Współczesny język mongolski

[Úlfurinn]

Z góry uprzedzam, że na chwilę obecną nie znam języka mongolskiego, ni się go nie uczę (aczkolwiek taki plan posiadam), więc w tym co piszę mogą być błędy.

[/font]Ten temat jest głównie opracowaniem gramatycznym (zwłaszcza pod względem słowotwórstwa) języka mongolskiego - będzie to prawdopodobnie jedyny (jak dotąd) polskojęzyczny internetowy szkic tej mowy.


Zapis
Język mongolski zapisuje się za pomocą cyrylicy, jednakże, po przysłuchaniu się, można z łatwością wychwycić, że na ogół z tem, co pisze, zgadza się tylko pierwsza sylaba, natomiast kolejne często odbiegają od zapisu. Jest to ogromna wada pisma nowomongolskiego (serjo, takie określenie na to istnieje), które nie uwzględnia redukcji wygłosowych (wszystkich poza pierwszą) samogłosek, do tego dziwne jest zastosowanie й, które to zmienia się w e w połączeniu z niektórymi samogłoskami. Nie mniej, cyrylica nadal pozostaje lepszym zapisem od tradycyjnego pisma staromolngolskiego - zbyt skomplikowanego i nieprzystosowanego do współczesnej mowy. Najlepszym, według mnie, działaniem byłoby zreformowanie oryginalnego alfabetu. Nie będę się jednak, póki co, wypowiadał na temat ortografji i fonologji szczegółowo, ponieważ nie czuję się na tyle komptentny, aby obecnie to opisać, kiedyś na pewno to zrobię, bo jest to fhói ciekawego (zwłaszcza ART i RTR).


Harmonja wokaliczna
Wyróżniamy dwia jej typy - harmonje patalną i wargową. W harmonji patalnej do rdzenia dodawane są formanty ze względu na przedniość (przednie samogłoski i dwugłoski to ээ/эй, э, үү oraz ү [e:, e, üü, ü]) lub tylność (уу, у, аа/ай oraz а [uu, u, aa, a]). Atrakcja wargowa dotyczy tylko samogłosek średnich, okrągłych, gdzie przednimi są ө i өө [öö, ö], a tylnymi oo i o [oo, o]. и oraz ии/ий [i, ii] natomiast są neutralne. Na dalszych przykładach z słowotwórstem, będzie to widoczne.


Słowotwórstwo imion
Imiona są jedną z trzech mongolskich części mowy (obok słów i wyrazków), ich odmianę, która aż w takie ciekawostki nie obrasta omówię później, najciekawsze zdecydowanie jest słowotwórstwo. Imiona z reguły są jednosylabowe, rzadziej zdarzają się wielosylabowe rdzenie. Zakończone one mogą być samogłoską, dwugłoską lub spółgłoską W języku mongolskim występuje ich aż 120 (z czego 64 dotyczy pnia werbalnego, a 56 nominalnego), większość z nich jest produktywna i właśnie na tych zamierzam się skupić:

