Język asua 4.1

[Canis]

Asua (as. aswa ylil lub асуа йлил, co wymawia się jako [ɑs'wɒj lil]) jest conlangiem, na który warto zwrócić uwagę, jeśli ktoś obserwuje moją twórczość. Bowiem jest to jedyny język, który okazał się być lepszy od mojego najważniejszego konlangu, ahtialańskiego. Ma ciekawie zrobioną gramatykę, nienajgorszą pod względem realizmu fonetykę i jest wzorową merą.

Czym jest mera? Kiedy na język aprioryczny, niezwiązany z jakimkolwiek innym, ze względów kulturowych i politycznych silnie oddziaływuje jakiś język naturalny (lub kilka) i oba się zmieszają w takim stopniu jak francuski z angielskim czy japoński z chińskim, to powstaje mera. Czego merą jest aswa? To już musicie odgadnąć sami.
Niewątpliwie jednak mera jest stylizowana na język ałtajski, ale trudno ją zaliczyć do tej grupy, bo do rzeczy ma tu podobieństwo, a nie pokrewieństwo.

FONETYKA

Spółgłoski

	Dwuwargowe ·	Zębowe ·	Dziąsłowe ·	Podniebienne ·	Welarne ·	Języczkowe
Nosowe:	m	n			ŋ
Zwarte proste:	p	t		c	k	q
Zwarte koart.:	p͡x	t͡x			k͡x
Afrykaty:		ʦ
Afrykaty koart.:		ʦ͡x
Szczelinowe dźw.:	v	z			ɣ ~ ʕ
Szczelinowe bezdźw.:	f	s	ʃ		x
Drżące:			r
Boczne:		ɫ ~ ɫ͡ʕ
Aproksymanty:	w		ɹ		j
Dźwięki rzadkie:	b	d		ɟ

Samogłoski

	PRZEDNIE	NEUTRALNE	TYLNE
Krótkie	i ʉ ɵ æ	ɘ ɛ ɨ	u o ɔ ɑ
Długie	wszystkie	wszystkie	wszystkie

Niektóre dziwactwa są efektem historii języka, który w swojej pierwszej wersji wyglądał totalnie odmiennie niż dziś, po wpływie języków naturalnych. Głoska [ɛ] jest przednia i może być traktowana jako taka, ale w oficjalnej wersji języka traktujemy ją jako neutralną. A taki podział istnieje dlatego, że występują dwa rodzaje harmonii samogłosek:

• harmonia kierunku (przednie-tylne)
• harmonia zaokrąglenia (zaokrąglona-niezaokrąglona)

To ma znaczenie przy licznych morfemach gramatycznych. Co do dźwięku [ɹ] - de facto najczęściej jest to forma /r/, mieszająca się z ż-podobnym dźwiękiem, który wymarł w sumie w innych słowach (jest tylko garść wyjątków mających [ɹ] w rdzeniu), występująca najczęściej jako łącznik morfemów. Kiedyś było też [ɔ], ale prawie wymarło. Było zapisywane jako ô. Dziś już tego się w ortografii nie oddaje. Nie występują też ani tony (dały początek długim samogłoskom), ani ejektywy, które miała pierwotna aswa. Rozróżnianie [ʉ] od [ɵ] jest typowe dla urzędasów. Normalny użytkownik aswy nie widzi różnicy między nimi.

ORTOGRAFIA

a ə b c ç çh d e é f g h i ı j k kh l m n ñ o ö p ph q r ř s ş t th u ü v w y z

• «ə» [æ], [ə]
• «c» [c]
• «ç» [ʦ]
• «çh» [ʦ͡x]
• «é» [ɘ]
• «j» [ɟ]
• «ñ» [ŋ]
• «k» [k], «q» [q]
• «ř» [ɹ]
• «ş» [ʃ]
• «w» [w]
• «y» [j]
• «'» [ʲ]

Próbka tekstu:
Hristiyənizməsü əlsə yréliji nəmiiyüsə nüüřıw şaapılıq Anazaretın Yezus Hristös nəmiihəq otarlit Paléstinəřar.

Warto dodać, że tylko na conlangerze używam ortografii łacińskiej...
Христийәнизмәсү әлсә йрелидьи нәмиийүсә нүүғыу шаапылык Аназарэтын Йэзұс Христөс нәмиихәк отарлит Палестинәғар.

SKŁADNIA

Aswa używa dwóch typów wypowiedzi, od których uzależnia praktycznie wszystkie swoje morfemy i według których konstruowane są wypowiedzi i formowane myśli. Przy czym interpretacji tych dwóch typów też jest dwie:

• czas teraźniejszy - czas przyszły
• tryb oznajmujący - tryb narracyjny

Jak by nie uznać, takie funkcje są spełniane przez dwa możliwe szyki stosunków morfosyntaktycznych aswy:

• UKŁAD ERGATYWNY - stosowany do czasów teraźniejszego i przyszłego, odpowiada zdarzeniom widzianym lub pewnym
• UKŁAD BIERNIKOWY - stosowany do czasu przeszłego, odpowiada też zdarzeniom nieokreślonym lub ogólnym

Asua używa wszystkich czterech przypadków (mianownik&biernik, absolutyw&ergatyw).
→ Ytaq səpi ·nət. Pies właśnie gryzie kość.
→ Ataq səpəv önət. Pies właśnie wtedy gryzł kość.

Zwróćcie uwagę na to, że coś się też dzieje z czasownikiem. Warto zauważyć, że to nie jest "tylko czas gramatyczny", to jest zmiana układu praktycznie całej wypowiedzi.

