chrěnom.
Lubina: A namaj z Janu, maći, pječeń z kisałym kałom.
Michał: Dajće sej słodźeć!
Tomaš: Njech wam zesłodźi!
Druzy: Tohorunja. Dźakujemy so!
Nan: A što pijeće? Štó sej přeje piwo? Dźěćom damy wězo seltersowu wodu abo brěčku z našich jabłukow
Nataša: Knjeni Nowotnikowa, wariće kóždy dźeń wobjed?
Mać: Ow ně, mój z mandźelskim wobjedujemoj w prodrustwje a dźěći w šuli.
Pětr: W našej šuli w Pančicach wobjeduje wjele šulerjow a šulerkow. Jědźny grat dyrbi sej kóždy šuler sam sobu přinjesć, talerje a šklički pak tam su.
Iwanow: Warja w šulskej jědźerni derje? Sće spokojom?
Pětr: Nó haj, to dźe, hačrunjež doma pola maćerje lěpje słodźi. W šuli dyrbi kóždy po swój wobjed k woknješku dóńć a jón na swoje městno přinjesć. Kóždy smě sej tež hornčk čaja wzać. Po wobjedźe so taler, šklička a hornčk wotnjesu a staja so na wosebite blido. Potom so jědźny grat wopłokuje a wótrěje. Čisty so zaso do tobołki tyknje. Tak wjele prócy z jědźu mamy!
Mać: Woprawdźe, sće wbozy!
Iwanow: A maće kóždy dźeń jenož jednu jědź abo móžeće sej z wjacorych wubrać?
Pětr: Jenož jednu, a hišće kajku! Zašły tydźeń smy na přikład póndźelu makaronij, tomatowu jušku a kompot měli, wutoru howjaze mjaso z běrnami a sad, srjedu ćopłu kołbasu, běrny a puding, štwórtk běrny z morcheju, pjatk kisałe běrny, jejo a kompot. Sobotu pak wobjedujemy doma.
Nataša: To je tola jara dobra jědź! Njerozumju, čehodla swariš.
Nan: Haj, tajki je běh swěta. Čim lěpje so jim dźe, ćim bole njespokojni su!
Mać:Prošu wzmiće sej hišće. Mjaso je wyše wostało. Prošu, knjeni Iwanowowa, knjez Iwanow, abo njeje wamaj zesłodźało?
Iwanow: Dźakujemoj so, namaj je jara derje słodźało, ale smój woprawdźe sytaj, nic, Nataša?
Nataša: Haj, sym so derje najědła.
Mać: Tuž wotrumujmy blido. Ferdinando, Pětrje, přinestaj šklički za kompot, łžički a talerki za tortu a tež šalki za bunjacy kofej...

