Ponieważ Henryk rzucił wyzwanie: język czeski, stwierdziłem, że mogę spróbować. Jakieś wiadomości o tym języku mam, jakieś książki czytałem i biernie go niby rozumiem. Ogólnie wydaje mi się, że Polakowi wystarczy do nauczenia się go zarys rozwoju historycznego, fonologii i informacje o kilku niuansach, żeby móc się nim normalnie posługiwać (przynajmniej czeszczyzną oficjalną), zatem zamiast prowadzić bardzo skomplikowane, rozbudowane lekcje, postaram się na tym skupić. Mam pomysł na opisanie paru innych ciekawych zjawisk w czeskojęzycznym świecie i studium kilku przypadków żywego języka, ale zobaczymy, czy nie stracę zapału, więc na razie nic nie obiecuję.
Jeśli znajdzie się ktoś, kto uważa, że jest (bardziej) kompetentny, aby taki kurs prowadzić, mocno zachęcam, aby mnie poprawiał i ewentualnie zastąpił. Ja się po czesku jakoś porozumiewam, jakoś czeski tłumaczę, ale to wciąż bardzo słaby poziom, aby uczyć innych, jak sądzę.
Zacznę dość tradycyjnie:
Hlava 1.
Česká abeceda a jak se ty všechny šukané litery čte... Pravopis a výslovnost
... czyli droga przez mękę. Będzie nudno, nieciekawie i ogólnie do dupy, ale musicie przez to przejść, jeśli chcecie wiedzieć jak czytać na głos, co ci Czesi swoimi śmiesznymi znaczkami piszą. Albo jak znaleźć jakieś słowo w słowniku.
W nazwie rozdziału szumnie użyłem słowa
pravopis, jednakże pozwolę sobie póki co w tajniki samej ortografii za bardzo nie zagłębiać.
Czeski alfabet, czyli
abeceda składa się z 42 znaków:
A a, Á á, B b, C c, Č č, D d, Ď ď, E e, É é, Ě ě, F f, G g, H h, Ch ch, I i, Í í, J j, K k, L l, M m, N n, Ň ň, O o, Ó ó, P p, Q q, R r, Ř ř, S s, Š š, T t, Ť ť, U u, Ú ú, Ů ů, V v, W w, X x, Y y, Ý ý, Z z, Ž ž
Owszem,
ch jest traktowane jako osobny znak, występuje po
h w słownikach. Jeśli idzie o sortowanie alfabetyczne, to akut, po czesku
čárka, nie ma znaczenia (wyraz
aferentní wystąpi w słowniku po wyrazie
aféra), tak samo kółko (
kroužek); natomiast daszek, czyli
háček, ma znaczenie w kolejności alfabetycznej.
Ogólnie zasada dot. diakrytyków jest taka, że układając słowa w słowniku na modyfikatory samogłosek się nie patrzy (chyba że wystąpi para różniąca się jedynie długością samogłoski), a na modyfikatory spółgłosek owszem.
Większość liter czyta się identycznie jak w polskim, różnice są następujące:
i i
y są czytane jednakowo,
zawsze jako [ɪ] (tylno).
í i
ý są czytane jednakowo,
zawsze jako [iː] (przednio).
h jest czytane [ɦ], chyba że ubezdźwięcznione, wtedy
- .
ch oczywiście odwrotnie: - normalnie, [ɦ] udźwięcznione.
r, l, a także m i n mogą być zgłoskotwórcze: zmrzlina [ˈzmr̩z.lɪˌnä], Petr [ˈpɛ.tr̩], vlk [vl̩k], osm [ˈɔs.m̩].
ř oznacza głoskę-mordercę, którą jedynie Czesi umieją wymówić. Zakładam, że na tym forum każdy wie o co chodzi, z głoską tą nie radzą sobie ani Polacy, ani Słowacy, ani żadna inna nacja świata, poza Czechami. Również czeskie dzieci miewają z nią problemy, stąd często w tekstach stylizowanych na mowę dzieci ř jest zamieniane literą ž, by zobrazować ich niewłaściwą wymowę. W ipie jest to [r̝] – żeby dobrze tę głoskę wymówić należy starać się, wymawiając [ʒ] wprowadzić język w drżenie.
š, č, ž, (dž) to kolejno [ʃ], [ʧ], [ʒ], ([ʤ]). Wymawiane są one bardziej miękko niż polskie odpowiedniki. Oczywiście również mogą zmieniać dźwięczność przez asymilację.
ť i ď są czytane [c] i [ɟ].
ň to [ɲ].
v to [v].
w występuje jedynie w zapożyczeniach i nie ma konkretnej zasady wymowy.
Samogłoski z čárką są wydłużone (UWAGA: ó oznacza [ɔː], nie [u(ː)] i występuje wyłącznie w zapożyczeniach, np. fórum), również ů oznacza samogłoskę długą – realizacja fonetyczna ú i ů jest jednakowa – [uː], tyle że grafem ů oznacza samogłoskę powstałą z dawnego długiego o, i odpowiada polskiemu ó.
W dialekcie czeskim (okolice Pragi szczególnie) pojawia się rozróżnienie między /í/ i /ý/ w wymowie, otóż to pierwsze jest czytane normalnie, jako [iː], natomiast drugie się dyftongizuje do [ej], stąd w nazwie tego tematu Silme snaží se bejt učitelem, co oznacza ,,Silme próbuje być nauczycielem", a owo bejt jest czeskim odpowiednikiem literackiego být, czyli być.
Dla przybliżania wymowy dalej będę posługiwał się zapisem (pseudo)fonemicznym, używając ortografii czeskiej.
dě, di, dí, ně, ni, ní, tě, ti, tí oznacza /ďe, ďi, ďí, ňe, ňi, ňí, ťe, ťi, ťí/ – ě, i, í zmiękczają, pozostałe samogłoski nie. W zapożyczeniach zmiękczenie nie występuje (np. diplom czyta się /diplom/, jakby było pisane dyplom).
Ponadto mě należy zawsze czytać /mňe/, np. město (= miasto) /mňesto/.
W słownikach nieraz można zobaczyć zapis fonemiczny wykorzystujący te właściwości, pojawia się wtedy taki zapis na przykład: děcko /děcko/, divoký /divoký/, diplom /dyplom/ itd.
Udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia są bardzo podobne do polskich i nie widzę powodu, by się tutaj o nich mocno rozpisywać, polecam artykuł Czech phonology (http://en.wikipedia.org/wiki/Czech_phonology) na angielskiej Wikipedii. Natomiast dla uczącego się najważniejsze jest to, że /v/ w zbitkach /sv/, /kv/ nie ubezdźwięcznia się!
květ [ˈkvjɛt], světlo [ˈsvjɛtlɔ]
Akcent jest zawsze inicjalny. W długich słowach może się pojawić dodatkowy akcent na nieparzystych sylabach.
Na zakończenie jeszcze dorzucę słownictwo zebrane podczas tej lekcji i na tym dzisiaj zakończę. Nie wiem, czy jutro znajdę czas, ale w następnej lekcji postaram się już mniej zanudzać.
Slovníček
a (http://cs.wiktionary.org/wiki/a/%C4%8De%C5%A1tina) [ä] conj. – i, a
abeceda (http://cs.wiktionary.org/wiki/abeceda#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈäbɛˌtsɛdä] n. f. – alfabet*
anebo [ˈänɛbɔ], aneb (http://cs.wiktionary.org/wiki/aneb#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈänɛp], nebo (http://cs.wiktionary.org/wiki/nebo#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈnɛbɔ] conj. – lub, albo
být (http://cs.wiktionary.org/wiki/b%C3%BDt#.C4.8De.C5.A1tina) [biːt] albo [bejt] v. – być
čárka (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C4%8D%C3%A1rka#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈtʃäːrkä] n. f. – akut, kreska, przecinek
český (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C4%8Desk%C3%BD#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈtʃɛskiː] adj. – czeski
čeština (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C4%8De%C5%A1tina#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈtʃɛʃcɪnä] n. f. – czeszczyzna, język czeski
číst (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C4%8D%C3%ADst#.C4.8De.C5.A1tina) [tʃiːst] v. – czytać, w 3 sg. čte [tʃtɛ]
děcko [ˈɟɛtskɔ] n. n. – dziecko
diplom (http://cs.wiktionary.org/wiki/diplom#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈdɪplɔm] n. m. – dyplom
divoký [ˈɟɪvɔkiː] adj. – dziki
fórum [ˈfɔːrum] n. n. – forum
háček (http://cs.wiktionary.org/wiki/h%C3%A1%C4%8Dek#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈɦäːtʃɛk] n. m. – daszek (diakrytyk), haczyk
hlava (http://cs.wiktionary.org/wiki/hlava#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈɦlävä] n. f. – głowa, też rozdział
jak (http://cs.wiktionary.org/wiki/jak#.C4.8De.C5.A1tina) [jäk] pron. – jak
kroužek [ˈkrɔʊ̯ʒɛk] n. m. – krążek, kółko
květ (http://cs.wiktionary.org/wiki/kv%C4%9Bt#.C4.8De.C5.A1tina) [kvjɛt] n. m. – kwiat
litera (http://cs.wiktionary.org/wiki/litera#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈlɪterä] n. f. – litera
město (http://cs.wiktionary.org/wiki/m%C4%9Bsto#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈmɲestɔ] n. n. – miasto
odkaz [ˈotkäs] n. m. – link, referencja
osm (http://cs.wiktionary.org/wiki/osm#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈɔs.m̩] num. – osiem
Petr (http://cs.wiktionary.org/wiki/Petr#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈpɛ.tr̩] n. m. – Piotr
pravopis [ˈprävɔpɪs] n. m. – ortografia
se (http://cs.wiktionary.org/wiki/se#.C4.8De.C5.A1tina) [sɛ] pron. – się, zaimek zwrotny
slovníček [ˈslɔvɲiːˌtʃɛk] n. m. – słowniczek
slovník (http://cs.wiktionary.org/wiki/slovn%C3%ADk#.C4.8De.C5.A1tina) [slɔvɲiːk] n. m. – słownik
snažit se (http://cs.wiktionary.org/wiki/sna%C5%BEit_se#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈsnäʒɪtˌsɛ] v. – próbować, starać się
šukaný [ˈʃukäˌniː] albo [ˈʃukäˌnej] adj. – pierdolony, pieprzony
světlo (http://cs.wiktionary.org/wiki/sv%C4%9Btlo#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈsvjɛtlɔ] n. n. – światło
ten (http://cs.wiktionary.org/wiki/ten#.C4.8De.C5.A1tina) [tɛn] pron. – ten, w pl. n. ta (http://cs.wiktionary.org/wiki/ta#z.C3.A1jmeno_.282.29) [tä], pl. masc. anim. ti (http://cs.wiktionary.org/wiki/ti#z.C3.A1jmeno_.281.29) [cɪ], pl. pozostałe ty (http://cs.wiktionary.org/wiki/ty#z.C3.A1jmeno_.282.29) [tɪ]
učitel (http://cs.wiktionary.org/wiki/u%C4%8Ditel#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈutʃɪˌtɛl] n. m. – nauczyciel
vlk (http://cs.wiktionary.org/wiki/vlk#.C4.8De.C5.A1tina) [vl̩k] n. m. – wilk
všechen (http://cs.wiktionary.org/wiki/v%C5%A1echen#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈfʃɛxɛn] adj. – wszystek, nieregularna odmiana, w pl. masc. anim. všichni [ˈfʃɪxɲɪ], pl. n. všechna [ˈfʃɛxnä], pl. pozostałe všechny [ˈfʃɛxnɪ]
výslovnost (http://cs.wiktionary.org/wiki/v%C3%BDslovnost#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈviːslɔvˌnɔst] albo [ˈvejslɔvˌnɔst] n. f. – wymowa
zmrzlina (http://cs.wiktionary.org/wiki/zmrzlina#.C4.8De.C5.A1tina) [ˈzmr̩z.lɪˌnä] n. f. – lód do jedzenia
*abeceda, choć szeroko oznacza dowolny alfabet, stosuje się zazwyczaj do alfabetu łacińskiego i pochodnych, dla cyrylicy nieraz można spotkać słowo azbuka, choć funkcjonuje również cyrilice (http://cs.wiktionary.org/wiki/cyrilice#.C4.8De.C5.A1tina); istnieje też słowo alfabeta (http://cs.wiktionary.org/wiki/alfabeta#.C4.8De.C5.A1tina) lub alfabéta, ale oznacza ono jedynie grecki alfabet.
