JĘZYK KIRYJSKI

[Jątrzeniot]

Oto aktualna wersja jednego z moich projektów - język kiryjski. Jest strasznie prosty i regularny, ale taki miał być.

SŁOWO WSTĘPU

Język kiryjski (lub: cyryjski; kir. tem Cirnadi [ʹtẽw̃ʧirʹnaðʲi]) to język używany w aktualnie wymyślanym przeze mnie conworldzie. Używają go Kiryjczycy zamieszkujący Kirię (Cirnad). Tworząc go skupiałem się na tym aby się mi podobał (zarówno pod względem brzmienia jak i gramatyki) mniej przejmując się realizmem czy oryginalnością. Efekt jest taki, że fonetyka jest miejscami żywcem zerżnięta z portugalskiego i białoruskiego a gramatyka niemal bezwyjątkowa. Parę unikalnych (chyba) cech jednak ma. Tak czy siak, obczajcie.

FONETYKA, ZAPIS

SAMOGŁOSKI I SPÓŁGŁOSKI: http://i49.tinypic.com/mafqkm.jpg

ALFABET + WYMOWA

Do zapisu języka kiryjskiego używa się rodzimego alfabetu (który dopiero opracowuję). Na potrzeby poniższej prezentacji używam łacinki. Alfabet łaciński w wersji kiryjskiej składa się z 17 liter – ACDEGILMNOPRSTUVY. Nie używa się żadnych diakrytyków. Oto alfabet z podaną wymową:

http://i48.tinypic.com/200p44n.jpg

AKCENT

Akcent wyrazowy w języku kiryjskim jest silnie dynamiczny (powoduje redukcję samogłosek nieakcentowanych), swobodny pod względem fonetycznym ale częściowo stały pod względem morfologicznym – w wyrazach odmiennych pada zawsze na ostatnią sylabę wyrazu niebędącą końcówką przypadka lub markerem.

GRAMATYKA

DEKLINACJA

Wyrazy dzielą się na odmienne (mogące pełnić funkcję rzeczownika, czasownika, przymiotnika, przysłówka lub imiesłowu; zalicza się do nich także zaimki i liczebniki) oraz nieodmienne (w tym przyimki, spójniki, partykuły). W rodzimych wyrazach każdy wyraz odmienny w mianowniku kończy się na spółgłoskę (wyjątek: zaimek ga –„ja”). Deklinacja wygląda następująco:

mianownik: końcówka zerowa
biernik: –o
dopełniacz¹: –a
dopełniacz²: –i (tworzy przymiotniki, przysłówki oraz imiesłowy)
celownik: –ey
narzędnik: –am
innessivus: –os (zastępuje przyimek w)

Liczbę mnogą tworzy się zawsze przez dodanie końcówki –av, która staje się częścią rdzenia i do niej dodaje się końcówki przypadków. Brak w kiryjskim odmiany przez rodzaje.

Nieregularnie odmieniają się jedynie zaimki ga („ja”), er („ty”), lat („co”), pat („to”), sat („coś”), gvat („wszystko”), csat („nic”) oraz plat („tamto”):

B: ga; er; lat; pat; sat; gvat; csat; plat > vo; ro; lo, po, so, gvo, cso, plo
D¹: ga; er; lat; pat; sat; gvat; csat; plat > va; ra; la, pa, sa, gva, csa, pla
D²: ga; er; lat; pat; sat; gvat; csat; plat > vi; ri; li, pi, si, gvi, csi, pli
C: ga; er; lat; pat; sat; gvat; csat; plat > vey; rey; ley, pey, sey, gvey, csey, pley
N: ga; er; lat; pat; sat; gvat; csat; plat > vam; ram; lam, pam, sam, gvam, csam, plam
I: ga; er; lat; pat; sat; gvat; csat; plat > vos; ros; los, pos, sos, gvos, csos, plos

PRZYIMKI

Przyimki stawia się przed danym wyrazem. Wyraz ten zawsze występuje wtedy w mianowniku. Używa się następujących przyimków:

ca – od; z
ig – z; przy
ya – dla
no – do
ta – na
ma – nad
op – pod
ci – przed
co – po
vu – mimo
na – zamiast
da – o; na temat; ze względu

SKŁADNIA

W języku kiryjskim najczęstszym szykiem zdania jest VSO, przy czym jest to język genitywno-akuzatywny. Części zdania oznacza się dodając końcówki przypadków - podmiot posiada końcówkę dopełniacza¹ (-a) natomiast orzeczenie pozostaje w mianowniku. Markerem dopełnienia jest jest końcówka biernika (-o). Ponadto brak jest rozróżnienia na rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Oznacza to, że np. zdanie „ludzie kochają koty” brzmi identycznie co zawiadomienie „miłość ludzi do kotów” – aram yanga mucavo (dosł. „miłość[mian.] ludzie[dop.¹] koty[bier.]”).