Twaroh njemóžemy hustodosć jěsć
Štó njeby w Serbach rady twaroh z lanym wolijom jědł? Na pomazku abo ze samobělenymi běrnami słodźi wón jenak derje. Za našich prjedownikow běše to hustohdy samo njedźelska jědź. Dźensa mamy wulki wuběr najwšelakorišich jědźow, konserwow a chłóšćenkow. To na twaroh husto zabudźemy. Runje jeho strowotneje hódnoty dla pak dyrbjeli jón swojemu ćěłu wšědnje popřeć. Twaroh ma hódnotny zwěrjacy bělk a zastaruje nas z kalciumom, fosforom a witaminom B₂. Bělk je zakład kóždehožkuli žiwjenja, a kalcium a fosfor matej pozitiwny wliw na natwar kosći a zubow. Tohodla dyrbjeli wosebje dorostowaće dźěći wjele twaroha a druhich mlokowych produktow jěsć.
   Tu někotre pokiwy, kak móžemy twaroh wšelako přihotować:
Liptowski twaroh na pomazki. 250 g twaroha změšamy z mlokom na kremu a přidamy tři łžički rozsykaneje kórki z konserwy, jednu łžičku rozsykanych kapernow, něšto anchowisoweje pasty a łžičku žonopa. Na kóncu přidamy hišće sól a papriku po swojim słodźe.
Spěšna twarohowa krema. Do ¼ l mloka změšamy titku waniljoweho pudinga, kiž njetrjeba so warić, na to přidamy po rjedźe 250 g twaroha, 2-3 łžicy cokora, titku waniljoweho cokora a brěčku z poł citrony. Je-li krema přehusta, přidamy hišće něšto mloka. Hotowu kremu damy do winowych škleńcow a garněrujemy ju ze sadom a rozsykanymi worješkami abo słódkim mandlemi. Tuta krema je tež wuběrna pjelnjenka za omelety abo plincy.
Twarohowe plincy. 150 g twaroha změšamy z 3 jejemi, 150 g muki, šćipku sele a telko mlokom, zo nastanje huste plincowe ćěsto. Na kóncu přidamy hišće 50 g korintow a pječemy z ćěsta po zwučenym wašnju plincy.
Lukulusowa twarohowa torta. Najprjedy wudźěłamy sej zakładne ćěsto z ½ punta muki, 100 g margariny, 125 g cokora, ½ titki waniljoweho cokora, ½ titki pječenskeho proška, šćipki sele, 1 jeja a 3 łžicow mloka. – Potom změšamy po rjedźe 50 g mjechkeje margariny, 4 jeja, 200 g cokora, 750 g tworoha, 1 titku waniljoweho pudinga a šćipku sele na kremowu masu. Cyle na kóncu přidamy hišće 50 g rozsykanych słódkich mandlow a damy twarohowu masu na ćěsto do formy (njezabyć tež ćěstowu kromu přitłóčić) a pječemy tortu w elektriskich abo płunowych kachlach něhdźe 80 min. – Hdyž je torta wustudła (najlěpje hakle na druhi dźeń), přichotujemy ze 100 g rozběžaneho rostlinskeho tuka, 40 g próškoweho cokora, 20 g kakawa, 1 jeja a 1 łžicy ruma glazuru. Tutu namazamy na tortu – a hotowa je wosebita njedźelska chłóšćenka. Spokojne a wjesołe wobliča swójbnych budu hospozy zawěsće dźak za nałožowanu prócu.

(czytanka pochodzi z: Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка)