Wykonawca czynności może zostać nienaznaczony, jeśli zdanie jest ultraogólne. Może to posłużyć do formowania liczby mnogiej, ale - wiadomo - możliwości są ograniczone przez domyślne znaczenie.
→ Taq səpi nət. Psy gryzą kości.
→ Taq səpəv' önət. Psy gryzły kości.
Jeśli taki sposób jest niemożliwy, to liczbę mnogą tworzy się przez dodanie -lar, -nar lub -ñar do rzeczownika, o czym będzie mowa w morfologii...

• almazlar - diamenty
• almalar - jabłka
• etnar - suki
• takñar - psy

Zupełnie czym innym są zdania opisujące, określające, lub zwyczajnie wprowadzające nowy element, przedstawiające go. Wtedy stosuje się przypadek, który nazywam "przedstawicielem"...
→ Anha alma. Taqsu yulevém? Dość o jabłkach. Pies jest głodny?

MORFOLOGIA

Szyk zdania to SVO i SOV - ten drugi ma wyraźnie oficjalny charakter, ale jest często stosowany w pismackich i podniosłych sytuacjach. Czasowniki są bardzo wrażliwe na zmiany funkcji i posiadają ponad dwadzieścia morfemów-przełączników, z których w codziennym użyciu jest tylko kilka. Mimo to, wymienię je wszystkie. Przełączniki są doklejane do czasownika, gdy ten nie jest odmieniony przez nic innego, i są zależne od układu stosunków morfosyntaktycznych.

Przede wszystkim stosuje się formy z kolumny "blisko" i wybiórczo te z kolumny "daleko". Ostatnią kolumnę można praktycznie pominąć, ale znajduje ona zastosowanie w rozbudowanym stylu podniosłym. Stosowanie "l", które oznacza nieokreśloność, zanika, i rozróżnienie określoności w ogóle może wkrótce wypaść.

Kontynuacja w następnym poście.

[Canis]

Ciąg dalszy gramatyki...

Czasownik

Czasownik, tak jak rzeczownik, posiada w aswie całe bogactwo form. Jest najbardziej rozbudowanym elementem wypowiedzi i to na niego należy zwracać największą uwagę.

FORMY BEZOSOBOWE

• Są dwa typy bezokoliczników. Te na -ı i te na -rgé. Końcówkę -ı zyskują czasowniki nieprzechodnie, takie jak "oczekiwać" (zaharı) czy "uważać" (aahayərı). Czasowniki przechodnie dostają końcówkę -rgé, tak jak "mówić" (tılargé) czy "zamykać" (üüsərgé). Bezokoliczniki stosujemy z wyrazami modalnymi i w formie odosobnionej.
• Nazwy czynności tworzone od czasówników formuje się przez końcówkę -u, na przykład ösöru "widzenie", od ösörı "patrzeć", ösörgé "widzieć".
• Imiesłów przymiotnikowy czasu teraźniejszego. Końcówka: -ala, jak w ösörələ "widzący", czy əñösörələ "niewidzący".
• Imiesłów przymiotnikowy czasu przeszłego. Końcówka: -ow, jak w ösöröw "który był widzący".
• Imiesłów przysłówkowy współczesny. Końcówka: -oq, jak w ösörök "widząc".
• Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Końcówka: -usə. Tutaj "ə" oznacza szwę. Np. ösörüsə, czyli "ujrzawszy".
• Imiesłów przysłówkowy następujący. Końcówka: -uo, jak w ösörüö "ujrzawszy później".

Wszelkie formy negatywne tworzy się przez przedrostek añ- / əñ-.

FORMY OSOBOWE
Cóż, to wymaga wprowadzenia podstawowych zaimków. Mən - ja. En - ty. In - ono. Baga - my, "nasi i wasi". Cani - my, ale bez was. Egi - wy. Kigi - oni.

	MӘN ·	EN ·	İN ·	BAGA ·	CANI ·	EGI ·	KIGI ·
tryb rozkazujący/życzący:	ösöröri	ösör!	ösörəy!	ösöröş	ösörət	ösörəgi	ösörələr
tryb warunkowy	ösörıvı	ösörıqı	ösörəyı	ösörəyşı	ösörəcı	ösörıvnı	ösöréqşı
czas teraźniejszy	əmösöri	nəyösöri	ösöri	şösöri	nüyösöri	vöyösöri	ösöriy səpil'
czas przeszły określony	yöösörəv	liyösörəv	çıyösörəv	çüyösörəv	thəyösörəv	ösörəv'ə	ösörəv
czas przeszły nieokreślony	yönıyösörəv	linıyösörəv	nıösörəv	çınıösörəv	çünıyösörəv	thənıösörəv	nıösörəv'ə

Wszelkie formy negatywne są tworzone przez añ- / ən-, na przykład əñthanıyösörəv "nie zobaczyliście".

Inne oznaczenia czasu, a także tryby
Istnieją inne rozwiązania służące konkretniejszemu określaniu umieszczenia czynności w czasie. Na przykład manu/mənü wskazuje ewidentnie na przyszłość, a przedrostek as-/əs- na dokonaną czynność.

Istnieją też inne słowa funkcyjne:

• pon - zapewnienie. Pokazuje, że osoba widziała na własne oczy zdarzenie i jest pewna tego, co mówi.
• pek - wskazuje, że osoba o czynności tylko usłyszała od kogoś innego.
• puru - oznacza tryb przypuszczający.
• pea - prawdopodobieństwo.
• ka - tryb rozkazujący, forma przestarzała, obecnie intensyfikuje.
• nu - tworzy pytanie.