CZASY I ASPEKTY

Nazwy czynności mogą posiadać aspekt ciągły (oznacza on, że czynność wykonywana jest w danym momencie) lub aspekt ogólny (czynność wykonywana jest przez dłuższy czas lub/i z przerwami). Rozróżnienie to przypomina trochę różnicę między polskimi iść i chodzić. W celu zmiany aspektu dodaje się odpowiednie sufiksy: –an (tworzący aspekt ogólny) lub –ir (tworzący aspekt ciągły).

Ponadto, jeśli czas, w którym dana czynność jest wykonywana nie jest określony (np. w zdaniu jutro pójdę do szkoły czas jest określony: czynność będzie wykonywana jutro a więc w przyszłości) dodaje się prefiksy al– (tworzący czas przeszły) i ni– (tworzący czas przyszły). Dodaje się je także czasem do wyrazu nieoznaczającego czynności. Np. zdanie „będziesz Kiryjczykiem” tłumaczy się jako er niCirnadic (gdzie Cirnadic – „Kiryjczyk”) a zdanie „byłeś z Kirii” jako er ca alCirnad. Z kolei zdanie „byłem głupi” tłumaczy się jako alpac va (gdzie pac – „głupota” ale też „być głupim”).

TRYB ROZKAZUJĄCY, PYTANIA, PRZECZENIA

Tryb rozkazujący i pytania tworzy się przez dodanie partykuł di („niech”) i su („czy”).
Np.:

„zabij go!” > can di pico! (gdzie can – „zabić”; pic – „on”; „ona”)
„lubisz mnie?” > nay su ra vo? (gdzie nay – „lubić”)
„jesteś w domu?” > molos su er? (gdzie mol – „dom”)

Przeczenia tworzy się dodając partykułę ec („nie”).
Np.

„nie walczę z tobą” > ec com va ro (gdzie com – „walka”)
„to nie jest mój dom” > pat ec vi mol (gdzie pat – „to”; mol – „dom”)
„nie zabijaj go!” > ec can di pico! (gdzie can – „zabić”; pic – „on”; „ona”)

STRONA BIERNA

Stronę bierną tworzy się przez dodanie sufiksu –ov („być robionym”).
Np.:

pat cora tamov vam – „to jabłko jest jedzone przeze mnie” (dosł. „tego jabłka bycie jedzonym mną”)
gdzie: cor – „jabłko”; tam – „jeść”

ZAIMKI

ga – ja
vi – mój
nag – my
nagi – nasz
er – ty
ri – twój
get – wy
geti – wasz
pat – ono; to; ten
pi – taki; tak
pic – on; ona
pici – jego; jej
picav – oni; one
picavi – ich
pagos – tu
pivos – teraz
lat – co; który
li – czyj; jaki; jak
lic – kto
lici – czyj (jakiej osoby)
lagos – gdzie
livos – kiedy
sat – coś; któryś
si – czyjś; jakiś
sic – ktoś
sici – czyjś (jakiejś osoby)
sagos – gdzieś
sivos – kiedyś
csat – nic; żaden
csi – niczyj
csic – nikt
csici – niczyj (żadnej osoby)
csagos – nigdzie
csivos – nigdy
gvat – wszystko; każdy
gvi – cały
gvic – każdy (każda osoba)
gvici – wspólny (każdej osoby)
gvagos – wszędzie
gvivos – zawsze
plat – tamto; tamten
plagos – tam
plivos – wtedy
mi – swój
ca lat – dlaczego (z jakiego powodu)
ya lat – dlaczego (w jakim celu)
ca lag – skąd
no lag – dokąd