Odkazy
http://slovnik.cz – słownik czesko-wielojęzyczny, nie tłumaczy na polski, ale jest angielski, rosyjski i francuski
http://en.wikipedia.org/wiki/Czech_phonology – opis czeskiej fonologii na angielskiej Wikipedii
http://en.wikipedia.org/wiki/Czech_orthography – opis czeskiej ortografii na angielskiej Wikipedii
Cytat: Silmethúlë w Sierpień 30, 2012, 22:15:49i i y są czytane jednakowo, zawsze jako [ɪ] (twardo).
í i ý są czytane jednakowo, zawsze jako [iː] (miękko).
A nie jest tak, że
i oraz i palatalizują, a
y oraz
ý są twarde?
A wymowa tego
ý to [ej] czy jednak [eˑj]?
Owszem, i oraz í palatalizują.
Y oraz ý nie palatalizują.
Jednak te krótkie wersje są czytane bardziej twardo. Choć to może niefortunne słowo, bardziej tylno, jako [ɪ] właśnie, z kolei długie bardziej miękko, czyli przednio, jako [iː]. Palatalizowanie jest tutaj niezależne od samej wymowy samogłosek.
Co do tej wymowy jako /ej/, to przyznam szczerze, że tak bardzo dokładnie nie wiem, muszę zrobić research jak to dokładnie ma być. Jednak Czesi, gdy piszą po czesko-czesku, to zapisują właśnie ,,šukanej", ,,bejt", itd., a nie ,,šukanéj", ,,béjt", więc zakładam, że długość jest całkiem gubiona.
EDIT: poprawiłem w tym pierwszym poście te miękko i twardo na przednio i tylno, aby zlikwidować zamieszanie :P.
[...........]
Dzięki.
Właśnie te jugozapadnie języki (to jest czeski i słowacki), chciałbym ogarnąć. Ze słowackiém sobie jakoś poradzę (zalajkowałem parę stron na fejsie, i z niech się uczę słownictwa, odmiany etc.) a z czeskiém i jego dzikością jednak zawsze fajniéj mieć coś pod rękę...
Wreszcie coś relewantnego do moich interesów.
Mój ulubiony żyjący slavnatlang - spisovná čeština
Mój znienawidzony żyjący slavnatlang - hovorová čeština
A tak w ogóle, to dla mnie jakieś porąbane, że rozróżnienia "y/i" nie mogli utrzymać, a to ich popieprzone "ř" tak (nie żebym nie lubił tej głoski, uważam wręcz, że jest sexy). To serjo nienormalne! Tak, wiem, wiem, nie tak działają procesa fonetyczne, zaraz mi ktoś powie. No ale kurwa bez przesady...
Nie rozumiem ludzi, którzy uważają, że czeszczyzna jest śmieszna. Uważam, że to bardzo fajny język, ale tylko w wersji literackiej. Czeszczyzna potoczna to jakieś zdegenerowane, zniemczone monstrum, które utraciło wszystko, co w spisownej czeszczyźnie jest najciekawsze i najcenniejsze.
Chyba nie muszę mówić, że (staro)czeski to język, który uważam za najbardziej podobny do zimnego i na którym (obok SCSa) najbardziej się wzorowałem, tworząc jen.
CytatA tak w ogóle, to dla mnie jakieś porąbane, że rozróżnienia "y/i" nie mogli utrzymać, a to ich popieprzone "ř" tak (nie żebym nie lubił tej głoski, uważam wręcz, że jest sexy).
A kiedy utracili to rozróżnienie? Nie jest tak, że to jakaś bardzo stara tendencja? Bo na południe od pewnej linii «y» jakby zanika: ukraiński, czesko-słowacki, sztokawski, itd.
PS. Z téjto příčiny obezřu Karamazovů!
[...........]
Cytat: Silmethúlë w Sierpień 30, 2012, 22:15:49
W dialekcie czeskim (okolice Pragi szczególnie)
Czeski dialekt czeskiego oO – to chyba gorsze niż angielski angielski.
Cytat: Ghoster w Sierpień 30, 2012, 22:49:35Większość tych, którzy uważają, iż czeszczyzna jest śmieszna to ludzie, którzy twierdzą, iż "wiewiórka" to po czesku "drevny kocur". Ja uważam czeszczyznę za strasznie pozytywny (w porywach "śmieszny") język przez całkiem inne rzeczy; sam przyznaj, że czeskie "se" li "ja sem" brzmią komicznie (podczas gdy po polsku takie "se" brzmi po prostu buracko). Także z nieznanego powodu /ż/ przed /i/ brzmi dla mnie w czeskim śmiesznie (dla porównania w polskim się nie zdarza bo mamy /y/, a w rosyjskim już tej śmieszności nie ma).
No, też uważam, że to głównie wina tych idjotyzmów typu "dachovy obsranec", które ktoś kiedyś z nudów wymyślił.
A ruski też potrafi być miejscami śmieszny (Ja zażygał świat, idziem użynać), więc wydaje mi się, że czeski jest tak samo "śmieszny", jak i inne słowiańskie języki. Podobieństwa są śmieszne, po prostu.
[...........]
Bo jest właśnie twardziéj, retroflexyjnie prawie.
A ja nie lubię /ć/, /ź/, ale zbitki жд' oraz щ/сч wymawiam po nowemu, to jest jako długie miękkie sz/ż.
[...........]
Cytat: Dynozaur w Sierpień 30, 2012, 22:42:09
Nie rozumiem ludzi, którzy uważają, że czeszczyzna jest śmieszna. Uważam, że to bardzo fajny język, ale tylko w wersji literackiej. Czeszczyzna potoczna to jakieś zdegenerowane, zniemczone monstrum, które utraciło wszystko, co w spisownej czeszczyźnie jest najciekawsze i najcenniejsze.
Chyba nie muszę mówić, że (staro)czeski to język, który uważam za najbardziej podobny do zimnego i na którym (obok SCSa) najbardziej się wzorowałem, tworząc jen.
Dla mnie literacki czeski to taki sztuczny, na siłę dosłowiańszczony i przez to mało zrozumiały dziwoląg.
Cytat
A ruski też potrafi być miejscami śmieszny (Ja zażygał świat, idziem użynać), więc wydaje mi się, że czeski jest tak samo "śmieszny", jak i inne słowiańskie języki. Podobieństwa są śmieszne, po prostu.
Prawda. Ruski chyba nie śmieszy ludzi, bo Moskwa trzymała Polszu pod butem przez długi okres czasu. Każdy słowiański potrafi być śmieszny dla innych słowianofonów, a w przypadku czeskiego zamplifikowały to pewnie stereotypy pozajęzykowe, a może też przesycenie tego języka neologizmami.
Cytat: Ghostersam przyznaj, że czeskie "se" li "ja sem" brzmią komicznie (podczas gdy po polsku takie "se" brzmi po prostu buracko).
Czeskie se ("się") != polskie se (cz. "si"). Poza tym, kretyńskie jest nieistnienie w radopolskim krótkiej formy zaimka zwrotnego w celowniku, jednego z najczęściej używanych. Ja tam jestem dumnym użytkownikiem "se".
E tam ř trudne nie było dla mnie, obejrzałem jeden filmik i mniej więcej chyba dobrze wymawiam(ale mam wrażenie, że źle bo brzmi to jak [rsz] xD)
Najbardziej mordercze było to kv i sv oraz í i ý
Kurwa, za Chiny Ludowe nie rozumiem, co wszyscy widzą takiego trudnego w tym [kv]?
[...........]
CytatKurwa, za Chiny Ludowe nie rozumiem, co wszyscy widzą takiego trudnego w tym [kv]?
Bo jak się ma zbyt zębowe, a zbyt mało wargowe /v/, to nie wyjdzie nic innego jak /gv/.
[...........]
Proponuję jako odtrutkę na tego rodzaju kłopoty z niejednolitodźwięcznymi zbitkami obstruentów wieczór z językiem ǃxóõ/taa.
Dla mnie kv, sv, etc. raczéj problemém nie mogą być. A /ř/ téż jakoś nie... Jak byłem mały to się różnech durnot uczyłem, i z giętkością ust problemów nie mam.
[...........]
Szczerze próbuję to wymówić i albo wychodzi mi coś nieodróżnialnego od [gv zv], albo [kʋ̥ sʋ̥], albo wtrąca się szwa.
