Projekt tłumaczeniowy Toivonena

[Canis]

Proponuję wzięcie udziału w projekcie moim projekcie tłumaczeniowym
Tłumaczymy zdania z Pisma Świętego, rozpoczynając od pierwszego wersu. Jeden wers na miesiąc. Niektóre są krótkie, inne są długie, jedne są proste, inne są trudne - jeden na miesiąc, od początku, według kolejności.

Aby poprawnie wykonać zadanie, należy przeprowadzić analizę leksykalno-składniową każdego tłumaczonego wersu. Nie należy robić zadania w pośpiechu. Proponuję dobrze obmyśleć dobór słów i podumać nad konsekwencjami przekładów. Porównajmy nasze pomysły z propozycjami innych osób. Słuchajmy ich krytyki. Przy okazji ten temat niech posłuży analizom wersów tak, aby nasze tłumaczenia jak najlepiej oddawały wersję pierwotną, o ile to będzie możliwe.

Od strony formalnej: wyniki zamierzam z czasem wrzucać na wiki, jeśli projekt będzie się cieszył zainteresowaniem. Zajmę się tym z chęcią. W razie mojej nieobecności każda osoba może spokojnie odceremoniować rozpoczęcie analizy kolejnego wersu, w następnym miesiącu. Jeśli chodzi o wiki, można też samemu uzupełniać dane, ale nie teraz - dopiero po wyznaczeniu przeze mnie konwencji (jak wrzucę to w takie a nie inne tabelki).


PAŹDZIERNIK: Rdz 1:1
"Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię."
(Biblia Tysiąclecia)

1. Czeska wersja: Na počátku stvořil Bůh nebe a zemi. (Bible Kralická)
2. Grecka wersja: Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.
3. Angielska wersja: In the beginning God created the heaven and the earth. (King James)
4. Łacińska wersja: in principio creavit Deus caelum et terram (Vulgata)
5. Rosyjska wersja: В начале сотворил Бог небо и землю. (zdaję się Синодальный перевод)
6. Hebrajska wersja (oryginał): בְּרֵאשִׁית בָּרָא אֱלֹהִים אֵת הַשָּׁמַיִם וְאֵת הָאָרֶץ.

Komentarz: Gdy tworzycie nowy conlang i macie fonetykę z alfabetem, najlepiej zacząć od tego zdania. Jest proste, bo w swej strukturze składa się z:
1. Okolicznik czasu "na początku"
2. Głównej części zdania, a w tym:
- podmiot "Bóg"
- orzeczenie "stworzył"
- dopełnienie "niebo i ziemię", a więc:
-- dwa razy dopełnienie "niebo", "ziemię" w bierniku
-- spójnik "i" łączący te dwa rzeczowniki

Proste, pełne, piękne zdanie.


Ok, czas na przykład.

Język era Sonoro era /sonoro ira/

"Altù lanêm Eman na vaariya á henon sa karu."
Analiza:
1. Okolicznik czasu "Altù lanêm" przetłumaczyłem sobie przez pryzmat pojęcia "światło": nagłe światło to nagły początek. Dosłowna struktura wyrażenia to "Nagłym NaŚwietle", a więc "la" oznacza "na", a "nêm" /nem/ to "światło". Słowo "Altù" to "nagły", gdzie "ù" /ɯ/ to sygnał przymiotnika lub przysłówka.
2. Bóg to Eman /i'man/. Rzeczowników w sonoro era nie odmieniamy, tak więc niebo "henon" i ziemia "karu" też są nieodmienione.
3. Czasowniki kończą się na -ri, a -ya to czas przeszły. Zestawienie podmiotu i orzeczenia (nieodmiennych osobowo) nie wiąże ich, więc mamy tu też słowo "na" łączące oba słowa.
4. Cząstka "á" sygnalizuje biernik, ale jest nieobowiązkowa, ładnie brzmi.
5. Spójnik to "sa".

: [Altù lanêm] kiedy? + [Eman]kto?-na-[vaariya]co zrobił? ákogo? [[henon]+sa+[karu]].

[Todsmer]

Czy dobrze rozumiem, że w każdym miesiącu każdy z uczestników tłumaczy ten sam wers? I go tu umieszcza? Jeśli tak, to jestem chętny.

