Tak!
Nie wydaje wam się. To nie zwidy, majaki czy halucynacje z niedożywienia. To nie pustynna fatamorgana!
Jako zapłata za dwie udane dyskorodowe Rewolucje Szyickie i w ramach uczczenia mojego ostatniego egzaminu z języka, z którego wróciłem wczoraj z tarczą. Oto nastał czas - długo oczekiwany, długo wypatrywany.
Weźcie więc pod pachę wspaniałe
شاهنامه (https://pl.wikipedia.org/wiki/Szahname), w dłoń wasze
شمشیر (https://pl.wikipedia.org/wiki/Szamszir) i wyruszcie wraz ze mną do królestwa Cyrusa i Dariusza
i Arjów. Wyruszcie z pieśnią na ustach!
(w zależności od sympatii i poglądów politycznych:
سلام شاه یعنی جاوید شاه (https://www.youtube.com/watch?v=9fA9IpeWZUI),
ایران شیرین گذشته (https://www.youtube.com/watch?v=iGVWimlLd1c) ,
علی شیطانان را خواهد کشت (https://www.youtube.com/watch?v=EGBZold3-qI) lub
مرگ بر کمونیست ها (https://www.youtube.com/watch?v=mwLRrJlT6oA))
Zapraszam na
Lekcje Języka Perskiego (
Darshā-je Zabān-e Fārsi درس های زبان فارسی)
درس ۱: الفبای فارسی
Lekcja 1: Alfabet perski
Język perski zapisywany jest "alfabetem", a tak naprawdę abdżadem, będącym zmodyfikowanym abdżadem arabskim. Z tego powodu jest niekiedy nazywany
abdżadem persko-arabskim. Jak zapewne wiecie, cechą abdżadu jest to, że zapisuje się w nim przede wszystkim spółgłoski, samogłoski ignorując chyba, że są one długie, są dyftongami lub występują na początku (a czasem też na końcu) słowa. W abdżadzie perskim nie używa się części znaków występujących w arabskim, zamiast tego dla lepszego oddania perskiej fonologii uzupełniony jest o 4 litery nieznane w arabskim. Łącznie abdżad perski posiada 32 litery. Do części liter przypisany jest jednak więcej niż jeden dźwięk Trzy z nich są też używane do oddania różnych długich samogłosek i dyftongów.
Samogłoski krótkie można oddawać za pomocą specjalnych znaków diakrytycznych (o których potem), występują one jednak normalnie jedynie w książkach dla dzieci, Koranie i w podręcznikach do nauki języka. Tak to nikt nie traci na nie czasu.
Litery w abdżadzie przybierać mogą aż do czterech różnych form, w zależności od tego, w którym miejscu słowa występują i czy łączą się z występującą po nich samogłoską. Wyróżniamy: postać samodzielną, postać początkową, postać środkową oraz postać końcową.
