Etymologie w polskim

Zaczęty przez Ojapierdolę, Sierpień 22, 2011, 01:02:55

Poprzedni wątek - Następny wątek

Siemoród

Cytat: dziablonk w Wrzesień 11, 2022, 17:25:23
Cytat: Siemoród w Wrzesień 10, 2022, 23:07:15Ale średniowieczne niemieckie /s/~/z/ miało wymowę pośrednią pomiędzy słowiańskimi /s, z/ i /š, ž/ (bo jeszcze w niemieckim nie doszło do /sx/ > /š/), więc na ogół było ono w staropolskich pożyczkach oddawane przez sz i ż, stąd słowa jak żagiel, kunszt, żebrać, koszt, jałmużna.
Jeśli idzie o kunszt, koszt w staropolszczyźnie, to końcówka -szt w tych wyrazach zaczęła przeważać i to nieśmiało od 2 poł. XVI wieku (btw, Rej tytułuje w tym czasie jedno ze swych dzieł "Kupiec, to jest Kstałt a podobieństwo Sądu Bożego ostatecznego"), wcześniej przewagę miały postacie z -st, tzn. kunst, kost itd.

W każdym razie wygląda na to, że moszcz i proboszcz przyszły do nas wcześniej z Czech na długo przed falą innych niemieckich wynalazków w rodzaju rusztu, kosztu czy masztu i uległy atrakcji do rodzimych na -szcz.
Ciekaw jestem, jak wygląda sama datacja obu słów w Polsce i Czechach.
Wahania szt~st na gruncie polskim to jedno, ale -št na gruncie czeskim też nie wzięło się znikąd.
Niech żyje Wolny Syjam!
  •  

dziablonk

#991
To prawda. Sam jestem ciekaw, jak to na gruncie czeskim przebiegało. Przypuszczam wpływ górnoniemieckiego (Bawaria, Austria? w dialekcie bawarskim wymowa st -> št już od XIII w.).
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

dziablonk

#992
Cytat: Siemoród w Wrzesień 10, 2022, 23:07:15Chrząszcz i chrąszcz to inny przypadek, bo to są po prostu różne derywaty, różnica jest nie tylko w końcowej spółgłosce, ale też w wokalizmie, zresztą na całej Słowiańszczyźnie spotyka się kontynuanty psł. *xrǫščь, *xręščь i *xrǫstъ. Jest to kwestja głównie tego, od czego derywowano, bo można różne czasowniki wzkazać, zresztą same mogły wtórnie wpływać na postać tego wyrazu.
Te różne derywaty to tak naprawdę ps. oboczność ǫ : ę; myślę, że wywodzi się z pie. oboczności o : e, tzn. nomen vs. verbum (łac. toga 'okrycie' : tegere 'okrywać'); i do dziś przecież mamy jeszcze takie przykłady, stary zbór (protestancki) vs. zbiór (kolekcja), zabór ale rozbiór. Stąd nie dziwi mnie oboczność *xrǫščь : *xręščь
(BTW, Vasmer podaje ze słoweńskiego hrešč, ale nie mogłem tej postaci odnaleźć w innych źródłach, ktoś może ma?).
W przytoczonym przykładzie chodziło mi właśnie o końcówkę: -stъ, która pod wpływem - (też -ja, -je) zamienia się w šč, jak w przypadku rzeczowników odprzymiotnikowych:  gęsty - gąszcz, tłusty - tłuszcz / tłuszcza, pusty - puszcza itd. :)

EDIT: znalazłem wzmiankę, że do XV w. było w czeskim zvláščě w znaczeniu 'z osobna'; to znaczenie zachowało się w słowackim, zvlášť '1. wyjątkowo, bardzo 2. osobno, oddzielnie' :)
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

dziablonk

Skąd pochodzi nazwisko Smaszcz?
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

Towarzysz Mauzer

Cytat(BTW, Vasmer podaje ze słoweńskiego hrešč, ale nie mogłem tej postaci odnaleźć w innych źródłach, ktoś może ma?).
Pewno za Pleteršnikiem.
Skrzydła miłości, mocy, o wielki, Twardy Jerze,
Rozpostrzyj ponad nami, ogrzej i przyjmij nas. -Mrkalj, Palinodia o twardym jerze
***
VIVAT CAROLVS GVSTAVVS REX POLONIÆ

dziablonk

Interesuje mnie postać chrześcijanin; rozumiem, że powstała od chrzest, ale dlaczego -st nie przeszło w szcz, jak miasto - mieszczanin?
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