• a) pierwszym przykładem jest przyrodstek -(н)цА₄г [warjany to (н)цаг, (н)цэг, (н)цог, (н)цөг], tworzący zdrobnienia (nomina deminutiva) lub porównania (nomina compartiva), np.
   - дов (wzgórze) > довцог (pagórek)
   - бөмбөр (bęben) > бөмбөрцөг (kulka)
   - бөөр (nerka) > бөөрцөг (kula, sferoida nie wnikam) ~ бөөрөнцөг (kulisty, sferyczny)
   - ор_(он) (ślad, odcisk) > оронцог (namiastka)
• b) kolejny przyrostek - -(н)цА₄р [warjany to (н)цар, (н)цэг, (н)цор, (н)цөр], niewiele różni się od poprzednika, również tworząc zdrobnienia (nomina deminutiva) lub porównania (nomina compartiva), np.
   - вагон (wagon) > вагонцор (wagonik)
   - мөөг (grzyb) > мөөгөнцөр (grzybek,  [nie mam pojęcia, jaką rolę pełni tu өн])
   - манан (mgła) > мананцар (mgławica)
   - хүүхэн (dziewczyna, młoda kobieta) > хүүхэнцэр (mężczyzna zachowujący się jak dziewczyna xD)
   - ам_(ан) (usta) > аманцар (gaduła)
• c) przyrostek -ч_(ин) (ин jest dodawane do jednosylabowego rdzenia, z tego, co się orjentuję)[/sub] - bardzo produktywny, tworzy imiona oznaczające osoby zajmujące się tem, co nazywa podstawa słowotwórcza:
   - мал (bydło) > малчин (hodowca bydła)
   - эмээл (siodło) > эмээлч (siodlarz)
   - тоо (liczba) > тоочин (matematyk)
   - хөдөлмөр (praca) > хөдөлмөрч (człowiek pracy)
• d) sufiks -д spotyka się w imionach określających w zdaniu inne imiona lub słowa, nadaje znaczenie znajdujący się..., który jest..., przed czasownikiem na ogół odpowiada polskiemu przysłówkowi:
   - дунд (środek, centrum, środkowy, pośród, między) > дундад (znajdujący się w środku, centrum)
   - дорно (wschód, wschodni) > дорнод (znajdujący się na wschodzie, wschodni)
   - өмнө (południe [jako kierunek geograficzny]) > өмнөд (znajdujący się na południu, południowy)
   - их (duży, wielki, wiele) > ихэд (bardzo, wielce)
   - өнө (dawno, długo) > өнөд (wiecznie, na wieki; wieczny)
  

Napiszcie mi, czy taki sposób opisu języka Wam odpowiada
Jeśli macie jakieś pytania dot. języka mongolskiego lub innych języków mongolskich, to ten temat jest do pytań i dyskusji

[Henryk Pruthenia]

Przydałby się tu Ghoster, on się trochę wyznaje na mongolskim. Opowiedziałby o ciekawym mongolskim zjawisku, jakim jest *wygaszanie* samogłosek.

[Úlfurinn]

Może ten temat go tu przyciągnie xdd

[커래얟쓰]

No to ja mam pytanka

1. Jakie pierwsze wrażenie na tobie mongolski zrobił, pozytywne negatywne może mieszane? Zauważyłeś coś wyjątkowego lub wartego uwagi w tym języku?

2. Jak wygląda harmonia samogłoskowa? Mamy tutaj tak radykalną jak ta turecka czy może łagodniejszą jak ta mandżurska? Czy "i" jest jedyną neutralną samogłoską?

3. Jak wygląda system przypadków? Mamy z nimi do czynienia czy są to raczej postpozycje? Bo w mandżurskim do tej pory nie wiem jak rzekomy terminatyw jest liczony. Ogólnie byłbym ciekawy systemu rzeczownikowego

Sposób prezentacji spoko mi się wydaje. Zawsze dobrze się przeczyta jakąś lekką i przydatną lekturkę z ciekawostkami

[Úlfurinn]

Ad. 1
Ogromne wrażenie, kompletnie okazał się inny, niż myślałem, że będzie. Spodziewałem się raczej prostego słowotwórstwa opartego na łączeniu słów (jak w niemieckim) i ultramnogości odmian czasownika, a okazuje się, że jest inaczej. Warte uwagi chyba jest wszystko, zwłaszcza fonologja.

Ad.2
Nie jest radykalna, jak w tureckim, a i owszem jest neutralne. Zresztą, w kolejnych przykładach będzie lepiej widoczna ta łagodność mongolskiej harmonji

Ad. 3
Są przypadki, i właśnie pełnią bardziej funkcje przypadków, niż poimków. Do tego także dojdę, jak przebiję się przez słowotwórstwo

[Úlfurinn]

Słowotwórstwa mongolskiego ciąg dalszy
Kolejne przykłady, dzisiaj tylko dwóch przyrostków, ale mających wiele zastosowań:

