Zmiany fonetyczne:
1. [gʲɛ], [jɛ], [ ́ɛ] > [i] zapis: i np. Giewont > Iwont, jeden > iden, bagietka > baitka
Wyjątki: gdy wchodzi „e ruchome” po /g/ np. gra > g̃irka (gierka), g̃ir (gier), singiel > singil (D. singla)
2. [ɛ̃] > [ɛ̃w̃] > [æʉ] > [äy̭] zapis: aų (przed j, j̃, l, ł, ń => [äː])
[ɔ̃] > [ɔ̃w̃] > [ɵʉ] > [œy̭] zapis: öų (przed j, j̃, l, ł, ń => [œː])
3. (początek wyrazu ->)[g]V, V[g]V > [ŋ]V, V[ŋ]V zapis: g̃ np. Ag̃ata, g̃araż V – dowolna niezmiękczona samogłoska oraz i, czyli np. gitara > giëtara, zaś ogień > og̃ij̃
4. [x]C, C[x] i wygłosowe [x] > [k] np. kleb (chleb), dak (dach) a także: daka(=dachu), dakôwka (wyrazy pochodne również mają [x] > [k]) C – dowolna spółgłoska; nie dotyczy przedrostków przed czasownikami
5. Wygłosowe [ɲ] > [j̃], zapis: j̃ np. koń (właśc. kóń) > kôj̃ (D. konia, C. koniu) [wyjątki z o>ó>ô (odmienne na o) to: dom, koń i on]
6. -aj, -ej > [i] zapis: i np. szuki (szukaj), czyti (czytaj), di (daj, również: tak), wij (wiej, tryb rozk. od „wiać”), g̃orzi [ŋɔʑi] (gorzej)
7. Akcentowane [u] > [ɨw] (przed j, j̃, l, ł, ń wymawiane jako [ɨː]) zapis: u -> û, ó -> ô np. but > bût (D. bûta C. bûtu B. bût N. bûtem Ms. bûci W. bûci l.m. M. bûty D. bûtów C. bûtom B. bûty N. bûtni Ms. bûtak W. bûty), kóń > kôj̃
8. Akcentowane [ɨ] > [eː], alternatywna wymowa: [ɪə̭](przed j, j̃, l, ł, ń [ɪː]) zapis: ŷ np. ty > tŷ, my > mŷ
[ɨ] > [eː] pojawia się także przy odmianie czasownika przez osoby: -my > -mŷ
[i], [λi] > [jə] zapis: ië – po spółgłosce(jeśli się z nią łączy), jë – początek wyrazu lub po samogłosce np. lis > jës, i > jë, igła > jëgła, identyfikować > jëdentyfiëkować, jeśli > iśjë, jeżeli > iżejë
Wyjątek: końcówka –ami > -ni
9. [m ̒] > [ɲ] zapis: ń/ni np. mięso > niaųso, miś > niś, mieć > nić
Wyjątek: mi > mnië
10. Końcówka –cie przy odmianie czasowników przez osoby (2 os. l.m.) > -ti (powstało to z połączenia –cie (które przeszło w –ci) oraz –ta, np. robicie > robiti, zróbcie > zróbti (akcent na –ti)
11. Zmiękczenie sz, cz, dż, ż oraz rz przed miękkimi głoskami (i, j, ś, ć, dź, ź, ń) > zaznaczane w pisowni kolejno jako: ś, ć, dź, ź oraz rz (przed samogł. si-, ci-, dzi-, zi-, rzi-[ʑ]).
Przykłady: straśni, dostatećni = strasznie, dostatecznie, a także: mokrzy > mokrzië [ˈmɔkɕə] poprzez analogię do duży vs. duzi (dûży vs. dûzië)
12. Zmiana w akcentowaniu: czasowniki odmienione w 1. os. l. mn. i 2 os. l. mn. akcentujemy na ostatniej sylabie, która wymawiana jest dłużej. (końcówki –mŷ, -ti)
Wymowa, podsumowanie:
j̃ [j̃], g̃ [ŋ], rz przed i, j, ś, ć, dź, ź, ń [ʑ] lub gdy ubezdźwięcznione -> [ɕ]
aų [äy̭]~[äː]1, ë [ə], ŷ [eː] lub [ɪə̭]~[ɪː]1, û/ô [ɨw]~[ɨː]1, öų [œy̭]~[œː]1
1 – przed j, j̃, l, ł, ń
Reszta jak w ogólnopolskim :-)
12. Odmiana przez przypadki:
Rzeczowniki:
L. pojedyncza:
r. męski:
Ujednolicenie się końcówek celownika rzeczownika rodzaju męskiego, każdy taki rzeczownik ma końcówkę -u (wrogowi > wrog̃u)
Ujednolicenie się końcówek dopełniacza rzeczownika rodzaju męskiego, każdy taki rzeczownik ma końcówkę –a (chloru > klora)
r. żeński:
Tylko zmiany fonetyczne
r. nijaki:
Tylko zmiany fonetyczne
L. mnoga:
r. męski
-ach > -ak (zmiana fonetyczna)
-ami > - ̒ni ( ̒ oznacza: cz > ć, dż > dź, ł > l, m > ń, n > ń, sz > ś, ż > ź)
r. żeński
-ach > -ak
Budowa narzędnika: dopełniacz + ̒ni ( ̒ oznacza: cz > ć, dż > dź, ł > l, m > ń, n > ń, sz > ś, ż > ź) np. D. kobiet > kobit; N. kobietami > kobitni (kobit + ̒ni)
r. nijaki:
-ach > -ak
Budowa narzędnika: dopełniacz + ̒ni ( ̒ oznacza: cz > ć, dż > dź, ł > l, m > ń, n > ń, sz > ś, ż > ź) np. D. okien > okin; N. oknami > okińni (okin + ̒ni)
13. Przymiotniki, liczebniki, zaimki i przysłówki:
Zmiany tylko fonetyczne
Czasowniki:
Rozwój (rozszerzenie) harmonii samogłoskowej:
Dokonany > Niedokonany:
o > a
e > a
i > ia/ja (i powstało z „ ̒e”)
öų [œy̭] > aų [äy̭] (öų powstało z „ą”, a aų z „ę”)
Harmonia wpływa na cały czasownik, łącznie z przedrostkami:
Przełączyć = przełöųczyć (dk.) >>> przełączać („przełãczać”) = przałaųczać (ndk.)
