raàyepèye rehneh ye enah hòh

[Feles]

Taki stworzony dzisiaj szybięzyk:

Fonologia

Kod [Zaznacz] Rozwiń

/m n p t ʔ ɸ h ɾ/
<m n p t * f h r>

/i e ɛ a u o ɔ/
<i e è a u o ò>

(C)V(h)

Akcent na pierwszej sylabie zamkniętej, w przypadku braku sylab zamkniętych - inicjalny

Alofonia i zapis

/i e ɛ/ mają epentetyczne [j] na początku sylaby, zapisywane < y >
/u o ɔ/ mają epentetyczne [w] na początku sylaby, zapisywane < w >
/ʔa/ zapisujemy < à >
/ʔ/ zapisujemy < ' > po /h/, w innych miejscach nie jest zapisywane

/t/ ma wariant [s] przed samogłoskami przednimi, zapisywany < s >

/hʔ/ i /hh/ są wymawiane po prostu [h]

Rzeczowniki

Liczba pojedyncza

Dla rzeczowników "bliźniaczych": i (po /h/), yih (po V).

feròh /ɸeˈɾɔh/ "oczy" -> feròh'i /ɸeˈɾɔhʔi/ "oko"
yipi /ˈipi/ "(dwie) nogi" -> yipiyih /ipiˈih/ "noga"

Dla rzeczowników masowych: àh (po /h/), ah (po V).

woròi /ˈoɾɔʔi/ "włosy" -> woròiah /oɾɔʔiˈah/ "włos"
enah /ʔeˈnah/ "ludzie" -> enah'àh /ʔeˈnahʔah/ "człowiek"

Liczba podwójna

Podwójną liczbę (rzeczowników nie-"bliźniaczych") oznaczamy końcówką hama:

sèhhu /ˈtɛhhu/ "kamień" -> sèhhuhama /ˈtɛhhuhama/ "dwa kamienie"
enah -> enahhama /ʔeˈnahhama/ "dwoje ludzi"

Liczba mnoga

Nie jest oznaczana dla rzeczowników masowych. Pozostałe przyjmują końcówkę: èpè (po /h/), yepè (po V)

sèhhu -> sèhhuyepè /ˈsɛhhuepɛ/ "kamienie"
feròh -> feròh'èpè /ɸeɾɔhʔɛpɛ/ "wiele oczu"

Zaimki

Kod [Zaznacz] Rozwiń

1. raà | raàhama | raàyepè
       | raànu   | raànuyepè (incl.)
2. nu  | nuhama  | nuyepè
3. peh | pehhama | peh'èpè

Zaimki inkorporują przyimki, np. nè raà -> raànè, ye peh -> pehe.

Czasowniki

Czas teraźniejszy

Czas teraźniejszy używa składni mian.-bier. Ma końcówkę u (tylko po /h/).

raà nawò /ˈɾaʔa ˈnaɔ/ "idę"
1SG iść

Przyimkiem biernika jest ta.

raà afoh'u ta sèhhu /ˈɾaʔa aˈɸohʔu ta ˈtɛhhu/ "chwytam kamień"
1POJ chwytać.TER BIE kamień

Czas przeszły

W czasie przeszłym mamy składnię ergatywną. Czasownik przyjmuje końcówkę misi.

raà nawòmisi /ˈɾaʔa ˈnaɔmiti/ "poszedłem"
1POJ iść.PRZE

sèhhu afohmisi /ˈtɛhhu aˈɸohmiti/ "ktoś chwycił kamień" / "kamień został chwycony"
kamień chwycić.PRZE

Przyimkiem ergatywu jest nè.

sèhhu raànè afohmisi /ˈtɛhhu ˈɾaʔanɛ aˈɸohmiti/ "chwyciłem kamień"
kamień 1POJ.ERG chwycić.PRZE

Konstrukcja przypuszczająca

Tryb przypuszczający tworzymy za pomocą czasu przeszłego czasownika mòhhòh "wymarzyć", "wymyślić":

nawò raànè mòhhòhmisi /ˈnaɔ ˈɾaʔanɛ ˈmɔhhɔhmiti/ "poszedłbym" (lit. "wymyśliłem iść"/ "iść zostało wymyślone przeze mnie")
iść 1POJ.ERG wymyślić.PRZE

raànè mòhhòhmisi afoh ta sèhhu /ˈɾaʔanɛ ˈmɔhhɔhmiti aˈɸoh ta ˈtɛhhu/ "chwyciłbym kamień" (lit. "wymyśliłem chwycić kamień")
1POJ.ERG wymyślić.PRZE chwycić BIE kamień

nawò mòhhòhmisi nè enah /ˈnaɔ mɔhhɔhmiti nɛ ʔeˈnah/ "ludzie by szli"
iść wymyślić.PRZE ERG ludzie

mòhhòhmisi afoh ta sèhhuyepè nè enah /ˈmɔhhɔhmiti aˈɸoh ta ˈsɛhhuepɛ nɛ eˈnah/ "ludzie chwyciliby kamienie"
wymyślić.PRZE chwycić BIE kamień.MN ERG ludzie

Słowniczek

afoh - chwytać
à (miejscownik)
eh (narzędnik)
enah - ludzie (m.)
fahyih - ogień
fehfe - widzieć
feròh - oczy (d.)
fòrih - trawa (m.)
fose - duży
hòh - dobry
humèh - ziemia
mòhhòh - wymyślić
monòh - głowa
nawò - iść
nè (ergatyw)
nòhpah - wąchać
nu - ty
òhòh - zły
paè - ręka (d.)
peh - on, ona, ono
pepa - ciało
pohru - latać
raà - ja
rèh - mały
rehneh - język
riwuh - woda
seeh - nos
sèhhu - kamień
siah - słyszeć
sifò - uszy (d.)
ta (biernik)
tah'òh - drzewo
tuhpèh - czuć
wòhroh - obcy
woròi - włosy (m.)
wuhmò - niebo
ye (dopełniacz)
yèhwu - kraj
yèpo - rzeka
yime - ptak
yipi - nogi (d.)
yitoh - słowa (m.)

[Mścisław Bożydar]

Chyba mi się podoba, czekam więcej.
(i wtedy ocenię)

[Aureliusz Chmielewski]

Mi się spodobał twój "szybjęzyk". Ma takie ładne brzmienie i mam wrażenie, że jest taki melodyjny. Liczba podwójna fajna. Nawet o niej nie wiedziałem  :-D Jestem ciekawy dalszej części, dlatego fajnie by było jakbyś trochę jeszcze o nim popisał

[Feles]

Jest więcej.

--

Odmiana czasowników jest uboga. Sam temat może być użyty jako rzeczownik o znaczeniu abstrakcyjnym.

raà fehfe ta sèhhu - "widzę kamień"
ja widzieć BIER kamień

raà fehfe ta pohru - "widzę latanie" -> "widzę, że ktoś lata"

raà fehfe ta pohru nè yimeyepè - "widzę latanie przez ptaki" -> "widzę, jak ptaki latają"


Ta konstrukcja z powodzeniem zastępuje zdanie podrzędne, przy okazji wyglądając nieco trójdzielnie.
Nieco dziwnie może wyglądać sytuacja z czasownikami przechodnimi:

raà fehfe ta nòhpah ta humèh nè wòhroh - "widzę BIER wąchanie BIER ziemi przez obcego"


Przy czasie przeszłym rzecz może się trochę pogmatwać. Czasownik główny otrzymuje końcówkę, natomiast czasownik podrzędny przechodzi do podmiotu:

sèhhu raànè fehfemisi - "widziałem kamień"
kamień ja.ERG widzieć.PRZE

pohru raànè fehfemisi - "widziałem latanie"
latać ja.ERG widzieć.PRZE

raànè fehfemisi pohru nè yimeyepè - "widziałem latanie przez ptaki" (związek czasownika z wykonawcą wymusza zmianę składni)
ja.ERG widzieć.PRZE latać ERG ptaki

Por. konstrukcję przypuszczającą.


Dobra, dobra, a co, jeśli chcemy zdaniem podrzędnym powiedzieć o czymś konkretnym?

Pierwszy sposób - w takich przypadkach można rozbić to na dwa zdania, np. "widzę ptaki, które latają" <- "widzę ptaki, one latają"

raà fehfe ta yimeyepè  peh'èpe pohru - jw.
ja.ERG widzieć BIER ptaki one latać

raà fehfe ta sehhu  nu pehta afoh'u - "widzę kamień, ty go chwytasz" -> "widzę kamień, który chwytasz"

Czasami, zwłaszcza z czasem przeszłym, zaimek jest pomijany:

raà fehfe ta enah'àh  peh nunè siahmisi - "widzę człowieka (jego) słyszałeś" ~ "widzę człowieka przez ciebie słyszanego" -> "widzę człowieka, którego słyszałeś"

Pojawia się znowu, gdy całe zdanie jest wypowiadane w czasie przeszłym:

enah'àh raànè fehfemisi  peh nunè siahmisi - "widziałem człowieka, jego słyszałeś" ~ "człowiek przeze mnie widziany, on przez ciebie słyszany"


Jest również drugi sposób, bardziej poetycki, polegający na "podłączeniu" czasownika i jego wykonawców za pomocą przyimka dopełniacza ye:

raà fehfe ta yimeyepè ye pohru
ja widzieć BIER ptaki DOP latać

raà fehfe ta sehhu ye nuye afoh
ja widzieć BIER kamień DOP ty.DOP chwytać

raànè fehfemisi enah'àh ye nuye siah (znowu związek składniowy przesuwa podmiot na koniec zdania)
ja.ERG widzieć.PRZE człowiek DOP ty.DOP słyszeć


Okruch semantyki

Słońce to sehi. Dzień to setò.

Nieboskłon to yifuyih. Chmury to nayemòh.

Wiatr to hamuta.

Słońce co dzień idzie ku zachodowi, wschód zostawiając za sobą. Wschód to ziemia za słońcem - humèh tana sehi, później (skrótowo) tanasehi.

Zachód to ziemia przed słońcem - humèh howu sehi, później (skrótowo) howusehi.

Użytkownicy języka mieszkają w okolicach międzyzwrotnikowych, na których słońce przekracza zenit (ziemia pod słońcem - humèh feheh sehi). Nie mogą więc kierować się dniem i nocą przy nadawaniu nazw zachodowi i wschodowi.

Słońce przemierza nieboskłon od dawien dawna (czasy zapomniane - yeyèà hòsètu), musi być więc leciwe (sèwume). Jeśli jest leciwe, to podpiera się pionowym kijem yèmuhsi, trzymanym w prawej, zgiętej ręce.

Natomiast ręka lewa to ręka prosta (paèyih moroh).

Zatem ręka prawa to ręka zgięta (paèyih nòhòhpè).

Słońce wędrując ku zachodowi, ma po swojej prawej stronie północ, czyli ziemię po zgiętej (prawej) ręce słońca - humèh à paèyih nòhòhpè ye sehi, skrótowo nòhòhpesehi.

Natomiast po stronie lewej ma południe, czyli ziemię po prostej (lewej) ręce słońca - humèh à paèyih moroh ye sehi, skrótowo morohsehi.

Gwiazdy to moneho.

Noc to mòà.

Księżyc to świetlista twarz - rehe rawoyè.

--

Oba posty pisane późną nocą. Jeśli coś się nie zgadza, albo jest niezrozumiałe - pytajcie.

[Hapana Mtu]

Dopisuję się do chórku pochwalców. Porządny język na fajnej fonologii.

Rzeczowniki bliźniacze od razu przywodzą mi na myśl węgierski.
szem - oczy (domyślnie dwoje, bez morfologicznego zaznaczania podwójności/mnogości)
félszemű - jednooki (a dosłownie półoki, mający połowę z kompletu oczu)

raà fehfe ta pohru - "widzę latanie" -> "widzę, że ktoś lata"

raà fehfe ta pohru nè yimeyepè - "widzę latanie przez ptaki" -> "widzę, jak ptaki latają"

Imiesłów rzeczownikowy! Super!

[Feles]

Dzięki Hapana, Mcisław (?), Keats!

--

Kolejna konstrukcja to konstrukcja yehna ("narzędzia") - niewiele ma wspólnego z narzędnikiem, raczej można by ją nazwać konstrukcją celu lub przeznaczenia.

Pierwotnie łączyła się tylko z rzeczownikami i znaczyła "X jest narzędziem do Y" -> "X służy do Y" -> "X jest po to, aby Y".

sifò yehna ye siah - "uszy służą do słuchania"
uszy narzędzie DOP słuchać

Przy okazji gramatykalizacji nastąpiło ściągnięcie yehna ye -> yehnè. (Występuje często, ale jest tylko opcjonalne.)

raà mòhhòh'u ta wuhmò yehnè pohru - "wymyślam niebo do latania" -> "wymyślam niebo, aby latać"
ja wymyślić.TER BIER niebo narz.DOP latać

Później konstrukcja przeniosła się również na czasowniki:

raà nawò yehnè fehfe - "idę, aby zobaczyć"
ja iść narz.DOP widzieć