1. Kva heiter du?
1. Hva heter du?
O czym dzisiaj?
Podstawy: przywitania, pożegnania, small talk
Gramatyka: czasownik "być", czasownik "mieć", czasownik "nazywać się", czasowniki w nynorsku i bokmålu w czasie teraźniejszym
Kurioza: skandynawskie imiona i nazwiska
Samtale
Liv: Hei, Johann!
Johann: Hei, Liv! Korleis går det med deg?
Liv: Det går bra, takk. Kva med deg?
Johann: Bra, takk. Kvar kjem du frå?
Liv: Eg kjem frå Sandnes, men no jobbar eg i Hovudstaden. Og du?
Johann: Eg kjem frå Ålesund. Ålesund ligg på Sørlandet. Eg er i Oslo hjå venar.
Liv: Hyggjeleg å møte deg! Ha det!
Johann: I like måte! Ha ein fin dag!
Synne: Hei, Kalle!
Kalle: Hei, Synne! Hvordan går det med deg?
Synne: Det går bra, takk. Hva med deg?
Kalle: Bra, takk. Hvor er du fra?
Synne: Jeg kommer fra Trondhjem, men nå jobber jeg i hovedstaden. Og du?
Kalle: Jeg kommer fra Sarpsborg. Sarpsborg ligger på Østlandet. Jeg er i Oslo hos venner.
Synne: Hyggelig å møte deg! Ha det!
Kalle: I like måte! Ha en fin dag!
Dialog górny jest w wariancie nynorsk, a dialog dolny - w wariancie bokmål. Co ciekawe, użytkownicy dialektów, do zapisywania których lepiej nadaje się bokmål, mają tendencję do wymawiania zwrotu i like måte w archaiczny, lekko zduńszczony sposób, jako [i'li:gə'mø:də]. W istocie, w starszych tekstach, nawet tych napisanych już po reformie pisowni, można spotkać się z ortografią i lige måde. Wymowa taka jest w zasadzie nieobecna na zachodzie i "południowej" północy kraju, ale powszechna m.in. w stolicy i okolicach.
Small talk po norwesku
Norwegowie nie są mistrzami small talku, przynajmniej nie z obcymi im ludźmi. Oto szereg przydatnych zwrotów, które pomogą przełamać pierwsze lody. (nynorsk, bokmål)
hei - cześć, dzień dobry*
Korleis går det (med deg)? Korleis har du det? Korleis står det til? Hvordan går det (med deg)? Hvordan har du det? Hvordan står det til? - jak się masz? jak leci?**
Det går bra, takk. Eg har det bra, takk. Jeg har det bra/godt, takk.. Det står bra, takk. - Dobrze, dziękuję.
Kva heiter du? Hva heter du? - jak się nazywasz?
Eg heiter ... Jeg heter... - Nazywam się...
Kvar kjem du frå? Hvor kommer du fra? - skąd jesteś? skąd pochodzisz?
Eg kjem frå Polen. Jeg kommer fra Polen - jestem z Polski
ha det (bra/godt) - cześć, do widzenia, na razie
på gjensyn - do zobaczenia (głównie przez telefon (!))
hei da - na razie***
* O ile można się wciąż spotkać w literaturze ze sformułowaniami god dag, god morgon, god morgen, god ettermiddag i god kveld, nie są one powszechnie stosowane w codziennej komunikacji. Co ciekawe, ha ein/en god dag jest natomiast powszechnym pożegnaniem, którego używa się głównie wtedy, gdy jest się w dobrym humorze.
** Drugie pytanie często skracane jest do står til? i jest powszechne w internecie.
*** Chociaż można się kłócić, że hei da to nie norweski, to popularne szwedzkie pożegnanie bardzo przyjęło się w tych rejonach Norwegii, do których przyjeżdża dużo Szwedów, czyli okolic Oslo i Trondheim.
Grammatikk
Jak w każdym języku germańskim, również w norweskim znajdziemy podział na czasowniki słabe, mocne i anomalne, chociaż ta ostatnia klasa zawężona jest tutaj wyłącznie do jednego czasownika, mianowicie vera, være. W czasie teraźniejszym, niezależnie od osoby i liczby, przyjmuje on formę er.
