4. peímaen – claórrain
Lekcja 4 – ortografia
Dzisiaj będzie nieco krócej, bo omówimy sobie zasady ortografii, które na pozór są skomplikowane (myślę, że głównie przez zestawienia samogłosek, które nie zawsze wiadomo, jak przeczytać) ale w rzeczywistości jest on dość przewidywalny. Zapis immarejskiego łacinką jest raczej etymologiczny, więc można prześledzić dzięki niemu niektóre procesy.
Oczywiście znowu posługujemy się dialektem entragarskim. Co się tyczy innych dialektów, głównie zapis samogłosek (który pozostaje ten sam) jest odczytywany inaczej, ponieważ system wokaliczny immarejskiego jest dość niestabilny. Większość spółgłosek w innych dialektach się nie zmienia, choć występują różne alofony (np. ⟨dh⟩ /ð/ po /i/ w dialektach zachodniego wybrzeża jest realizowane jako [j], zaś w dialektach północnych jako [ʝ]).
Ale tym nie będziemy się zajmować w tej chwili.
Spółgłoski
Zapis fonemów zwartych i sonornych jest raczej przejrzysty, głównie spółgłoski szczelinowe mogą sprawić trudność przez kilka form zapisu.
⟨m n ng*⟩ /m n ŋ
⟨p b t d c** g⟩ /p b t d k g/
⟨h⟩ /h/
⟨r l ll* w***⟩ /ɾ l ɬ w/
* poza
ng i
ll jak widać istnieje zależność jeden fonem—jeden znak;
ng z resztą pojawia się rzadko, będąc najczęściej prenazalizacją
g** zapis
c jest jedynym zapisem /k/
*** [w] ma sporny status jako fonemu, pojawia się tylko tylko w grupach /nw kw gw/ - ⟨nw cw gw⟩
Teraz do frykatywów:
- /f/ - zapis ⟨f⟩ jako standardowy, zapis ⟨ph⟩ jest tylko zapisem trzeciej mutacji (spirantyzacji), np. péonn "człowiek" > ibh phéonn "dla człowieka"
- /v/ - zapis ⟨bh⟩ głównie jako spirantyzacja /b/, zapis ⟨mh⟩ jest albo zapisem:
– lenicji inicjalnej spowodowanej np. przyimkiem, np. méan "woda" > y mhéan "przy wodzie"
– lenicji zaszłej w wyniku osłabienia inicjalnego *mʱ w praereldzkim, vide mhar "ptak"
– osłabienia praereldzkiego *m w pozycji interwokalicznej (ale nie przed samogłoskami przymkniętymi), vide ceamhar "milion" - /θ/ zapisywane ⟨th⟩; jako fonem /θ/ lub spirantyzacja /t/
- /ð/ zapisywane ⟨dh⟩; jako fonem /ð/ lub spirantyzacja /d/
- /s/ zapisywane ⟨s⟩
- /ʃ/ zapisywane
– sekwencją ⟨si⟩; siol /ʃɔl/ "stary"
– jako ⟨s⟩ po ⟨i, í⟩, np. earis /ˈɛə̯̆ɾɪʃ/ "miecz", także z dyftongami z /i̯ː/, np. itoís /ɪˈtəi̯ːʃ/, ale nie wymawiane /ʃ/ z dyftongami z /i̯/, np. llais /ɬai̯s/ "rzeka" oraz w grupach ⟨sg st⟩ po /i/, np. brisga [ˈbɾisg͉ə]
– jako ⟨s⟩ przed ⟨é⟩, np. séann /ʃeːə̯̆n/ - /x/ zapisywane ⟨ch⟩; jako fonem /x/ lub spirantyzacja /k/
- /ɣ/ zapisywane dwojako:
– ⟨gh⟩ jako spirantyzacja /g/
– ⟨g⟩ tylko w wygłosie, jako osłabione /g/ staroimmarejskie
Niektóre kombinacje:
⟨nn⟩ – zazwyczaj w wygłosie; z perl. *nt, *nd; /n/ lub [nˑ]
⟨rr⟩ – jw.; z perl. *rt, *rd; /ɾ/ lub [r(ˑ)]
⟨dd⟩ – pojawia się w starych zapożyczeniach ongorskich; /d/
⟨ff⟩ – również w zapożyczeniach ongorskich; /f/
⟨rg⟩ – często w wygłosie, np.