Słowniczek
załožić, -i   założyć, stworzyć
załožować, -uje   zakładać, stwarzać
załožerski/-nski   założycielski
załoženje, -ja   założenie
podać, -a sebi ruce   podać sobie ręce
podać přednošk   odczytać wykład
podać so   oddać się
podać so woli dobyćerja   zdać się na łaskę zwycięzcy
podać so něhdźe   wyruszyć
něšto dźiwne je so podało   stało się coś dziwnego
podawać, -a   podawać
podawać, -a serbšćinu   wykładać język serbołużycki
podawizna, -y/ podawk, -a   zdarzenie, wydarzenie
nastork, -a   inicjatywa, bodziec
nuzny   konieczny, niezbędny
nuzować, -uje   zmuszać
myslička, -i   myśl, idea
myslić, -i   myśleć
towarstwo   wspólnota, organizacja
towarš, -a   towarzysz
towaršnosć   społeczeństwo
towaršnostny   społeczny
porjad, -a   układ
zjednoćeć, -a (so)   jednoczyć (się)
zjednoćić, -i (so)   zjednoczyć (się)
zjednoćenstwo, -a   zjednoczenie
zjednoćenje, -ja   jednoczenie
jednota, -y   jedność; jedynka
swěrny   wierny
swěra, -y   wierność
swěru   wiernie, dokładnie
móžemy swěru rjec   można z pewnością stwierdzić
wěrnosć, -e   prawda
wěrny   prawdziwy
něšto drje je na tym wěrne   jest w tym trochę prawdy
srjedźny   średni
srjedźizna   środek; środowisko
wójna, -y   wojna
bygarski   obywatelski; mieszczański
woršta, -y   warstwa
žadać, -a sebi něšto/něsto wot někoho   wymagać czegoś
žadać za něčim   dążyć do czegoś
žadosć za něčim   dążenie do czegoś
zdźěłać, -a   wykonać, zrealizować
zdźěłać so   wykształcić się
zdźěłanje, -ja   wykształcenie
zdźěłany   wykształcony
docpěć, -je   osiągnąć
docpěwać, -a   osiągać
čitać, -a   czytać
čitarnja, -je   czytelnia
čitar, -ja   czytelnik
čitanka, -i   lektura
spis, -a   esej, dzieło
přednjesć, -e próstwu   zwrócić się z prośbą
přednjesć baseń   przeczytać (na głos) wiersz
přednošować, -uje   przeczytać (na głos)
přednošowar, -ja   wykładowca
nastawać, -a   powstawać
nastać, -nje   powstać
nastaće, -a   powstanie, stworzenie
Budyski   budziszyński
gymnazialny   gimnazjalny
namjetować, -uje   proponować
namjet, -a   propozycja
stawać, -a so   stawać się
schadźować, -uje so   zbierać się, spotykać się
schadźowanišćo, -a   miejsce spotkań
schadźowanka, -i   spotkanie (studentów)
zeńć, -dźe so   zebrać się, spotkać się
jemu so derje zeńdźe   dobrze się mu wiedzie
přiběrać, -a   rosnąć
ličić, -i   liczyć, zliczać
ličba, -y   liczba
inteligenca, -y   inteligencja
wuwědomić, -i (sej)   uświadomić
wuwědomjenje, -ja   świadomość, sumienie
wuwědomjeć, -a (sej)   uświadamiać
přidružić, -i (so)   przyłączyć (się)
stary   stary
starši   starszy
staršej, -eju   rodzice
staršistwo, -a   starszyzna
předsyda, -y   przewodniczący
předsydstwo, -a   władza, przewodnictwo
městopředsyda, -y   wiceprzewodniczący
zastojnstwo, -a   służba, profesja
zastojnik, -a   służący
zastojnski   służbowy
duchowny, -eho   duchowny, kapłan
za čas   na czas
wotměwać, -a so   odbywać się
sobustaw, -a   członek (organizacji)
zahorić, -i za (so)   zainspirować się
zahorjeć, -a (so)   inspirować się
zahorjenje, -ja   natchnienie, inspiracja
zhromadźić, -i (so)   zebrać się
zhromadźeć, -a (so)   zbierać się
zhromadźizna, -y   zebranie
kandidat, -a   kandydat
wjesny   wiejski
měšćanski   miejski
měšćan, -a   mieszczuch
studowacy   studiujący
młodźina, -y   młodzież
šćuwać, -a   podburzać, agitować
šćuwańca, -y   podburzanie, agitacja
budźić, -i   budzić
budźak, -a   budzik
budźićel, -a   działacz odrodzeniowy
budźerski   odrodzeniowy
pozbudźić, -i   pobudzić, natchnąć
pozbudźeć, -a   pobudzać, inspirować
prócować, -uje so   trudzić się, starać się
prócowanje, -ja   staranie, trud
prócowar, -ja   działacz
napominać, -a   upominać
přitomny   obecny; nowoczesny
cofać, -a   wycofywać się
nastupić, -i puć   wstąpić na drogę
bojazny   strachliwy
bojazliwy   tchórzliwy
bojazliwc, -a   tchórz
přetož/dokelž   dlatego że
sprawny   sprawiedliwy, uczciwy
zdobny   przepiękny
wustupić, -i   wystąpić
wustupować, -uje   występować
naležny   naglący, niezwłoczny
naležnje   niezwłocznie, pilnie
chory   chory
