Pomerańskie dialekty
Dialekty pomerańskie w obrębie Pomorza.kolorem żółtym dialekty zachodnie
kolorem fioletowym dialekty wschodnie
kolorem pomarańczowym dialekty centralne i przejściowe bliższe zachodnim
kolorem czerwonym dialekty centralne i przejściowe bliższe wschodnim
oznaczono wybrane miasta dla odniesienia
Jako że pomerański jest językiem historii alternatywnej, zdecydowałem się pomyśleć nad jakimś prostym systemem dialektalnym, który w międzyczasie się pokomplikował. Dialekty różnią się od siebie kilkoma cechami, a standardowy pomerański czerpie ze wszystkich grup, chociaż siłą rzeczy - z tytułu położenia stolicy - jest bliżej wariantu zachodniego, niż wschodniego. Oto garść skróconych informacji na ich temat
Dialekty wschodnie to:
- bitómic ("bytowski")
- escorgin ("koszaliński")
- estolpein ("słupski")
- máric ("nadmorski")
- naxissain ("notecki")
- nemoneis ("puszczański")
- quedaneis ("gwdziański")
- de Val de Lleba ("doliny Łeby")
- villadorenc ("złotowski")
Charakteryzują się:
- systemem liczebników opartym na dwudziestkach,
- większą ilością słów pochodzenia celtyckiego w codziennym użyciu,
- realizacją dwuznaku
ch jako /ʝ/ jeśli wywodzi się z łac.
g:
reich [reiʝ] < łac. regem,
- realizacją geminaty
nn jako /ɲ/,
- rozróżnieniem w wymowie wygłosowego -e i -a,
- przejściem /o/ > /ue/ i /u/ > /wu/ na początku wyrazu, a także po /p/, /b/, /m/, /n/, /v/, /f/, /k/ i /g/,
- częstym zlaniem się /s/ i /θ/ w jeden dźwięk, na północy raczej w /s/ (
seisme), na południu w /θ/ (
ceisme),
- w dialekcie Val de Lleba wałczeniem,
- użyciem trybu łączącego w miejscu warunkowego w formach grzecznościowych,
- brakiem odmiany zaimka zwrotnego (poza escorgin, estolpein i máric),
- użyciem 3. os. i zaimków
don,
dona,
dons i
donas (< łac. dominus, domina) przy zwracaniu się do obcej osoby.
Dialekty zachodnie to:
- anchain ("nakielski" < Anklam)
- bardoneis ("bardzki" < Barth)
- canneis ("z rejonu Darß-Zingster Boddenkette")
- démmic ("dymiński" < Demmin)
- haffein ("zalewowy" < Oderhaff)
- óssic ("uznamski")
- petrarein ("z rejonu Kamiennego Jazu")
- ranenc ("rański", "rugijski")
Główne cechy:
- standardowy system liczebników,
- większa ilość germanizmów w codziennym użyciu, także "nowych germanizmów" z okresu po II wojnie światowej,
- w dialektach najbardziej zachodnich (canneis, bardoneis, ranenc) brak akcentu tonicznego,
- częste zlewanie się /s/ i /θ/ w /s/,
- przejście /ʃ/ i /ʒ/ w /ç/ i /ʝ/,
- /s/ apikalne,
- niesystematyczne udźwięcznianie spółgłosek wybuchowych między dwoma samogłoskami,
- w dialektach ranenc i óssic wałczenie,
- częste użycie złożonego perfectum zamiast form syntetycznych,
- zachowanie
esser jako czasownika posiłkowego dla perfectum,
- formy negatywne trybu rozkazującego takie same jak afirmatywne.
Dialekty centralne:
- capulogenc ("stołeczny")
- celtein ("celtycki")
- costeir ("przybrzeżny")
- emporein ("dobrzański")
- fronterein ("graniczny") lub marchenc ("marchijski")
- padollain ("woliński", na mapie błędnie jako anchain)
- pugein ("łobeski")
- rejain ("doliny Regi")
- sássic ("szadzki")
- viádric ("odrzański")
Te z kolei łączą różne cechy pozostałych dialektów. Na dialektach capulogenc, sássic i viádric oparty jest standard literacki pomerańszczyzny.
Jak to bywa, dialekty nie mają się zbyt dobrze, mimo oficjalnej ochrony ze strony państwa pomorskiego. Stanowią one raczej element folkloru, niż codzienność na obszarach, na których kiedyś były używane. Elementy dialektalne pojawiają się czasem w żartach (zwłaszcza grzecznościowe formy
don,
dona, kalkujące polskie "Pan", "Pani" i labializacja służą do pokazywania postrzeganych stereotypowo jako pracowitych ale przesadnie grzecznych i okrutnie nudnych mieszkańców wschodnich regionów kraju). Na dniach przedstawię jakieś dwa teksty dialektalne w pomorskiej notacji fonetycznej dla laików, bo przecież po co katować Bogu ducha winny naród nauką MAF-u w szkołach?