W wariancie bokmål, odmiana czasownika w czasie teraźniejszym jest taka sama niezależnie od tego, czy czasownik jest słaby, czy mocny i polega na dodaniu końcówki -r do bezokolicznika:
å snakke - jeg snakker : mówić - mówię
å reise - jeg reiser : podróżować - podróżuję
å gå - jeg går : iść - idę
å bo - jeg bor : mieszkać - mieszkam
å forsvinne - jeg forsvinner : znikać - znikam
å fortelle - jeg forteller : opowiadać, powiedzieć - opowiadam
å begynne - jeg begynner : zaczynać - zaczynam
å kjenne - jeg kjenner : czuć - czuję
å dra - jeg drar : jechać - jadę
å komme - jeg kommer : przyjść - przychodzę
å sperre - jeg sperrer : zatrzymać - zatrzymuję
å ta - jeg tar : brać - biorę
å la - jeg lar : pozwalać - pozwalam
å ligge - jeg ligger : leżeć - leżę
Wyjątkami są tzw. preterito-presentia, ale o nich następnym razem.
W wariancie nynorsk sprawy się komplikują. Dlugie czasowniki mocne oraz czasowniki zakończone w bezokoliczniku na -ja z wyjątkiem byrja tworzą czas teraźniejszy bezkońcówkowo:
å liggja - eg ligg
å ta(ka) - eg tek
å koma - eg kjem
å dra(ga) - eg dreg
å forsvinna - eg forsvinn
å fortelja - eg fortel
Czasowniki o jednosylabowym bezokoliczniku tworzą czas teraźniejszy przez dodanie końcówki -r. Czasowniki ta i dra również mogą odmienić się w ten sposób.
å bu - eg bur
å gå - eg går
å la - eg lar
å ta - eg tar
å dra - eg drar
Pozostałe czasowniki mogą do tematu bezokolicznika dodać końcówkę albo -er albo -ar. Jest to uzasadnione etymologiczną zasadą balansu iloczasowego, zachowaną po dziś dzień w niektórych dialektach norweskich - podobna funkcjonuje także w języku słowackim. Chociaż nie ma sensu się w to tu zagłębiać, podpowiem, że sprawy się uproszczą, gdy już dojdziemy do tego momentu, w którym dowiecie się, jak tworzyć czas przeszły. Póki co, warto pamiętać, że zarówno -er jak i -ar jest końcówką regularną.
å heita - eg heiter : nazywać się - nazywam się
å snakka - eg snakkar
å reisa - eg reiser
å byrja - eg byrjar : zaczynać - zaczynam
Bezokolicznik w wariancie nynorsk ma końcówkę dowolną i może kończyć się albo na -a, albo na -e. W części dialektów, w których balans ciągle jest procesem aktywnym, można wybierać między końcówkami w zależności od tego, jaka wypada z zasady.
Imiona i nazwiska
Jako że rodzaj w językach germańskich jest w zasadzie umowny i nieprzewidywalny, to, że wiemy jak ktoś ma na imię, nieszczególnie ułatwia nam zadanie, gdy chcemy określić jego płeć. Norwegowie nie tworzą już nazwisk patronimicznych, chociaż tradycja ta przetrwała tam znacznie dłużej, niż w sąsiednich krajach, głównie dzięki geograficznej izolacji większości norweskich osad. Obecnie coraz popularniejsze są imiona międzynarodowe, a także te krajowe, które nie zawierają norweskich bonusów alfabetycznych. Oto kilka najpopularniejszych rodzimych lub rodzimie zgwałconych imion norweskich:
Męskie: Asbjørn, Arild, Bendik, Bjørnar, Brage, Dag, Eivind, Einar, Egil, Erlend, Espen, Gaute, Halvor, Halvard, Håkon, Inge, Ivar, Jørn, Kåre, Karl, Lillebjørn, Oddvar, Ragnar, Roar, Rune, Sigurd, Torbjørn, Ulf, Vidar
Żeńskie: Bjørg, Elin, Halldis, Gro, Gry, Gunnhild, Gunvor, Ingebjørg, Ingrid, Jorunn, Kirsti, Liv, Oddny, Olaug, Ragnhild, Signe, Siv, Synne, Synnøve, Sølvi, Torild, Torunn, Torbjørg, Unn, Åse
2a. Kor bur du?
2a. Hvor bor du?
O czym dzisiaj?
Różne zaimki, regionalne różnice w formie, wymowie i użyciu
Samtale
Liv: Johann, kor bur du i Oslo?
Johann: Eg bur hjå venar, på Sogn. Og du?
Liv: Eg bur like ved då, på Ullevål, so me kan gå dit saman. Det er litt farleg å gå rundt byen om natta åleine.
Johann: Det stemmer. Skal me dit til fots eller med t-bana?
Liv: Me kan til fots, veret er godt i dag. Eg må nok til butikken for å handle.