chorosć, -e   choroba
chorownja, -je   szpital
płuca, -ow   płuca
zahorjenje płucow   zapalenie płuc
kmany   zdolny
tyć, -je někomu   być pożytecznym dla kogoś
hojić, -i   leczyć
bratrowski   braterski
přisłowo, -a   przysłowie
słužić, -i   służyć
słužba, -y   służba
słužbny   służebny
Słowak, -a   Słowak
Słowakska, -eje   Słowacja
Słowačka, -i   Słowaczka
pola nas   u nas
kiž   który
ćišćeć, -i   naciskać; drukować
ćišć, -a   druk
powětrowy ćišć   ciśnienie powietrza
wašnje, -ja   sposób
wuspěch, -a   sukces, osiągnięcie
wuspěšny   zakończony sukcesem
wuzběhnyć, -nje   podnieść, wynieść
wuzběhować, -uje   podnosić, wynosić
wuradźować, -uje wo něčem   obradować o czymś
wuradźić, -i   omówić, postanowić
wobzamknyć, -nje   zdecydować, postanowić
wobzamkować, -uje   decydować, postanawiać
wobzamknjenje, -ja   decyzja, postanowienie
jutry, -ow   Wielkanoc
bjesada, -y   biesiada, zebranie
přihódny   odpowiedni, na miejscu
potrjeba   potrzeba
potrěbny   potrzebny
potrjebować, -uje něšto   potrzebować czegoś
třělernja, -je   strzelnica
wolić, -i   uczestniczyć w wyborach
wólba, -y   wybór
wólby, -ow   wybory
wólbny   wyborczy
schwalić, -i   przyjąć, zatwierdzić
porjedźeć, -a   poprawiać, wnosić poprawki
porjedźenka, -i   poprawka
porjedźernja, -je   warsztat, serwis
knježerstwo, -a   władza
wustawki, -ow   statut
wuběrk, -a   komitet
jednaćel, -a   sekretarz, pełnomocnik
zastupjer, -ja   zastępca
zastupować, -uje   wstępować, wchodzić
zastupować něčeje zajimy   reprezentować czyjeś interesy
pokład, -a   bogactwo, skarb
pokładnja, -je   kasa
pokładnik, -a   kasjer
pokładnica, -y   kasjerka
knihownik, -a   bibliotekarz
direktor, -a   dyrektor
zestajeć, -ja   zestawić
spjelnić, -i   wypełnić
spjelnjeć, -ja plan, nadawk, přeća   spełniać plan, zadanie, życzenie
postajić, -i   określić
postajować, -uje   określać
bliši čas   najbliższy czas
zasada, -y   zasada, reguła
prawopis, -a   ortografia
analogiski   analogiczny
katolik, -a   katolik
katolski   katolicki
přehladać, -a   przeglądać
bórze   wkrótce
móžno   można
powědančko, -a   opowieść
wěrywuznaće   wyznanie religijne
wuznaće   wyznanie
dotalny   poprzedni
postarać, -a so wo   zatroszczyć się o kogoś
powučny   pouczający
zabawa, -y   rozrywka
zabawny   rozrywkowy, zabawny
časopis, -a   czasopismo
ruče   szybko
ručiši   szybszy
wuchadźeć, -a   wychodzić
złožić, -i dźěło   przerwać prace
złožić brónje   złożyć broń
złožić pruwowanje   zdać egzamin
złožić kedźbnosć na něšto   zwrócić uwagę na coś
złožić so po něčim   przewodniczyć czymś
trać, -je   trwać
trajacy, trajny   trwały
són, sona   sen, marzenie
sonić, -i   marzyć
sonjak, -a/sonjer, -ja   marzyciel
zakład, -a   podstawa
połožić, -i   położyć
kłasć, -dźe   kłaść
zawěsćić, -i (so)   zapewnić sobie byt
zawěsćenje, -ja   ubezpieczenie
mjeztym zo   tymczasem
pózdni   późny
pozdźiši   późniejszy
rozswětler, -ja   działacz oświaty
wobhladować, -uje   rozpatrywać, oceniać
wuchować, -a   zachować
nabožina, -y   religia, wiara
nabožinski   religijny
nabožny   religijny
pomoc, -y   pomoc
wyšina, -y   wysokość
Słowjan, -a   Słowianin
Słowjanka, -i   Słowianka
słowjanski   słowiański
přeco   zawsze
impuls, -a   impuls
zaměr, -a   zamiar, cel
wothladajo wot   za wyjątkiem, nie licząc
naspomnić, -i   wspomnieć, napomknąć
objektiwny   obiektywny
słaby   słaby
słabosć, -e   słabość
horliwy   zachwycony
horliwić, -i   zachwycać się
horliwc, -a   entuzjasta
horliwosć, -e   entuzjazm
wotstronić, -i   zlikwidować
wotstronjeć, -ja   likwidować
zapušćić, -i korjenje   zapuścić korzenie
korjeń, -nja   korzeń
spomóžny   pomocny, bezinteresowny
spomóžnje   bezinteresownie
přewidźeć, -i   nie zauważyć, przeoczyć
ruka, -i   ręka
nawjedować, -uje   przewodzić
nawjedowanje, -ja   przewodnictwo
wjednik, -a   przywódca
wudospołnić, -i   dopełnić
wudospołnjeć, -ja   dopełniać
literatura, -y   literatura
hudźba, -y   muzyka
hudźbny   muzyczny
hudźbnik, -a   muzyk
šěrić, -i (so)   rozprzestrzeniać się
wěnować, -uje někomu něšto   ofiarować komuś coś