[Canis]

Czy dobrze rozumiem, że w każdym miesiącu każdy z uczestników tłumaczy ten sam wers? I go tu umieszcza? Jeśli tak, to jestem chętny.

Nom. Przy czym uważam za dość istotne podać opinię, czemu tłumaczenie jest takie, a nie inne. Ten pierwszy wers jest prosty, ale już nawet Rdz 1:2 sprawia problemy.

[Todsmer]

"Nápibă Bogu ovu žanásu a ovă zéjă sórus."
"Напибэ Богъ овъ жанатъ а овэ зёіэ тöрут."
['napʲibə 'bogu 'ovu ʒa'nasu a 'ovə 'zʲɪjə 'sʊɾus]

Jak widać, zdanie ma szyk SOV.

Nápibă - "najpierw".
Bogu - "Bóg". Słowo w mianowniku. Zapożyczone "Alahu" (bądź "Allahu") mimo, że najczęściej używane anatolskie określenie na Boga, dotyczy jedynie Boga muzułmańskiego, więc nie może być tutaj użyte.
ovu žanásu a ovă źéjă - "niebo i ziemię". Jako że stworzył "to niebo" i "tą ziemię", obydwa rzeczowniki poprzedzone są rodzajnikami określonymi (tak samo jak zresztą w greckim - "τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν")
sórus - dopiero tu zaczyna robić się nieco ciekawiej. Bezokolicznik od "sórus" to "sóriti" - tworzyć. Końcówka "-us" oznacza czas przeszły dokonany (więc "stworzył" a nie "tworzył"), ale jest to trzecia osoba liczby mnogiej, jako oznaka szacunku.

Więc zdanie dosłownie znaczy: "Najpierw Bóg niebo i ziemię stworzyli".

EDIT: O, jeszcze glosy.

Nápibă	Bogu	ovu	žanásu	a	ovă	zéjă	sórus
Najpierw	Bóg - Nom.	rodz. m. Acc. sg.	niebo - Acc. sg	i - spójnik	rodz. f. Acc. sg	ziemia - Acc sg	tworzyć - Perf 3pl.

[Widsið]

Burgundzki

« Scandu, uchseimet Wiros Diwos nimisan dananpi. »

Analiza
1. Burgundzkie określenie "Wiros Diwos" oznacza tylko i wyłącznie Boga chrześcijańskiego, i często pisane jest łącznie, niemniej, w przypadkach zależnych, oba człony odmieniają się niezależnie (dopełniacz "Boga" to Wiri Diwi lub Wiridiwi, nigdy *Wirosdiwi).
2. Umieszczenie przysłówka scandu "najpierw" na początku zdania jest w zasadzie niepoprawne, jeśli potraktujemy to zdanie jako samodzielny, wyrwany z kontekstu byt. Tutaj jednak, kontekst wymaga przesunięcia go na początek wypowiedzenia, a reguła interpunkcyjna mówi, że wszelkie takie przestawki należy oddzielać od reszty przecinkiem.
3. Czasownik uchsimuin "tworzyć" posiada dyftongizowany temat perfectum uichseim-.
4. Nimisan i danan to formy biernika liczby pojedynczej rzeczowników nimos "niebo" i do "ziemia". Przy wyliczaniu nie stosuje się niezależnego spójnika, tylko partykułę spójnikową -pi dodawaną zawsze do ostatniego elementu wyliczenia.

Glosy:
Scandu,  uchseimet                   Wiros Diwos nimisan       danan-          -pi.
najpierw tworzyć-3.os.poj.PERF Pan Bóg         niebo-B.poj. ziemia-B.poj. part.spój.

[Aureliusz Chmielewski]

Aa też wezmę udział, może wyjdzie coś z tego języka. Póki co jeszcze bezimienny nóblang
«Çal araanolin Deus tazölam saançal ek gətraa.»

Analiza:
1. Jak widać słowo «Bóg» zapożyczone z łaciny. Jest to póki co jedyne zapożyczenie w języku. Całkowite a priori, wszystkie słowa są wymyślane bez żadnej inspiracji z języków naturalnych.
2. Konstrukcja «Çal araanolin» oznacza nie «na początku» lecz tłumacząc na polski bardziej «w początku».
3. Przez to, że język nie ma biernika wyrazy «niebo» oraz «ziemia» nie odmieniają się.
4. Dosłownie: W początku Bóg stworzył niebo i ziemia.

