Öųzyk ǵörysk [œw̃zik ɟœrysk], język dziérzynski (od PS* dira, dziura, poświadczone w połabskiém i czeskiém ogólnie, jak dobrze pamiętam) - jezyk słowianski następny, alternacyjny (wyszło przypadkiém!), tonalny.
Głoski:Spółgłoski:
Nosowe: m n ŋ
Zwarte: p b t d c ɟ k ɡ ʔ
Zwartoszczelinowe: ts dz tʂ dʐ
Szczelinowe: v s sʲ z zʲ ʂ ʐ x ɣ ɣʲ ʁ ʁʲ ɦ
Aproksymanty: j l lʲ
Półotwarte: w w̃ ɥ̃
Samogłoski:
Przymknięte: i iː u uː
Średnie: ə
Półotwarte: ɛ ɛː œ ɔ
Prawie otwarte: æ
Otwarte: a aː ɒ
Przednie: i iː ɛ ɛː œ æ a aː
Centralne: ə
Tylne: u uː ɔ ɒ
Tony:
Średni
Wysoki
Wznoszący
Opadający
AlfabetA a - [a]
Á á - [aː]
Ă ă - [ʲæ]
Ä ä - [ɒ]
B b - [b ]
C c - [t͡s]
Ċ ċ - [t͡ʂ]
D d - [d]
Ḋ ḋ - [d͡ʐ]
Ď ď - [d͡z]
E e - [ɛ]
É é - [ɛː]
Ë ë - [ə]
G g - [ɣ]
Ǵ ǵ - [ɟ]
Ğ ğ - [g]
H h -
Ḣ ḣ - [ɦ]~[ʔ]
I i - [ʲi]
Í í - [ʲiː]
J j - [j]
į - [ɥ̃]
K k - [k]
Ḱ ḱ - [c]
L l - [l]
M m - [m]
N n - [n]
Ň ň - [ɲ]
O o - [ɔ]
Ö ö - [ʲœ]
P p - [p]
R r - [ʁ]
S s - [s ]
Ṡ ṡ (ẛ) - [ʂ]
T t - [t]
U u - [u ]
Ú ú - [u͡ʊ]
Ŭ ŭ - [w]
ų - [w̃]
V v - [v]
Y y - [i ]
Z z - [z]
Ż ż - [ʐ]
Przemiany fonetyczneSamogłoskiW języku dziérżynskiém doszło do dość silnech przemian samogłoskowech:
- denasalizacja: ę > eŭ, ǫ > oŭ
- ě > í
- odpadnięcie wygłosowech jerów, oraz tech w pozycji słabéj (za wyjątkiém nagłosowéj sylaby), wzdłużenié zastępcze, pojawienié się nowech długich samogłosek;
- superdługie: ī
- długie: í, é, á, ó, ý, ú, (brak długiech odpowiedników kontynuantów jerów, długie odpowiedniki były na początku wymawiane półdługo, a potém uległy skróceniu do zwykłych form krótkiech)
- krótkie: i, e, a, o, y, u, ǒ (< ъ), ǎ (< ь), l, l´, r, r´
- ó > ú
- skrócenié samogłosek krótkiech do półkrótkiech a długich do krótkiech (bez zmiany barwy):
- ī > í (potém ´ai)
- í, é, á, ý, ú > i, e, a, y, u
- i, e, ´u > ь
- a, o > ъ
- u, ǒ, y > ъ²
- ´a, ǎ > ь²
- zlanie się barwy i oraz y, przy jednakowém braku palatalizacji przed i pochodzaczém od y ponowne odpadnięcie jerów w słabech pozycjach, ponowne wzdłużenié zastępcze:
- i, e, a, u > í, é, á, ú
- ь > ö
- ъ > ä
- ь² > ǎ
- ъ² > ë
- l, r; l´, r´ > vë, ë; jö, ö
Rozwój tonówW wyniku pojawienia się nowech jerów doszło do powstania tonów w następujacy sposób:
- samogłoski i, e, a, u przyjmowały ton średni gdy nie były pod akcentém, pod akcentém - wysoki
- samogłoski ь, ъ, ь², ъ² przyjmowały pod akcentém ton wysoki
- samogłoski ь, ъ, ь², ъ² przyjmowały w pozycji przed samogłoskami i, e, a, u oraz przed akcentowaną sylabą ton wznoszący
- samogłoski ь, ъ, ь², ъ² przyjmowały w pozycji po samogłoskach i, e, a, u oraz po akcentowanéj sylabie ton opadający
Następnie w wyniku odpadnięcia jerów do następnech procesów fonetycznych:
- jeżeli í, é, á, ú, ö, ä, ǎ, ë znajdowały się przed sylabą z jerém akcentowaném, to po jego dpadnięciu otrzymały ton wznoszący, a gdy przed sylabą z jerém nieakcentowaném - opadający.