---
Liv: Der bur eg! Takk! Me sest!
Synne: Kalle, hvor bor du i Oslo?
Kalle: Jeg bor hos venner, på Storo. Og du?
Synne: Jeg bor like ved da, på Nydalen, så vi kan gå dit sammen. Det er litt farlig å gå rundt byen om natta aleine.
Kalle: Det stemmer. Skal vi dit til fots eller med t-banen?
Synne: Vi kan til fots, været er godt i dag. Jeg må nok til butikken for å handle.
----
Synne: Der bor jeg! Takk! Vi ses!
Słowniczek:
butikk m - sklep
by m - miasto
der - tam (statyczne)
dit - tam (kierunkowe)
eller - albo, lub, czy
farleg / farlig - niebezpieczny
handle - robić zakupy
hjå / hos - u
i dag - dzisiaj
kor / kvar / hvor - gdzie
like ved - tuż obok
litt - trochę [cf niżej]
me / vi - my
natt f / mf - noc; om natta / om natten - nocą
nok - tu: jeszcze, przecież
og - i
rundt - wokół (tutaj: po)
saman / sammen - razem
so / så - więc
stemme - zgadzać się
t-bane f / mf - metro; med t-bana / med t-banen - metrem
til fots - na pieszo
ven / venn m - przyjaciel
ver / vær n - pogoda
åleine / aleine / alene[/b] - sam, samemu, osobno, samodzielnie
Zaimki osobowe
Systemy zaimków osobowych w poszczególnych językach skandynawskich różnią się nieco szczególnie w liczbie mnogiej, chociaż i w pojedynczej bywa kłopotliwie. Rzućmy okiem najpierw na nynorsk:
(forma podmiotu - forma zależna)
1. os. poj. eg - meg
2. os. poj. du - deg
3. os. poj. m. han - han
3. os. poj. f. ho - ho / henne
3. os. poj. n. det - det
1. os. mn. me / vi - oss
2. os. mn. de / dokker - dykk / dokker
3. os. mn. dei - dei
Formy po ukośniku są wariantowe, ale nie można powiedzieć, że nie zalecane. Jedyne czego się wymaga to konsekwencja: jeśli używa się zaimka de, to zależną formą musi być dykk, a jeśli dokker - dokker.
W bokmålu sprawy mają się tak:
1. os. poj. jeg - meg
2. os. poj. du - deg
3. os. poj. m. "ludzki" han - ham / han
3. os. poj. f. "ludzki" hun - henne
3. os. poj. mf. "zwierzęcorzeczowy" den - den
3. os. poj. n. "zwierzęcorzeczowy" det - det
1. os. mn. vi - oss
2. os. mn. dere - dere
3. os. mn. de - dem / de
System nieco inny; bokmål stosuje w 3. os. poj. importowane ze wschodnioskandynawskich języków rozróżnienie na ludzi i rzeczy - i to bardzo konsekwentnie. W nynorsku rodzaj zaimka zgadza się natomiast zwykle z rodzajem gramatycznym, chyba że chodzi o ludzi i rodzaj naturalny odstaje.
W części dialektów system zaimków osobowych jest jeszcze inny. Dosyć powszechne jest zastępowanie zaimków me i vi zaimkiem oss, a także mieszanie form 2 i 3 os. l. mn. Forma grzecznościowa, oparta na wzór niemiecki na zaimku 3. os. l.mn. w praktyce wyszła już z użycia.
Zaimki pytajne
Najważniejsze zaimki pytające:
kor / kvar / hvor - gdzie
kor + przymiotnik / hvor + przymiotnik - jak (bardzo) (np. kor stor "jak duży")
kor lenge / hvor lenge - jak długo
kor ofte / hvor ofte - jak często
korleis / kåssen / hvordan / hvorledes / åssen - jak, w jaki sposób
kvifor / hvorfor - dlaczego
kven / hvem - kto
kva / hva - co
kva for ein / ei / ett / hva for en / ei / ett / hvilken / hvilket - który
når - kiedy
Norma pisana, i tak dosyć luźna, sobie, a uzus sobie. W wielu dialektach bliższych nynorskowi v ucieka, pozostawiając formy typu ka, ken. Do normy pisanej, póki co, weszły kor i kåssen. Jeśli chodzi o bokmål, h jest w formach zaimkowych zawsze nieme i pozostało jeszcze ze starych, dobrych czasów pisania po duńsku.
----
Sorry, że dziś tak skrótowo, ale to nie koniec lekcji 2. Musicie po prostu nieco poczekać :)