wěnowanje, -ja   ofiara, dar
skromny   skromny
skromnje   skromnie
spočatk, -a   początek
njedostatk, -a   wada, brak
zesylnić, -i   wzmocnić
zesylnjeć, -ja   wzmacniać
wuńć, -dźe   wyjść
sobudźěłaćer, -ja   współpracownik
spěchowar, -ja   kurator, mecenas
zwólniwy   gotowy na coś
pokročować, -uje   kontynuować
pokročowanje, -ja   kontynuacja
rozrost, -a   wzrost, zwiększenie czegoś
wobłuk, -a   rama, ramy
móžnosć, -e   możliwość
wuski   wąski, ciasny
wusce   wąsko, ciasno
wuskosć, -e   ciasność; kłopot
być wo wuskosćach   znajdować się w trudnej sytuacji
do wuskosćow přińć   znaleźć się w trudnej sytuacji
zwjazać, -a   związać, zjednoczyć
zwjazować, -uje   związywać, jednoczyć
wobjed, -a   obiad
wobjedować, -uje   jeść obiad
dźěd, -a   dziadek
wowka, -i   babcia
kwas, -a   ślub
kwasny   ślubny
poliwka, -i   zupa
prjedy   najpierw
najprjedy   na początku, najpierw
lóšt, -a   chęć
hłuboki   głęboki
taler, -ja   talerz
nóž, noža   nóż
widlička, -i   widelec
łžica, -y   łyżka
łžička, -i   łyżeczka
mjaso, -a   mięso
swinjo, -eća   świnia
swinjacy   wieprzowy
pječeń, -nje   pieczeń
howjado, -a   bydło
howjazy   wołowy
warić, -i   gotować
kisały   kwaśny, kiszony
kisało, -a   ocet
kisać, -a   kisić
kisałe běrny   sałatka ziemniaczana
kał, -a   kapusta
chrěn, -a   chrzan
brach, -a   wada, defekt
pobrachować, -uje/falować, -uje   brakować
słodźeć, -i   smakować
zesłodźeć, -i   posmakować
tohurnja   także; nawzajem
pić, -je   pić
piće, -a   picie
napitk, -a   napój
jabłuko, -a   jabłko
jabłučny   jabłkowy
jabłučina, -y/jabłoń, -nje   jabłoń
prodrustwo, -a   kolektywne gospodarstwo rolne
jědźny   żywnościowy; jadalny
jědźernja, -je   stołówka, jadalnia
grat, -a/-u   narzędzie; sztuciec
njesć, -e   nieść
přinjesć, -e   przynieść
wotnjesć, -e   odnieść
škla, -ě   naczynie
šklička, -i   miska
dóńć, -dźe   dojść
hornc, -a   garnek; donica
hornčk, -a   garnuszek; kubek
čaj, -a   herbata
čajowy   herbaciany
stajić, -i (so)   postawić
stajeć, -a (so)   stawiać
wopłokować, -uje   myć (naczynia)
wopłokać, -a/wopłoknyć, -nje   umyć (naczynia)
wótrěć, -je   wytrzeć
wótrěwać, -a   wycierać
toboła, -y   torba
tobołka, -i   torebka
bědny/wbohi   biedny, nędzny
wubrać, -bjerje (sej)   wybrać (sobie)
zašły   przeszły
makaronij, -a   makaron
tomata, -y   pomidor
tomatowy   pomidorowy
jucha, -i   gnojówka
juška, -i   sos
ćopły   ciepły
kołbasa, -y   kiełbasa
puding, -a   budyń
morchej, -e   marchew
jejo, -a   jajko
jejowy   jajeczny
rozwjerćane jejo   jajecznica
swarjeć, -i   rzucać oszczerstwami
běhać, -a   biegać
běh, -a   bieg; tok
swět, -a   świat
čim ..., ćim ...   im ..., tym ...
spokojny   zadowolony
najěsć, -jě so   najeść się
syty   syty
syćić, -i   karmić do syta, nasycać
zrumować, -uje   posprzątać
šalka, -i   filiżanka
snědań, -je/ snědanje, -a   śniadanie
snědać, -a   jeść śniadanie
swačina, -y   drugie śniadanie
swačić, -i   jeść drugie śniadanie
kakaw, -a   kakao
bunjacy kofej   kawa w ziarnach
jednory kofej   zamiennik kawy
smjetana, -y   śmietana
mloko, -a   mleko
butranka, -i   maślanka
butra, -y   masło
całta, -y   bułka
pokładźena całta   kanapka
torta, -y   tort
lód, loda/lodu   lód; lody
plack, -a   cukierek
zeleninowa poliwka   zupa warzywna
běrnjaca poliwka   zupa ziemniaczana
rěpa, -y   rzepa; burak
ćelo, -eća   cielę
ćelacy   cielęcy
ćelećina   cielęcina
wowči   owczy
jatra, -ow   wątroba
šnicl, -a   kotlet, sznycel
dźiwina, -y   dziczyzna
zajac, -a   zając
nukl, -a   królik
dźiwi   dziki
sorna, -y   sarna
jeleń, -nja   jeleń
kundroz, -a   dzik
pjerizna, -y   drób
kokoš, -e   kura
honač, -a   kogut
kačka, -i   kaczka
husyca, -y   gąska
huso, -eća; husy   gęś
truta, -y   indyk
ryba, -y   ryba
šćuka, -i   szczupak
rajs, -a   ryż
kórka, -i   ogórek
paprika, -i   papryka
solotej, -e   sałata
kołbaska, -i   parówka
krupjana/całtowa kołbasa   kaszanka
šunka, -i   szybka
sušić, -i   wędzić
sušene ryby   wędzona ryba
twaroh, -a   twaróg
twarožk, -a   ser
žonop, -a   musztarda
[Zamknij]