- w jedném słowie nie może się znaleźć dwa razy ton wznoszący, bądź opadający, dochodzi wtedy do przemiany drugiego tonu w średni
NasalizacjaGdy sylabę zamkniętą zamykało m (m´) bądź n (n´) dochodzi do nasalizacji samogłoski (ortograficznie "n"). Przed miękkimi warjantami spółgłosek nosowech dochodziło także do nasalizacji, ale samogłoska nosowa zmienia się w miękkie [w] (ortograficznie į)
Spółgłoski PS *l *v w pozycji po samogłosce w sylabie zamknietéj > ŭ, przed miękką > j. Nie objęła v pochodzącego od x
czwarta palatalizacja (tak jak w zapadniém)
miękkie k, t; g, d > ḱ; ǵ (wymowa jak czeskie ť, ď)
x > v
g przed spółgłoską oraz w wygłosie > v, w reszcie pozycji > ɣ
NC > CN (sjai, ale jös)
m´, nj > mň, jň
tj, dj > jč, jdž (světja, medja > sjíjč, mňödž) )
zachowanie Ʒ
depalatalizacja afrykat oraz š, ž
p´, b´> pl', bl'
GramatykaGramatyka została mocno uproszczona, głównie przez zmiany fonetyczne.
RzeczownikW wyniku procesów fonetycznech dosżło do uproszczenia deklinacji. Końcówki przypadków:
Mianownik: rodzaj męski:
-
rodzaj żenski:
-
Mianownik liczba mnoga: rodzaj męski:
alternacje k, t > ḱ, v, ŭ > j, v (pochodzącego od x) > ṡ, g, ǧ, d > ǵ, n > ň, m > mň, p > pjö, b > bjö
-äj (od końcówki -ove)
rodzaj żenski:
alternacje k, t > ḱ, v, ŭ > j, v (pochodzącego od x) > ṡ, g, ǧ, d > ǵ, n > ň, m > mň, p > pjö, b > bjö
alternacje samogłoskowe
Zależny: rodzaj męski:
alternacje samogłoskowe
rodzaj żenski:
alternacje k, t > ḱ, v, ŭ > j, v (pochodzącego od x) > ṡ, g, ǧ, d > ǵ, n > ň, m > mň, p > pjö, b > bjö
alternacje samogłosek
Zależny liczba mnoga: rodzaj męski:
-oŭ
ǎj
rodzaj żenski:
alternacje samogłosek
Prepositionalis: rodzaj męski:
-i bądź -´ai
rodzaj żenski:
równy zależnemu u miękkotematowech
twardotematowe: -i bądź -´ai
Prepositionalis liczba mnoga: -av
ij
Zanik odmiany rodzajowéj oraz przez przypadki (powstaje system mianownik - przypadek zależny (pochodzący od biernika oraz dopełniacza) - miejscownik, powstaje zależność znaczenia słowa od miejsca w zdaniu). Dawny dopełniacz tworzy się konstrukcją przyimkową "ǎs", a celownik "ḱǎ".
CzasownikDoszło do zaniku używania czasownika "być" w odmianie teraźniejszéj, co doprowadziło do rzadszéj frekwencji w używaniu czasu przeszłego złożonego, i w konsenkwencji - zaprzestania jego używania. Formy imperfektu i aorystu zdążyły wcześniéj zaniknąć, co doprowadziło do tworzenia czasu przeszłego od formy imiesłowu.
Czas teraźniejszyPod wypływem form aorystu oraz imperfektu doszło do zlania się drugiéj i trzeciéj osoby liczby pojedynczéj na rzecz trzeciéj, a u czowsowników trzeciéj konjugacji (znati) zaniku -je (znajetъ > zná; znajǫ > znajoų > znáų). Pod wypływém aorystu doszło także do odpadnięcia -tъ w trzeciéj osobie obu liczb, a daléj - zlania się pierwszéj osoby liczby pojedynczéj i trzeciéj osoby liczby mnogiéj.