Należy pamiętać o jednym: wszystkie te formy są przestarzałe i raczej się ich nie używa, poza specyficznym kontekstem (np. religijnym).

W następnym poście przejdę do rzeczownika.

[Silmethúlë]

Warto dodać, że tylko na conlangerze używam ortografii łacińskiej...

Hipster...

Aż się zbiorę na komentarz...

Po pierwsze - w ogóle przeczytałem opis, bo mi się spodobał graficznie - w końcu ładna prezentacja języka, i sensowne wykorzystanie wbudowanego w BB-kodzie systemu tabel. Po prostu głupio było na to spojrzeć i nie przeczytać przynajmniej pobieżnie.

Po drugie: ciekawy pomysł z połączeniem czasów ze strukturą ergatywną/biernikową. Występuje coś takiego w jakimkolwiek języku naturalnym? Co prawda nie wczytywałem się dokładnie, może później postaram się lepiej zrozumieć twój system z tego posta... W tej chwili zastanawiam sie, jak mogłoby wyewoluować takie coś... np. wychodząc od czegoś w stylu:

teraźniejszy: pies je kość
przeszły: kość jest (z)jedzona psem (w prajęzyku odczuwane jako zdarzenie odrobinę wcześniejsze niż aktualne "pies je"?)

Z tego imiesłowy bierne jako takie mogłyby zaniknąć i stać się zwykłymi formami przeszłymi, później tylko "kość jedzona psem" jako "pies (z)jadł kość" - mamy układ ergatywny, zapewne osobne przypadki, osobne formy...

A jeśli nie tak miałby się kształtować ten język - też ciekawe pole do poeksperymentowania, z używaniem jedynie różnej struktury języka do oznaczania czasów...

[Feles]

O, nadeszły ciekawe czasy!

Co do tabelek: dlaczego "j" znajduje się w welarnych i to dwukrotnie?
W samogłoskach neutralnych panuje dziwny porządek.

Te welarno-zwarte to może jakaś dziwna odmiana welaryzacji (pˣ tˣ kˣ tsˣ)?

Aswa używa dwóch typów wypowiedzi, od których uzależnia praktycznie wszystkie swoje morfemy i według których konstruowane są wypowiedzi i formowane myśli. Przy czym interpretacji tych dwóch typów też jest dwie:

    czas teraźniejszy - czas przyszły
    tryb oznajmujący - tryb narracyjny

Jak by nie uznać, takie funkcje są spełniane przez dwa możliwe szyki stosunków morfosyntaktycznych aswy:

    UKŁAD ERGATYWNY - stosowany do czasów teraźniejszego i przyszłego, odpowiada zdarzeniom widzianym lub pewnym
    UKŁAD BIERNIKOWY - stosowany do czasu przeszłego, odpowiada też zdarzeniom nieokreślonym lub ogólnym

Ciekawe, że w jednym ze swych szkicy* miałem zupełnie odwrotny system: czas przeszło-pewny (Co się stało, to się nie odstanie) i teraźniejszo-przyszło-niepewny (Nie chwal dnia przed zachodem słońca). Przy czym dokonaność czynności miała większe znaczenie od jej czasu.

Te na -ı i te na -rgé. Końcówkę -ı zyskują czasowniki nieprzechodnie, takie jak "oczekiwać" (zaharı) czy "uważać" (aahayərı).

Gdyby to był mój język, to te dwa czasowniki byłyby jak najbardziej przechodnie. Ale to tylko ja. ;-)

Istnieją też inne słowa funkcyjne:

    pon - zapewnienie. Pokazuje, że osoba widziała na własne oczy zdarzenie i jest pewna tego, co mówi.
    pek - wskazuje, że osoba o czynności tylko usłyszała od kogoś innego.
    puru - oznacza tryb przypuszczający.
    pea - prawdopodobieństwo.
    ka - tryb rozkazujący, forma przestarzała, obecnie intensyfikuje.
    nu - tworzy pytanie.

O, a to mi się podoba.

Po drugie: ciekawy pomysł z połączeniem czasów ze strukturą ergatywną/biernikową. Występuje coś takiego w jakimkolwiek języku naturalnym?

Hm, w gruzińskim?

[Canis]

Po pierwsze - w ogóle przeczytałem opis, bo mi się spodobał graficznie - w końcu ładna prezentacja języka, i sensowne wykorzystanie wbudowanego w BB-kodzie systemu tabel. Po prostu głupio było na to spojrzeć i nie przeczytać przynajmniej pobieżnie.

Dziwię się, że ludzie tego nie wykorzystują. Wydawało mi się, że normalne, ludzkie wykorzystanie zalet SMF nastąpi natychmiast. A nasi użytkownicy się zachowują, jakby nie wyszli z phpBB. ciemnogrud ;/;/;/

Po drugie: ciekawy pomysł z połączeniem czasów ze strukturą ergatywną/biernikową. Występuje coś takiego w jakimkolwiek języku naturalnym?

Hm, w gruzińskim?

Tagalog. Filipiński. Malajski. Starojawański. Malagasy. Podobno indonezyjski. Ale tam nie dotyczy to czasów, ale określoności.

Co do tabelek: dlaczego "j" znajduje się w welarnych i to dwukrotnie?
W samogłoskach neutralnych panuje dziwny porządek.

Te welarno-zwarte to może jakaś dziwna odmiana welaryzacji (pˣ tˣ kˣ tsˣ)?

Co do "j" - błąd.