Kosmici. :c
Cytat: Ghoster w Sierpień 30, 2012, 23:36:48
Mi się wydaje, iż /ř/ wymawiam dobrze, lecz póki żaden Czech mi nie powie, iż tak jest, wolę tego nie zakładać. Tak czy inaczej zbitki głosek o różnej dźwięczności nie są wcale trudne; jak ktoś nie potrafi wymówić [ɕd], [xv], [qz] li [çð] to naprawdę winien on popracować nad swoją wymową.
Co do języka ǃxóõ: szczerze mówiąc mimo wszystko bardzo powątpiewam w te wszystkie [ɢqʰ]... Zrozumiałbym jeszcze, gdyby [q] było bezplozyjne, ale w takiej formie... No dobra, tutaj nawet ja - człowiek z językiem z drewna i konlangerskiej sławy hipster fonetyczny - odpadam.
Zachodzę w głowę, jakim cudem to nie przeszło w [
ntʰ
ɴqʰ] itp., które jest podobne w brzmieniu a bardziej wyraziste i dużo mniej karkołomne przy wymawianiu. W pozycji inicjalnej taki pre-voicing raczej nie jest łatwy do dosłyszenia. Nie wiem, co ci daje bezplozyjność bezdźwięcznego segmentu (swoją drogą, polska terminologia (http://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zatrzymana) swą pokrętnością znowu wywołała u mnie załamkę - implozyjne, naprawdę?).
CytatSzczerze próbuję to wymówić i albo wychodzi mi coś nieodróżnialnego od [gv zv], albo [kʋ̥ sʋ̥], albo wtrąca się szwa.
Wiesz, można powiedzieć że w zbitkach, w których pierwsza zwarta nie jest pozbawiona plozji czy koartykułowana z drugą taka ultrakrótka dźwięczna lub bezdźwięczna szwa występuje. Na blogu Johna Wellsa było kiedyś o różnicy w wymowie polskich zbitek typu gd, kt i analogicznych angielskich: w angielskim pierwsza zwarta jest generalnie bezplozyjna vel zatrzymana, w zasadzie wręcz nakłada się ona na drugą spółgłoskę (koartykulacja), inaczej niż w polskim, gdzie rzeczywistą wymowę można by zapisywać [ɡə̆d kə̥̆t] (=[ɡ˭d k˭t]) gdyby nie było to raczej nadmiarowe. Zwarta bez żadnego bardziej sonornego towarzystwa jest trochę jak kąt bez ramion albo średnica bez okręgu.
Nie obrażajcie mi tu Afromasarza, okej? Zostawcie uczucia religijne w spokoju.
Cytat: Dynozaur w Sierpień 30, 2012, 22:57:05
A ruski też potrafi być miejscami śmieszny (Ja zażygał świat, idziem użynać)
Nie zapominaj o krugłych sutkach. Nikt nie powinien zapominać o krugłych sutkach.
Cytat: Silmethúlë w Sierpień 30, 2012, 22:15:49
Hlava 1.
Česká abeceda a jak se ty všechny šukané litery čte... Pravopis a výslovnost
jebane litery? O.o
Tak.
Kocham czeski, fajnie, że mogę sobie coś o nim poczytać. ^^ Czekam na więcej od autora. :-)
Wczoraj zupełnie nie miałem czasu, nawet za bardzo na forum nie zaglądałem, dzisiaj raczej też niezbyt czas mam, ale postaram się coś skrobnąć jutro ;-).
CytatPS. Z téjto příčiny obezřu Karamazovů!
,,Z této příčiny zhlédnu/budu se dívat na/se podívám na Karamazovy!"
Jest już jutro.
Zacząłem pisać drugą lekcję, opisywać podstawy gramatyki, ale jednak dość zmęczony jestem, nieco skacowany, słabo mi się myśli, więc dokończę i wrzucę jutro. Niestety z czasem ostatnio było u mnie słabo. Ale tekst już powstaje ;-).
EDIT:No dobra, to lecim dalej. Dzisiaj będzie masakra, bo to będzie lekcja typu tabelki gramatyczne. Dużo ogromnych tabel gramatycznych i w sumie niewiele treści. I na dodatek to nie wszystkie, bo dziś będzie jedynie deklinacja, i to tylko rzeczowników i przymiotników. Ale bez tego dalej ani rusz.
Hlava 2.
Základní gramatika, tj. dlouhé, blbé tabulky a taky historický vývoj češtiny
Skloňování podstatných jmen, czyli deklinacja rzeczowników, dzieli się na trzy rodzaje, przy czym w rodzaju męskim wyróżnia się 9 wzorów odmiany, a w żeńskim i nijakim po 7. Przynajmniej tak twierdzi słownik Basaja i Siatkowskiego, a ja im wierzę.
Skloňování přídavných jmen, czyli deklinacja przymiotników, daje się przedstawić na dwóch dość niewielkich tabelkach.
Zanim przedstawię te tabelki czytelnik powinien sobie uświadomić kilka faktów z rozwoju fonetycznego czeskiego. Dzięki temu czytanie tychże tabel będzie łatwiejsze – niektóre formy nie będą wtedy zaskakujące, choć na pierwszy rzut oka mogą wyglądać dziko.
Zatem:
- Krótkie /a/ po spółgłoskach miękkich przeszło w /e/. Stąd np. stanice (= stacja) < stanica;
- Krótkie /u/ po spółgłoskach miękkich przeszło w /i/. Stąd muži (= mężczyzno, V. sg. od muž) < mužu;
- Dawniejszy dyftong /ie/ po spółgłoskach miękkich przeszedł w /í/, np. míra (= miara) < miera;
- Ogólnie samogłoski długie, przede wszystkim pochodzące ze ściągnięć, losowo przechodziły w /í/ po spółgłoskach miękkich;
- Jać przeszła w /ě/, czyli e miękczące, podobnie dawne /ę/ i jer miękki w pozycji silnej. Z kolei dawne /e/ i jer twardy dały /e/ niemiękczące;
- Długie /ú/ w większości pozycji przeszło w /ou/;
- Sylaba /aj/ przeszła w /ej/ w wygłosie i przed spółgłoską;
- Miękkie /c', s', z', ľ/ zlały się z twardymi odpowiednikami;
- Choć to akurat nie fonetyczne, też warto napisać: zanikła historyczna kategoria osobowości rzeczowników i została zastąpiona kategorią żywotności.
W gramatykach języka czeskiego używa się innej kolejności przypadków niż w polskiej, jest ona następująca:
1. Nominativ, kdo? co? –
Mianownik, kto? co?2. Genitiv, koho? čeho? –
Dopełniacz, kogo? czego?3. Dativ, komu? čemu? –
Celownik, komu? czemu?4. Akuzativ, koho? co? –
Biernik, kogo? co?5. Vokativ,
oslovení –
Wołacz, zwrot do kogoś, czegoś
6. Lokál, (o) kom? (o) čem? –
Miejscownik, (o) kim? (o) czym?7. Instrumentál, kým? čím? –
Narzędnik, kim? czym?UWAGA! Kolejność przypadków
jest istotna z tego powodu, że Czesi bardzo rzadko używają ich nazw, i tak w literaturze jak i w rozmowach z Czechami częściej można spotkać się z określaniem przypadków numerami. Zamiast
dativ spotkamy
třetí pád, a zamiast
instrumentál znajdziemy
sedmý pád. Jest to
bardzo powszechne, większość Czechów nawet nie zna nazw przypadków. Tak jak sporo Czechów (nawet związanych z literaturą czy wydawaniem książek) nie zna słowa
ortografie – znajomemu właścicielowi wydawnictwa, który również książki redaguje i składa, musiałem tłumaczyć, że
ortografie to
pravopis, bo tego słowa nie znał. O ile Czesi mają rodzime określenie na jakieś powszechnie znane zjawisko naukowe, używają rodzimego i słownictwa naukowego nie znają.
Podobnie jak w języku polskim końcowe spółgłoski słów podlegają
palatalizacji w niektórych przypadkach.
Najczęściej końcowe
k, g, h, ch, r, d, t, n przechodzą w
c, z, z, š, ř, ď, ť, ň. Dotyczy to głównie mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskich żywotnych (
voják – vojáci,
vlk – vlci,
hoch – hoši,
pán – páni itd.). Również miejscownika liczby mnogiej męskich i nijakich (
o vojácích,
o hoších,
jablko – o jablcích, choć częściej
o jablkách, itd.). W miejscowniku liczby pojedynczej wszystkich rodzajów (
potok – na potoce,
dvůr – na dvoře,
hrad – na hradě,
sestra – o sestře,
mléko – v mléce,
bahno – v bahně). W celowniku l. poj. r. żeńskiego (
matka – matce,
kniha – knize).
W wołaczu liczby pojedynczej rzeczowników męskich z twardym tematem pojawia się zmiana
k, h, r w
č, ž, ř przed końcówką
-e (
člověk – člověče,
bůh – bože,
mistr – mistře).
Wymiany te ogólnie są bardzo podobne do polskich i dla czytelnika powinny być dość intuicyjne.
W odmianie, również podobnie jak w polskim, występują
wymiany samogłoskowe. Są one dwojakiego rodzaju:
Primo – istnieje zupełnie jak w polskim
ruchome /e/ (
zámek – zámku,
švec – ševce). Występowanie ruchomego /e/ będę zaznaczał w słowniczku.
Secundo – coś, co w polskim zachowało się szczątkowo, czyli
skracanie samogłosek długich. Zjawisko to występuje najczęściej w słowach jednosylabowych, choć nie zawsze, i czasem zdarzy się w dłuższych. Ogólnie jest z tym jeden wielki burdel. Zjawisko polega na tym, że słowa mu podległe mają samogłoskę długą w formie podstawowej (i innych o jednakowym brzmieniu), natomiast samogłoskę krótką w pozostałych przypadkach.
Poza zwykłą zmianą iloczasu samogłoski (co oznacza się zniknięciem
čárki, np.
mráz – mrazu) pojawiają się zmiany jakościowe, tj.
í → e (ě) (
vítr → větru),
ů → o (
bůh – boha),
ou → u (
moucha – much).
Zmiany długości samogłosek w odmianie będą zazwyczaj oznaczane literą przy paradygmacie odmiany. Jakiekolwiek odstępstwa od normy będę odtąd sygnalizować w słowniczku.
