Polskie Forum Językowe

Języków tatarskich jest w sumie kilka, ale tylko dwa pozostają nadal jakkolwiek liczące się. Jeden z nich, o którym my - Polacy - możemy częściej usłyszeć, jest krymskotatarski. Używają go Tatarzy krymscy żyjący na półwyspie krymskim, należącym obecnie do państwa Ukrainy, ale generalnie znajdującym się w rosyjskiej sferze kulturowej. Używa go około 500 tysięcy osób, rozstrzelonych po sporych terytoriach.

Interesowałem się drugim z nich, ale w te wakacje (2011) zlądowałem na Krym, i pragnę przekazać to, czego się dowiedziałem, co uznałem, co zobaczyłem i jakie wnioski z tego wyciągnąłem.

Język tatarski jest językiem mniejszości tatarskiej. Sami rosyjskojęzyczni mieszkańcy Krymu (ukraińskojęzycznych nie ma tam wcale) uważają, że liczba krymskich Tatarów się podnosi, i mówią o tym ze słabo ukrywaną obawą. W dużych miastach trudno Tatarów zobaczyć. W Symferopolu czasem zobaczy się jakiegoś mężczyznę z czapeczką turecką, ale tak w ogóle to wszyscy są rosyjskojęzyczni i rosyjskokulturowi. W Sewastopolu to już w ogóle po Ukrainie nie ma śladu, o Tatarach nie mówiąc. Natomiast można ich zobaczyć w mniejszych miastach, a - zdaję się - że w najwięcej ich w 30 tysięcznym Bachczysaraju.

Spędziłem w Bachczysaraju ponad dwa tygodnie. Mieszkałem w domku Dilyara-chanum, prowadzonym przez Dilyarę - przewodniczącą lokalnego komitetu nauczycieli, która zajmuje się restauracją języka tatarskiego wśród dzieci i młodzieży Krymu. Język krymskotatarski generalnie to jest żywy. Autentycznie mówią w nim sami Tatarzy, którzy najczęściej znają trzy języki - krymskotatarski, rosyjski i ukraiński, a bardzo często także bliski krymskotatarskiemu turecki. Wyłącznie rosyjskojęzyczni nieraz słabo mówią nawet we własnym ojczystym języku i od kilku osób usłyszałem, że mam mniejsze obce brzmienie, niż nieraz rodowici Rosjanie (imho naciągane, ale usłyszałem to parę razy). W krymskotatarskim języku w małych miejscowościach mówią "бала" - czyli dzieci. Zdarza się, że nie znają nawet rosyjskiego. Dlaczego?

Powiedzmy tak: wszyscy mówią po rosyjsku. Ale wszystkie napisy, dokumenty, media, telewizja, gazety, i - uwaga! - lekarstwa (które - absurdalnie - w samej Rosji są po rosyjsku i po ukraińsku!) wszystko to jest w języku ukraińskim. Czart wie, co uznać za ich język główny, naturalny - a Tatarzy byli tam przecież pierwsi. Po drugie, Tatarzy krymscy wytworzyli ciekawy sposób na życie. Oni nie wchodzą w konszachty z Ukraińcami czy Rosjanami. Oni kontaktują się z Turkami, którzy wydają - jak mi się zdaje - solidne pieniądze na restaurację kultury tatarskiej. Pomniki, cmentarze, muzea mają dopiski, że finansował odnowienie czy budowę rząd Turcji. A przede wszystkim Turcy przyjeżdżają na Krym i pomagają, jak mogą, rozkręcać interesy. Wielu Tatarów też okresowo wyjeżdża do Turcji, gdzie może pracować.

Islam żyje. W całym Krymie funkcjonują meczety. W restauracjach są loże, gdzie zdejmuje się buty i siada na poduszkach. Można spróbować specjałów tureckich, takich jak ayran.

W tym roku wprowadzono system, przez który krymskie dzieci są uczone - oprócz podstawowych przedmiotów - języka i kultury tatarskiej w dosyć ogólnym zakresie. Tatarskie dzieci się tego uczą, a rosyjskojęzyczne mają pojęcie, jak to wygląda. Niespecjalnie protestują, bo kultura krymskotatarska przyciąga turystów z Zachodu. Są więc szanse, że Tatarzy naprawdę odżyją.

Co do szczegółów: krymskotatarski ma poronioną ortografię, gdzie zapisują [q] jako "къ", praktycznie go nie wymawiając, a przednich/tylnych samogłosek w sumie wcale. I uznałem to początkowo za idiotyczne, ale - nie czarujmy się - oni tej różnicy praktycznie nie robią. Słowiańskie języki dosłownie zabiły harmonię samogłoskową. Tatarzy krymscy przechodzą stopniowo na pismo łacińskie.

Ich aktywność w Internecie jest znikoma.

---

Drugim językiem interesowałem się znacznie goręcej. To kazańskotatarski. Używany jest w Rosji, w Tatarstanie i Baszkirii, a stolicą tego języka jest Kazań. Kazańskotatarski jest znacznie dalszy od krymskotatarskiego i tureckiego, które to można wrzucić do jednego wora, ale ma pewne - patrzę powierzchownie - cechy wspólne z krymskotatarskim, takie jak obecność dźwięku [q].

