Ponieważ lato jest zawsze dobrym czasem, aby zająć się trochę połabskim. Tak więc, zamieszczam
wendzki glosarjusz Geonamesa z moimi propozycjami załatania dziur.
Słowa podawane są w mojej ortografji (która jest oczywiście kwestją sporną i do ostatecznego ustalenia), w nawiasach transkrypcja Polańskiego.
air -
lûft /luft/
and -
a /ă/ (tutaj widać chwyt mojej ortografji - spójnik jest zawsze pisany bez djakrytyka [tak dla wygody], mimo że jest wymawiany zredukowanie)
angel -
ênģél /enďil/ (zaświadczone zdrobnienie
englek /inglĕk/ wzkazuje na istnienie obocznej formy *
enģél /inďil/ - starszej?)
animal -
sliad /sľod/
ant -
marwe /marvĕ/
apple -
jabķo /jopťü/
arm -
rǫka /rǫkă/ ,
råmą /råmą/
arrow -
niezaśw. (ale istnieje
strêlet /strelĕt/ "strzelić", więc można się spodziewać, że istniała *
striala /stŕolă/ lub *
strialá /stŕolo/)
ash(es) -
popêl /püpel/
autumn; fall -
prênia zima /preńă zaimă/,
jesén /jisin/ (to drugie zaświadczone tylko w złożeniu
jesen-mand /jisin-mond/ "wrzesień")
axe -
sêķâra /seťară/
barley -
jącmén /jącmin/
bear -
bêr /ber/
beard -
wǫs /vǫs/
bed -
pöstelia /pöstiľă/
bee -
cêla /celă/
beer -
piwo /paivü/
big -
welķe /vilťĕ/
bird -
påtenac /påtinăc/
black -
carne /cornĕ/
blood -
kåry /kåråi/
blue -
blawe /blovĕ/
boat -
lodia /lüďă/,
cůn /cåun/
body -
ziwat /zaivăt/
bone -
ķost /ťüst/
book -
bokwy /bükvåi/
bread -
sķiba /sťaibă/
bridge -
broka /brükă/ (słowo
möst /möst/ miało oznaczać "groblę", o ile to nie nieporozumienie [no ale nie można każdej innowacji tłumaczyć nieporozumieniem...])
brother -
brat /brot/
brown -
niezaśw. (ale chyba można się pokusić o germanizm *
brune /braunĕ/ lub *
brûne /brunĕ/, zwłaszcza że taki istnieje w kasz. i łuż.)
bull -
båla /bålă/
butterfly -
nêtopard /netüpărd/
camel -
niezaśw. (pewnie byłby to germanizm od niem.
Kamel - może *
kamél /komil/? W staropolskim istniało też takie fajne określenie jak "drabarz" z niem.
Traber, co chętnie bym pożyczył, ale to już kontrowersyjny pomysł)
candle -
swêcia /svećă/
cat -
ķöty /ťütåi/
cheek -
cêlo /celü/
cheese -
sâr /sar/
cherry -
wisênia /vaiseńă/
child -
dêtą /detą/
chin -
bröda /brödă/
city; town -
wika /vaikă/
cloud -
tǫcá /tǫco/
coal -
wǫģél /vǫďil/
coffee -
brak (trzeba tu stworzyć nowe słowo, może w formie masc. *
kâfêj /kafej/ [wzorem łuż.
kafej,
kofej], ale można się i pokusić o zneutralizowane *
kâfe /kafĕ/, podciągnięte pod neutra z końcowym -ĕ)
copper -
niezaśw. (zapewne germanizm, może *
kapår /kopår/ z dolnoniem.
Kopper. Taki germanizm istnieje w kasz. i łuż.)
cotton -
niezaśw. (chyba można pokusić się o kalkę niem.
Baumwolle - może *
dǫbèwůná /dǫbĕvåuno/?)