Niestety, język perski nie posiada też absolutnie żadnej usystematyzowanej łacińskiej transkrypcji. Każdy zapisuje go inaczej - każdy kraj, każdy uniwersytet, każdy iranista i każdy Irańczyk z jakiegoś powodu niechcący pisać abdżadem. Pomimo prób systematyzacji wciąz panuje wolna amerykanka (
wielkoszatanka). Dlatego właśnie zastosuję tutaj "moją transkrypcję", opartą na transkrypcji forsowanej przez UW. ـ
postać samodzielna - transkrypcja - wymowa
ا - ā a o e - /ɒː æ o e/
ب - b - /b/
پ - p - /p/
ت - t - /t/
ث - s - /s/*
ج - dż - /d͡ʒ/
چ - cz - /t͡ʃ/
ح - h - /h/**
خ - ch - /x~χ/
د - d - /d/
ذ - z - /z/*
ر - r - /ɾ/
ز - z - /z/
ژ - ż - /ʒ/
س - s - /s/
ش - sz - /ʃ/
ص - s - /s/*
ض - z - /z/*
ط - t - /t/*
ظ - z - /z/*
ع - ' - /ʔ/*
غ - q - /ɢ~ʁ/**
ف - f - /f/
ق - gh - /ɣ~ɢ/**
ک - k - /k/***
گ - g - /g/***
ل - l - /l/
م - m - /m/
ن - n - /n/
و - w u o ou - /v u: o ow/
ه - h e - /h e/ (/e/ jedynie na końcu wyrazu)
ی - j i ej - /j i ej/
*litera występuje zwykle jedynie z arabizmach a po ich występowaniu można z dużym powodzeniem zgadywać które słowo jest arabizmem Powtarzalność znaków na /s z t/ wynika z tego, że w języku arabskim każdy z nich przypisany jest innemu dźwiękowi, których jednak Persowie nie byli w stanie wypowiedzieć, i tak przejęli je jednak do zapisu zapożyczeń. Od tej zasady występują wyjątki, gdzie używa się ich też do zapisu słów perskich, zwłaszcza w nazwach własnych i w starszych pismach.
(przykład: współczesne تهران vs dawne طهران - Teheran. Obecne اصفهان - Esfahan)
**litery te pojawiają się raczej w zapożyczeniach, chociaż nie zawsze - występuje bowiem spora grupa słów perskich zapisywanych z ich udziałem
***/k g/ zostaje zmiękczone do /kʲ gʲ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i/
Łączenie literWiększość liter łączy się ze sobą, zmieniając formy w zależnie od pozycji w słowie. Wyjątek stanowią te, które nie łączą się z lewej strony. Jest ich siedem:
و ژ ز ر ذ د ا p. końcowa - p. środkowa - p. początkowa - p. samodzielna
ا - — - — - ـا
ب - بـ - ـبـ - ـب
پ - پـ - ـپـ - ـپ
ت - تـ - ـتـ - ـت
ث - ثـ - ـثـ - ـث
ج - جـ - ـجـ - ـج
چ - چـ - ـجـ - ـج
ح - حـ - ـحـ - ـح
خ - خـ - ـخـ - ـخ
د - — - — - ـد
ذ - — - — - ـذ
ر - — - — - ـر
ز - — - — - ـز
ژ - — - — - ـژ
س - سـ - ـسـ - ـس
ش - شـ - ـشـ - ـش
ص - صـ - ـصـ - ـص
ض - ضـ - ـضـ - ـض
ط - طـ - ـطـ - ـط
ظ - ظـ - ـظـ - ـظ
ع - عـ - ـعـ - ـع
غ - غـ - ـغـ - ـغ
ف - فـ - ـفـ - ـف
ق - قـ - ـقـ - ـق
ک - کـ - ـکـ - ـک
گ - گـ - ـگـ - ـگ
ل - لـ - ـلـ - ـل
م - مـ - ـمـ - ـم
ن - نـ - ـنـ - ـن
و - — - — - ـو
ه - هـ - ـهـ - ـه
ی - یـ - ـیـ - ـی
Aby zapisać słowach zaczynające się krótką samogłoską u lub i często wstawia się na początku alef (ا), poprzedzający و lub ی. Np او (u - on/ona/ono) lub این (in - to). W przeciwnym razie zakłada się, że litera oddaje kolejno /v/ oraz /j/.
Znaki diakrytyczne Jak już wspomniałem wcześniej, występują znaki diakrytyczne pełniące rolę pomocniczą i pozwalające zaznaczyć między innymi występowanie samogłosek krótkich. Są one używane jedynie sporadycznie, w słownikach lub w słowach różniących się między sobą jedynie krótką samogłoską (istnieją od tej zasady wyjątki, o których za chwilę).