Teoretycznie tylko cluster z [​x] może się znajdować na końcu słowa. Tradycyjnie dotyczy to p, t, k i ts, bo te głoski były dawniej przydechowe, ale prawda jest taka, że i inne, np. "rh". Jeśli to jest właśnie zwarta na końcu słowa, to można to traktować jako welaryzację. W innych pozycjach natomiast taka interpretacja będzie nieprawidłowa, bo np. "phono" to po prostu [pxo'no].

[Ghoster]

[...]To ma znaczenie przy licznych morfemach gramatycznych. Co do dźwięku [ɹ] - de facto najczęściej jest to forma /r/, mieszająca się z ż-podobnym dźwiękiem, który wymarł w sumie w innych słowach (jest tylko garść wyjątków mających [ɹ] w rdzeniu), występująca najczęściej jako łącznik morfemów.[...]

...Tak jak w chińskim, czy może chodzi ci o coś w okolicach [ɮ]~[ɭ͡ʑ], które bodajże, bezdźwięcznie, występuje w ahtialańskim?

[...]«çh» [ʦ͡x][...]

Strasznie podoba mi się ten dwuznak, nie wiem czemu; jednak ortografia (w łacince przynajmniej, w cyrylicy wygląda ładnie~ałtajsko) kojarzy mi się strasznie z tureckim, a tego języka łacinki nie umiem strawić. Ale to moje osobiste refleksje, wszystko gdzie jest umlaut i nie leży koło /ß/ albo /sch/ wygląda według mnie strasznie. :c

[...]to liczbę mnogą tworzy się przez dodanie -lar[...]

O, jak w tureckim.

[...]Zupełnie czym innym są zdania opisujące, określające, lub zwyczajnie wprowadzające nowy element, przedstawiające go. Wtedy stosuje się przypadek, który nazywam "przedstawicielem"...
→ Anha alma. Taqsu yulevém? Dość o jabłkach. Pies jest głodny?[...]

To ciekawe, w ogóle podobają mi się twoje pomysły na takie wstawki określające pewne wyrażenia, które zazwyczaj nie mają swoich odrębnych przyrostków.

[..]Czasownik, tak jak rzeczownik, posiada w aswie całe bogactwo form. Jest najbardziej rozbudowanym elementem wypowiedzi i to na niego należy zwracać największą uwagę.[...]

Nie powiem; strasznie mi się podobają te wszystkie modyfikatory, które dalej wymieniasz, szczególnie ten jeden:

[...]pek - wskazuje, że osoba o czynności tylko usłyszała od kogoś innego.[...]

Nie wpadłbym na coś takiego.

[...]Po pierwsze - w ogóle przeczytałem opis, bo mi się spodobał graficznie - w końcu ładna prezentacja języka, i sensowne wykorzystanie wbudowanego w BB-kodzie systemu tabel. Po prostu głupio było na to spojrzeć i nie przeczytać przynajmniej pobieżnie.[...]

Oj tam, Microsoft Office Word 2007 też ładnie wygląda. ;C

Te na -ı i te na -rgé. Końcówkę -ı zyskują czasowniki nieprzechodnie, takie jak "oczekiwać" (zaharı) czy "uważać" (aahayərı).

Gdyby to był mój język, to te dwa czasowniki byłyby jak najbardziej przechodnie. Ale to tylko ja. ;-)

Noo... Nie mogę się nie zgodzić w tym przypadku.

[Henryk Pruthenia]

[...]pek - wskazuje, że osoba o czynności tylko usłyszała od kogoś innego.[...]

Nie wpadłbym na coś takiego.

A litwini tak. Tryb nieświadka.

[Canis]

Cieszę się pozytywną opinią :-)

Te na -ı i te na -rgé. Końcówkę -ı zyskują czasowniki nieprzechodnie, takie jak "oczekiwać" (zaharı) czy "uważać" (aahayərı).

Gdyby to był mój język, to te dwa czasowniki byłyby jak najbardziej przechodnie. Ale to tylko ja. ;-)

Noo... Nie mogę się nie zgodzić w tym przypadku.

Cóż, takie kwiatki pojawiają się w moich conlangach. Mam - może raczej nie zaburzone - ale troche spaczone wyczucie logiki, np. topornie chwytam cyfry (problemy z prostą matematyką) i ironię, czasem nawet w polskim potrafiłem odwalić dziwadła (sławne już w moim domu zdania typu "pękłaś worek na śmieci" lub "zjadłem drobiu skrzydło") xD

[Canis]

[...]To ma znaczenie przy licznych morfemach gramatycznych. Co do dźwięku [ɹ] - de facto najczęściej jest to forma /r/, mieszająca się z ż-podobnym dźwiękiem, który wymarł w sumie w innych słowach (jest tylko garść wyjątków mających [ɹ] w rdzeniu), występująca najczęściej jako łącznik morfemów.[...]

...Tak jak w chińskim, czy może chodzi ci o coś w okolicach [ɮ]~[ɭ͡ʑ], które bodajże, bezdźwięcznie, występuje w ahtialańskim?

Nie, tak jak w angielskim, ale może przejawiać się też jako "r" lub jako "ż", którego nie ma w aswie. Poprawię Cię też co do tego ahtialańskiego - tam jest wyłącznie dźwięczna głoska typu [ɮ], którą imho jak dotąd najcelniej opisałem po prostu jako "dziąsłowo-podniebienna boczna (dwustronna) apikalna". Choć ostatnio pojawiły się tendencje do usuwania tej miękkości i używania po prostu [ɮ].