PARTYKUŁY

oy – tak
ec – nie
su – czy
di – niech
dogu – nawet
do – też
gu – aż
loi – tylko

SPÓJNIKI

on – i
lat – że
vu – mimo, że
vup – ale
nap – lecz; tylko
na – zamiast
su – lub
suc – ani
li – niż
casu – więc
cap – bo
oysu – jeśli
ecsu – jeśli nie

LICZEBNIKI

il – jeden; raz; jedynka
ili – pojedyńczy; jeden
ilari – pierwszy
iloi – jedyny
pav – dwa; dwójka
pavi – podwójny
pavari – drugi
slen – trzy; trójka
sleni – potrójny
slenari – trzeci
tant – cztery; czwórka
tanti – poczwórny
tantari – czwarty
vam – pięć; piątka
vamari – piąty
gop – sześć; szóstka
gopari – szósty
striy – siedem; siódemka
striyari – siódmy
mes – osiem; ósemka
mesari – ósmy
cvin – dziewięć; dziwiątka
cvinari – dziewiąty
yac – dziesięć; dziesiątka
yacari – dziesiąty
yac-on-il – jedenaście; jedenastka
yac-on-ilari – jedenasty
yaca-pav – dwadzieścia; dwudziestka
yaca-pavi – dwudziesty
yaca-pav-on-tantari – dwudziesty czwarty
yaca-slen – trzydzieści; trzydziestka
alac – sto; setka
alacari – setny
alaca-striy-on-yaca-cvin-on-vami – siedemset dziewięćdziesiąty piąty

Przy dodawaniu liczebnika do określanego nim wyrazu dodaje się do niego końcówkę –i natomiast wyraz ów pozostaje w mianowiku i liczbie pojedynczej.
Np.:

„jeden wojownik” > ili comic (dosł.: „pojedyńczy wojownik”)
„ośmiu ludzi” > mesi ilic (dosł.: „ośmiokrotny człowiek”)
„trzy mieszkania” > sleni yop (dosł.: „potrójne mieszkanie”)
„piędziesiąt głów” > yaca-vami poc (dosł.: „piędziesięciokrotna głowa”)

PRZYKŁADY

"Ojcze nasz" i I art. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (podana wymowa w IPA):

http://i46.tinypic.com/o9lhcl.jpg

SŁOWNICZEK

będzie.

[Feles]

Mnie się podoba.

biernik: –o (tworzy dopełnienie dalsze)
dopełniacz¹: –a (tworzy dopełnienie bliższe)

Nie na odwrót?

[Jątrzeniot]

Mnie się podoba.

biernik: –o (tworzy dopełnienie dalsze)
dopełniacz¹: –a (tworzy dopełnienie bliższe)

Nie na odwrót?

W tym języku to jest trochę poplątane:

Charakterystycznym dla języka kiryjskiego jest brak orzeczenia i czasownika oraz to, że w roli zdań występują zawiadomienia, zazwyczaj o szyku SO¹O² (gdzie O¹ oznacza dopełnienie bliższe a O² – dalsze). Funkcję orzeczenia pełni znajdujący się w mianowniku wyraz oznaczający daną czynność i będący podmiotem w zdaniu. Wykonawca czynności posiada końcówkę dopełniacza i traktowany powinien być, jako dopełnienie bliższe. Natomiast rzecz lub osoba, w stosunku do której wykonywana jest czynność pełni rolę dopełnienia dalszego i posiada końcówkę biernika. Oznacza to, że np. zdanie „ludzie kochają koty” staje się zawiadomieniem „miłość ludzi do kotów” – aram yanga mucavo (dosł. „miłość[mian.] ludzie[dop.¹] koty[bier.]”).

[Ghoster]

Brak czasownika jest naciągany niemiłosiernie, ale sama konstrukcja mi się niezwykle podoba.

[Jątrzeniot]

Brak czasownika jest naciągany niemiłosiernie, ale sama konstrukcja mi się niezwykle podoba.

Właśnie strasznie mi się spodobał ten pomysł zawiadomień zamiast zdań i postanowiłem go wcielić w życie. Czy takie coś mogłoby powstać w natlangu? Nie wiem. Ale wydaje mi się, że to mogłoby spokojnie funkcjonować.