cow -
karwá /korvo/
crow -
warná /vorno/
daughter -
dêwka /defkă/
day -
dân /dan/
death -
mârêne /marenĕ/,
dat /dot/ (zaświadczone słowo
såmârt /såmart/ = kognat "śmierci" wg poświadczeń oznacza "pomór drobiu", ale coś mi się wydaje, że to zwykłe nieporozumienie)
desert -
niezaśw. (zaświadczone jest blizkoznaczne słowo
wåģol /våďül/ "pustkowie", ale to nie do końca to samo, co pustkowie [chociaż biorąc pod uwagę aż nadto rozbudowaną polisemję w tym języku, można by uznać, że to to samo. Ponadto, słowo to pochodzi od czas. "ogolić", więc może pasuje do "gołego" terenu, jakim jest pustynia]. Co ciekawe, nie znalazłem w słownikach żadnego przymiotnika oznaczającego "pusty" ani żadnych derywat od niego [nie licząc czasownika "puścić" i pochodnych], ale chyba można przypuszczać, że było to ogólnosłow. *
puste /paustĕ/. Od tego można by, wzorem innych języków, utworzyć rzeczownik *
paustinia /paustaińă/ z produktywnym w płb. sufiksem -
inia)
dictionary -
brak (Wendowie słowników nie używali, ale można od
slowo utworzyć, opierając się na innych językach, derywat *
slow(ê)nek /slüv(e)nĕk/ [w płb. złożenia z suf. -nik miały często wstawne "e"] lub *
slowês(ê)nek /slüves(e)nĕk/, utworzone z zachowaniem elementu rozszerzającego -es- z przypadków zależnych)
dog -
piås /ṕås/
donkey; ass -
âsål /asål/
drop -
kapka /kopkă/
duck -
pila /pailă/
eagle -
weriål /viŕål/ (według zapisywaczy słowo to oznaczało sępa, ale uważam to za nieporozumienie. Sępy żyją w górach, więc Wendowie raczej nie stykali się z nimi, podeźrzewam że odpowiadając na pytanie zapisywacza, wendzki informator po prostu podał nazwę takiego "dużego, groźnego ptaka", jakiego znał. Nie widzę powodu, by mieli przenosić nazwę znajomego ptaka na ptaka zupełnie im obcego)
ear -
wuchio /vaux́ü/
egg -
jajé /joji/
elephant -
niezaśw. (nie ma czarów, tutaj musiał[by] być germanizm. Zapewne najzwyklejszy *
êlêfânt /elefant/)
enemy -
cudze /cauʒĕ/,
fend /find/
evening -
wecêr /vicer/
eye -
wåķo /våťü/
face -
cêlo /celü/ (polisemja znów atakuje, słowo to oznaczało "twarz" lub "policzek"... zastanawiam się, ile z tej polisemji to prawda, a ile to wina nieporozumień i słabej znajomości języka przez ostatnich Wendów. Z drugiej strony, trudno mi wymyślić coś lepszego [nie ma żadnych dowodów na istnienie w połabskim słowa "lico"])
family -
niezaśw. (zapewne byłby to germanizm - może w formie *
fâmelâja /familajă/, z -âja stale kalkującym -
ia, -
ie, -
ei, chociaż i postaci *
fâmelia /famiľă/ też wykluczyć nie można)
father -
ita /aită/,
lialia /ľoľă/ (to drugie to chyba bardziej "tatuś")
fear -
strach /strox/
finger -
palac /polăc/
fire -
weģén /viďin/
fish -
rybá /råibo/
flea -
blåcha /blåxă/
flour -
mǫka /mǫkă/
flower -
kwiat /kjot/
foot -
stopa /stüpă/
forest; wood -
lias /ľos/
fox -
liska /laiskă/
friend -
pèdrug /pĕdraug/??? (zaświadczone w znaczeniu "towarzysz", "pomocnik" - nie do końca to samo... A może "przyjaciela" oznaczał sam *
drug /draug/?)
frog -
zabá /zobo/
garden -
wågard /vågord/
goat -
ķöza /ťüză/
god -
bog /büg/
gold - gen. sg.
zlåta (Nom. *
zlåto /zlåtü/ lub *
zlåte /zlåtĕ/)
goose -
gǫs /gǫs/
green -
gröne /grönĕ/ (zgroza bierze... ale z zabytków wynika dość jasno, że Wendowie kolorów ostro pozapominali. Dowodów jest za dużo, by uznać to za niewiedzę jakiegoś pojedynczego informatora, więc nie mieszałbym tu)
guest -
ģost /ďüst/
hair -
wlås /vlås/
hand -
rǫka /rǫkă/
head -
glåwa /glåvă/
heart -
ziwåtak /zaivåtăk/ (właściwie chyba
ziwat, ale biorąc pod uwagę wieloznaczność tego słowa, wygodniej byłoby posługiwać się tym zdrobnieniem. Poza tem, pojawia się to słowo w paru zapisach, być może tak Wendowie radzili sobie i zdrobnienie to było zleksykalizowane. Raczej nie ma sensu zaprzeczać temu słowu i kłaść wszystko na karb niewiedzy informatorów - pierwotne słowo na "serce" zginęło przecież również u Łużyczan)
hen -
slêpicia /slepaićă/
honey -
mêd /med/
horse -
ķon /ťün/
hour -
stûnd /stund/
house -
dom /düm/;
weza /viză/
human being -
clåwak /clåvăk/
hunger -
glåd /glåd/
I -
jaz /joz/ (w pewnych sytuacjach redukowane do
ja /jo/)
ice -
lêd /led/
iron -
zeliazo /ziľozü/
island -
wåstrow /våstrüv/??? (zaświadczone wyłącznie jako toponim)
key -
kliuc /kľauc/
kidney - Nom. pl.