[Canis]

RZECZOWNIK

Aswa choruje na bardzo poważną chorobę, która kiedyś zdziesiątkowała conlangi naszej społeczności: przypadkozę, i to w formie złośliwej. Jest to zarazem jedyny mój conlang chorujący na przypadkozę. Używa dwudziestu sześciu przypadków głównych oraz siedmiu przypadków własnościowych. W SubNecie, mojej encyklopedii, grupuję je w następujący sposób:

• Main cases: DIR (ABS), DIR (NOM), ERG, ACC, INT, DAT, VOC; GEN, ABE, CAUS, COM, COMP, SOC, INS; ABL, ALL, ILL, ELA, DEL, VIA, LOC; TEMP, PTEMP, DTEMP, TEMP, EGR, IGR;
• Possessive cases: 1P, 2P, 3P, 1PP, 1PE, 2PP, 3PP.

Przypadki te oznaczone tu jako "główne" dzielimy na cztery grupy:

• główne,
• relacyjne,
• kierunkowe,
• czasowe.

Omówimy je sobie wszystkie nieco dokładniej. Uwaga - w nazewnictwie przypadków stosuję słowa angielskie!

Taq - "pies"

1. Direct: Absolutive (Absolutyw) Znacznik: ø
Absolutyw występuje tylko w czasie teraźniejszym. Nie ma żadnego znacznika fonetycznego czy ortograficznego. Absolutyw występuje w kilku sytuacjach:
a) Jeśli w czasie teraźniejszym dany obiekt wykonuje jakąś czynność, którą robi "sam sobie", na przykład idzie czy krzyczy. Chodzi więc o czynności nieprzechodnie, o czym mowa była w dziale o składni. Przykład: «Taq kömökö.» "Pies szczeka".
a) Jeśli w czasie teraźniejszym na danym obiekcie jest wykonywana jakaś czynność. Wtedy pełni funkcję analogiczną do naszego biernika, na przykład "kość" w zdaniu «Ytaq səpil nət.» "Pies gryzie kość". Można by sztucznie odwrócić te relacje i postawić - dla analogii - psa w absolutywie w zdaniu tego typu. "Kość gryzie psa" będzie brzmiało «Ynət səpil taq.»

Jest tak dlatego, że w czasie teraźniejszym aswa traktuje Jacka w zdaniu "Jacek idzie" jako osobę, na której wykonywana jest czynność, a nie jako wykonawcę. Po prostu jemu się to dzieje, że on idzie. On tego nie robi.

2. Indirect: Ergative (Ergatyw)  Znacznik: «y»-
Ergatyw pojawia się, kiedy w czasie teraźniejszym mamy zdanie, w którym są dwa obiekty i jeden robi coś drugiemu. Wtedy ergatyw jest wykonawcą tej czynności. Jak napisałem, w zdaniu "Jacek idzie" Jacek jest biorcą czynności - i takim zostaje, gdy pojawia się nowy obiekt. "Bartek bije Jacka" w aswie wygląda więc morfologicznie inaczej niż w polskim, raczej jak "Bartka bije Jacek" - choć znaczenie pozostaje odwrotne niż wynikałoby z postawienia tak zdania w polskim.

«Ytaq səpil nət.»
"Pies gryzie kość."

3. Direct: Nominative (Mianownik)  Znacznik: «a-»/«ə-»
Sprawa ma się normalnie w czasie przeszłym. Tam mamy normalny mianownik - wykonawcę czynności zarówno w zdaniach nieprzechodnich jak i przechodnich. Ale morfem jest już inny i jest to «a-»/«ə-», w zależności od harmonii samogłoskowej.
«Ataq kömöřəv.» "Pies szczekał."
«Ataq səpəvgə önət.»  "Pies gryzł kość."

4. Indirect: Accusative (Biernik)  Znacznik: «o»-/«ö»-
To samo mamy z biernikiem, funkcjonuje normalnie. Kiedy pojawia się coś, na czym czynność można wykonywać, to stawiamy to w bierniku. Tak jest i w języku polskim, a w odróżnieniu od języków ergatywnych, w których zasada działania jest taka, jak w zdaniach w aswie w czasie teraźniejszym.
Zauważcie, że de facto morfemem biernika zawsze był wymarły fonem «ô» [ɔ], a nie «o» [​o]. To jest jedyne znane miejsce, kiedy ten fonem jeszcze się pojawia. To sprawia, że bardzo często harmonia jest złamana, mimo że należy ją oddać na piśmie. Jak zwykle, wykształciuchy będą ją zachowywać. W szybkiej mowie ten fonem jest realiowany jeszcze inaczej: jako szwa (ze względu na odległy akcent).
«Ataq səpəvgə önət.»  "Pies gryzł kość." «önət» [ɔ'næt].

5. Introductive (Introduktyw)  Znacznik: -«su»/-«sü»
Tutaj zaczynają się schody.
Aswa traktuje rzeczowniki według trzech kategorii zależnie od czasownika (zobaczcie jak silne są więzy między czasownikami a rzeczownikami w aswie!), nazwijmy je tak: aktywny, bierny i pojawiający się.

Aktywny to taki, który faktycznie coś robi. Śmieje się, uśmiecha, skacze, biegnie, bije, szyje, robi, rozmawia z kimś; cokolwiek. Aktywne stawiamy w dyrektywie lub indyrektywie - wymienione wyżej - w zależności od czasu gramatycznego.

Bierne to takie, które nic nie robią - o nich się tylko mówi, zdania są ultraogólne, lub takie bierne obiekty są tylko częścią jakiegoś stałego wyrażenia (np. przysłowia), które dosłownie to nie mają nic do rzeczy. Te się stawia w zerowym przypadku, z morfemem zerowym. Na przykład:

«Oqan tak izəvmé!» - "Masz minę jak pies!", czyli patrzysz na coś z wywieszonym ozorem.