Poniżej przedstawiam tabele deklinacji rzeczowników (
tabulky skloňování podstatných jmen), tabele te wziąłem ze wspomnianego już wcześniej
Słownika czesko-polskiego Janusza Siatkowskiego i Mieczysława Basaja. Nad każdym wzorem odmiany jest jego oznaczenie, np.
m3 oznacza trzeci typ odmiany męskiej,
f5 oznacza piąty żeńskiej, itd. Pod tabelą krótko są scharakteryzowane poszczególne typy odmiany – jakie rzeczowniki do nich należą, jak je rozpoznać, itd. Dodatkowo odtąd w słowniczku będę dodawał informację nt. wzoru odmiany danego słowa. Gdy podanych jest kilka końcówek, są one wymienne, czasem pierwsza z nich przeważa.
Deklinacja męska (
skloňování v mužském rodě):
Spoiler
jednotné číslo
(liczba pojedyncza) | m1 | m2 | m3 | m4 | m5 | m6 | m7 | m8 | m9 | |
1. Nominativ | hrad | stroj | hřeben | loket | pán | muž | předseda | soudce | hajný | krejčí |
2. Genitiv | hradu
lesa | stroje | hřeben|e/-u | lokt|e/-u | pána | muže | předsedy | soudce | hajného | krejčího |
3. Dativ | hradu | stroji | hřeben|i/-u | lokt|i/-u | pán|ovi/-u | muž|ovi/-i | předsedovi | soudc|i/-ovi | hajnému | krejčímu |
4. Akuzativ | hrad | stroj | hřeben | loket | pána | muže | předsedu | soudce | hajného | krejčího |
5. Vokativ | hrade!
kalichu! | stroji! | hřebeni! | lokti! | pane
hochu! | muži!
otče! | předsedo! | soudce! | hajný! | krejčí! |
6. Lokál | hradě
zámku | stroji | hřeben|i/-u | lokt|i/-u/-ě | pán|ovi/-u | muž|ovi/-i | předsedovi | soudc|i/-ovi | hajném | krejčím |
7. Instrumentál | hradem | strojem | hřebenem | loktem | pánem | mužem | předsedou | soudcem | hajným | krejčím |
množné číslo
(liczba mnoga) |
1. Nominativ | hrady | stroje | hřebeny | lokty | pán|i/-ové
občané | muž|i/-ové
obyvatelé | předsedové
jezuit|é, pot. -i | soudc|i/-ové | hajní | krejčí |
2. Genitiv | hradů | strojů | hřebenů | loktů | pánů | mužů | předsedů | soudců | hajných | krejčích |
3. Dativ | hradům | strojům | hřebenům | loktům | pánům | mužům | předsedům | soudcům | hajným | krejčím |
4. Akuzativ | hrady | stroje | hřebeny | lokty | pány | muže | předsedy | soudce | hajné | krejčí |
5. Vokativ | hrady! | stroje! | hřebeny! | lokty! | pán|i/-ové!
občané! | muž|i/-ové!
obyvatelé! | předsedové!
jezuit|é, pot. -i! | soudc|i/-ové! | hajní! | krejčí! |
6. Lokál | hradech
zámcích
teplakách | strojích | hřebenech | loktech | pánech
hoších | mužích | předsedech
sluzích | soudcích | hajných | krejčích |
7. Instrumentál | hrady | stroji | hřebeny | lokty | pány | muži | předsedy | soudci | hajnými | krejčími |
|
| m1a:
důl-dolu,
dům-domu,
hrách-hrachu | m2a:
déšť-deště,
hnůj-hnoje,
lůj-loje | m3a:
kámen-kamene
Odmianę rzecz. den
podam osobno | | m5a:
bůh-boha,
vůl-vola | m6a:
kůň-koně |
m1: rzeczowniki zakończone spółgłoską, nieżywotne, twardotematowe.
Cytując Basaja: W 5sg końcówkę
-u mają przeważnie rzeczowniki na
-k, -h, -ch.
W 6sg najczęściej występuje końcówka
-u (choć w przeważającej części przypadków jest ona wymienna z
-e).
W 6pl jest bajzel. Zazwyczaj używa się
-ech i jest to taka standardowa twarda końcówka męskich 6pl, jednak w zakończonych na
-k, -g, -h, -ch występuje palatalizacja i końcówka miękka
-ích. Do niektórych słów przeniesiono końcówkę
-ách z odmiany żeńskiej, która pojawia się głównie w zdrobnieniach z
-ek i jest oboczna z końcówką
-ích.
m1a: rzeczowniki z tej odmiany tracą długość samogłoski w odmianie.
m2: zakończone spółgłoską, nieżywotne, miękkotematowe.
Czyli zakończone spółgłoską miękką lub historycznie miękką dwufunkcyjną (/l, z, s/). Rozpoznać je można po tym, że w polskich odpowiednikach mają spółgłoskę miękką (np.
kašel, bo polski
kaszel, a nie
*kaszeł).
m2a: jw., tracą długość samogłoski.
m3: zakończone spółgłoską, typ mieszany.
Należą tutaj rzeczowniki, w przypadku których Czechom pokiełbasiło się, czy mają spółgłoskę miękką czy twardą. Są to praktycznie tylko te, których polskie odpowiedniki kończą się na
-eń, a czeski ma tam twarde
-en,
nie mają ruchomego /e/ w końcówce, przykłady to
hřeben, řemen, ječmen, kořen...m3a: tracące długość samogłoski.
m4: podobnie jak wyżej, nieżywotne.
m5: zakończone spółgłoską, żywotne, twardotematowe.
Praktycznie wszystkie żywotne zakończone spółgłoską historycznie twardą (czyli twardą, albo dwufunkcyjną, powstałą z twardej – te najłatwiej rozpoznać po zakończeniu polskiego odpowiednika spółgłoską twardą). Według tego wzoru odmieniają się też nazwiska zakończone na
-o,
-e (
Matejko – Matejka,
Goethe – Goetha),
-ú,
-ó (
Néhrú – Néhrúa,
Rousseau – Rousseaua i
-us,
-ius,
-os,
-es (
Aristoteles – Aristotela).
m5a: tracą długość samogłoski.
m6: zakończone spółgłoską, żywotne, miękkotematowe.
Analogicznie do
m5, należą tutaj żywotne, których ostatnia spółgłoska jest historycznie miękka. Również nazwiska obce zakończone na
-s, -z, -c, -x (
Engels – Engelse,
Marx – Marxe, też:
Francouz – Francouze) i niektóre na
-e (
Nietzsche, Nietzsche, Nietzscheovi...).
m6a: rzeczownik
kůň traci długość w odmianie, dodatkowo w liczbie mnogiej występują formy oboczne:
1., 4. koně, 2. koňů/koní, 3. koňům/koním, 6. koních, 7. koňmi/konim7: zakończone samogłoską, twardotematowe.
Rzeczowniki męskie zakończone samogłoską
-a.
m8: zakończone samogłoską, miękkotematowe.
Rzeczowniki męskie zakończone samogłoską
-e.
m9: rzeczowniki o odmianie przymiotnikowej.
Istnieją dwa podtypy tej odmiany – miękki i twardy. Według odmiany miękkiem odmieniają się wszystkie męskie zakończone na
-í, oraz nazwiska na
-i (
Sapokowski – Sapkowskiho). Według twardej te zakończone na
-ý oraz nazwiska na
-é (
Linné – Linného).
cd. do poprzedniego postaDeklinacja żeńska (
skloňování v ženském rodě):
Spoiler
jednotné číslo
(liczba pojedyncza) | f1 | f2 | f3 | f4 | f5 | f6 | | f7 | |
1. Nominativ | žena | nůše | idea | píseň | kost | neť/neteř | máti/máť | pokojská | vedoucí |
2. Genitiv | ženy | nůše | ide|y/-je | písně | kosti | neteře | mateře/máti | pokojské | vedoucí |
3. Dativ | ženě
matce | nůši | ideji | písni | kosti | neteři | mateři/máti | pokojské | vedoucí |
4. Akuzativ | ženu | nůši | ideu | píseň | kost | neteř | máteř/máti | pokojskou | vedoucí |
5. Vokativ | ženo! | nůše! | ideo! | písni! | kosti! | = 1. | | pokojská! | vedoucí! |
6. Lokál | ženě | nůši | ideji | písni | kosti | neteři | mateři/máti | pokojské | vedoucí |
7. Instrumentál | ženou | nůší | ide|ou/-jí | písní | kostí | neteří | mateří/mátí | pokojskou | vedoucí |
množné číslo
(liczba mnoga) |
1. Nominativ | ženy | nůše | ide|y/-je | písně | kosti | neteře | mateře | pokojské | vedoucí |
2. Genitiv | žen
matek | nůší
ulic | idejí | písní | kostí | neteří | mateří | pokojských | vedoucích |
3. Dativ | ženám | nůším | ide|ám/-jím | písním | kostem | neteřím | mateřím | pokojským | vedoucím |
4. Akuzativ | ženy | nůše | ide|y/-je | písně | kosti | neteře | mateře | pokojské | vedoucí |
5. Vokativ | ženy! | nůše! | ide|y/-je! | písně! | kosti! | = 1. | | pokojské! | vedoucí! |
6. Lokál | ženách | nůších | ide|ách/-jích | písních | kostech | neteřích | mateřích | pokojských | vedoucích |
7. Instrumentál | ženami | nůšemi | ide|ami/-jemi | písněmi
myslemi | kostmi | neteřemi | mateřemi | pokojskými | vedoucími |
|
| f1a:
bába-bab
f1b (też f1a):
skála-skal,
skalám/skálám,
skalách/skálách,
skalami/skálami
f1c (też f1a):
brána-branou/bránou,
bran,
branám/bránám,
branách/bránách,
branami/bránami | f2a:
chvíle-chvil
f2b (też f2a):
plíce-plic,
plicím/plícím,
plicích/plících,
plicemi/plícemi
f2c (też f2a):
kůže-koží/kůží,
koží/kůží,
kožím/kůžím,
kožích/kůžích,
kožemi/kůžemi,
|
f1: rzeczowniki zakończone samogłoską, twardotematowe.
Większość zakończonych na
-a. Według tego wzoru odmieniają się też nazwy krain występujące tylko w liczbie mnogiej (
Čechy – Čech, v Čechách...) i nazwy miejscowości na
-ky, -ánky.
W 2pl występuje /e/ ruchome, które pojawia się częściej niż w polskim.
f1a: Tracące długość
jedynie w 2pl.
f1b: Tracące długość w 2pl, 3pl, 6pl i 7pl.
f1c: Tracące długość w 7sg, 2pl, 3pl, 6pl i 7pl.
f2: zakończone samogłoską, miękkotematowe.