jista /jaistă/ (Nom. sg.
jiste /jaistĕ/ lub
jisto /jaistü/)
king -
ķenądz /ťinąʒ/
kitchen -
ķuchàrnicia /ťauxărnaićă/;
köká /köko/ (
ķuchàrnicia to chyba moje ulubione połabskie słówko, uwielbiam je xD Germanizm
köká trochę zbyteczny, skoro istnieje tak piękna formacja natywna, ale podaję, bo Warum nicht?)
knee -
ķoliane /ťüľonĕ/
knife -
noz /nüz/
lake -
niezaśw. (ale nie widzę przeszkód, by rekonstruować *
jezêro~*
jezêre /jizerü~jizerĕ/ - nie jestem tylko pewien, czy jest to poprawne fonetycznie. Może Mauzer by to poprawił?)
lamb -
jagną /jogną/
language -
rêc /rec/
leg -
noga /nügă/
letter (alphabet) -
niezaśw. (biorąc pod uwagę, że "książka" to pl. tant.
bokwy, "litera" mogłaby być singulativum od tego - potencjalnie możliwe formy to *
boķi /büťai/, *
bokwa~*
bokwá /
bükvă~
bükvo/ lub *
boka~*
boká /
bükă~
büko/
letter (mail) -
list /laist/
life -
ziwat /zaivăt/
lion -
liåw /ľåv/
lip -
lepia /liṕă/
louse -
wås /vås/
man -
ķârl /ťarl/
meat - mąsé /mąsi/
middle - srêda /sredă/
milk - gen sg.
mlåka /mlåkă/ (Nom. *
mlåķe /mlåťĕ/ lub
mlåķo /mlåťü/
minute -
brak (internacjonalizm - *
menûta /minută/ [a może *
menota /minütă/, z bardziej przyjaznym wendzkiemu /ü/)
mirror -
zâriadle /zaŕodlĕ/
money -
pądz /pąʒ/
monkey; ape -
apá /opo/
month -
mand /mond/
mother -
mati /motai/
mountain -
ģöra /ďöră/
mouse -
mys /måis/
mouth -
råt /råt/;
wusta /vaustă/
music -
niezaśw. (internacjonalizm, a więc pewnie *
mûzeka /muzikă/)
name -
jimą /jaimą/
nature -
niezaśw. (zapewne internacjonalizm *
nâtûra /natură/ [a może *
nâtora /natüră/] ewentualnie, wzorem innych języków słowiańskich, neologizm *
priroda /prairüdă/)
needle -
jågla /jåglă/
neighbour -
nabår /nobår/ (według zapisków
sǫsiada /sǫśodă/ znaczy "mieszkający na komornem", ale może to nieporozumienie?)
new -
nowe /nüvĕ/
night -
noc /nüc/
nose -
nös /nös/
number -
tâl /tal/ (słowo "liczyć" jest zaświadczone jako
câte /catĕ/ [3 sg pres.], więc można by się teoretycznie pokusić o jakiś natywny *
cåt [< *čьtъ], jak kogoś nie satysfakcjonuje ten germanizm)
oil -
alâja /olajă/
old (not new) -
stare /storĕ/
old (not young) -
stare /storĕ/
olive -
brak (proponuję *
aliwa /olaivă/, pasuje fonetycznie do
alâja)
onion -
cipål /caipål/
or -
ce /cĕ/ (podobny chwyt jak przy "a")
owl -
têlia /teľă/
ox - wål /vål/
page - starna /stornă/
pain -
niezaśw. (zaświadczone
bole /bülĕ/ "boli", więc chyba można postulować *
bol /bül/)
paper -
pâpér /papir/
pea -
garch /gorx/
peace -
niezaśw. (skoro "spokojny" to
tichie /taix́ĕ/ (= "cichy"), to może *
tisa /taisă/ dla "pokoju, spokoju")
peach -
pêrs /pers/
pear -
grusy /grausåi/
people -
liudé /ľaudi/
pepper -
pâpiår /paṕår/
petroleum; oil -
brak (rzecz nieznana Wendom, ale myślę, że skalkowaliby
Erdöl jako *
zemna alâja /zimnă olajă/
pig -
swiną /svainą/
pigeon; dove -
ģölǫb /ďölǫb/
planet -
brak (postul. *
plânêt /planet/, rodzaj męzki według niem.)