(Tutaj zróbmy nawias, bo chcę zwrócić uwagę na coś spoza tego rozdziału. Słowo "oqa" oznacza twarz - "oqan" oznacza "twoja twarz". Słowo "taq" postawiłem w przypadku zerowym, ale zmieniłem "q" na "k". Dlaczego? Otóż dopuszcza się - jak to lubi - aby, zgodnie z wymową, wymienić końcowe "q" na "k", jeśli potem idzie słowo zaczynające się na "i" - najsilniejszą z samogłosek przednich. A słowko "iz" oznacza wygląd, prezencję. "İzəvmé" to przymiotnik utworzony od tego słowa. Zdanie więc dosłownie ma konstrukcję: "Twoja-twarz pies wyglądowa!")

Introduktyw zajmuje się trzecią grupą. Kiedy ledwo wprowadza się obiekt do rozmowy, kiedy chce się zwrócić na niego szczególną uwagę lub kiedy przedstawia się go. Używa się też tego do przerwania bieżącego kontekstu i zwrócenia uwagi na coś innego. Zabiera też częściowo funkcję naszych wyrażeń typu "natomiast" czy "a w ogóle to".

«Taqsu foyıřəñ okhéméler...» "Pies zarzygał ściany..."

Na takie zdanie reakcja byłaby jedna: "Jaki, kurwa, pies?". Gdyby to było normalne, że w tym domu jest pies i że np. jest chory, to powiedzielibyśmy "ataq", a nie "taqsu". Oczywiście, w zależności od kontekstu, może to mieć i więcej znaczeń.

Warto dodać, że ten sam przypadek istnieje w ahtialańskim, ale jest znacznie rzadszy i dość ograniczony.

6. Dative (Celownik)  Znacznik: -«oo»/-«öö»
Celownik. Rzadki i ograniczony przypadek. Występuje jedynie w króciutkich zdaniach, w których zależy nam na podkreślenie, że dana osoba coś otrzymała. Na przykład:

«İlgizöö otaq apheroh (Əyilyüsə).» "İlgiz otrzymał psa (od Iliusy)."

Zauważcie, że w językach tureckich - związek ich z aswą chyba każdy już zauważył? - raczej byśmy stawili İlyusę w ablatywie w takim zdaniu, a w aswie w ergatywie/mianowniku. W aswie tak by też było, gdyby usunąć ze zdania dopełenienie dalsze (İlgiza) i zostawić go w domyśle: «Otaq apheroh İlyüsəřın.»

7. Vocative (Wołacz)  Znacznik: -«iy»
Wołacz Polakom sprawi najmniej problemów. Jedyna różnica między jego użyciem w aswie a w języku polskim polega na tym, że w języku polskim nie używa się wołacza do prostych imion, np. "Ania, podejdź! Jacek, nie bij go!", a jedynie do honoru, czy to dodania go ("panie profesorze", "drogi kolego"), czy odebrania komuś cześci ("spierdalaj mi z oczu, kurwo", "lubisz to, suko!") - w aswie używa się go też do prostych imion.

«İlgiziy!» "İlgiz!" (İlgizie!)

[Canis]

Część druga rzeczownika. Dziś zajmiemy się przypadkami relacyjnymi.

8. Genitive (Dopełniacz)  Znaczniki: -«ıp»; -«ıw»
Dopełniacz jak dopełniacz. Jest z nim jednak pewien problem, używa się go odwrotnie, niż my to robimy. Kość jest przedmiotem, który należy do psa. W aswie oznaczymy więc kość, a nie psa. To ma jeszcze jeden efekt - kiedy podległy przedmiot występuje samodzielnie (bez słowa na to, kto go posiada), to też stawiamy go w samotnym dopełniaczu. A czym oznaczymy? Końcówka -«ıp» jest starsza, fonetycznie bardziej uniwersalna i bardziej urzędowa. Normalne jest jednak stosowanie -«ıw», a nie -«ıp».

«Nətıw taqsu.» Kość tego psa.

9. Abessive (Abesyw)  Znaczniki: -«laq»; -«lək»
Abesyw to egzotyczny przypadek, w którym stawia się obiekty, o których mówimy, że ich nie ma: jeśli nie istnieją, my ich nie mamy lub nie są fizycznie dostępne.

«Atagımlaq.» Nie mam psa.
(Dosłownie: "MójPies-niema".)

10. Casual (Kazual)  Znaczniki: -«hal»; -«həl»
Przypadek przypadku (nie przypadka, tylko przypadku ). Jeśli jeden obiekt stał się powodem zdarzenia, to stawia się go na końcu zdania w tym przypadku.

«Ahogımıw ütööñkö takhal.» Mam zniszczony dom przez psa.

11. Comitative (Komitatyw)  Znaczniki: -«əçha»; -«əçhə»
Robicie coś w dwójkę? Nie używaj spójników. Postaw siebie we wszystkich potrzebnych wypowiedzi przypadkach, a zaraz potem obiekt współrobiący czynność w samym komitatywie. Znaczniki są tu dwa: -«əçha»; -«əçhə». To pierwsze "ə" oznacza tu szwę i w dogodnych warunkach fonetycznych może wypaść (w mowie, nie na piśmie). To nie są fonetyczne warianty, to są luźne warianty - ktoś powie tak, ktoś powie tak.

«Mənsü tagıməçha.» Ja i mój pies.