Kazańskotatarski jest znacznie bardziej łagodny. [x] i [ɣ] nie są charczące (to nie krymskie [χ] i [ʁ], które mnie osobiście odrzucają), wymawiają tureckie [ɟ] ([dʒ]?) jako [ʑ], zaś "ч" jako [ʃ]/[ɕ].

Kazańskotatarski bije na głowę krymskotatarski i ukraiński w samej Rosji (wyłączając z zestawu sam rosyjski):

• kazańskotatarski (5,300,000 użytkowników)
• ukraiński (1,800,000)
• baszkirski (1,370,000 - blisko spokrewniony z kazańskotatarskim)
• czeczeński (1,330,000)
• czuwaski (1,320,000)

Kazańskotatarski ewidentnie żyje.


Ewidentnie żyje kultura tatarska.

W internecie Tatarzy są w miarę aktywni - na tyle, by obok zjawiska рунетu powstało jeszcze zjawisko zwane... татнет.
Kazańskotatarski stał się też przedmiotem ciekawej dyskusji w samej Rosji. Są propozycje, by uczynić go drugim jezykiem państwowym (małe szanse powodzenia, bo gdzie im do skali federacji). Faktem jest jednak, że jest to jeden z niewielu regionów, gdzie liczba Rosjan i użytkowników rosyjskiego spada, a Tatarów - rośnie.

Chcę pojechać do Kazania i zobaczyć, jak to wygląda, na własne oczy.


Ciekawe materiały

• http://www.youtube.com/watch?v=BWpbTkEoq5o - po co potrzebny język tatarski?
• http://www.youtube.com/watch?v=6qFdiijDWew - akcja ustanowienia tatarskiego języka drugim państwowym
• http://www.youtube.com/watch?v=Ezj7nq7Sby8 - prawosławni Tatarzy
• http://www.youtube.com/watch?v=dHLQYbKFg3g - Putin mówi po tatarsku

Cytat: Canis w Sierpień 20, 2011, 15:40:14
Spędziłem w Bachczysaraju ponad dwa tygodnie. Mieszkałem w domku Dilyara-chanum, prowadzonym przez Dilyarę - przewodniczącą lokalnego komitetu nauczycieli, która zajmuje się restauracją języka tatarskiego wśród dzieci i młodzieży Krymu. Język krymskotatarski generalnie to jest żywy.

Chanum to pani (tureckie hanım)? Mają tam jakieś kursy, czy sam sobie zorganizowałeś ten wyjazd?

Cytat[...], wymawiają tureckie [ɟ] ([dʒ]?) jako [ʑ] [...].

Chodzi o c jak w słowie cehennem czy miękkie g w gün?

CytatГүзәл Уразова

Güzel? Na proszę, turecka tradycja nadawania kobietom słodkich romantycznych imion i tam trwa.

Cytat
Chcę pojechać do Kazania i zobaczyć, jak to wygląda, na własne oczy.

Byłem przejazdem. Język żyje, o tym cię mogę zapewnić. Na dworcach i na lotnisku są napisy po tatarsku (nawet da się zrozumieć) i komunikaty w tym języku (rozwaliło mnie pasajır pojazdı jako pociąg pasażerski).

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 20, 2011, 16:30:12
Język źyje, o tym cię mogę zapewnić. Na dworcach i na lotnisku są napisy po tatarsku (nawet da się zrozumieć) i komunikaty w tym języku (rozwaliło mnie pasajır pojazdı jako pociąg pasażerski).

ponoć w Tatarstanie wszyscy mają obowiązek uczenia się tatarskiego. :)
znajomi Udmurci na to narzekali. ;)

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 20, 2011, 16:30:12

Cytat: Canis w Sierpień 20, 2011, 15:40:14
Spędziłem w Bachczysaraju ponad dwa tygodnie. Mieszkałem w domku Dilyara-chanum, prowadzonym przez Dilyarę - przewodniczącą lokalnego komitetu nauczycieli, która zajmuje się restauracją języka tatarskiego wśród dzieci i młodzieży Krymu. Język krymskotatarski generalnie to jest żywy.

Chanum to pani (tureckie hanım)? Mają tam jakieś kursy, czy sam sobie zorganizowałeś ten wyjazd?

Tak. W kazańskotatarskim także jest ханым, więc podejrzewam, że albo innowacja krymskotatarska z tym "u", albo to zapis rosyjski. Z tym, że Tatarzy krymscy wymawiają ı jak polskie/ruskie "y"/"ы".

Pojechałem tam do pracy, ale, kurwa, nawet nie wymusiłem, by mi dali umowę o pracę czy dali dowód warunków. Jak przyjechałem, to stwierdziłem "o, nie, tak pracował nie będę", i uciekłem do Bachczysaraja. No i tak spędziłem nieco ponad pół miesiąca na Krymie.

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 20, 2011, 16:30:12

Cytat[...], wymawiają tureckie [ɟ] ([dʒ]?) jako [ʑ] [...].

Chodzi o c jak w słowie cehennem czy miękki g w gün?

