To tak:
Gramatyka
Szyk zdania oznajmującego to SOV.
Podstawowo istnieją tylko dwa czasy przeszły i nieprzeszły.
Czas nieprzeszły tworzy się w taki sposób:
Zaimek osobowy + czasownik
np.:
Lo ãgr /ja biec/ biegnę
Sib ãgr /ty biec/ biegniesz etc.
Sizbi zguyo-zguyo xè /wy owca-owca umierać/ zabijacie owce
Zaimki osobowe:
lo — ja loyo — my
sib — ty sizbi — wy
fa — ona fapÿ — one
mba — on mbabÿ — oni
W przypadku „być” dochodzi do elizji, więc
Lo sòr, se sib lãr /ja człowiek a ty koń/ jestem człowiekiem a ty jesteś koniem
W przypadku mowy zależnej używa się szyku SVO
Fa hẽ, suod eudrè aus gbè /ona mówić ojciec wieźć dużo wełna/ ona mówi, że ojciec wiezie dużo wełny
Tego szyku używa się też aby podkreślić, że przekazywana informacja pochodzi z drugiej ręki.
Lo yeu hur /ja matka słyszeć/ słyszałem (własnousznie) matkę
Lo hur yeu, ... /ja słyszeć matka/ słyszałem (od kogoś), że matka...
Do pytań używa się szyku VSO
Hur sib lãr-loyo? /słyszeć ty koń-my/ słyszysz naszego konia?
Czas przeszły tworzy się stawiając mõ — był albo seu — mieć przed czasownikiem. „mõ” łączy się z czasownikami ruchu, „seu” zaś z czasownikami stanu.
Lo suod mõ /ja ojciec był/ byłem ojcem
Sib mõ gbãr /ty był biegać/ biegałeś
Mba seu xè /on mieć umrzeć/ on umarł
Lo yeu mõ seu, se fa mõ xè. /ja matka był mieć, a ona był umrzeć/ miałem matkę, lecz zmarła
Formy opcjonalne:
Ⅰ) czas przyszły
Do tworzenia go używa się słowa mbo — jutro przed czasownikiem
Lo mbo seu — Będę miał
Lo mbo seu mbo — Jutro będę miał
Lo seu mbo — Jutro będę miał
Lo seu — Mam
Ⅱ) czas zaprzeszły
Używa się formy mõ-mõ — bych przed czasownikiem
Sib yeu-lo mõ-mõ, se sib lãr /ty matka-ja bych a ty koń/ byłaś moją matką, a teraz jesteś koniem
Ⅲ) to coś
gãv — już
ndèb — jeszcze
umieszczając te słowa po czasowniku zamienia się je odpowiednio na dokonane i ciągłe.
Lo yeu mõ-mõ seu ndèb, se fa mõ xè gãv. /ja matka bych mieć jeszcze a ona był umierać już/
miałem był matkę, lecz ona zmarła
Liczebniki itd.
0 — nẽ
1 — ngir
2 — si
3 — gã
4 — huo
5 — fò
6 — fò-ÿ-ngir
7 — fò-ÿ-si
10 — fò-uob-ngir
11 — fò-uob-ngir-ÿ-ngir
25 — fò-uob-huo
30 — fòfò
31 — fòfò-ÿ-ngir
35 — fòfò-ÿ-fò
36... — aus {dużo}
125 — gãfò
Powyżej 35 używa się systemu telefonicznego. Z tym faktem, że z liczb 6-9 usuwa się cząstkę „fò”.
157 — ngir-fò-ÿ-si /jeden-pięć-siedem/
liczba + rzeczownik = ile jest czegoś
rzeczownik + liczba = które coś jest
huo ud-ud /cztery wóz-wóz/ cztery wozy
ud huo /wóz cztery/ czwarty wóz
huo ud-ud huo cztery czwarte wozy
Rzeczownik:
Posiadają one liczbę pojedynczą i mnogą.
Tworzenie liczby mnogiej:
ⅰ) jednosylabowe słowa
Poprzez reduplikację:
ud→ud-ud wóz→wozy
ⅱ) wielosylabowe słowa proste
Poprzez reduplikację (tylko dwusylabowe):
zguyo→zguyo-zguyo owca→owce
Poprzez częściową replikację:
zgòsu→zgò-zgòsu chmura→chmury
ⅲ) słowa złożone
Poprzez reduplikację pierwszego elementu
gbe-sòr-lo→gbe-gbe-sòr-lo. starszy brat→starsi braciaA teraz standardowe pytanie:
I jak?