Etymologie w polskim

Zaczęty przez Ojapierdolę, Sierpień 22, 2011, 01:02:55

Poprzedni wątek - Następny wątek

dziablonk

#1050
Cytat: mijero w Kwiecień 02, 2024, 15:21:14Ale pytanie powtórzę. Czemu mamy łożyć, a nie łóżyć? Wymyśliłem sobie, że w kauzatywie nie powinno być -ó-. W czasownikach kłócić, wrócić, wróżyć doszłoby do pochylenia, bo straciły związki z czasownikami ,,rodzinnymi".
Bardzo dobre pytanie! Mamy tu do czynienia z dwoma typami ps. czasowników, które ze sobą "interferowały" (tzn. nakładały się na siebie), choć miały pierwotnie inne schematy akcentuacyjne:
1) czasowniki od czasowników, czyli właśnie vortiti 'wrócić', które w formach czasu teraźniejszego (ale nie: 1. os. lp., w rozkaźniku 2 os. lp., bezokoliczniku i w czasie przeszłym, vide: воротить) miały akcent na rdzeniu.
W językach zachodniosłowiańskich dochodziło do stopniowego uogólnienia tego akcentu na pozostałe formy, tzn. na 1. os. lp. > na formy czasu przeszłego > potem na bezokolicznik, a w końcu na rozkaźnik (por. cz vrať se! - sk vráť sa!)
2) czasowniki od rzeczowników (też przymiotników), typu gostiti 'gościć', które miały stały akcent na łączniku -i-

Według odmiany ros. ложить, właściwie powinno być w polskim łóżyć, ale wygląda na to, że na poziomie zachodniosłowiańskim (cz. ložit) doszło do powiązania z rzeczownikiem (? łóg 'coś, co leży').
Ciekawe jest tu też polskie wróżyć, bo w czeskim i słowackim jest tu odpowiednio krótkie: vražit / vražiť. Być może w czeskim i słowackim czasownik ten został zinterpretowany jako pochodzący od stcz. rzeczownika vráže (stpol. wróża) 'los', podczas gdy polski zachował pierwotny akcent na rdzeniu w czasie teraźniejszym, rozszerzony z czasem na resztę form.
Wesołego Alleluja!
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.

dziablonk

#1051
Cytat: mijero w Luty 04, 2024, 16:40:57żąć żnę i gonić gonię żąć żnę i gonić gonię (jak kląć klnę i kłonić kłonię; pierwotne znaczenie miało być 'bić', a więc byłoby 'bić gałązką krowę czy batem konia wskutek czego ona/on goni')
To całkiem możliwe, a nawet bym uściślił znaczenie żąć do 'kłuć, ciąć'. Do dziś się mówi ciąć batem, komary tną, no i żądło = narzędzie służące owadom do żęcia, tj. do 'kłucia' (chyba też dawniej przenoszono na 'bat'?).
Jest jeszcze gnać i ganić 'krytykować, potępiać'.
W górnołużyckim występuje ciekawy suplement ćěrjeć w parze do hanjeć (dłuż. gnaś - ganjaś). Występuje też w chorwackim tjerati i słoweńskim terjati. Może ten z kolei ma związek z trzeć?   
Wesołego Alleluja!
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •