Əčeba Duzlëbüskügo Izəka/Učeba Duzlëbüskügo Izyka

[Henryk Pruthenia]

Əčeba Duzlëbüskügo Izəka/Učeba Duzlëbüskügo Izyka

Dobürodošljåjcje ljúdj!
Ås båjmj žəlål sobëj provëscjåj kursy Duzlëbüskügo Izəka
Na načål ås navčy čytåcj po Duzlëbüsku Izəku.


Duzlëbüsčí Alvavét:
Aa – [a] – jak polskie /a/ w /mama/
*Áá – [a:] – podobnie ja polskie /a/ w /mama/, ale dłużej /aa/
Åå – [o:] – wymawiane jak tzw. ,,o pochylone", bądź jak rosyjskie /o/, ale zawsze długo
Bb – [b ] – jak /b/ w /baran/
Cc – [ts] – jak /c/ w /cena/
Čč – [tʂ] – podobnie jak /cz/ w /czajnik/, ale twardziej
Dd – [d], [dzʲ] (przed miękkimi i "j") – jak /d/ w /dom; ,,dj" wymawiane jest jak rosyjskie miękkie /dz'/ (na przykład w /dz'en'/)
Ee – [e] – jak /e/ w /mienić/ (ale inaczej niż /e/ w /cena/); zawsze zmiękcza poprzednią samogłoskę
*Éé – [e:] – podobnie jak wyżej, ale długo
Ëë – ь – samogłoska krótka. Brzmi jak bardzo krótkie /i/ (w niektórych dialektach wymawiane bardziej jak ultrakrótkie /e/)
Gg – [ɣ] – dźwięczne polskie /ch/
Hh – [x ] – polskie /ch/
Ii – [i ] – polskie /i/; zawsze zmiękcza poprzedzaną spółgłoskę
Íí – [i:] – podobnie, jak wyżej, tylko długo
Jj – [j], [ʲ] – po samogłoskach jak /j/ w /jajko/, a po spółgłoskach działa podobnie jak zmiękczające polskie /i/, np. /dzień/, /miesiąć/
Kk – [k] – polskie /k/
Ll – [lʲ], [ɫ] – przed miękkimi oraz /j/ wymawiane jak miękkie polskie /l/, a gdzie indziej jak dawno polskie sceniczne /ł/ lub jak rosyjskie л
Mm – [m] – jak polskie /m/
Nn – [n] – jak polskie /n/
Oo – [ɔ] – jak polskie /o/
*Óó – [ɔ:] – podobnie, jak wyżej, ale długo
Öö – [œ:] – jak niemieckie /o umlaut/; zawsze zmiękcza poprzednią samogłoskę
Pp – [p] – jak /p/
Rr – [r] – jak /r/
Ss – [s ] – jak /s/
Šš – [ʂ] – jak /sz/, ale twardziej (tak samo jak rosyjskie ш)
Ŝŝ – [ʂ:] – jak wyżej, ale długo
Tt – [t] – jak /t/
Uu – [u ] – jak /u/
Úú – [u:] – jak wyżej, ale długo
Ųų – [ũ], [ɨ˜] – wymową tego dźwięku zajmiemy się niżej
Üü – ъ – wymawiane jak bardzo krótkie /u/ lub /o/
Vv – [v] – jak polskie /w/
Yy – [ɨ] – jak polskie /y/
Ýý – [ɨ:] – jak wyżej, ale długo
Əə – [ə] – szwa. Dźwięk pośredni między /y/, a /e/. Występuje w angielskim
Zz – [z] – jak /z/
Žž – [ʐ] – jak /ż/, ale twardziej. Jak rosyjskie ж
Ẑẑ – [ʐ:] – jak wyżej, ale dłużej.