caerg "łuk"; /ɾ/
⟨lg⟩ – podobnie jak wyżej; /l/
⟨bhl dhl⟩ – najczęściej dochodzi do elizji /v ð/ i wzdłużenia poprzedzającej samogłoski w wymowie, np.
dibhlast /ˈdiːlast/ "twórca"
⟨nbh⟩ – asymilacja spodziewanej grupy /nv/ do [ɥʋ~ɥ̃ʋ]
Samogłoski i dyftongi
⟨o u⟩ /ɔ u/
⟨a⟩ /a/ lub [ə] ale tylko w wygłosie absolutnym
⟨e⟩ /ɛ/ lub [ə], jw.
⟨i⟩ /i/ lub [ɪ] sylabie nieakcentowanej
⟨y⟩ /ɘ/ w sylabie wygłosowej, wszędzie indziej [ə]
Dla oznaczenia długości używa się akutów:
⟨á é í ó ú ý*⟩ /aː eː iː oː uː ɘː/
*
ý nie występuje poza sylabami wygłosowymi
Dyftongi:
⟨ei
1 éi/eai/eoi
2⟩ ɛi̯ eːi̯
⟨ai
3 ái/aei
2⟩ ai̯ aːi̯
⟨oi
4 ói/oei
2⟩ ɔi̯ oːi̯
⟨úi⟩ uːi̯
⟨ae oe⟩
5 aɘ̯ ɔɘ̯
⟨au áu⟩ aʊ̯ aːʊ̯
⟨ía/íe/ío⟩
6 iːə̯
1. Dyftong /ɛi̯/ w sylabie nieakcentowanej redukuje się do [ɪ], ale zapis pozostaje ⟨ei⟩, np.
fileinn /ˈfilɪn/ "przodek".
2. Zapisy ⟨eai, aei, oei⟩ pochodzą od dawnych tryftongów, które następnie zredukowały się do tej samej postaci co ⟨ái éi ói⟩.
3. Dyftong /ai̯/ w sylabie nieakcentowanej redukuje się do [ə], np.
meitais /ˈmɛi̯təs/ "kłamcy" lub do [ɪ], jeśli znajduje się pomiędzy sonorantem a frykatywem, np.
caraig /ˈkaɾɪɣ/.
4. Dyftong /ɔi̯/ redukuje się do bardziej zaokrąglonej szwy w pozycji nieakcentowanej.
5. Przejście dawnych dyftongów *ae̯ *oe̯ w obecne.
6. Redukcja niesylabicznej części dyftongów do szwy jednakowo w każdym z przypadków.
Dyftongi (z)redukowane:
Czyli takie w których jeden z elementów zredukował się do krótkiej szwy (a w niektórych dialektach w ogóle) lub dawne dyftongi, które uległy monoftongizacji, ale zanikły element wpłynął na labializację lub palatalizację poprzedzającej spółgłoski. Dzielą się na trzy grupy:
I:
⟨áo⟩ aːə̯̆
⟨ea/eo⟩ ɛə̯̆
⟨éo/éa⟩ eːə̯̆
⟨éoi/éai⟩ eːɪ̯̆
⟨óa⟩ oːə̯̆
II:
⟨oé⟩ əe̯ː
⟨aó⟩ əo̯ː
⟨oá⟩ əa̯ː
⟨aí/oí⟩ əi̯ː
III:
⟨eá eó⟩ ʲaː ʲoː
⟨eí⟩ ʲiː
⟨ua uá⟩ ʷa ʷaː
⟨uo uó⟩ ʷɔ ʷoː
⟨ue ué⟩ ʷɛ ʷeː
⟨ui* uí⟩ ʷi ʷiː
* czasem może być realizowane jako [ɪ]
Mogłem coś pominąć, więc jeśli znaleźliście coś niejasnego, to chętnie wytłumaczę. Dołożyłbym ćwiczenie, ale i tak nikt nie zrobi, więc sobie daruję xD