Zadania
1. Što bě Maćica Serbska a hdy bu załožena? Kajke běchu za jeje załoženje towaršnostne wuměnjenja? Kajki podźěl na tym měješe J. A. Smoler? Što znajeće wo tutym serbskim wótčincu? Kak je jeho H. Zejler podpěrał? Po kajkim přikładźe bu Maćica Serbska organizowana? Kajki wona mějaše nadawk? Na kajkej ideologiskej bazy bu natwarjena? Što to je tak mjenowany analogiski prawopis? Hdy započnje so wudawać Časopis Maćicy Serbskeje? Kak Maćica Serbska spěchowaše rozkćěw serbkeho pismowstwa?

2. Přełožće:
Na brzegu rzeki stoi piękny dom. Przyszli do nas goście. Oni przynieśli bukiet kwiatów. Obok naszego domu jest mały ogród, rosną w nim drzewa, warzywa i kwiaty. Na drugim piętrze znajdują się dwa pokoje. W spichlerzu znajduje się żyto. W wodzie są ryby.

3. Zasadźće słowa: hody, měšćanska rada, załoženje, Maćica, Drježdźany, Maćičny časopis, připis, dźeń, to, dozałoženska zhromadźizna, třělernja, wobě, wěrywuznaće, napřćiwjenje, Maćica, zhromadny skutk.
Tole sta so někotre dny do ....... Na spočatku februara Krajna direkcija ...... zdźěli, zo ničo nima přećiwo ......, zo je próstwu do ...... na ministerstwo pósłała, kaž tež dowolnosć za wudawanje ........., a Sakske ministerstwo z ...... do ...... 26. februara 1847 woboje přizwoli. Smoler wo ...... zhoniwši, jědźeše do Budyšina, zo by so wobdźělił na ........., kotraž wotmě so w Budyšinje jutrownu srjedu 7. apryla 1847 ,,Na .........". Bě so poradźiło, zo so serbska inteligenca ...... ......, njedźiwajo wšelakorych ......, zjednoći w ...... k ...... .......