Todsmer

#996
Zakładam, że pożyczka może być po prostu późniejsza niż ostatnia palatalizacja PSł :P Zwłaszcza, że doszukiwanie się tam końcówki -(j)anin to trochę oszustwo, bo to słowo pochodzi z łacińskiego christianus, a końcówka odmiejscowa powstała tam przez analogię.

dziablonk

#997
Zapewne pożyczka późniejsza od ostatniej palatalizacji, dziedziczymy jednak mechanizm po klasach, Zawichost - zawichoszczanin. ;)
Chociaż chyba racja z tą nakładką na łac. christianus: po bożemu od chrztu byłby raczej chrzczanin (jak w chorwackim kršćanin; słoweński ma z kolei przymiotnik krščanski 'chrześcijański')
BTW, kilka polskich miejscowości nosi nazwę Krzczanów vel Krzczonów, też Chrzanowice (sic!) ponoć od Krzczana / Chrzczana, czyli Krystiana (wg Brücknera: "u nas nowochrzceńcy umyślnie nazwę Krystyjan lub Chrystyjan przybierali.")
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

dziablonk

Interesuje mnie postać mistrz i rycerz, konkretnie chodzi mi o końcowe -rz w obu rzeczownikach oraz skąd -c- w rycerzu?
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

mijero

#999
Słowo zapalczywy posiada podstawę słowotwórczą, czy zostało stworzone na wzór jakiegoś jinego? Nie widzę czegoś na -czywy, nadającego się na wzór (dopisek – może natarczywy?). Zapałka? On jest jak zapałka – wystatczy go legko potrzeć i cały płonie. Coś by grało, ale zapałka z XIX wieku (Boryś), a zapalczywy jest u Krasickiego, z tym że chyba w nieco jinym znaczeniu: ,,bitwa sroga i zapalczywa" (1798). Rutenizm?
Boć wiem, trzeba mi prawdę powiedzieć:
przez cudzy język w cudze ręce włodźstwa zachodziły.
  •  

dziablonk

#1000
Zgaduję, że poszło od bliżej nieznanego *zapalca, tzn. 'takiego, co to się szybko zapala8)
Linde w słowniku podaje obok rzadsze synonimy w rodzaju zapalczysty, zapalczawy, zapaliczliwy, zapalisty (+ w gwarach zapality): te ostatnie pewnie znowu od jakiegoś *zapały a. *zapalicy  ;D 

W Psałterzu Dawidów przekładania Jana Kochanowskiego (1579), ps. 102:

Prze Twój gniéw surowy (boś mną, zapalczywy,
Z góry dał o ziemię) wiek mój nieszczęśliwy
Chynął sie ku nocy jáko cień wieczorny
I usechłem práwie jáko kwiát ugorny.
:)
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.

dziablonk

Wiadomo, że śniady 'opalony lub o ciemnej karnacji' pochodzi od śmiady, ale zastanawiam się czy nie jest jakoś powiązany ze rdzeniem *smęd-, ponieważ nie tylko istnieje chorwacki smeđ 'brązowy', ale i u Pleteršnika znalazłem smę̑d 'bladożółty'. :P
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

Łudomian

Oglądając dziś rżniętych w dupsko Katarczyków naszło mie:
od czego jest laga w sensie długi piłki posłanej w powietrzu?
Przy imek za dla czasu
  •  

dziablonk

Interesuje mnie etymologia miasta Leżajsk. Czy istniał wyraz leżaj (z -aj jak w obyczaj, urodzaj)?
Dziwno wam, iżem ja to tako pomieszany?
Jak ciećwierz przyszedłem w płatczyska ubrany.
  •  

Kazimierz

Cytat: dziablonk w Grudzień 19, 2022, 09:01:16
Interesuje mnie etymologia miasta Leżajsk. Czy istniał wyraz leżaj (z -aj jak w obyczaj, urodzaj)?
Co ciekawe, miejscowi mówią Leżańsk.
  •