12. Comparative (Komparatyw)  Znaczniki: -«yaq»; -«yək»
Komparatyw służy do krótkich porównań dwóch obiektów - rzeczowników lub zaimków (rzadziej liczebników, które wtedy funkcjonują jako rzeczownik, np. "piątka").

«Thaansu lüəyək.» To ciastko było twarde jak beton!

13. Sociative (Socjatyw)  Znaczniki: -«hə»;
Socjatyw jest bardzo podobny do komitatywu. Różnica jest taka, że komitatyw oznacza jedynie, kto był obecny przy czynności i rzadko sygnalizuje współpracę (jako przenośnia, to może) - zaś socjatyw ewidentnie oznacza, że czynność była wykonywana przez wszystkich.

«Ymən miyüs taqhə.» Spaceruję z psem. (czyt. spacerujemy razem z psem)

14. Instrumental (Narzędnik)  Znaczniki: -«ya» -«yə»;
Narzędnik - za pomocą czego wykonano czyność? Czym? Raczej nie tyczy się osób - chyba, że kimś się wysłużono.

«Əyin peekya zazi otaq!» On walnął psa stołem!

[jasnysfinks]

Ten język ma Harmonię Wokaliczną?

[Canis]

Było. Ten język ma harmonie wokaliczną i zaokrąglenia warg.

[Canis]

Na razie przerwiemy przypadki, i zrobimy sobie małe powtórzenie, ćwiczenie z cyrylicy aswy i z przełączników.

Kolejność z nimi jest taka: rdzeń+przełącznik+czas/osoba. Czas jest sygnalizowany przez wiele elementów zdania jednocześnie (które poza tym mają inne funkcje). Przypominam, że są dwa czasy: teraźniejszy i przeszły. Na początek zajmiemy się formowaniem wypowiedzi z trzeciej osoby liczby pojedynczej, gdyż wtedy mamy tylko rdzeń + przełącznik.

Gotowi na cyrylicę?
Ынныт - Йынныт
Анныт - Онныт
Tak, to przypomina fleksję. Słowo ma cztery formy, przy czym podstawową jest ынныт "ryba". Podstawowe przypadki wymieniają początkowe "ы". Ale to teoria. Przejdźmy do czegoś bardziej praktycznego.

Анныт өркәрөх оғаңкы. Ryba gniewa się na morze.
Końcówka -өх jest przełącznikiem do czasownika өркәрге "gniewać się, mieć żal". Przełącznikiem bardzo podstawowym, często używanym. Sygnalizuje czas przeszły (więc synchronizuje się z przypadkami а-~-о - NOM & ACC - szyku akuzatywnego), ale oprócz tego jeszcze dwie rzeczy. Po pierwsze, zwraca uwagę na wykonawcę czynności. Po drugie, ten wykonawca jest określony.
Tu warto uzmysłowić sobie jedną rzecz. Jak wygląda liczba mnoga od ынныт? Ano ыннытнер. -нер jest sufiksem ałtajskim (dokładniej grupy tureckiej), zresztą alomorfem sufiksu -лер. To nie jest cząstka rodzima i jej się w tak prostych zdaniach nie używa w ogóle! Wcześniej funkcję "liczby podstawowej" spełniał sygnał "określony" (ang. definite), a "liczby nieogarnialnej" (czyt. większej niż 4) spełniał sygnał "nieokreślony" (ang. indefinite). Stąd często -лер będzie wam przypominać liczbę podwójną, ale achtung z takim podejściem!

O co chodzi z tym zwrotem na osobę? No cóż. Gdyby przełączniki miały identyczne formy, jak przypadki rzeczowników, powiedzielibyśmy, że synchronizują się z osobami. Weźmy proste zdanie po polsku czy po angielsku: podmiot orzeczenie dopełnienie. TAKIEGO ZDANIA W ASWIE NIGDY NIE BĘDZIE! A przynajmniej przechodniego. Będzie albo:
1. a-podmiot orzeczenie-ох о-dopełnienie
albo
2. a-podmiot orzeczenie-эв о-dopełnienie!

Dlaczego tak skomplikowane konstrukcje się utrzymują? Dlaczego trzeba o nich stale pamiętać? Bo będą różne reakcje...
Анныт өркәрөх оғаңкы! "Ryba gniewała się na morze!" - Więc mogłeś iść ją uspokoić, skoro cię to martwi!
Анныт өркәрәв оғаңкы! "Na morze gniewała się ryba!" - A co takiego zrobiło?

To nie wszystko. Określoność.Znamy już końcówki -ох, -эв. One są określone. A co się stanie, jeśli użyjemy -орх, -эвгэ?
Анныт өркәрөрх оғаңкы! "Ryba gniewała się na morze!" - Jaka, kurwa, ryba?
Анныт өркәрәвгә оғаңкы! "Na morze gniewała się ryba!" - Jakie, kurwa, morze?
Takie konstrukcje są dobre dla zmieniania tematu, ale ktoś może uznać, że kręcicie ;-)

Fajno. -ох, эв, -орх, -эвгэ. Tylko, że to wszystko jest czas przeszły (szyk biernikowy). A jak to wygląda w czasie teraźniejszym?

Йынныт өркәрә аңкы! "Ryba gniewa się na morze!" - To idź ją uspokoić, skoro się martwisz!
Йынныт өркәри аңкы! "Na morze gniewa się ryba!" - A co takiego zrobiło?

To znowu są określone przełączniki. Nieokreślone to -ал, -ил. Z tym, że reakcja się raczej nie zmieni, bo reakcja skupi się na nieznanych obiektach, mimo to, w świadomości będzie już tkwiło, że rzecz dzieje się teraz.
Йынныт өркәрәл аңкы! "Ryba gniewała się na morze!" - Jaka, kurwa, ryba?
Йынныт өркәрил аңкы! "Na morze gniewała się ryba!" - Jakie, kurwa, morze?