Rzeczowniki żeńskie zakończone na
-e, oraz pochodzenia obcego na
-ance (
aliance, bilance...). Również nazwy miejscowości zakończone na
-e, -ice występujące tylko w liczbie mnogiej (
Budějovice).
f2a: Tracą długość samogłoski
jedynie w 2pl.
f2b: Tracą długość samogłoski w 2pl, 3pl, 6pl i 7pl.
f2c: Tracą długość samogłoski w 7sg, 2pl, 3pl, 6pl i 7pl.
f3: samogłoskowe, typ mieszany.
Należą tutaj rzeczowniki zakończone na
-ea, -oa, -ua. Te pierwsze mogą mieć końcówki zarówno twarde (podane jako pierwsze) i miękkie (podane drugie). Zakończone na
-oa, -ua mają jedynie końcówki twarde.
f4: spółgłoskowe.
Większość żeńskich, zakończonych spółgłoską, z końcówką inną niż
-st, -ť, -ď. Wyjątkami należącymi do tej odmiany są:
labuť,
lať,
síť,
prsť,
chuť,
káď. Również obce na
-áž (
garáž,
masáž).
f5: spółgłoskowe.
Większość żeńskich z
-st, -ť, -ď, też
moc, pomoc, noc, věc, řeč, obuv, kolomaz, Rus.
f6: odmiana archaiczna obejmująca tylko dwa podane rzeczowniki.
f7: odmiana przymiotnikowa.
Deklinacja nijaka (
skloňování ve středním rodě):
Spoiler
jednotné číslo
(liczba pojedyncza) | n1 | n2 | n3 | n4 | n5 | n6 | | n7 | |
1. N., 4. A., 5. V. | město drama | moře | stavení | kuře | břímě | lyceum | stipendium | vstupné | telecí |
2. Genitiv | města dramatu | moře | stavení | kuřete | břemene | lycea | stipendia | vstupného | telecího |
3. Dativ | městu dramatu | moři | stavení | kuřeti | břemeni | lyceu | stipendiu | vstupnému | telecímu |
6. Lokál | měst|ě/-u | moři | stavení | kuřeti | břemeni | lyceu | stipendiu | vstupném | telecím |
7. Instrumentál | městem | mořem | stavením | kuřetem | břemenem | lyceem | stipendiem | vstupným | telecím |
množné číslo
(liczba mnoga) |
1. N., 4. A., 5. V. | města | moře | stavení | kuřata | břemena | lycea | stipendia |
2. Genitiv | měst
hledisek | moří
jevišť, letišť | stavení | kuřat | břemen | lyceí | stipendií |
3. Dativ | městům | mořím | stavením | kuřatům | břemenům | lyceím | stipendiím |
6. Lokál | městech
městečkách
střediscích | mořích | staveních | kuřatech | břemenech | lyceích | stipendiích |
7. Instrumentál | městy | moři | staveními | kuřaty | břemeny | lycei | stipendií |
|
| n1a:
dílo-děl
n1b (też n1a):
léto-let,
letům/létům,
letech/létech,
lety/léty
Odmiana rzecz.
oči, uši
podana osobno
|
n1: rzeczowniki twardotematowe.
Zakończone na
-o, pluralia tantum jak
ústa,
vrata, pochodzenia obcego na
-um,
-on (
album – alba,
epiteton – epiteta) i
-a (
flegma – flegmatu,
klima – klimatu).
Podobnie jak w
m1 jest rozgardiasz w 6pl.
n1a: Tracące długość
jedynie w 2pl.
n1b: Tracące długość w 2pl, 3pl, 6pl i 7pl.
n2: miękkotematowe.
Nijakie na
-e, -ě. Formę 2pl bez końcówki mają zakończone na
-iště oraz rzeczownik
vejce – vajec.
n3: zakończone na długie -í.
n4: typ mieszany z tematem rozszerzonym o
-et-/
-at-.
Dawne tematy spółgłoskowe, tak jak w polskim.
n5: typ mieszany z tematem rozszerzonym o
-en-.
Dawne tematy spółgłoskowe, tak jak w polskim.
n6: typ
lyceum,
stipendium.
Zapożyczenia z łaciny i greki, te które nie odmieniają się wg wzoru
n1.
n7: odmiana przymiotnikowa.
Deklinacja przymiotników (
skloňování přídavných jmen):
Spoiler
Formy złożone
l. poj.
(j. č.) | temat | twardy | | temat | miękki |
| m | n | f | m | n | f |
1. N., 5. V. | mladý | mladé | mladá | jarní | jarní | jarní |
2. G. | mladého | mladého | mladé | jarního | jarního | jarní |
3. D. | mladému | mladému | mladé | jarnímu | jarnímu | jarní |
4. A. | mladého ż
mladý nż | mladé | mladou | jarního ż
jarní nż | jarní | jarní |
6. L. | mladém | mladém | mladé | jarním | jarním | jarní |
7. I. | mladým | mladým | mladou | jarním | jarním | jarní |
l. mn.
(mn. č.) | m | n | f | m | n | f |
1. N., 5. V. | mladí ż
mladé nż | mladá | mladé | | jarní |
2. G. | | mladých | | | jarních |
3. D. | | mladým | | | jarním |
4. A. | mladé | mladá | mladé | | jarní |
6. L. | | mladých | | | jarních |
7. I. | | mladými | | | jarními |
Formy krótkie
Występują jedynie w mianowniku i bierniku:
l. poj.
1. N. rád; rád
o; rád
a4. A. rád
a ż, rád
nż; rád
o; rád
ul. mn.
1. N. rád
i ż, rád
y nż; rád
a; rád
y4. A. rád
y ż; rád
a; rád
yMoja sugestia jest taka, żeby
nie wkuwać na pamięć tych tabel. Warto je przejrzeć kilka razy, oswoić się z nimi, głównie z pierwszymi czterema, a szczególnie dwoma paradygmatami każdego rodzaju. Jako użytkownicy języka polskiego, przy pewnym osłuchaniu z czeskim, możemy całkiem dobrze intuicyjnie odmienić większość czeskich rzeczowników i przymiotników.
Należy zwracać uwagę, że w miękkich tematach końcówka
-a zmienia się w
-e, co pojawia się w dopełniaczu l. poj. r. męskiego. Należy zapamiętać, że, w przeciwieństwie do polszczyzny, w rodzaju męskim i nijakim nie używa się
-ách w miejscowniku, ale
-ech/ích (poza przypadkami takimi jak zdrobnienia na
-ek,
-ko, gdzie żeńskie
-ách może się obocznie pojawiać, por.
jablkách,
městečkách).
Dalej: w żywotnych męskich często występuje końcówka celownikowa
-ovi w miejscowniku. I tak w czeskich książkach nieraz można spotkać notkę zatytułowaną
o autorovi, choć zdarza się też
o autoru.
Co do samego celownika i oboczności końcówek
-u(-i)/-ovi, to zazwyczaj (przynajmniej w rz.
m5/m6) używa się
-ovi w ostatnim wyrazie bardziej złożonego zwrotu. Np.
panu Janowi Novákowi to
pánu Janu Novákovi.
Jak już jesteśmy przy nazwiskach, to warto wspomnieć, że starym słowiańskim zwyczajem nazwiska kobiet u Czechów kończą się na
-ová, praktycznie zawsze, muszą.
Harry'ego Pottera napisała wg nich niejaka J. K. Rowlingová.
Przy wołaczu i końcówce
-e: jeśli słowo kończy się na
-r, to owo
-r zmieni się w
-ř, jeśli występuje po spółgłosce (
mistrzu –
mistře), ale nie zmieni się, gdy jest po samogłosce (
autorze –
autore).
Kolejną sprawą jest biernik l. mnogiej rodzaju męskiego żywotnego. Mimo, że mamy do czynienia z rzeczownikami żywotnymi ich biernik
nie jest tożsamy z dopełniaczem ani mianownikiem!
Widzę tych panów to po czesku
vidím ty pány, analogicznie
widzę te wilki to
vidím ty vlky. Choć
te wilki to
ti vlci,
panowie to
páni a.
pánové, a
dom tych panów to
dům těch pánů.
Biernik rodzaju męskiego liczby mnogiej
zawsze zachowuje się jak mianownik rzeczowników
nieżywotnych.
Zawsze.
Następną sprawą jest narzędnik liczby mnogiej męskich i nijakich. W języku polskim większość rzeczowników męskich i nijakich przejęły tu końcówkę żeńską, a-tematową,
-ami. W czeskim z kolei praktycznie wszystkie uzyskały końcówkę o-tematową
-y (twardotematowe) lub
-i (miękkotematowe), co może wyglądać dość archaicznie i podobać się Dynozaurowi, np.
domami to po czesku
domy,
wilkami to
vlky,
grodami to
hrady itd. Wyjątkiem tutaj jest odmiana
n3, przypominająca przymiotnikową, gdzie mamy np.
deklinacjami skloňováními. Są pojedyncze archaiczne wyjątki, które zachowały szczątki odmiany i-tematowej, np.
z końmi:
s koňmi, ale obocznie też
s koni.
I ostatnia z takich analiz pojedynczych przypadków rzeczowników to celownik l. mn. rzeczowników żeńskich. W polskim wszystkie rodzaje przejęły końcówkę o-tematową
-om, w czeszczyźnie zachowało się a-tematowe
-ám, więc
kobietom –
ženám. W wersji miękkiej, jak to każda końcówka z samogłoską długą, barwa tejże musiała się zmienić i mamy
-ím:
skórom kůžím a.
kožím.
Przymiotniki... Końcówką mnogą rodzaju nijakiego w mianowniku jest
-á! Stąd
młode miasta to
mladá města. W dialektalnym czesko-czeskim natomiast mianownik we wszystkich rodzajach się zlewa w
-ý (
starý města,
starý muži,
starý ženy...), nie mam pojęcia jak to się ma do wymawiania /ý/ jako [ej]. Podejrzewam, że wymawiają to jako faktyczne /ý/, i rozróżniają
mladej muž –
młody mężczyzna, ale
mladý muži –
młodzi mężczyźni.
Natomiast w l. poj. r. żeńskiego odmiana miękka ma tylko jedną końcówkę!
-í. W odmianie miękkiej pierwszą samogłoską końcówki jest zawsze
í.