Czas na glosy:

Çal	araanolin	Deus	tazölam	saançal	ek	gətraa
w	początek-L.poj.	Bóg-N.poj.	tworzyć-prz. 3.os.	niebo-N.poj	oraz	ziemia-N.poj

[Todsmer]

Tak sobie pomyślałem. Czy jeden miesiąc to nie za dużo czasu na jeden wers? Jeden rozdział byłby bardziej sensowny.*

*choć trzebaby to jakoś sobie rozplanować.

[Aureliusz Chmielewski]

Myślę, że zamiast tłumaczenia całego rozdziału, tłumaczyć jeden wers, ale co tydzień.

[Pingǐno]

Myślę, że zamiast tłumaczenia całego rozdziału, tłumaczyć jeden wers, ale co tydzień.

No
Też chcę się włączyć, ale leń ze mnie....

[Todsmer]

Myślę, że zamiast tłumaczenia całego rozdziału, tłumaczyć jeden wers, ale co tydzień.

Też dobrze.

[Canis]

Ja bym już wypadł, bo jestem za leniwy na cały rozdział. A tutaj jednym wersem w tym tygodniu zajmę się w tym conlangu, w tym tygodniu w innym...

[Todsmer]

Język syryjski:
"Ăn araxă, iqtazišă tun uranun qă tin gin un Itiž."
"εν αρχε, κτιζισε τον ουρανον και την γην ον θεοσ"

"ܢ ܖܰܗܰ ܩܬܣ݁ܫܻ ܬܢܽ  ܖܽܢܰܢܽ ܩ ܬܢ ܓܢ ܢܽ ܬܺܫܺ"

(transliteracja: n arax qtziš tun uranun qtn gn un itiž)

Zasadniczo zapis łacinką odzwierciedla wymowę (i jest całkiem praktyczny), zapis pismem syryjskim jest dość praktyczny, to oficjany zapis alfabetem greckim jest wybitnie niepraktyczny (porównałbym tu z pewnym hejtowanym na tym forum językiem). Widać zresztą dlaczego. No ale wróćmy do tekstu. W opisie będę się posługiwał łacinką.

ăn araxă - na początku.
iqtazišă - aoryst, 3 osoba od iqtazun - tworzę.
tun - rodzajnik określony męski, biernik
uranun - biernik od uranuž - niebo
qă - i, spójnik
tin - rodzajnik określony żeński, biernik
gin - biernik od gă - ziemia
un - rodzajnik określony męski, mianownik
Itiž - Bóg, mianownik.

[Asgair]

Anāril (wersja 3.0):
Tuhīya Tūa qammui awsūn alauna-tai

tuhīya 'stworzył'
Forma przeszła czasownika tahāyai 'stwarzać, powoływać do istnienia', będącego kauzatywem statycznego czasownika ahāyai 'istnieć, być, znajdować się' (rdzeń h:y). Czasowniki kauzatywne wymagają określenia sprawcy (tu: 'Boga') w ablatywie; pozostałe argumenty  pozostają wyrażane tak samo, jak w konstrukcji nie-kauzatywnej. Ponadto, tahāyai (tak jak ahāyai) jest czasownikiem ,,essywnym", tj. wymaga postawienia agensa (tu: 'nieba' i 'ziemi') w essywie.

Tūa 'Bóg'
Tu formalnie w ablatywie - w przypadku tego rzeczownika równym nominatywowi - jako argument sprawczy czasownika tuhīya. Rdzeń rzeczownika nietypowy, de facto jednospółgłoskowy, :t: (prawdopodobnie związany z rzeczownikiem atta 'matka').

qammui 'na początku'
Forma lokatywu cząstkowego rzeczownika qamma 'początek, otwarcie, rozpoczęcie', tutaj w funkcji okolicznika czasu. Rdzeń q:m (por. rdzeń q:m:w w qamwa 'drzwi')

awsūn 'niebo'
Forma essywu rzeczownika awsa - argument wykonawczy czasownika tuhīya. Rdzeń nieregularny ':w:s.

alauna 'ziemia'
Forma essywu rzeczownika alān - kolejny argument wykonawczy czasownika tuhīya. Rdzeń nieregularny, dwuspółgłoskowy ':l (sufiks -ān wiąże się ze znaczeniem lokatywnym).

