Kierunki świata

[Vilène]

Dziwne, że jeszcze tego tematu nie było…

Rodzki:

północ: plonöc
południe: plogne
zachód: zachod
wschód: vuchod

Wielkopolski:

północ: Nord
południe: Syd
zachód: West
wschód: Ôst

[Widsið]

Nowantyjski

północ - sybdir /ˈsɨbdir/ 
południe - middis /ˈmiðis/
wschód - awynd /aˈwɨnd/, urind /uˈrind/
zachód - deigad /deiˈgad/, cidind /ʃiˈdind/

Tym wpisem witam ponownie i zawiadamiam o powolnym powrocie.

[Noqa]

Skąd dualność dla wschodu i zachodu? Czym różnią się te formy?

[Widsið]

Pierwsze podane formy są nowsze i pierwotnie odnosiły się do wschodu i zachodu słońca, a nie kierunku świata. Jest to w zgodzie z odziedziczonym z łaciny określeniem na południe (ale już nie na północ - tutaj decydowały także względy geograficzno-historyczne).

[Toivo]

wigierski:

séura - północ (z ros. sever)
élla - południe (< ede- + -lä, por. fiń. etelä)
ìda - wschód (por. fiń. itä)
lànne - zachód (por. fiń. länsi)

siedmiogrodzki:

norad - północ
sodd - południe
osad - wschód
vesad - zachód

batawski:
(podobnie jak francuski zapożyczone z germańszczyzny)

noord - północ
zuid - południe
eest - wschód
west - zachód

sweński:

säver - północ
jug - południe
veskod - wschód
sapåd - zachód

[Todsmer]

afrykański:

libu - północ < łac. laevus 'lewy'
dištu - południe < łąc. dexter 'prawy'
ligana - wschód < lugir 'wschodzić, świecić' + -ana 'końcówka imiesłowu czynnego' = łac. lūcēns
içana - zachód < içar 'padać' + -ana 'końcówka imiesłowu czynnego' = łac. incidēns

[Widsið]

Burgundzki
(średni > współczesny)

północ - foclion [ˈfokljɵn] > focli [ˈfokʎ]
południe - welon [ˈwelon] > *weclion > wecli [ˈwekʎ]
wschód - airtiron [ˈai̯rtɨrɵn] > ért [ˈert]
zachód - wonesion [ˈwonəsjɵn] > wons [ˈwons]

W średnioburgundzkim spotyka się także bardziej poetyckie określenia na północ i południe, odpowiednio cliifast [ˈkliɪfɐst] i deichsifast [ˈdeɪxsɨfɐst]. Oba znaczą dosłownie "ustawienie na lewo" i "ustawienie na prawo". Element fast jest zapożyczeniem z germ. *fastuz, a dla samej budowy cf. irl. tuaisceart i deisceart. We współczesnym burgundzkim oba słowa przetrwały w zasadzie tylko w toponimii. Najczęściej występujące Clést [ˈkleːst] to burgundzka nazwa Badenii.

[Heikete]

Docyae

Forma przymiotnikowa:
północny, wschodni, południowy, zachodni: ye [ɪ˞ɛ], ae [ɛ], sa [sɑ], te [tɛ]
Forma ściągnięta z przyimkiem ,,do''
saal, fes, fegin, puluu (lecieć, biec, iść/jechać, płynąć):
na północ, na wschód, na południe, na zachód: yad [ɪ˞ɑd], aad [ɑ:d], sad [sɑd], tad [tɑd]

 

[Todsmer]

(…)W średnioburgundzkim spotyka się także bardziej poetyckie określenia na północ i południe, odpowiednio cliifast [ˈkliɪfɐst] i deichsifast [ˈdeɪxsɨfɐst]. Oba znaczą dosłownie "ustawienie na lewo" i "ustawienie na prawo". (…)

Ciekawe, że to lewy - północ, prawy - południe jest chyba ogólnoeuropejskie, bo i wg wikisłownika przodek ang north wywodzi się ze słowa oznaczającego 'lewy', co zresztą było chyba inspiracją dla mojego afrykańskiego trzy posty wyżej

Pierwszy człon w deichsifast to odziedziczony kognat dexter, czy pożyczka łacińska? -chs zamiast -x wygląda mi na słowo galijskie, ale pewności nie mam.

[Widsið]

Burgundzki adaptuje łacińskie -x do chs [xs], zbitka /ks/ nie była i nie jest nadal możliwa. Niemniej, tutaj mamy do czynienia z kognatem, który należy do pierwszego wzoru odmiany (deichsos). Ewentualne łacińskie zapożyczenie przybrałoby formę  **dechstir, a analogiczne określenie na północ - **dechstirifast. W burgundzkim jest od cholery latynizmów - trochę wynika to z historii języka "tam" (podobnie jak w walijskim, czy w nieco mniejszym stopniu irlandzkim), a trochę też z niedostatecznego materiału źródłowego - wiarygodnych rekonstrukcji praceltyckich jest mało, szczególnie w kontekście ciągle gdzieś odkrywanych galijskich, celtiberyjskich czy galackich inskrypcji, które wiele z nich podważają czy to formalnie, czy to semantycznie. Niemniej, jeśli etymon deichsos jest latynizmem, to na tyle wczesnym, że już na etapie praceltyckim otrzymał nowe odmiany.

[Lukas]

Ingustijski
północ - mari
południe - dari
wschód - merełe
zachód - pętełe

Rejsz
pólnoc dichitr  (Rdzeń D-Ch-TR)
południe jigi rdzeń (J-G-)
wschód- pitim (P-T-M)
zachód kirin rdzeń (K-R-N)

Dejski
północ - sybir, siboris
południe - boral, boralis
wschód - vostok, vostis
zachód- ocidental, ocidentalis
Ta druga forma to forma dopełniacza od której tworzymy przypadki zależne

Sandyjski
pólnoc - north [norɵ]
południe - jug [ʒuʒ]
wschód - vostok [vɔstɔk]
zachód - łest [ɫɜst]

Leski
połnoc - mara
południe - bzitok
wschód - dacron
zachód - zapade

Krasnalski
północ - north
południe - soth
wschód - osth
zachód - west

Mmala
północ - vndedi
południe - bzmori
wschód - zmctati
zachód - mbromzi

[Mônsterior]

Arbastyjski:

północ - nort
południe - seud
wschód - oriê
zachód - oxidê

północny - norté
południowy - seudé
wschodni - orienuod
zachodni - oxidenuod

[Obcy]

Turkiski:

południe - mirdi (B. mirde)
północ - ipistu (B. ipisto)
wschód - iva (B. ievate)
zachód - poi (B. poite)

[CivilixXXX]

Ziamański :
stärhod - kierunek
kälsthärot - północ
khaisthärot - południe
śäwalre - wschód
śäwareol - zachód

[Tolasz]

Strony świata po talsku:
μένμε - północ (rdzeń M-N - "lewy, lewa strona");
ϙάȷμε - południe (Q-Y - "prawy, prawa strona");
υίϝταμε - wschód (V-H-T - "wznieść się, podnieść");
μίλȷαμε - zachód (M-L-Y - "opaść, paść, upuścić");