Rzeczą spoza tabel jest
liczba podwójna (
dvojné číslo) w czeskim. Ogólnie się nie zachowała i występuje podobnie jak w polskim,
w narzędniku. Czesi odbierają ją jako liczbę mnogą i występuje ona w słowach naturalnie występujących w parach. Raczej nie spotkamy się u Czechów z
*rukami, natomiast zawsze z
rukama (= rękoma), albo
nohama (nogami). Co ważniejsze, w czeszczyźnie przymiotnik zgadza się co do liczby podwójnej z rzeczownikiem(!),
długimi rękoma to
dlouhýma rukama, a nie
*dlouhými rukama. Formę
nohami spotkamy, gdy mowa np. o nogach stołu. Występuje również szczątkowo w innych przypadkach:
rąk rukou,
w rękach/ręku v rukou, itd. Gdy mowa o większej ilości rąk, również używa się form podwójnych, jak normalnej liczby mnogiej. W dialektalnym czeskim dualny narzędnik jest bardziej produktywny (
historickýma hradama na
historycznymi grodami,
mladýma otcema na
młodymi ojcami itd.).
Jeszcze co do skracania długości samogłoski rdzenia – wydaje mi się rozsądne na początku nauki skracać ją po prostu zawsze, gdy mamy słowo z rdzeniem jednosylabowym, a pozostawiać, gdy wielosylabowym – przynajmniej, gdy nie da się sprawdzić w słowniku czy googlu jak to słowo się odmienia. Powinno to się w miarę sprawdzać. Przy czym w rodzajach żeńskim i nijakim skracać
tylko w dopełniaczu liczby mnogiej – praktycznie każdy rzeczownik, który skraca samogłoskę w innych przypadkach, ma oboczne formy z długą, poza tym jednym przypadkiem. W rz. męskich należy jednak skracać samogłoskę w każdym przypadku o innym brzmieniu niż mianownik l. poj.
Co równie ważne, w przeciwieństwie do polskiego, samogłoska
nie ulega skróceniu w dłuższych formach a wydłużeniu w krótszych (por.
krowa, ale
krów), ale, co przeczy trochę wzdłużeniu zastępczemu po wypadniętych jerach, skraca się w przypadkach
innych niż mianownik l. poj., por.
moucha (= mucha), ale
much (= much), przy czym
o mouchách (= o muchach), bo skracanie tylko w
2pl.
Cvíčení
Przetłumacz na czeski:Dom długich rąk pana Jana Nováka.
O domu długich rąk pana Jana Nováka.
Ciężarowi domu Nováka.
Lotniskom koni i łabędzi, albo grodami młodych nóg chłopca Novákovej.
Chwila deklinacji czeskich rzeczowników to opoka siostrom Rusi i panu Piotrowi Novákowi.
cdn. w kolejnym poście
cd. do poprzedniego postaPoniżej słowniczek, tak jak wyglądają hasła w faktycznych komercyjnych słownikach czeskiego, z informacjami o odmianie. Co do skrótów:
adi – adiectivum, przymiotnik;
adv – adverbium, przyszłówek;
dem. – deminutivum, zdrobnienie;
hist. – historyczny;
jęz. – językoznawczy;
pejor. – pejoratywny;
plt – plurale tantum, rzecz. występujący tylko w liczbie mnogiej;
pot. – potoczny.
Jeśli podane są dwie formy bez dodatkowych wyjaśnień, druga to
2sg, czyli dopełniacz liczby pojedynczej. Poza tym zakładam, że budowa haseł jest zrozumiała. W przyszłych słowniczkach postaram się trzymać tej formy.
Slovníček
akuzativ (http://cs.wiktionary.org/wiki/akuzativ#.C4.8De.C5.A1tina) [-tý-],
⁓u m1 6sg ⁓u/⁓e jęz. biernik
alb|um, -a n1 2pl alb 6pl -ech album
aliance f2 alians, przymierze, sojusz, związek
autor (http://cs.wiktionary.org/wiki/autor#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 autor
bába f1a baba, starucha, stara kobieta
bah|no n1 6sg -ně/-nu 2pl -en błoto, bagno, trzęsawisko
bilance f2 bilans
blbý adi głupi, idiotyczny, ograniczony umysłowo
brána (http://cs.wiktionary.org/wiki/br%C3%A1na#.C4.8De.C5.A1tina)
f1c brama
břímě n5 a. břemeno n1 ciężar, brzemię
bůh (http://cs.wiktionary.org/wiki/b%C5%AFh#.C4.8De.C5.A1tina), boha m5a 5sg bože bóg
cvičení n3 ćwiczenie
Čechy (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C4%8Cechy#.C4.8De.C5.A1tina), Čech f1 plt 6pl Čechách Bohemia, Czechy (kraina geograficzna)
člově|k (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C4%8Dlov%C4%9Bk#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 5sg -če pl lidé człowiek
dativ (http://cs.wiktionary.org/wiki/dativ#.C4.8De.C5.A1tina) [-tý-],
⁓u m1 6sg ⁓u/⁓ě jęz. celownik
déšť (http://cs.wiktionary.org/wiki/d%C3%A9%C5%A1%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina)
m2a,
dešť m2,
deště deszcz
dílo (http://cs.wiktionary.org/wiki/d%C3%ADlo#.C4.8De.C5.A1tina)
n1a 2pl děl dzieło, utwór
dlouhý (http://cs.wiktionary.org/wiki/dlouh%C3%BD#.C4.8De.C5.A1tina)
adi (
comp delší) długi
drama, ⁓tu n1 6sg ⁓tu/⁓tě dramat
důl (http://cs.wiktionary.org/wiki/d%C5%AFl#.C4.8De.C5.A1tina), dol|u m1a 6sg -e kopalnia
dům (http://cs.wiktionary.org/wiki/d%C5%AFm#.C4.8De.C5.A1tina), dom|u m1a 6sg -ě dom
dvůr, dvo|ru m1a 6sg -ře podwórko, dziedziniec,
też majątek, dwór
epitet|on, -a n1 lit. epitet
flegma, ⁓tu n1 flegma
garáž (http://cs.wiktionary.org/wiki/gar%C3%A1%C5%BE#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e f4 garaż
genitiv (http://cs.wiktionary.org/wiki/genitiv#.C4.8De.C5.A1tina) [-nytýv],
⁓u m1 6sg ⁓u/⁓ě jęz. dopełniacz
gramatika [-ty-]
f1 jęz. gramatyka
hajn|ý, -ého m9 gajowy
historický (http://cs.wiktionary.org/wiki/historick%C3%BD#.C4.8De.C5.A1tina)
adi historyczny
hledis|ko n1 2pl -k/-ek, 6pl -cích/-kách punkt widzenia, stanowisko
hnůj, hnoje m2a gnój, nawóz naturalny
hoch (http://cs.wiktionary.org/wiki/hoch#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 chłopiec
hrách (http://cs.wiktionary.org/wiki/hr%C3%A1ch#.C4.8De.C5.A1tina), hrachu m1a groch
hrad (http://cs.wiktionary.org/wiki/hrad#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓u m1 6sg ⁓ě/⁓u zamek, gród
hřeben (http://cs.wiktionary.org/wiki/h%C5%99eben#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e/⁓u m3 grzebień
chu|ť (http://cs.wiktionary.org/wiki/chu%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina), -ti f4 3pl -tím, 6pl -tích, 7pl -těmi smak, apetyt,
też chęć
chvíle (http://cs.wiktionary.org/wiki/chv%C3%ADle#.C4.8De.C5.A1tina)
f2a chwila
idea (http://cs.wiktionary.org/wiki/idea#.C4.8De.C5.A1tina)
f3 idea, pomysł
instrumentál (http://cs.wiktionary.org/wiki/instrument%C3%A1l#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓u m1 6sg ⁓u/⁓e jęz. narzędnik
jabl|ko (http://cs.wiktionary.org/wiki/jablko#.C4.8De.C5.A1tina)
n1 6pl -kách/-cích jabłko
jarní (http://cs.wiktionary.org/wiki/jarn%C3%AD#.C4.8De.C5.A1tina)
adi wiosenny
ječmen (http://cs.wiktionary.org/wiki/je%C4%8Dmen#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e/⁓a m3 jęczmień
jeviš|tě (http://cs.wiktionary.org/wiki/jevi%C5%A1t%C4%9B#.C4.8De.C5.A1tina)
n2 2pl -ť scena
jezuit|a (http://cs.wiktionary.org/wiki/jezuita#.C4.8De.C5.A1tina), jezovit|a, -y m7 1pl -é jezuita,
też pejor. hipokryta, obłudnik, intrygant
jmén|o (http://cs.wiktionary.org/wiki/jm%C3%A9no#.C4.8De.C5.A1tina)
n1a 6sg -ě/-u 2pl jmen imię, nazwa
k (http://cs.wiktionary.org/wiki/k#.C4.8De.C5.A1tina), ke (http://cs.wiktionary.org/wiki/ke#.C4.8De.C5.A1tina) praep (
komu, čemu) do, ku;
przed p nieraz ku (http://cs.wiktionary.org/wiki/ku#.C4.8De.C5.A1tina)ká|ď, -dě f4 kadź
kalich (http://cs.wiktionary.org/wiki/kalich#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a/⁓u m1 kielich, puchar
kámen (http://cs.wiktionary.org/wiki/k%C3%A1men#.C4.8De.C5.A1tina), kamene m3a kamień
kaš|el, -le m2 kaszel
klima (http://cs.wiktionary.org/wiki/klima#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓tu n1 klimat
kniha (http://cs.wiktionary.org/wiki/kniha#.C4.8De.C5.A1tina)
f1 książka
kolomaz, ⁓i f5 smar, maź
kořen (http://cs.wiktionary.org/wiki/ko%C5%99en#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e/⁓u m3 korzeń
kost (http://cs.wiktionary.org/wiki/kost#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓i f5 kość
krejčí, ⁓ho m9 krawiec
kůň (http://cs.wiktionary.org/wiki/k%C5%AF%C5%88#.C4.8De.C5.A1tina), koně m6a 2pl -ňů/ní, 3pl -ňům/-ním, 7pl -ni/-ňmi koń
kuře (http://cs.wiktionary.org/wiki/ku%C5%99e#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓te n4 kurczę
kůže (http://cs.wiktionary.org/wiki/k%C5%AF%C5%BEe#.C4.8De.C5.A1tina)
f2c skóra
labu|ť (http://cs.wiktionary.org/wiki/labu%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina), -tě f4 łabędź