Adnotacje do wymowy:
Litery oznaczone gwiazdką, występują tylko w nazwach obcych, na przykład: alvavét, encyklopédyja, Ázija etc. Są też używane przy zduźlejbianiu obcych nazwisk i imion w gazetach oraz TV.
Wymowa ų
W potocznej jak i oficjalnej wymowie, samogłoska ų jak wymawiana na dwa sposoby:

• [ũ] – wymawiane jak nasalizowane (unosowione/nosowe) /u/
• [ɨ˜]– wymawiane jak polskie /y/, ale nosowo. Nosowość w duźlejbskim jest bliższa francuskiemu, niż polskiemu, bowiem w języku polskim de facto jest to samogłoska + spółgłoska nosowa, a w duźlejbskim to unosowiona samogłoska

W pisowni różnice w wymowie nie są uwzględniane, ale w tym kursie będę rozróżniał oba dźwięki. Pierwszy będzie zapisywany jako zwykłe ų, a drugi jako ų₂ (tzw. /u/ drugie)
Ważną sprawą w języku duźlejbskim jest też akcent, który może padać na różne sylaby, i się zmieniać wraz z odmianą. Tu zaznaczany jest poprzez pogrubienie samogłoski. Jeżeli akcent pada na przedostatnią sylabę, pozwolę jego sobie nie zaznaczać.
Dwie takie same spółgłoski obok siebie są wymawiane jak jedna, ale dłuższa.
Samogłoski e, é, oraz ö zawsze zmiękczają poprzedzające spółgłoski, wyjątkiem jest tylko pozycja po c, č, š, ŝ, ž, oraz ẑ.

Jakie wrażenia?

[Mścisław Bożydar]

Pozytywne
Uwielbiam języczek buźlesbijski xD

[Henryk Pruthenia]

Ərok Vütorý
W tej lekcji nauczę was jak po duźlejbsku się przedstawić, przywitać, zapytać się, co czym jest, oraz wskazać na proste przedmioty.

Küto Vy?
Oficjalnym powitaniem jest dobürodəšljåj. Formę tę stosujemy do ludzi młodszych bądź w naszym wieku w sytuacjach oficjalnych. Do ludzi starszych, bądź wyższych stopniem, w firmowej chierarchii etc. zwracamy się per dobürodəšljåjcje. Jest to ta sama forma, ale w liczbie mnogiej. Można by na siłę jeszcze utworzyć od tego formę liczby podwójnej: dobürodəšljåjta, można sobie nawet wyobrazić sytację, gdy witamy dwóch dygnitarzy etc.

W zwykłych kontaktach międzyludzkich między ludźmi sobie nieznanymi, pracownikami firm, etc, używa się znanych nam form, takich jak:
Dobro utro - Dzień Dobry (rankiem, do południa)
Dobrý djenj - Dzień Dobry (od południa do wieczora)
Dobrý müråk- Dobry Wieczór (wieczorem)
Dobrå nåš - Dobranoc

W kontaktach międzyludzkich, ze znajomymi, możemy się przywitać formą prəvit, wziętą z języka ukraińskiego. Na pożegnanie możemy powiedzieć uvëdjajma si (gdy żegnamy się z jedną osobą) bądź uvëdjåjm si (gdy z dwoma bądź więcej).


Čüto eto?
By spytać się "Co to jest?", mówimy čüto eto?.
Kto to - küto eto?
Na te pytanie, można odpowiedzieć mówiąc:
Eto jöst/jestü X

Na przykład:
-Sašo, küto eto?
~Eto jestü Jan Kowalski.

Jak zauważyliście, w pytaniu nie występuje słowo "jest", a w odpowiedzi już tak. Jest to ogólna zasada, mówiąca, że czasownik "być" w czasie teraźniejszym jest używany tylko i wyłącznie w zdaniu twierdzącym. W pytaniu i przeczeniu - już nie. W mowie potocznej zazwyczaj czasownik być w czasie teraźniejszym nie jest używany w ogóle.
Nie uszło też waszej uwadze rozróżnienie jöst/jestü. Pierwszą formą używamy, gdy następny wyraz zaczyna się samogłoską, a drugą - gdy spółgłoską.