[Jątrzeniot]

Ostatecznie można interpretować wyraz o funkcji czasownika, jako de facto orzeczenie i traktować wypowiedzenia o takiej konstrukcji, jako zdania a wykonawcę czynności, jako podmiot w tym zdaniu. Przy takiej interpretacji najczęstszym szykiem zdania byłby szyk VSO.

[Feles]

Charakterystycznym dla języka kiryjskiego jest brak orzeczenia i czasownika oraz to, że w roli zdań występują zawiadomienia, zazwyczaj o szyku SO¹O² (gdzie O¹ oznacza dopełnienie bliższe a O² – dalsze). Funkcję orzeczenia pełni znajdujący się w mianowniku wyraz oznaczający daną czynność i będący podmiotem w zdaniu. Wykonawca czynności posiada końcówkę dopełniacza i traktowany powinien być, jako dopełnienie bliższe. Natomiast rzecz lub osoba, w stosunku do której wykonywana jest czynność pełni rolę dopełnienia dalszego i posiada końcówkę biernika. Oznacza to, że np. zdanie „ludzie kochają koty” staje się zawiadomieniem „miłość ludzi do kotów” – aram yanga mucavo (dosł. „miłość[mian.] ludzie[dop.¹] koty[bier.]”).

Nawet w takim rozumieniu nie wiem, czy jest sens nazywać to dopełnieniem bliższym/dalszym (brak czasownika → brak orzeczenia → brak określeń orzeczenia → brak dopełnień).

W zdaniach nieprzechodnich jest tak samo? ("ludzie chodzą" -> "chodzenie[mian.] ludzi[dop.¹]")?

PS. Jeśli dobrze rozumiem, to można to interpretować jako zwykły język akuzatywny, tylko z osobną, "podmiotową" formą, trochę jak w japońskim.
Bo gdyby z kolei zamiast tych dwóch dopełniaczy był jeden, to mielibyśmy już bardziej egzotyczny, genetywno-akuzatywny (typ 5 Milewskiego, typ 12 w tej tabelce Jagodzińskiego).

[Jątrzeniot]

Nawet w takim rozumieniu nie wiem, czy jest sens nazywać to dopełnieniem bliższym/dalszym (brak czasownika → brak orzeczenia → brak określeń orzeczenia → brak dopełnień).

Hm, a masz pomysł jak inaczej to nazwać?

W zdaniach nieprzechodnich jest tak samo? ("ludzie chodzą" -> "chodzenie[mian.] ludzi[dop.¹]")?

Tak. "chodzić" > "chód", tak jak "kochać" > "miłość".

EDIT:

PS. Jeśli dobrze rozumiem, to można to interpretować jako zwykły język akuzatywny, tylko z osobną, "podmiotową" formą, trochę jak w japońskim.
Bo gdyby z kolei zamiast tych dwóch dopełniaczy był jeden, to mielibyśmy już bardziej egzotyczny, genetywno-akuzatywny (typ 5 Milewskiego, typ 12 w tej tabelce Jagodzińskiego).

No tak, w tej klasyfikacji kiryjski chyba należałoby traktować po prostu jako nominatywno-akuzatywny. Właściwie to chyba można nawet uznać istnienie w tym języku orzeczenia, z tym że nie jest ono wyrażane przez czasownik.

[Rémo]

Czekam na pismo.

[Ghoster]

Ja pier[...].
Masz, przeglądaj sobie.

[Jątrzeniot]

Czekam na pismo.

Skoro jest zainteresowanie, to postaram się wrzucić (jak skończę). Ostrzegam, że nie będzie to nic szczególnie oryginalnego. Wygląd oparty najprawdopodobniej na piśmie gruzińskim. Do zapisu kiryjskiego nie potrzeba zbyt wiele znaków, więc alfabet będzie bardzo prosty.

Rapier[...].

[Noqa]

Chyba, że formę mianownikową uznamy za formę czasownika - z tego, co zrozumiałem nie ma ku temu żadnych przeszkód. Jak dla mnie to jednak typologiczne chciejstwo - gdybyś przedstawił język w postaci glos z nietłumaczonymi markerami większość pewnie zobaczyłaby w tym zwykły język nom-acc, z brakiem rozróżnienia czasownika i rzeczownika (chiński czy w wielu przypadkach choćby angielski) i zerowym markerem dla pierwszego. Zwłaszcza, że masz przedrostki czasów, co jak dla mnie całkiem kompromituje twoją interpretację.
Co zabawne - ta konstrukcja byłaby bardzo ciekawa, gdybyś właśnie wprowadził do języka rzeczywiste czasowniki i opisana przez ciebie konstrukcja SOO byłaby kontrastywna z SVO. Bo wtedy rzeczywiście tak wypadałoby to sklasyfikować.
Przy okazji byłoby to ciekawe, bo częściowo wprowadziłbyś markery czasownika jako coś co trzeba analizować jednocześnie z markerami rzeczownika.