la|ť (http://cs.wiktionary.org/wiki/la%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina), -tě f4 łata, żerdź, listwa
letiš|tě (http://cs.wiktionary.org/wiki/leti%C5%A1t%C4%9B#.C4.8De.C5.A1tina)
n2 2pl -ť lotnisko
lét|o (http://cs.wiktionary.org/wiki/l%C3%A9to#.C4.8De.C5.A1tina)
n1b 6sg -ě/po -u, 2pl let lato
lokál (http://cs.wiktionary.org/wiki/lok%C3%A1l#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓u m1 6sg ⁓u/⁓e lokal,
jęz. miejscownik
lok|et (http://cs.wiktionary.org/wiki/loket#.C4.8De.C5.A1tina), -te/-tu m4 łokieć
lůj (http://cs.wiktionary.org/wiki/l%C5%AFj#.C4.8De.C5.A1tina), loje m2a łój
lyce|um (http://cs.wiktionary.org/wiki/lyceum#.C4.8De.C5.A1tina), -a n6 liceum
masáž (http://cs.wiktionary.org/wiki/mas%C3%A1%C5%BE#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e f4 masaż
máti a. máť f6 pot., książk. matka
matka (http://cs.wiktionary.org/wiki/matka#.C4.8De.C5.A1tina)
f1 matka
městečk|o n1 6pl -ách dem. miasteczko
míra (http://cs.wiktionary.org/wiki/m%C3%ADra#.C4.8De.C5.A1tina)
f1/f1c mat. miara
mist|r, ⁓a m5 5sg -ře majster, mistrz
mladý (http://cs.wiktionary.org/wiki/mlad%C3%BD#.C4.8De.C5.A1tina)
adi młody
mlé|ko (http://cs.wiktionary.org/wiki/ml%C3%A9ko#.C4.8De.C5.A1tina)
n1 6sg -ku/-ce mleko
moc (http://cs.wiktionary.org/wiki/moc#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓i f5 3pl ⁓em/⁓ím, 6pl ⁓ech/⁓ích, 7pl ⁓emi moc, siła, potęga
moře (http://cs.wiktionary.org/wiki/mo%C5%99e#.C4.8De.C5.A1tina)
n2 morze
moucha (http://cs.wiktionary.org/wiki/moucha#.C4.8De.C5.A1tina)
f1 2pl much mucha
mráz (http://cs.wiktionary.org/wiki/mr%C3%A1z#.C4.8De.C5.A1tina), mraz|u m1a 6sg -u/-e 6pl -ech mróz
muž (http://cs.wiktionary.org/wiki/mu%C5%BE#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e m6 mężczyzna, mąż, człowiek
neť (http://cs.wiktionary.org/wiki/ne%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina)
a. neteř (http://cs.wiktionary.org/wiki/nete%C5%99#.C4.8De.C5.A1tina)
f6 bratanica, siostrzenica
noc (http://cs.wiktionary.org/wiki/noc#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓i f5 pl3 ⁓ím, pl6 ⁓ích, pl7 ⁓emi noc
noha (http://cs.wiktionary.org/wiki/noha#.C4.8De.C5.A1tina) f1 noga
nominativ (http://cs.wiktionary.org/wiki/nominativ#.C4.8De.C5.A1tina) [-tý-],
⁓u m1 6sg ⁓u/⁓ě jęz. mianownik
nůše f2 kosz do noszenia na plecach
o (http://cs.wiktionary.org/wiki/o#.C4.8De.C5.A1tina) praep (
koho, co; kom, čem) o
občan (http://cs.wiktionary.org/wiki/ob%C4%8Dan#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 1pl ⁓é obywatel
obuv, ⁓i f5 obuwie
obyvatel (http://cs.wiktionary.org/wiki/obyvatel#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e m6 1pl ⁓é 2pl ⁓ů/⁓ mieszkaniec
odpově|ď (http://cs.wiktionary.org/wiki/odpov%C4%9B%C4%8F#.C4.8De.C5.A1tina), -di f5 pl3 -dím, 6pl -dích, 7pl -ďmi/-dmi odpowiedź
ot|ec (http://cs.wiktionary.org/wiki/otec#.C4.8De.C5.A1tina), -ce m6 1pl -cové ojciec
pán (http://cs.wiktionary.org/wiki/p%C3%A1n#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 3,6sg ⁓ovi/⁓u 5sg pane, 1pl ⁓i/⁓ové pan, mężczyzna
pís|eň (http://cs.wiktionary.org/wiki/p%C3%ADse%C5%88#.C4.8De.C5.A1tina), -ně f4 pieśń
plíce (http://cs.wiktionary.org/wiki/pl%C3%ADce#.C4.8De.C5.A1tina), plic f2b plt płuca
podstatn|ý adi podstawowy, zasadniczy;
-é jméno (http://cs.wiktionary.org/wiki/podstatn%C3%A9_jm%C3%A9no#.C4.8De.C5.A1tina)
jęz. rzeczownik
pokojská (http://cs.wiktionary.org/wiki/pokojsk%C3%A1#.C4.8De.C5.A1tina)
f7 pokojówka
pomoc (http://cs.wiktionary.org/wiki/pomoc#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓i f5 3pl ⁓em/⁓ím, 6pl ⁓ech/⁓ích, 7pl ⁓emi pomoc, ratunek
poto|k (http://cs.wiktionary.org/wiki/potok#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓u m1 6sg ⁓u/-ce potok, strumień
prs|ť (http://cs.wiktionary.org/wiki/prs%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina), -ti f4 3pl -tím, 6pl -tích ziemia, gleba
předsed|a (http://cs.wiktionary.org/wiki/p%C5%99edseda#.C4.8De.C5.A1tina), -y m7 przewodniczący, prezes
přídavn|ý adi dodatkowy;
-é jméno (http://cs.wiktionary.org/wiki/p%C5%99%C3%ADdavn%C3%A9_jm%C3%A9no#.C4.8De.C5.A1tina)
jęz. przymiotnik
rád (http://cs.wiktionary.org/wiki/r%C3%A1d#.C4.8De.C5.A1tina)
adi rad, zadowolony, kontent
ruka (http://cs.wiktionary.org/wiki/ruka#.C4.8De.C5.A1tina) f1 ręka
Rus (http://cs.wiktionary.org/wiki/Rus#podstatn.C3.A9_jm.C3.A9no_.282.29), ⁓i f5 hist. Ruś
řeč (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C5%99e%C4%8D#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓i f5 mowa, język
řemen, ⁓e/⁓u m3 pas, rzemień
s (http://cs.wiktionary.org/wiki/s#.C4.8De.C5.A1tina), se praep (
kým, čím) z, ze
sest|ra (http://cs.wiktionary.org/wiki/sestra#.C4.8De.C5.A1tina)
f1 2pl -er siostra
sí|ť (http://cs.wiktionary.org/wiki/s%C3%AD%C5%A5#.C4.8De.C5.A1tina), -tě f4 sieć, siatka
skála (http://cs.wiktionary.org/wiki/sk%C3%A1la#.C4.8De.C5.A1tina)
f1b skała, opoka
skloňování (http://cs.wiktionary.org/wiki/sklo%C5%88ov%C3%A1n%C3%AD#.C4.8De.C5.A1tina)
n3 jęz. deklinacja
soudce (http://cs.wiktionary.org/wiki/soudce#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓ m8 sędzia
stanice f2 stacja, dworzec
stavení (http://cs.wiktionary.org/wiki/staven%C3%AD#.C4.8De.C5.A1tina)
n3 budynek
stipendi|um [sty-dy-],
-a n6 stypendium
stroj (http://cs.wiktionary.org/wiki/stroj#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e m2 maszyna, mechanizm
středis|ko (http://cs.wiktionary.org/wiki/st%C5%99edisko#.C4.8De.C5.A1tina)
n1 2pl -k/-ek, 6pl -cích/-kách ośrodek, centrum, baza
švec (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C5%A1vec#.C4.8De.C5.A1tina), ševce m6 szewc
tabulka f1 dem. tabela, tabelka
také (http://cs.wiktionary.org/wiki/tak%C3%A9#.C4.8De.C5.A1tina), pot. taky (http://cs.wiktionary.org/wiki/taky#.C4.8De.C5.A1tina)
adv także, też, również
telecí (http://cs.wiktionary.org/wiki/telec%C3%AD#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓ho n7 cielęcina, mięso cielęce
tj. (http://cs.wiktionary.org/wiki/tj.#.C4.8De.C5.A1tina), to je(st) to jest
ulice (http://cs.wiktionary.org/wiki/ulice#.C4.8De.C5.A1tina)
f2 ulica
ústa (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C3%BAsta#.C4.8De.C5.A1tina)
n1 plt usta
v (http://cs.wiktionary.org/wiki/v#.C4.8De.C5.A1tina), ve (http://cs.wiktionary.org/wiki/ve#.C4.8De.C5.A1tina) praep (
čem, kom) w, we
věc (http://cs.wiktionary.org/wiki/v%C4%9Bc#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓i f5 rzecz
vedoucí (http://cs.wiktionary.org/wiki/vedouc%C3%AD#podstatn.C3.A9_jm.C3.A9no_.282.29)
f7 kierowniczka, szefowa
vejce (http://cs.wiktionary.org/wiki/vejce#.C4.8De.C5.A1tina)
n2 2pl vajec jajko, jajo
vítr (http://cs.wiktionary.org/wiki/v%C3%ADtr#.C4.8De.C5.A1tina), větru m1a wiatr
vid|ět (http://cs.wiktionary.org/wiki/vid%C4%9Bt#.C4.8De.C5.A1tina), -ím 12ndk, imp viz widzieć
vlk (http://cs.wiktionary.org/wiki/vlk#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 wilk
voják (http://cs.wiktionary.org/wiki/voj%C3%A1k#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓a m5 żołnierz
vokativ (http://cs.wiktionary.org/wiki/vokativ#.C4.8De.C5.A1tina) [-tý-],
⁓u m1 6sg ⁓u/⁓ě jęz. wołacz
vrata (http://cs.wiktionary.org/wiki/vrata#.C4.8De.C5.A1tina)
n1 plt wrota, wierzeje
vstupné, ⁓ho n7 opłata za wstęp
vůl (http://cs.wiktionary.org/wiki/v%C5%AFl#.C4.8De.C5.A1tina), vola m5a wół
vývoj (http://cs.wiktionary.org/wiki/v%C3%BDvoj#.C4.8De.C5.A1tina), ⁓e m2 rozwój, ewolucja
základní (http://cs.wiktionary.org/wiki/z%C3%A1kladn%C3%AD#.C4.8De.C5.A1tina)
adi podstawowy, zasadniczy, fundamentalny
zám|ek (http://cs.wiktionary.org/wiki/z%C3%A1mek#.C4.8De.C5.A1tina), -ku m1 zamek w drzwiach,
też zamek jako budowla
žena (http://cs.wiktionary.org/wiki/%C5%BEena#.C4.8De.C5.A1tina)
f1 kobieta, żona
Większość haseł chamsko przepisana ze ,,Słownika czesko-polskiego" Janusza Siatkowskiego i Mieczysława Basaja, załóżmy, że na prawie cytatu.