plum -
sliwênia /slaiveńă/
poison -
niezaśw. (kompletny brak jakichkolwiek słów związanych z "truciem", ale nos mi podpowiada, że Wendowie mieliby tu germanizm. Zapewne *
gef /gif/ z dolnoniem.)
potato -
brak (z powodu mnogości słów na kartofla w niemieckich narzeczach, wstrzymuję się tu od tworzenia neologizmu. Trzeba by ustalić, jakie słowo używane jest w djalekcie dolnoniemiecczyzny używanym tam, gdzie niegdyś żyli Wendowie)
prayer -
niezaśw. (zaświadczone
bâdiaje /baďojĕ/ "modli się" [germanizm], więc chyba "modlitwą" mógłby być rzeczownik odsłowny od tego, czyli *
badiane /baďonĕ/)
prophet -
prafêta /profetă/
question -
niezaśw. (zaświadczone
prasaje /prosojĕ/ "pyta", więc chyba można się pokusić o rzeczownik odsłowny *
prasane /prosonĕ/)
rain -
dåzd /dåzd/
red -
cârwêne /carvenĕ/
religion -
brak (internacjonalizm, trochę nie wiem, jak sobie poradzić z niem.
-ion - czy postać **
rêleģán /reliďon/ jest możliwa? Bo **
rêlegâja chyba niemożliwe jako zapożyczenie z niem. No i w ostateczności, jest zaświadczone
glawá /glovo/ czyli "wiara")
river -
rêka /rekă/
road -
pǫt /pǫt/
rock - (no tutaj mam problem, bo "słowo" na skałę zaświadczone niby jest, ale brzmi
kamenêna ģöra /kominenă ďöră/ czyli "kamienna góra". Złożenie to raczej wymyślone "na poczekaniu" i nie za bardzo oddaje, czym jest skała. Myślę, że w wielu przypadkach Wend użyłby po prostu słowa "kamień", ale może można się pokusić o stworzenie jakiegoś nowego leksemu. Tylko nie mam pomysłu...)
roof -
dêk /dek/
room -
dwârnicia /dvarnaićă/; kamår /komår/
rose - roza /rüză/
salt -
sol /sül/
sand -
piasak /ṕosăk/
school -
niezaśw. (no ale chyba byłby to germanizm *
szûlia /šuľă/ lub *
szolia /šüľă/. Jak to słowo brzmi w dolnoniem.?)
sea - zaśw. wyr.
na màri /no mărai/ "na morzu" (no tutaj mam wyjątkową zagwozdkę, jak mógłby brzmieć od tego Nom., ale chyba trzeba by postulować *
more /mürĕ/ lub *
moré /müri/.
season - (według zapisków rzeczownik
wêdro /vedrü/ "pogoda, słońce" mogło też oznaczać "porę roku", ale sam Polański jakby w to powątpiewa. Myślę, że można by się pokusić o jakiś *
liatètid /ľotĕtaid/, a może i *
lioto-tid /ľotü-taid/ - złożenia drugiego typu są częste w zaświadczonym połabskim, chociaż uważa się je za "produkt agonalny" tego języka)
second -
brak (internacjonalizm, zapewne *
sêkûnda /sekundă/)
sheep -
wecia /vićă/
ship -
lodia /lüďă/ (chyba Wendowie za bardzo "łodzi" i "statku" nie rozróżniali. W sumie, nic to dziwnego)
silk -
niezaśw. (zapewne germanizm, *
zida /zaidă/ lub *
zeda /zidă/, drugie chyba bardziej "po dolnemu")
silver -
srêbro /srebrü/
sky -
nêbo /nebü/
snake -
gad /god/
snow -
snêg /sneg/
soap - gen sg.