-tai 'i'
Partykuła spójnikowa, używana do ,,powiązania" dwóch imion. Pokrewna końcówce liczby podwójnej -āt oraz niektórym formom związanym z liczebnikiem 'dwa' (np. tāna 'połowa', tāwan 'dwukrotny', tanāf '36' [6² - relikt dawnego systemy szóstkowego])

Glosy:
Tuhīya Tūa qammui awsūn alauna-tai
t-<u>h<ī>ya                Tū-a                   qamm-u-i                           aws-ūn                  al<au>n<a>=tai
CAUS-istnieć.V<PST>   Bóg.SB.SG-ABL   początek.SB.SG-PTV-LOC  niebo.SB.SG-ESS   ziemia.SB.SG<ESS>=oraz.CONJ

[SB = substantive = rzeczownik]

[Feles]

Thuśotatu muthiśe Âtheta hateteu śi nereteu.

Powyższe zdanie wygląda pod względem gramatycznym dość ciekawie:

thuśotatu
Zachodniojalański preferuje określenia orzeczenia w dalszej części zdania, zwyczajny szyk wyrazów to VSO.
Tutaj jednak zachowano kolejność oryginalną, z wysunięciem i przeniesieniem do tematu zwrotu ,,na początku".
Zważywszy na fleksyjność języka, jest to możliwe bez dalszych komplikacji.

Jest to substantywizowana forma czasownika tuśo ,,zaczynać się", który przyjmuje tutaj końcówkę miejscownika oraz przodówkę liczby.
W tym przypadku oznaczeniem liczby pojedynczej jest przydech początkowej spółgłoski zwartej.

muthiśe
Użyto formy czasownika thiśe ,,robić, tworzyć" w czasie teraźniejszym, z uwagi, że proces twórczy i/lub jego efekty trwa nadal.
Użycie w tym miejscu czasu przeszłego zupełnie wypaczyłoby znaczenie tego zdania – z aorystem nabrałoby ono znaczenia narratywnego, z imperfektem – odcienia efemeryczności, bezcelowości.
Dodatkowo forma ta zawiera w sobie zaznaczenie wykonawcy – pojedynczego ożywionego – i określonego obiektu.

Âtheta
Zachowano konwencję, w której korzysta się ze słowa rodzimego o danym znaczeniu, z kapitalizacją.
Co ważniejsze, rdzeniem jest tutaj theta, które jednak nie może pozostać niezmienione.
W języku zachodniojalańskim wszystkie rzeczowniki zaczynające się spółgłoską zwartą (np. /tʰ/ ‹th›) są domyślnie mnogie; wymagana przodówka liczby pojedynczej to w przypadku rzeczowników ożywionych â-.

hateteu śi nereteu
Dwa rzeczowniki hate i nir są połączone współrzędnie.
Występują one tutaj w liczbie pojedynczej, bierniku stanu proksymalnego, który został tutaj użyty dla podkreślenia sensu: chodzi tu o nasze, tutejsze niebo oraz o naszą, tutejszą ziemię.

[Ulf]

Xinóx:
Ontoosyxix'ewan tó faatána xipaa toom táátys

Orzeczenie jak zawsze na początku.

On – prefiks oznaczający podmiot w liczbie pojedynczej
toosy – stworzyć, forma czasownika się nie zmienia, czas określony jest sufiksem
xix'e – niebo (rodzaj żeński), liczba pojedyncza
wan –sufiks podkreślający dawne wydarzenie
tó – dosłownie jeszcze, podkreśla że drugie dopełnienie jest mocno związane z czasownikiem
faatána – ziemia (także rodzaj żeński), liczba pojedyncza
xipaa – Bóg, utworzone z połączenia ,,xinó" – władca, ,,paa" – moc, wiedza
toom táátys – dosłownie początek czas, użyte jako ,,na początku czasu"