Podoba mi się bogata alofoniczność, nie przyjrzałem się jeszcze, jak to działa w praktyce, ale wygląda całkiem ładnie. Dość przyjemny język.

[Jątrzeniot]

Chyba, że formę mianownikową uznamy za formę czasownika - z tego, co zrozumiałem nie ma ku temu żadnych przeszkód. Jak dla mnie to jednak typologiczne chciejstwo - gdybyś przedstawił język w postaci glos z nietłumaczonymi markerami większość pewnie zobaczyłaby w tym zwykły język nom-acc, z brakiem rozróżnienia czasownika i rzeczownika (chiński czy w wielu przypadkach choćby angielski) i zerowym markerem dla pierwszego.

Chyba masz rację. Niech więc będzie, że to akuzatywny z brakiem rozróżnienia na rzecz./czas. Chodzi mi przede wszystkim o to, by zdanie brzmiało tak, jakby było wypowiedzeniem. Ale z tą interpretacją takich konstrukcji jako SOO to chyba faktycznie przesadziłem.

Zwłaszcza, że masz przedrostki czasów, co jak dla mnie całkiem kompromituje twoją interpretację.

Akurat jeśli chodzi o przedrostki czasów, to można je podczepiać też do rzeczowników, o czym pisałem w pierwszym poście.

ta konstrukcja byłaby bardzo ciekawa, gdybyś właśnie wprowadził do języka rzeczywiste czasowniki i opisana przez ciebie konstrukcja SOO byłaby kontrastywna z SVO.

Mógłbym tak zrobić, tylko po co? Po pierwsze, nie wiem nawet na czym miałby polegać ten kontrast. Po drugie, jak wspominałem, w przypadku tego języka nie zależy mi szczególnie na egzotyczności czy oryginalności. Ma być prosto, konsekwentnie i logicznie + ładne, charakterystyczne brzmienie.

[Feles]

Nawet w takim rozumieniu nie wiem, czy jest sens nazywać to dopełnieniem bliższym/dalszym (brak czasownika → brak orzeczenia → brak określeń orzeczenia → brak dopełnień).

Hm, a masz pomysł jak inaczej to nazwać?

W tej interpretacji trudno nadać temu nazwy z polskiej gramatyki, które dobrze by odpowiadały.
Podmiot i dwie przydawki? Podmiot, "zerowe" orzeczenie i dopełnienia?

Nie wiem też, czy istnieje i jak działa tu strona bierna (która w polskim określa bliższość/dalszość dopełnienia).
Jednak jeśli już, to dopełnienie bliższe zwykle odpowiada biernikowi (i temu, co podlega czynności), a dopełnienie dalsze innym przypadkom (i innym uczestnikom). Nie widzę, dlaczego miałoby być to nazwane na odwrót.


W każdym razie, interpretacja VSO wydaje się najprostsza.

[Jątrzeniot]

Nie wiem też, czy istnieje i jak działa tu strona bierna

STRONA BIERNA

Stronę bierną tworzy się przez dodanie sufiksu –ov („być robionym”).
Np.:

pat cora tamov vam – „to jabłko jest jedzone przeze mnie” (dosł. „tego jabłka bycie jedzonym mną”)
gdzie: cor – „jabłko”; tam – „jeść”

Tak czy siak przekonaliście mnie, że to była raczej błędna interpretacja. Zrobię poprawki.

EDIT:

Ok. Przywróciłem orzeczenie ale pozostawiłem brak rozróżnienia na rzecz./czas. No i podmiot dalej jest w dopełniaczu (dop.¹ to zwykły dopełniacz a dop.² to po prostu końcówka używana, kiedy rzeczownik ma pełnić funkcję przymiotnika/przysłówka/imiesłowu), więc należy teraz uznać kiryjski za genitywno-akuzatywny. No.