fathe/zibar (
◌َ) - krótka ukośna kreska pod literą, zaznaczająca występowanie krótkiego a, np. سَر (
sar - głowa)
kasre/zir (
◌ِ) - krótka, ukośna kreska pod literą, zaznaczająca występowanie samogłoski e, np. دِه (
deh - wieś)
zamme/pisz (
◌ُ) - mały szlaczek nad literą, podobny kształtem do litery do litery و, zaznaczający występowanie samogłoski o, np. دُم (
dom - ogon)
sokun (
◌ْ) - małe kółko nad literą, zaznacza to, że w tym miejscu nie ma żadnej samogłoski, np درْد (
dard - ból)
taszdid (
◌ّ) - falka nad literą, oznacza podwojenie spółgłoski nad którą jest notowana, np سرّ (
serr - tajemnica). Taszdid pojawia się głównie w słowach pochodzenia arabskiego, jest jednak istotnym wyjątkiem, nie jest bowiem pomijany lecz zaznaczany jest niemal zawsze w przypadku wystąpienia podwójnej spółgłoski.
tanwin (
◌ً) - znak, który w j. arabskim oznacza nunację (oznaczenie stanu nieokreślonego), w perskim występuje praktycznie jedynie nad alefem (ا) w jego postaci końcowej (ـاً), w arabizmach, tworząc od nich przysłówki. Transkrybowany jest jako końcówka -an, np فوراً (
fouran - natychmiast).
madde (
◌ّ) - występuje niemal wyłącznie nad alefem (ا) w jego postaci samodzielnej (آ), w słowach pochodzenia perskiego, oznacza, że słowo znaczna się długą samogłoską ā /ɒː/, np آوردن (
āwordan - przynieść). W bardzo rzadkich przypadkach może pojawić się również w środku słowa.
hamze (
◌ٴ) - notowana nad literą może pełnić rożne funkcje; może oznaczać wystąpienie krótkich samogłosek e oraz o, znacznie jednak częściej służy jako jeden ze sposobów zapisu
ezafetu (o którym więcej w następnych lekcjach), zwłaszcza nad literą he (ه) w jej postaci końcowej (ـۀ), zwłaszcza w starszych tekstach. Transkrybuje się ją wtedy jako sufiks -je, np __ چشمۀ (
czeszme-je __ - fontanna/źródło __)
CyfryW perskim stosuje się nieco inny zapis cyfr, wciąż jednak bardzo podobny do tego stosowanego w standardowym zapisie łacińskim. W przeciwieństwie do liter, cyfry zapisywane są
od lewej do prawej, odwrotnie niż wszystko inne (życie potrzebuje urozmaiceń). Czemu tak jest? Nie mam bladego pojęcia.
0 - ۰
1 - ۱
2 - ۲
3 - ۳
4 - ۴
5 - ۵
6 - ۶
7 - ۷
8 - ۸
9 - ۹
10 - ۱۰
InterpunkcjaCzymś, o czym bardzo szybko przekonują się wszyscy iraniści jest perska niechęć do interpunkcji. Jest to wynalazek Zgniłego Zachodu, obcy starożytnej kulturze perskiej. W wielu tekstach próżno szukać przecinków, a tak gdzie się one pojawiają próżno szukać konsekwencji czy ustandaryzowanych zasad ich stawiania. Jedynymi znakami interpunkcyjnymi, które pojawia się konsekwentnie, tam gdzie można się go spodziewać, są kropka (
.), wykrzyknik (
!), znak zapytania (
؟) oraz perski odpowiednik cudzysłowu (
«»).
Zadanie 1Zamień zapis polski na zapis w abdżadzie:
Rahbar (Najwyższy Przywódca) - ____
Szāh (szach, król) - ____
Doszman (wróg) - ____
Artesz (armia) - ____
Gorbe (kot) - ____
Lahestān (Polska) - ____
Irān (Iran) - ____
Watan* (ojczyzna) - ____
Tehrān (Teheran) - ____
Warszou (Warszwa) - ____*arabizm
Zadanie 2Zamień na zapis łacinką zdanie:
توانا بود هر که دانا بود