CytatГүзәл Уразова

Güzel? Na proszę, turecka tradycja nadawania kobietom słodkich romantycznych imion i tam trwa.

Chyba chodzi o "c" jak w cehennem. Tatarskie piosenki: "Татар җырлары" (tatar ziyrlary)

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 20, 2011, 16:30:12

Cytat
Chcę pojechać do Kazania i zobaczyć, jak to wygląda, na własne oczy.

Byłem przejazdem. Język źyje, o tym cię mogę zapewnić. Na dworcach i na lotnisku są napisy po tatarsku (nawet da się zrozumieć) i komunikaty w tym języku (rozwaliło mnie pasajır pojazdı jako pociąg pasażerski).

Super! Muszę tam pojechać :D

Cytat: Canis w Sierpień 20, 2011, 17:48:12
Tak. W kazańskotatarskim także jest ханым, więc podejrzewam, że albo innowacja krymskotatarska z tym "u", albo to zapis rosyjski. Z tym, że Tatarzy krymscy wymawiają ı jak polskie/ruskie "y"/"ы".

Albo archaizm. W perskim oryginale (ze znaczeniem "księżniczka"?) ta druga głoska to było chyba o.

Cytat: varpho w Sierpień 20, 2011, 17:37:48
ponoć w Tatarstanie wszyscy mają obowiązek uczenia się tatarskiego. :)

Tak, mówiła o tym pani minister na spotkaniu. W skrócie: "Sytuacja we wszystkich republikach jest podobna, bo wszędzie jest problem wypierania lokalnych języków przez rosyjski, ale rozwiązania tego problemu w poszczególnych republikach są różne - w Tatarstanie tatarski jest obowiązkowy dla wszystkich, ale u nas w Udmurcji jest za wcześnie na taki krok."

Hmmm
Wielce interesujący temat. Jeśli o kazańskotatarski, to może by mnie palnęło się go nauczyć. Macie jakieś słowniki do ściągnięcia w PDF, lub kursy? Najlepiej po rosyjsku.

A mnie ciekawi, jak bardzo podobne są krymskotatarski i kazańskotatarski (oraz baszkirski), a raczej - jak bardzo się różnią.

Materiały do nauki języka kazańskotatarskiego (jęz. rosyjski):

• http://tatar.com.ru/self.php < najważniejszy, podstawa
• http://ru.wiktionary.org/ (http://ru.wiktionary.org/wiki/%D0%B3%D2%AF%D0%B7%D3%99%D0%BB) < rosyjski wikisłownik ma bardzo duży zasób słów kazańskotatarskiego

W ogóle, moje marzenie to stworzenie opracowania o kazańskotatarskim po polsku. Ale najpierw to język musiałbym znać.

---

Feles - różnica jest całkiem przyzwoita. Krymskotatarski i turecki są do siebie jak język czeski i język słowacki, zaś oba z nich do kazańskotatarskiego są jak czeski do, powiedzmy, słoweńskiego. Może coś przesadzam, coś umniejszam, ale fakt faktem, że oba te tatarskie języki są w innych grupach wewnątrz tureckiej grupy językowej.

Wydaje mi się, że parami, które języki są blisko związane, byłoby to tak:

• turecki + krymskotatarski
• baszkirski + kazańskotatarski

Informuję, że w wakacje 2012 roku planuję kolejną z moich wielkich ekspedycji, tym razem do Kazania i między innymi Astany. Oczywiście, wielokrotnie to się do tego czasu może zmienić, ale osią tej wyprawy ma być Kazachstan. Postaram się jednak zahaczyć o Kazań i przywieźć garść informacji.

http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Sociolog/Article/kaar_tatruss.php

Bardzo ciekawy artykuł o relacjach Tatarów i Rosjan (w języku rosyjskim). Poprowadzono jakieś badania, jaką opinią cieszą się u obu narodów inne narody i wyznania, jakie są u nich dochody, itp. Ciekawy artykuł, pełen statystyk i wniosków.

http://www.tataricness.com/index.php?newlang=gruz

Co to, kurwa, jest?

Jakiś pijany Rosjanin napisał ową stronę.

Ja ilekroć włączę komputer to zaczynam od wysłuchania na you toube piosenek Rinata Rahmatullina, który śpiewa po tatarsku. Są super zwłaszcza "Tukta jangyr". Ten facet śpiewa po krymskotarsku czy kazańskotatarsku? i co znaczy tytuł tej piosenki. Zaznaczam ze mogę jej słuchać kilka razy dziennie

Cytat: jasnysfinks w Styczeń 30, 2012, 15:25:08
super zwłaszcza "Tukta jangyr". Ten facet śpiewa po krymskotarsku czy kazańskotatarsku? i co znaczy tytuł tej piosenki.

Po kazańskotatarsku. Тукта, яңгыр = Ustań, deszczu (por. tureckie Dur, yağmur)

Chciałby ktoś pojechać do Kazania?
Bo jestem ciekawy na ile tatarski różni się od kazachskiego. Kazachowie mi mówili jak byłem w Astanie/Ałmaty w tym roku, że tatarski ładniejszy.