Tak mamy "jestü Jan", ale już "Eto jöst Andželíka".

Czasami warto też umieć powiedzieć "ty jesteś X", "ja jestem Y", "jesteśmy Z" etc.
Pomocna z tym będzie tabelka z odmianą czasownika być w czasie teraźniejszym:

Ja jestem	ås jösmj	My dwoje jesteśmy	na jesvëj	My jesteśmy	my jösm
Ty jesteś	ty jösj	Wy dwoje jesteście	va jesta	Wy jesteście	vy jescje
On/Ona/Ono jest	ån, əna, əno jöst/jestü	Oni/One dwie są	əna jescje	Oni/One są	ənjåj sų₂t

-Čüto eto?
~Eto jestü škap.
(Co to jest?
~To jest szafa.)

-Küto eto?
~Eto jestü pes
(Co to jest?
~To jest pies.)

Jak zauważyliście zapewne, tak samo jak w języku rosyjskim, pytanie "kto" dotyczy nie tylko ludzi, ale wszystkich żywotnych. Tak więc idzie (kto?) pies, kot, mysz, stonoga etc.

-Küto eto?
~Eto sųt studénty.
(Kto to jest?
~To są studenci.)

Jak widać w ostatnim przykładzie, czasami nie wystarczy użyć liczbę pojedynczą jakiegoś rzeczownika, by odpowiedzieć na pytanie. Na szczęście tworzenie liczby mnogiej jest w większej częście nieskomplikowane:

• dla rzeczowników twardotematowych: dodaje się w mianowniku po prostu -y. Niektóry wyrazy na skutek dalszych procesów mają -i, o tym wspomnimy w lekcjach dotyczących wymian spółgłosek
• z rzeczownikami miękkotematowymi mamy już trudniej.

Ogólnie prawie każdy rzeczownik miękkotematowy posiada dwie formy liczby mnogiej. Pierwszą, idąc za określeniem Dynozaura, nazywamy słabą. Jest ona praktycznie rzecz biorąc równa liczbie pojedynczej. Wyjątkiem będą wyrazy miękkotematowe pochodzące z innych języków słowiańskich.
Tak więc mamy:
Kånj jëjdų₂cj - Konie jedzą
ale:
Kånj jescj. - Koń je.
Istnieje też tak zwana forma mocna. Tworzymy ją dodając do rzeczownika zawsze akcentowaną końcówkę -jåj.
Tak więc:
Küto eto?
Eto kənjåj.

Odmianę słąbą używamy, gdy coś wskazuje na to, że dany rzeczownik znajduje się w liczbie mnogiej. Tak więc może to być określający przymiotnik, czasownik etc. Odmianę mocną używamy, gdy nic nie wskazuje na to, że to może być większa ilość przedmiotów, zwierząt.

Amiń.
Dziękuję za uwagę

[Dynozaur]

Trochę duźlebski stracił w moich oczach przez "eto". Mam jakąś dziwną alergię na tę formę w conlangach.

Zwłaszcza w językach, które nie są wybitnie ruskie nagle taka ruska forma...

[Mścisław Bożydar]

tak samo jak w języku rosyjskim

Dlaczego mnie to nie dziwi? ^.^

z rzeczownikami miękkotematowymi mamy już trudniej.

To dobrze, już się bałem że będzie zbyt prosto

[Henryk Pruthenia]

Trochę duźlebski stracił w moich oczach przez "eto". Mam jakąś dziwną alergię na tę formę w conlangach.

Zwłaszcza w językach, które nie są wybitnie ruskie nagle taka ruska forma...