Liczba pojedyncza: I II III IV
-äų -äų -aų (j)öų
-ö -ö -a jö
-ö -ö -a jö
Liczba mnoga: -eų -eų -aų -jių
-öḱ -öḱ -aḱ -jöḱ
-äų -äų -aų jöų
Liczba podwójna: -öji -öji -aji -jöji
-öt -öt -át -jöji
-öḱ -öḱ -aḱ -jöḱ
Czas przeszłyCzas przeszły tworzy się dodając do tematu czasownika -ŭṡ. Dla mnogiéj dodaje się to samo, ale wzdłuża ostatnią samogłoskę tematu. Podwójną tworzy się dodając sufix -ŭṡy. A więc: bezokolicznik: xvaliti > vajöḱ
pojedyncza: vajöŭṡ
mnoga: vajiŭṡ
podwójna: vajöŭṡy
Czas przyszłyCzas przyszły zlał się z czasém teraźniejszém. Wyrazić go można za pomocą przysłówków.
PrzymiotnikPrzymiotniki odmieniają się jak rzeczowniki. Nie ma odmiany przez rodzaje. Stopniowanie jest analityczne.
Stopień równy: przymiotnik
Stopień wyższy: sijňö + przymiotnik (dosłownie: silniej + przymiotnik)
Stopien najwyższy: nä sijňö + przymiotnik (dosłownie najsilniej + przymiotnik)
ZaimkiZaimki osobowe kontynuują formy prasłowianskiego mianownika, dopełniacza oraz miejscownika.
Zaimki dzierżawce posiadają własną odmianę, pod którą podpięte są także liczebniki.
O co chodzi z alternacjami?Spółgłoskowe:t, d > ḱ, ǵZwiązane z procesami fonetycznymi, przykład: kut (poj.; ton wysoki), ale käḱ (mn.; ton opadający)
v, ŭ > jWiąże się ze zmianą wygłosowego l, v > ŭ, oraz wymianie tychże przed miękkimi do j
v (pochodzącego od x) > ṡW wyniku procesów fonetycznech doszło do przejścia x między samogłoskami do v. Zmiana zaświadczona w macedonskiém, gdzie także dochodzi do podobnech wymian. Przykład:
pojedyncza mëv (ton opadający), mnoga: mëṡ (ton opadający)
k, g, ǧ > c, ďWynik drugiéj palatalizacji. Przykład: näg (ton wznoszący, poj.) ale näď (ton wznoszący, mnoga)
n > ňZwiązane z palatalizacją
m > mňZwiązane z palatalizacją, proces poświadczony w czeskiém.
ų > įZwiązane z palatalizacją (miękkie nosowe w wygłosie sylaby zamkniętéj dały "į")
p > pjö, b > bjöZwiązane z palatalizacją, a następnie przejściem p', b' > pl', bl', po odpadnięciu wygłosowéj samogłoski doszło do sonantyzacji owego l', a następnie przejścia ich w samogłoski.
Do wyżéj wymienionech alternacji dochodzi przy tworzeniu liczby mnogiéj oraz przypadka zależnego żeńskiech i prepozycjonału. Przy słowotwórstwie może także dojść do poniżsech proces:
k, sk, g, ǧ, zg > ċ, ṡċ, ḋ, żḋZwiązane z pierwszą palatalizacją.
p > pl, b > blZwiązane ze zmianą wyżéj opisaną. (to obejmuje także prepozycjonał)
į, ų > mň, ňZwiązane z pochodzeniém nosówki, gdy pochodziła od *m, do daje mň, gdy od n, to daje ň. (to obejmuje także prepozycjonał)
Poza tymi przykładami, wszystko ma się jak wyżéj.
Samogłoskowe:Mamy następujące alternacje:
í > ´ai
í, é, á, ú > y, i, e, a, u
i, e, ´u > ö
a, o > ä
u, y > ë
´a, > ǎ
Wszystkie są związane z historją języka, z jego rozwojém. Zresztą, możecie to wyczytać
Tonów:Wymiany tonów mają podłoże historyczne. Mają one często wielkie znaczenié dla zrozumienia słowa. Ton może zmienić znaczenie słowa, przykłady:
żöų (ton wznoszący) - kobiéta
żöų (ton opadający) - kobiéta (przpadek zależny).
Użytkownanie przypadków.Mianownik używany jest jako podmiot. Podmiot musi stać zawsze w towarzystwie orzeczenia. Gdy drugi wyraz w mianowniku stoi po podmiocie, pełni on funkcję dopełnienia bliższego. Musi on zawsze stać po podmiocie, najlepiéj (nie jest to sztywna zasada) rozdzielony jakiémś słowém.
Przypadek zależny używany jest w konstrukcji z przyimkami, które dawniéj łączyły się z biernikiém, celownikiém, dopełniaczém.
Prepozycjonał - w konstrukcji z przyimkami, oznaczające sytuacje statyczne, czyli głownie dawném miejscownikiém, narzędnikiém. Łączy się także z "ḱǎ".
PS: Prosiłbym o przeczytanie przed komentarzém.