4. Tworće z tutymi słowami a słownymi skupinami sady:
spěwać na — započatk, rěčeć wo — dźěłowy plan, hić wo — nowy pokładnik, funkcionar z — Wojerecy, přińć na — zhromadźizna, diskutować z — my, stać před — wulke problemy, pokazać na — naš zaměr, chwile měć za — wšitke prašenja.

5. Wybierz z ostatniej czytanki jak najwięcej rzeczowników, określ ich przypadek i liczbę, a także typ odmiany, do którego się zaliczają.
Niech żyje Wolny Syjam!

dziablonk

#12
Mam pytanie apropos dolnołużyckiego, bo znalazłem takie zdanie z NT:
A swětło swěśi we śamnosći, a śamnosć njejo jo wopśimjeła.
co po polsku odpowiada jak sądzę:
A światłość w ciemności świeci, a ciemność jej nie ogarnęła.
Skąd taki dziwny czasownik wopś-? co znaczy, jak go odmieniać, jak go używać w zdaniu?
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

Siemoród

Jest to czasownik wopśimjeś, który znaczy właśnie 'ogarnąć, pochłonąć, objąć'. Wydaje mi się, że polskim odpowiednikiem formalnym byłoby **oprzyjąć, oprzyjmie, tylko w d~ł~ckim doszło do wyrównania bezokolicznika do tematu czasu teraźniejszego.

Do dolnołużyckiego polecam:
https://dolnoserbski.de – strona ze słownikiem niemiecko-dolnołużyckim i dolnołużycko-niemieckim, informacje o dolnołużyckiej ortografii, nazwach miejscowych, teksty dolnołużyckie (w tym Pismo Święte), wyrażenia i przysłowia.

Do górnołużyckiego zaś:
https://hornjoserbsce.de – podobna strona co jej dolnołużycki odpowiednik
https://www.soblex.de – bogaty słownik w obie strony z tabelkami odmiany każdego słowa(!)
https://sotra.app – automatyczny tłumacz g~ł~cko-niemiecki i niemiecko-g~ł~cki

Oczywiście do korzystania z tego niezbędna jest znajomość niemieckiego.
Niech żyje Wolny Syjam!

dziablonk

#14
A ktoś wie jak się ten czasownik w czasie teraźniejszym odmienia? (Przypuszczam, że jak to dokonany, to pewnie ma znaczenie futurum, a niedokonany to - wopśijmowaś?) I czy jest może słownik dolnołużycko-angielski albo vice versa?

EDIT: Pobawiłem się trochę tym dolnołużyckim słownikiem i odkryłem, że (chyba od 1999 roku) poprawną formą jest tak naprawdę wobpśijmjeś, natomiast niedokonane to albo wobpśijmaś albo wobpśijmowaś (którą wybrać?)  :o

Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •