se pommeraneis • sa lengua pommeranesa
język pomerański
Jako że nie było mi w sumie dane rozpisać się więcej na temat tego języka, a ostatnio jeszcze trochę w nim pozmieniałem, postanowiłem go jeszcze raz przedstawić, zaczynając od fonetyki i fonologii.
1. Fonetyka i fonologia
1.1. Zmiany fonetyczne od łaciny ludowej
a > a, -ə <a>
ɛ > e, -ə <e>
e > e, -ə <e>, ei <ei>*
i > i <i>, ei <ei>*
ɔ > o
o > o <o>, oi <oi>*
u > u <u>
au > o <o>
* dyftong pojawia się tylko w wygłosowej sylabie zamkniętej
j > ʒ
w > v
VwC > VuC (vivere > viure)
β > b
VβC > VuC (bibere > beure)
de, di > ze, zi <ze, zi> (zmiana ominęła słowa funkcyjne i większość celtyzmów)
ke, ki > θe, θi <ce, ci>, -θ <ç> (codicem > códeiç)
ge, gi > ʒe, ʒi <ge, gi>, -ʃ <ch> (regem > reich)
ks~gz > ʃ <x>, s- <x->
ti > ʃi <xi>
pl, gl > ʎ <ll>
cl > ʃ <ch>
nt > n <n>
nct > nt <nt> (punctum > punt)
ct > ʃ <ch> (factum > faich)
ŋn, nd > nn <nn>
kw, gw > kʷ, gʷ <qu, gu>
ll, ld, li > ʎ <ll>
h > Ø <h>
*tke > ʒe <ge> (viaticum > viage)
1.2. System samogłoskowy
| Przednie | Centralne | Tylne |
| Przymknięte | i | | u |
| Średnie | e | ə | o |
| Otwarte | | a | |
Samogłoski wariantu pommeraneis d'estat są względem siebie położone w schemacie samogłoskowym w mniej-więcej równych odstępach. Chociaż redukcja samogłosek odegrała istotną rolę w rozwoju języka, obecnie przyjmuje się, że dźwięków nie redukuje się, przynajmniej nie w starannej wymowie. W części dialektów zachodnich (np. bardoneis) jest to jednak bardzo powszechny proces, będący efektem wpływu niemieckiego.
Niektóre dialekty zachowały rozróżnienie między półotwartym i półprzymkniętym e i o. Do dialektów takich należą dialekty ranenc, óssic i padollain. W szkolnym zapisie fonetycznym dźwięki półotwarte oznacza się za pomocą dierezy (ë, ö). W dialektach wschodnich, takich jak estolpein czy villadorenc powszechna jest natomiast prelabializacja o i u > we, wu. W szkolnym zapisie fonetycznym zaznacza się to zjawisko za pomocą cyrkumfleksu (ô, û). Wreszcie, część dialektów centralnych nie odróżnia w wymowie dyftongów ai i ei, realizując je jako æi lub ɛi (szkolny zapis fonetyczny: ëi).
Iloczas nie jest cechą dystynktywną we współczesnej pomerańszczyźnie, ale samogłoski akcentowane są wyraźnie dłuższe, niż nieakcentowane. Szczególnie wyraźne jest to w sytuacjach, gdy akcentowana samogłoska stoi w wygłosie, tak jak to jest np. w niektórych formach czasu imperfectum, a także w sylabach pod tonem 2.
1.3. System spółgłoskowy
(w nawiasach dźwięki występujące wyłącznie w wybranych dialektach)
Nosowe: /m n (ɲ)/ <m n (nn)>
Zwarto-wybuchowe: /p b t d k g kʷ gʷ/ <p b t d c g qu gu>
Szczelinowe: /f v θ s z ʃ ʒ (ç ʝ ʁ)/ <f v c(/s) s(/c) z x/ch g (x/ch g r)>
Drżące: /r (ʀ)/ <r (r)>
Aproksymanty: /j (w)/ <i (ł)>
Boczne: /l ʎ/ <l ll>
Standardowy pomerański zestaw samogłosek składa się z dwudziestu jeden fonemów i - mimo geograficznej peryferyjności języka - bliższy jest raczej systemom centralnej Romanii. W dialektach zachodnich pod wpływem starannej wymowy niemieckiej pojawiły się języczkowe warianty r. W dialektach południa kraju obecne są podniebienne dźwięki ç i ʝ, zastępujące ʃ i ʒ. ɲ to wschodnia realizacja geminaty nn, której geneza najpewniej związana jest z wpływem polskim, chociaż podobne zmiany występują także na przeciwległych peryferiach Romanii, czyli na Półwyspie Iberyjskim. Oddawany w szkolnym zapisie fonetycznym jako ł dźwięk w pojawia się w dialekcie doliny Łeby w miejsce twardego l, które z kolei pojawia się tam, gdzie pozostałe dialekty mają ʎ.
Ubezdźwięcznienie spółgłosek dźwięcznych na końcu wyrazu nie jest niczym niezwykłym, wśród pomerańskich językoznawców nie ma jednak zgody co do tego, czy jest to poprawne, czy też nie. Słowniki wymowy podają zawsze głoskę zgodną z zapisem, z zastrzeżeniem we wstępie, że bezdźwięczna wymowa wygłosu nie jest traktowana jako błąd. W wyrazach z tonem 2 wygłos jest częściej dźwięczny, niż w wyrazach z tonem 1.
1.4. Akcent i intonacja
Sylabą akcentowaną w pomerańskim jest zwykle sylaba ostatnia, jeśli wyraz kończy się na spółgłoskę, lub przedostatnia, jeśli kończy się na samogłoskę. Wyjątki oznaczane są za pomocą akcentu ciężkiego (à, è, ì, ò, ù), jeśli nacisk pada na sylabę następującą po tej, która normalnie byłaby akcentowana, lub za pomocą akcentu ostrego (á, é, í, ó, ú), jeśli akcent pada wcześniej, niż by się go normalnie postawiło.
Język pomerański posiada pitch accent podobny do szwedzkiego i norweskiego. Jego pojawienie tłumaczy się kompensacją utraconych nieakcentowanych sylab. Pojawia się on zarówno w słowach łacińskich, jak i w substracie, ale rzadko dopasowywany jest do nowszych zapożyczeń. Wyrazy pitch accentu pozbawione mają "ton 1", podczas gdy te, w których się on wykształcił, są pod "tonem 2". Tony są ważną cechą prozodyczną i decydują o znaczeniu.
Intonacja pomerańska różni się w zależności od regionu, jednak zasadniczo nie odbiega znacznie od polskiej i niemieckiej. Na Rugii charakterystyczna jest intonacja rosnąca w zdaniach twierdzących, wpływ skandynawski. W ogóle wymowa pomerańskiego ranenc jest dosyć dziwna, ale o tym kiedy indziej.
Kolejny post będzie o fleksji.