zepiu /ziṕau/ (Nom. to chyba będzie
zep /zip/)
son -
wåtrok /våtrük/
spider -
pająk /pojąk/
spoon -
låzic /låzaic/ (tutaj mam wrażenie, że Polański tu coś pieprzy, no ale ciul wie... u Wendów wszystko możliwe)
spring(time) -
proliato /prüľotü/;
pozimak /püzaimăk/
star -
gwiazda /gjozdă/
steel -
stal /stol/
stone -
kamy /komåi/
storm -
niezaśw. (no, tu bym nie chciał pochopnie rekonstruować kognatu "burzy", zwłaszcza że [z tego co wiem] leksem ten zaginął u Łużyczan [więc u Wendów też mógł] - Górnołużyczanie na burzę mówią
wichor. Słowo "wicher" jest w płb. zaświadczone -
wichår /vaixår/. Może by go użyć, zwłaszcza że pasuje to do polisemicznego charakteru tego języka. Można by i pomyśleć nad zapożyczeniem "sztormu")
street -
stratá /stroto/
sugar -
brak (no tutaj na bank byłby germanizm, nie jestem tylko pewien co do formy - może *
zûkår /zukår/?)
summer -
liato /ľotü/
swan -
niezaśw. (postuluję *
kůp /kåup/ [< *kъlpь]. Słowo typowo zachodniosłowiańskie - istnieje w kasz., słwń., łuż.)
table -
diská /daisko/
tea -
niezaśw. (byłoby z niem, myślę że *
têj /tej/)
tiger -
brak (nie jestem pewien, co do formy - może *
tegår /tigår/?)
time -
tid /taid/
tobacco - gen. sg.
tâbâķu /tabaťau/ (Nom. od tego byłby pewnie *
tâbâk /tabak/, ewentualnie *
tâbak /tabăk/)
today -
dâns /dans/
tomato -
brak (zapewne *
tamâta /tomată/, fem. według niem.)
tomorrow -
jutra /jautră/
tongue -
jǫzek /jǫzĕk/
tooth -
zǫb /zǫb/
tower -
tarn /torn/
tree -
dǫb /dǫb/
truth -
niezaśw. (zaśw. przym.
wêrna /vernă/ "prawdziwe", więc może rzeczownik byłby *
wiara~*
wiará /v́oră~v́oro/)
tulip -
brak (młody internac., zapewne byłoby *
tûlpa /tulpă/)
valley -
döl /döl/
village -
wâs /vas/
vinegar -
sur /saur/
voice -
wåzdráz /våzdroz/ (bardziej to chyba "sposób śpiewania", niż ściśle "głos", ale w sumie... to prawie to samo [zresztą, jednym z tłumaczeń w zabytkach jest właśnie "Stimme"]. Chyba nie trzeba rekonstruować kognata "głosu", chociaż niewykluczone, że takowy istniał)
wall -
stiana /sťonă/
war -
kreg /krig/
water -
wåda /vådă/
we -
my /måi/
weather -
wêdro /vedrü/
week -
nedêlia /nideľă/
wheat -
pâsenicia /pasinaićă/
white -
biale /b́olĕ/
wind -
wiater /v́otĕr/
window -
wåkno /våknü/
wine - gen. sg.
wina /vaină/ (Nom. *
wine /vainĕ/ lub *
wino /vainü/)
wing -
kridle /kraidlĕ/
winter -
zima /zaimă/
wolf -
wůk /våuk/
woman -
zêna /zenă/
wool -
wůná /våuno/
word -
slowo /slüvü/
world -
swiat /sjot/
worm -
mady /modåi/,
gadek /godĕk/ (oba słowa jakieś "dziwne" [pierwsze to germanizm]... Zaświadczone jest też określenie
cârw lêzące /carv lezącĕ/ "ślimak", więc może istniał *
cârw /carv/ w znaczeniu "czerw, robak"?)
year -
liato /ľotü/
yellow -
gâlê /gale/ (akcentowane -ê oznacza, że jest to niezasymilowana, nieodmienna pożyczka. Niestety, to jedyne zaświadczone słowo na "żółty" w tym języku. Jednak myślę, że z czasem to uregularniłoby się do normalnego przymiotnika w formie *
gâle /galĕ/ i taką postać bym postulował dla ożywionego, literackiego połabskiego. Oprócz tego, jest zaświadczony czas.
zůkne /zåuknĕ/ "żółknie", a to oznacza, że mógł nie być obcy Wendom przymiotnik *
zůte /zåutĕ/ "żółty". Co prawda, niektórzy językoznawcy powątpiewają, czy te słowa są oby na pewno powiązane, ale jak dla mnie to typowe mącenie wody)
yesterday -
cêra /ceră/
young -
glupe /glaupĕ/;
mlåde /mlådĕ/
Mam nadzieję, że się podoba - proszę o pytania, poprawki, uwagi, sugestje, wątpliwości, propozycje rozwiązania arbitralnych problemów (lub lepszych neologizmów) it.p.
WÊNSKA RÊC NAT DÊD, MALTÊWALTE ÂNǪCÂJA!
