Oto kilka wyjaśnień, słowniczek etymologiczny do tekstu i lista najważniejszych cech i wpływów, jakie posiada ten język. Teraz planuję tygodniową nieobecność, więc na pełne przedstawienie języka, z fonologią, gramatyką, gramatyką historyczną itp. przyjdzie czas trochę później.
Kilka wyjaśnieńAkcent: jest swobodny i toniczny, oznaczany jednym z czterech znaków diakrytycznych:
ā - ton równy, wysoki
à - ton niski, lekko opadający, z możliwym załamaniem głosu (creaky voice)
â - ton wznosząco-opadający, zaczyna się wysoko, potem mocno opada
á - ton rosnący
W przypadku, gdy akcent pada na pierwszą sylabę z tonem równym, nie oznacza się go - np. "sana" powinno się czytać "sāna" (to chyba najczęstsza sytuacja i pozwala to uniknąć diakrytykowego szaleństwa).
W przypadku gdy po samogłosce występuje sonant, bierze on udział w realizacji tonu - np. w Îlmes "i" jest wysokie, a na "l" opada.
Wymowa: d i
g, to spiranty /ð/ i /ɣ/,
y to /y/,
x to szwedzkie "sje" /ɧ/. Poza tym wszystko mniej więcej jak widać.
Słowniczekàlges - początek (por. fiń. "alku")
arde - ziemia (z germ.)
causa - rosnąć (por. fiń. "kasvaa")
ecī - kto, który (zaimek względny) (e- + ci)
eimi - nic (ei + mi)
elma - życie (el + -ma)
elva - człowiek (elf
), dosł. żyjący (el + -va)
emī - co (zaimek względny) (e- + mi)
etē - która (zaimek względny) (e- + te)
èxe - wierzyć (< eske-, por. fiń. "uskoa")
i - i ( < ei "do tego" - Lat. od e- "to" - por. węg. "ez")
Îlmes - Bóg (por. fiń. "ilma")
ìsse - przez (Acc. +, por. fiń. -tse - końcówka Prol.)
je - żeby (< joi, Lat. od "jo" - "każdy", ze zmienionym znaczeniem, por. fiń. "jotta")
jo - każdy (por. fiń. "joka")
laitetéma - posłany (< laiteta + -ma, por. fiń. lähettää)
nime - imię (por. fiń. "nimi")
pàisse - bez (Abl. +, por. fiń. "paitsi")
sana - słowo (por. fiń. "sana")
se - to, to wszystko (< seŋ-, por. fiń. "se")
ta - ten (por. fiń. "tämä")
te - ta (por. fiń. "tämä")
tòdista - świadczyć
tòdistus - świadectwo (< tòde "prawda", por. fiń. "tosi", "todistus")
ton - u (Abl. +, por. mari "toran" - w pobliżu)
tul - przychodzić (por. fiń. "tulla")
tòdeľma - prawdziwy (por. fiń. "todellinen")
tummeñ - ciemność (< tumma + -eñ, por. fiń. "tumma")
valgènna - świecić (vàlga + -ènna)
vàlgis - światło, światłość (por. fiń. "valkeus")
vèlgi - każdy (< vel + ci)
velmi - wszystko (< vel + mi)
vòita - zwyciężać, przemóc (< voi + -ta, por. fiń. "voittaa")
vol - był (por. węg. "volt")
Cechy i wpływyCechy nietypowe dla ugrofińskich:- akcent: toniczny (!) i swobodny (!!)
- rodzaj gramatyczny: męski i żeński (historycznie istniał jeszcze nijaki, ale z powodu zmian fonetycznych zlał się z żeńskim)
- posiadanie tylko jednej samogłoski przedniej zaokrąglonej: /y/
- częściowa ergatywność - konstrukcje typu "mi się widzi...", zamiast "ja widzę..."
Cechy występujące wśród ugrofińskich, ale dalekie od fińskiego i węgierskiego:- utrata harmonii wokalicznej (na dość wczesnym etapie rozwoju)
- brak fonemicznego iloczasu (tak tak, makrony nie oznaczają długości)
- zaledwie 5 przypadków, gramatyka raczej fleksyjna niż aglutynacyjna
- zachowanie w niezmienionej postaci puf. spirantów (chociaż często były tracone)
Wpływy fińskie:- pochodzenie większości słów i formantów słowotwórczych
- podobny, skromny system spółgłosek i podobny ich rozwój (szczególnie sybilantów)
- bardzo konserwatywny rozwój samogłosek
- podobna koniugacja
- i wiele innych...
Wpływy węgierskie:- nagłosowe v- przed "o"
- końcówka miejscownika: -n < *-na
- brak genetivu, czasem nominativ w funkcji genetivu
- czas imperfekt: pierwotna końcówka -i̯ wtopiła się w wygłosową samogłoskę - np. causa "rośnie" - causē "rósł"
- częstsze niż w fińskim utraty samogłosek wygłosowych: el "żyć", tul "przychodzić" itp. (końcówka miejscownika też wynika z tego)
- sposób tworzenia zaimków względnych: e- + zaimek pytający/wskazujący (ecī, emī, etē) - por. węg. aki, ami
- częsty szyk SOV
- końcówka bezokolicznika: -ni (np. "todistanī")
- niektóre zaimki pytające: ci, mi, miľen na modłę węgierską
- uproszczenia geminat (to nie do końca węgierskie, bo węgierski rozwinął potem wtórną geminację)
- końcówka biernika: -s < *-t (w odróżnieniu od puf. *-m, fiń. -n)
- końcówka liczby mnogiej: oryginalnie *-ke, można łączyć z węgierskim -k lub fińskim -kkO oznaczającym zbiorowość (tego nie dało się znaleźć w tekście, ta końcówka przeszła drastyczne zmiany)
- pomijanie czasownika "być" w czasie teraźniejszym - własciwie ta forma w ogóle nie istnieje, podobnie jak w rosyjskim
- zachowanie palatalnych sonantów: /ɲ/ i /ʎ/ (ale w przeciwieństwie do węgierskiego nie rozwinął nowych głosek palatalnych)
- δʲ > ʎ, czasem δ > l (np. sylme < śüδäme)