Wniosek: uważajcie, co mówicie w aswie!

Chyba nie muszę przypominać, że się sprawa sknoci w zdaniach nieprzechodnich. Bo, hm... zobaczcie po prostu sami.
Ата/атам цхалтыра. Tata się śmieje. (określony - więc "mój", też można атам - mój tata)
Ата цхалтырал. Tata się śmieje. (nieokreślony - ojciec, nie powiedziano czyj...)
Аата цхалтырох. Tata się śmiał. (no też ew. аатам)
Аата цхалтырорх. Tata się śmiał. (analogicznie, czyjś ojciec)
Ата цхалтыри. Nie ma obiektu, więc to teoretycznie niemożliwe.
...:
Ата цхалтыри тагагахал. TAK, TO MOŻLIWE! Tata się śmiał z powodu naszego psa.
Jeśli potem padnie rzeczownik w kauzalu - przypadku odpowiadającym na pytanie "co jest przyczyną?" - można takiej konstrukcji użyć!

Zbierzmy to do kupy...

AGENS
* ERG-ABS:
** Określony: өркәрә
** Nieokreślony: өркәрәл
* NOM-ACC:
** Określony: өркәрөх
** Nieokreślony: өркәрөрх

PACJENS
* ERG-ABS:
** Określony: өркәри
** Nieokreślony: өркәрил
* NOM-ACC:
** Określony: өркәрәв
**Nieokreślony: өркәрәвгә

Łapiecie? Mam nadzieję, że tak. Zresztą, co za różnica.

DYSTANS
Teraz zacznie się robić wesoło. Wszystkie przełączniki, jakie teraz objaśniłem, znajdują zastosowanie do obiektu, który jest blisko. Zaledwie jeden z trzech stopni. Ze swoimi podziałami na czas, ze zwrotem na osobę, z określonością. Na deser dodam, że tu pojawiają się niewytłumaczalne wyjątki.

Blisko - Daleko - Poza zasięgiem
To oficjalna interpretacja. Można i tak, chociaż może lepsze jest to drugie podejście, według tego, czy można coś ze sprawą zrobić:
Dostępne - Niedostępne - Nigdy niedostępne

Wspomnijmy nasze zdanie przykładowe, wraz z reakcją.
Йынныт өркәрә аңкы! "Ryba gniewa się na morze!" - To idź ją uspokoić, skoro się martwisz!

Zobaczcie, jaka jest reakcja. Użyto morfemu przełącznika -а, który należy do "blisko". Wymieńmy go na -ан.
Йынныт өркәрән аңкы! "Ryba gniewa się na morze!" - A może ktoś z naszych znajomych ją uspokoi?
I teraz z -ын!
Йынныт өркәрын аңкы! "Ryba gniewa się na morze!" - Ech, i tak się nie dowiemy, czemu rybie odbiło.

Ogarniacie?

Daleko
AGENS
* ERG-ABS:
** Określony: өркәрән
** Nieokreślony: өркәрө
* NOM-ACC:
** Określony: өркәрөт
** Nieokreślony: өркәрү

PACJENS
* ERG-ABS:
** Określony: өркәрәз
** Nieokreślony: өркәрәй
* NOM-ACC:
** Określony: өркәрәң
**Nieokreślony: өркәрөв

Poza zasięgiem
AGENS
* ERG-ABS:
** Określony: өркәрын
** Nieokreślony: өркәрыл
* NOM-ACC:
** Określony i nieokreślony: өркәруы lub өркәруыл

PACJENS
* ERG-ABS I NOM-ACC:
** Określony i nieokreślony: өркәрхәк

Zobaczcie, jak ściemniłem kolor czerwony i rozjaśniłem kolor zielony. Najpierw dałem przykład z wcześniejszych objaśnień, tam było "blisko". Potem dałem zdanie z "daleko" i potem "poza zasięgiem". Powoli. Rozpracujmy te dwa pozostałe. Za dużo się napisałem. Czas na was.

ĆWICZENIE #1
Polecenie: Do podanych niżej zdań dopisz prawdopodobną reakcję, najlepiej też tłumaczenie. Zwróć uwagę na zakolorowane afiksy. Nie zapominaj o harmonii samogłosek.

Йынныт өркәрән аңкы.
Йынныт өркәрө аңкы.
Йынныт өркәрөт аңкы.
Йынныт өркәрү аңкы.

Йынныт өркәрәз аңкы.
Йынныт өркәрәй аңкы.
Йынныт өркәрәң аңкы.
Йынныт өркәрөв аңкы.

Йынныт өркәрын аңкы.
Йынныт өркәрыл аңкы.
Йынныт өркәруыл аңкы.

Йынныт өркәрхәк аңкы.

Aby odpowiedzi były przejrzyste, zamieszczam szablon do uzupełnienia:

Spoiler

Kod [Zaznacz] Rozwiń

[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#B43104]ән[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#B43104]ө[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#B43104]өт[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#B43104]ү[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]

[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#04B404]әз[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#04B404]әй[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#04B404]әң[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#04B404]өв[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]

[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#61210B]ын[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#61210B]ыл[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]
[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#61210B]уыл[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]

[b][color=red]Йы[/color]нныт өркәр[color=#58FA58]хәк[/color] аңкы. "" - [b][/b][/b]

[Zamknij]

[jasnysfinks]

To są chyba tryby i aspekty czasownika? Przynajmniej mi tak się wydaje.