• e) przyrodstek -х/хь/хи, dodany do podstawy imiennej tworzący imiona o znaczeniu 'należący do kogoś/czegoś, znajdujący się gdzieś', np.
   - дараа (po(tem), za) > дараахь (kolejny, następny)
   - дотор (wnętrze, wewnętrzny) > доторхи (znajdujący się wewnątrz)
   - одоо (teraz, obecnie) > одоохь (teraźniejszy)
   - төрөл (pokrewieństwo) > төрөлх (wrodzony, przyrodzony)
  
  Poza tem mamy jeszcze zastosowanie przyrostka -x po końcówce dopełniacza:
   - хаан (król, chan) > хааных (chański, należący do chana)
   - танай (wasz [dopełniacz od та - wy, pan/pani]) > танайх (coś waszego)
  
  W konfiguracji: imię+końcówka dopełniacza+x+archaiczna końcówka liczby mnogiej (-A₂n) tworzy produktywnie określenia zbiorowości ludzkiej, ma osiem warjantów, zależnych od końcówki dopełniacza i harmonji wokalniczej archacznej liczby mnogiej:  [ынхан, ийнхан, ийнхэн, ыхан, ийхан, ийхэн, нхан, нхэн], np.:
   - зуслан_(г) (letnisko) > зуслангийнхан
   - Европ (Europa) > Европынхан (Europejczycy)
   - шинжилгээ_(н) (badanie, studjowanie) > шинжилгээнийнхэн (badacze, naukowcy)
   - ман (temat archaicznego zaimka na 'my ekskluzywne') > манайхан
  
  Spotykny także jest po końcówce danego prolatywu ((г)УУ₂р), np.:
   - дээ_(г) (góra) > дээгүүр (górą, wierzchem) > дээгүүрх (górny, znajdujący się na górze)
   - гадуур (wzdłuż zewnętrznej strony, po zewnętrznej stronie) > гадуурх (znajdujący się po zewnętrznej stronie)

• f) kolejny przyrostek - -xА₄н, tworzy zdrobnienia (nomina deminutiva), i ograniczniki, o których dalej, np.
   - мугал (cielę) > мугалхан (cielątko)
   - ишиг (koziołek) > ишигхэн (koźlątko)
   - хот (miasto) > хотхон (miasteczko)
   - бодис (materja, ciało) > бодисхон (drobina)
  
  Dodany do liczebnika nadaje odcień ograniczenia 'zaledwie, tylko' (numeralia limitativa), np.:
   - гурав (trzy) > гуравхан (zaledwie trzy)
   - хоёр (dwa) > хоёрхон (zaledwie dwa)
   - зургаа (sześć) > зургаахан (zaledwie sześć)
  
  Tak samo działa to przy zaimkach wskazujących:
   - энэ (ten) > энэхэн (tylko/zaledwie ten)
   - тэр (tamten) > тэрхэн (tylko/zaledwie tamten)
  
  W rzadkich przypadkach zamienia imiona żeńskie na męzkie:
   - хүү (chłopiec, syn) > хүүхэн (dziewczynka, młoda kobieta)
   - ноён (książę) > ноёнхон (księżniczka)

[커래얟쓰]

Jednym słowem... WOW.

Nie spodziewałem się tego po mongolskim! I czekam na więcej.

W ogóle ałtajska rodzina językowa zdaje się być coraz bardziej fascynująca, zwłaszcza w połączeniu z moją fascynacją "ałtajskim" koreańskim. Muszę chyba pouczyć się choć trochę któregoś! (Tylko wciąż nie wiem którego)

[Úlfurinn]

A to dopiero początek ciekawostek!
W sobotę kolejna część!

Mnie również mongolski bardzo fascynuje, chyba pod każdym aspektem.

W ogóle, piszcie, kiedy te podpunkty o słowotwórstwie Wam się zaczną lekko nudzić, to wtedy zrobię małą przerwę na opis gramatyki.

[커래얟쓰]

Dobrze by było zobaczyć trochę gramatyki. Miałbym nieco porównania z sąsiednią rodziną tunguską 

Czekam z niecierpliwością

[Torkan]

A to dopiero początek ciekawostek!
W sobotę kolejna część!

To kiedy możemy się spodziewać kolejnej części? Miała być w sobotę, a jest już niedziela.