Myślałem na wymiennością z «to»

[Henryk Pruthenia]

Ərok Cjrecjí
Czasownik i czas teraźniejszy.
Do opisania działań potrzeba czasowników.
Najpierw opiszę "słownikową" formę czasownika - bezokolicznik. W języku duźlejbskim występują dwie formy bezokolicznika: infinitivus i supinum. Infinitivus ma końcówki:

• -cj: dåcj - dać, pjåjcj - pić
• -š; måš - móc
• -cjåj; ëdjcjåj - iść

W języku duźlejbskim, podobnie jak w innych słowiańskich, forma bezokolicznika jest czasami różna od tematu czasownika. Dlatego zazwyczaj będę podawał obok bezokolicznika temat.
Durgą formą bezokolicznika jest supinum. Jest ono używane dużo rzadziej niż infinitivus. Supinum ma stałą końcówkę -t i jest używane po czasownikach ruchu (biegać, iść, przesuwać, podnosić etc.).
Tworzy się go dodając do tematu czasownika -t oraz wydłużając ostatnią samogłoskę.
Na przykład:
davåcj (daj-) > dåjt (dawać)
måš (mog-) > mågt (móc)
pjåjcj (pëj-) > pejt (pić)

Samogłoski wydłużamy w następujący sposób:
a, o > å
e > ö
i > í
y > ý
ų > ų₂ (w pisowni nie zaznaczane, tylko w wymowie)
ë > e
Pozostałych samogłosek nigdy nie wydłużamy.

CZAS TERAŹNIEJSZY
Na podstawie tematu można zbudować czas teraźniejszy.
Ogólnie rzecz biorąc, to występują dwie koniugacje:

• I - należą do niej czasownik mające w trzeciej osobie -öcj
• II - należą do niej czasowniki mające w trzeciej osobie -åjcj

KONIUGACJA I
Koniugacja I ma trzy podtypy:

• twardotematową (gdy w pierwszej osobie liczby pojedynczej mamy końcówkę -ų); np: nëscjåj (nës-) - nieść
• miękkotematowa (gdy w pierwszej osobie liczby pojedynczej mamy końcówkę -i): np: mýcj (müj-) - myć
• nowa (gdy w pierwszej osobie liczby pojedynczej mamy końcówkę -y): np: pësåcj (pëš-) - pisać

Te wszystkie podtypy koniugacji różnią się tylko pierwszą osobą liczby pojedynczej oraz trzecią osobą liczby mnogiej. Reszta osób jest taka sama:
Liczba Pojedyncza:

Osoba:	Podtyp Ia	Podtyp Ib	Podtyp Ic
I	nësų	müji	pëšy
II	nësöš	müjöš	pëšöš
III	nësöcj	müjöcj	pëšöcj

Liczba Podwójna:

Osoba:	Podtyp Ia	Podtyp Ib	Podtyp Ic
I	nësevëj	müjevëj	pëševëj
II	nëseta	müjeta	pëšeta
III	nësecje	müjecje	pëšecje

Liczba Mnoga:

Osoba:	Podtyp Ia	Podtyp Ib	Podtyp Ic
I	nësöm	müjöm	pëšöm
II	nësecje	müjecje	pëšecje
III	nësų₂cj	müjícj	pëšýcj

KONIUGACJA II
Inaczej niż w koniugacji I w koniugacji, nie mamy trzech różnych podtypów, a tylko dwa:
IIa

Osoba:	Liczba Pojedyncza	Liczba Podwójna	Liczba Mnoga
I	hvali	hvalajvëj	hvalåjm
II	hvalåjš	hvalajta	hvalajcje
III	hvalåjcj	hvalajcje	hvalícj

IIb

Osoba:	Liczba Pojedyncza	Liczba Podwójna	Liczba Mnoga
I	gašy	gasjajvëj	gasjåjm
II	gasjåjš	gasjajta	gasjajcje
III	gasjåjcj	gasjajcje	gasýcj

Następna lekcja będzie o dopełniaczu i czasowniku «nejscj»
A lekcja piąta będzie o bierniku, i wtedy wreszcie doczekacie się jakichś zadań. ;]

[Dynozaur]

Hmmm... Na razie wszystko fajnie.

Jestem ciekawy (czyt. boję się), jak brzmią formy aorystu.