Odpowiedzieć = odpowidzić (dk.) >>> odpowiadać = adpawiadać (ndk.)
Ma to wpływ również na części mowy powstałe z tych czasowników np.
Opowiadać (ndk.) = apawiadać, a zatem opowiadanie = apawiadani
Słownictwo: (jestem jeszcze w trakcie tworzenia go :-) Nie będzie tego dużo)
Di = tak / daj (tryb rozkazujący od „dać”)
Wiać – biec; wiani – bieg, powiać - pobiec
Dmûkać – dmuchać, wiać (dmuchnięcie > dmukniaųci i dmuchnąć > dmûknöųć, więc dmuchać ma [x]>[k])
G̃ać – iść (od gnać; procesy fonet.: gnać > gać > g̃ać), pog̃ać – pójść, zgać – zejść, wgać – wejść, przyg̃ać – przyjść, g̃aniać – chadzać, pag̃aniać – przechadzać się, pog̃onić – przejść (się), pag̃aj̃ (f) – przechadzka
Odmiana czasownika „bŷć” w czasie teraźniejszym (zrównało się „jestem” i „żem”):
L.p.
1. ja jem (jedyne słowo, które nie zostało tknięte przez [jɛ] > [i])
2. tŷ jeś
3. ôn, ona, ono je
L. mn.
1. mŷ śmŷ (hist. jeśmŷ > śmŷ)
2. wŷ śti (hist. jeśti > śti)
3. oni, one söų
Budowa czasu przeszłego (budowało się go przy pomocy „żem, żeś, żeśmy(…)”):
{Inne formy niż poniższe nie są ani używane, ani poprawne}
-łem / -łam > -ł(a) jem np. robiłem – robił jem
-łeś / -łaś > -ł(a) jeś np. wstałaś – wstała jeś
-ł, -ła, -ło > bez zmian
Liczba mnoga
| Osoba | Język polski - przykład | Objaśnienie | Przykład (ten sam) w dialekcie |
1. Mŷ | staliśmy | -li żeśmy > -jë śmŷ | stajë śmŷ |
1. Mŷ f | schłyśmy, stałyśmy | -ły żeśmy > -ły/-łŷ śmŷ | skłŷ śmŷ, stały śmŷ |
2. Wŷ | staliście | -li żeście > -jë śti | stajë śti |
2. Wŷ f | schłyście, stałyście | -ły żeście > -ły/-łŷ śti | skłŷ śti, stały śti |
3. Oni | stali | -li > -jë | stajë |
3. One | schły, stały | -ły > -ły/-łŷ | skłŷ, stały |
Moja propozycja układu klawiszy dla tego dialektu
Pisanie na klawiaturze: ų = alt + u, euro € zapisuje się zaś jako alt+4 (skoro z shiftem jest dolar, to z altem może być ojro) :-); ë = alt + e, j̃ = alt + j, g̃ = alt + g, ö = alt + p (alt + o = ó, a P jest obok O)
Cyrkumfleks: litera bez diakrytyków, a potem „]” np. jak się wciśnie Y i potem ], to wyjdzie ŷ,
û = u + ], ô = o + ]
Polskie litery z diakrytykami (a wszystkie prócz „ę” i „ą” są w tym dialekcie) – zapisuje się na klawiaturze tak samo, jak na klawiaturze polskiej. :-) (ę, ą – nie ma w tym układzie klawiatury)
Znaków diakrytycznych w tym dialekcie jest 15:
ć, ë, g̃, j̃, ł, ń, ó, ô, ö, ś, û, ų, ŷ, ż, ź
Alfabet (38 znaków):
A B C Ć D E Ë F G G̃ H I J J̃ K L Ł M N Ń O Ó Ô Ö P R S Ś T U Û Ų W Y Ŷ Z Ż Ź
Nazwy liter: (pierwsza nazwa jest używana częściej niż druga)
Ë – jë [jə], e umlaut
G – gië [gʲə]
G̃ – g̃e [ŋɛ]
J̃ – ej̃ [ɛj̃]
Ń – ni [ɲi]
Ô – ył zamkniaųte, o z daszkim
Ö – öų [œy̭], o umlaut
̭Û – ył otwarte, u z daszkim
Ų – u z og̃onkim
Ŷ – ŷ [eː]~[ɪə̭], igrek z daszkim
Ź – zi [ʑi], nigdy nie mówi się ziet!
Pozostałe litery – jak w ogólnopolskim