Odkazy
http://www.unilang.org/viewtopic.php?f=45&t=36732 – naprawdę zajebisty opis niuansów w czeskiej deklinacji po angielsku,
bardzo polecam (!)http://cs.wikipedia.org/wiki/Obecn%C3%A1_%C4%8De%C5%A1tina – o dialektalnej czeszczyźnie na czeskiej Wikipedii
http://en.wikipedia.org/wiki/Common_Czech – ... i na angielskiej
Odpovědi ke cvičením
Spoiler
Dům dlouhých rukou pána Jana Nováka.
O domě dlouhých rukou pána Jana Nováka.
Břemeni domu Nováka.
Letištím koní [a. koňů] a labutí, aneb hrady mladých nohou hocha Novákové.
Chvíle skloňování českých podstatných jmen to skála sestrám Rusi a pánu Petru Novákovi.
m3 i m4 to dawne temata spółgłoskowe, wydaje mi się. Choć chciałbym trochę więcej przykładów na m4.
Za dużo warjantowych końcówek... za dużo! I to -u w miejscowniku bardzo niefajne. Nie lubię mieszania miejscownika z celownikiem.
I ten "czeski umlaut" też niefajny. Większość miękkich tematów staje się przez to praktycznie nieodmienna (patrz vedoucí).
A można tłumaczenia tech słówek?
Wrzucę jeszcze słowniczek, ale to w dzień. Dzisiaj przepisując te wszystkie tabelki wymiękłem. A jeszcze mam do przepisania jedną i do napisania parę rzeczy :P.
EDIT: w słowniczku z pierwszej lekcji dodałem do słów linki do czeskiego wiktionary. Zazwyczaj jest tam informacja o znaczeniu i odmianie, postaram się tak robić z większością słów w kolejnych słowniczkach. I poprawiłem drobny błąd w przypisie dot. alfabetów.
ja korzystałem ze slovnik.cz
W Sapkowskiho jest krótkie i? Cóż za aberracya. (Google też wydaje się obfitować w Sapkowského, skandalicznie nie dbają o swój język).
Ja też często korzystam ze slovnik.cz, problem z nim jest jednak taki, że on nie podaje wzoru odmiany, a czasem się to przydaje jednak.
Co do Sapkowskiego, to oni sami nie wiedzą jak to odmieniać. A tegoż konkretnie autora w ogóle traktują jak swojego, więc Sapkowského mnie zupełnie nie dziwi. Zresztą taka odmiana też mi się bardziej podoba.
Cytat: Gubiert w Wrzesień 04, 2012, 17:05:47
W Sapkowskiho jest krótkie i? Cóż za aberracya. (Google też wydaje się obfitować w Sapkowského, skandalicznie nie dbają o swój język).
Nie dbają? Właśnie Sapkowského jest lepsze. Jeśli radočeština forsuje "Sapkowskiho", to radočeština się myli.
Jako że OT został przeniesiony włącznie z moim postem, ażeby nie umknęło uwadze ewentualnych zainteresowanych:
Dodałem słowniczek (http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=700.msg28237#msg28237). Henryku, możesz się dowiedzieć, co te słówka oznaczają. Powoli się zabieram za dalszą część fabularną lekcji – jutro pewnie napiszę. W ten sposób zakończę najdłuższą i chyba najgorszą w pisaniu. Potem będę już jakoś sensowniej starał się dawkować materiał, ale kiedy to nastąpi – pojęcia nie mam. Jak się zabiorę, może to trochę potrwać. Przejście koniugacji również może być dość ciężkie.
Akiej, spoko. Przeczytałem to, co pisałeś. Co jak co, ale ten temat śledzę na bieżąco.
Dopisałem dalszy komentarz (http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=700.msg28236#msg28236). Lekcja na reszcie skończona. Mam nadzieję, że nie jest tak całkiem beznadziejna, fuj same tabelki itd. Mam też nadzieję, że komentarz jest choć minimalnie odkrywczy. Kiedy następna – nie wiem, zobaczymy kiedy będę miał czas i siły. Muszę w ogóle pomyśleć jak podejść do tematu podstawowej odmiany czasowników, bo cholernie niewdzięczna sprawa, a fajnie byłoby móc układać podstawowe zdania, nie?
PS Dorzuciłem też ćwiczenia – jakieś idiotyczne i jak najbardziej bezsensowne zlepki rzeczowników do potłumaczenia, odnośniki do kilku miejsc na sieci, polecam szczególnie pierwszy, i odpowiedzi do ćwiczeń. Bavte se.
Ćwiczenia robiłem na czuja, i jestem z siebie zadowolon.
Dość intuicyjnie podchodzę do czeskiego.
Kurczę, Silmeth, mógłbyś to pociągnąć daléj?
Ew. podać mnie jakieś czeskie zespoły, książki, które mógłbym przeczytać, ogarniając ten język? Ostatnio uczę się czeskiego dość solidnie, i fajnie byłoby, gdybyś daléj to prowadził.
Cholera, sam już o tym zapomniałem, na weekend wrócę do chaty, tam mam Siatkowskiego, trochę książek, to spróbuję coś znów napisać.
Potem będę miał znów jakieś egzaminy, ale po nich może uda mi się to kontynuować już solidniej. Pożywiom, uwidim.
I co z muzyki (tu, domyślam się, jakiś gotyk przede wszystkim, niestety nie znam), książek, cię interesuje?
A ještě také, když jde o hudbu, tam je docela mnoho odkázů, možná najdeš něco pro tebe zvědavého ;-)
http://www.unilang.org/viewtopic.php?f=45&t=5745&st=0&sk=t&sd=a&start=20
Cytat: Silmethúlë w Styczeń 30, 2013, 13:28:00
I co z muzyki (tu, domyślam się, jakiś gotyk przede wszystkim, niestety nie znam), książek, cię interesuje?
Czeski gotyk znam, nie chodzi mnie tylko o gotyk, o rock, folk, nawét jakiś składny pop, wszystko, co ma ręce i nogi oraz dobry wokal.
A co do książek, coś bardziéj psychologicznego, ale jakieś dobre fantazy - problemu by nie było, lubię takie kniżki.
Chciałbym ten język dobrze ogarnąć, jest miły, przyjemny do ucha ; )
Muzyki nie znam zbyt dużo, jedynie właśnie folk, i to taki raczej szerzej znany, czyli Karel Kryl (protest songi z czasów komuny), Jaromír Nohavica (ot, najróżniejsza poezja, sporo erotyków, czasem jakieś prześmiewcze albo i bezsensowne piosenki), Čechomor (choć to zespół czesko-morawski, zatem też często po morawsku śpiewają – Mezi horami (https://www.youtube.com/watch?v=K1AsxdD_mZs), Proměny (https://www.youtube.com/watch?v=4_KjDE_a_Xg))... XIII. století znasz. Jeszcze kojarzę taką zabawną ,,piosnkę" kilku czeskich pozytywnie pierdolniętych kolesi: Partizán – Traband (http://www.youtube.com/watch?v=Nsx2_xlTW4s), podoba mi się z tegoż cytat, że ,,nejhorší útok bývá obrana" (najgorszym atakiem bywa obrona...).
Z książek, kojarzę fantastykę, różną, ale też nie bardzo dużo. Jeśli jesteś w stanie dorwać, polecam opowiadania (szczególnie, że są dość krótkie, więc raczej łatwe do przeczytania) Stanislava Švachoučka. Jest to takie starszej daty science fiction, ale zawsze odkrywcze, jakoś zmuszające do zastanowienia, niby niewinne, a ostatecznie nieraz okrutne. Trochę o jego twórczości powie choćby tytuł jednego z nich: ,,Vnitřní život otvíráku na konzervy" (Żywot wewnętrzny otwieracza do konserw). Albo miłe opowiadanie o sympatycznych przyjacielskich stworzonkach w kosmosie, które mogłoby być prologiem do Ósmego pasażera Nostromo.
Z typowej fantasy, typu zajebiście-walczący-bohater-który-musi-dopłacać-kurwom-bo-tyle-ma-blizn i wielkie napierdalanie, to jest wydawany w Polsce Žamboch. Swoją drogą zapowiedział sie, że będzie w tym roku na Pyrkonie.
Juraj (Ďuro) Červenák jest Słowakiem, piszącym po czesku. Ogólnie fantasy w klimatach słowiańskich (w Polsce wyszedł jakiś czas temu ,,Bohatyr: Żelazny kostur" – ,,Ocelové žezlo" – fantasy z kniaziem Światosławem i jego wyprawą na wschód od Rusi Kijowskiej w tle).
,,Stín modrého býka" (Cień niebieskiego byka) Leonarda Medka i Františki Vrbenskiej jest z kolei historyczną fantasy w Czechach w czasach Celtów. Nie jest może jakoś bardzo mocno rozwinięta psychologicznie (nijak ma się do Gry Endera), ale jednak postaci są jakoś zbudowane, a w całej książce pełno jest takiej niepewnej magii. Jakieś rytuały, które, zdaje się, przynoszą później efekt, ale w tak naturalny sposób, że do końca nie wiadomo, czy to dzięki rytuałom, czy to zbieg okoliczności. IMO bardzo fajnie zbudowana książka właśnie na granicy powieści historycznej a fantastyki przepełnionej magią, bo taka magia niby tam jest, i wszyscy bohaterowie w nią wierzą, ale czytelnik zdaje sobie sprawę, że jednak może jej tam wcale nie być.
To tyle mi teraz przychodzi do głowy.
A, z muzyki... Trochę mniej ambitne, acz ja dzięki temu właśnie się zacząłem uczyć czeskiego, tolkienowskie piosenki Lindatiriona i Falešnego společenstva: http://ps.ulmus.cz/down.htm
Szczególnie piosnka Minas Tirith (http://www.laddobar.cz/ps/Minas%20Tirith.mp3) przekonała mnie do češtiny.
EDIT: Jeszcze jedno opowiadanie. Niecenzuralna, potoczna czeszczyzna w wykonaniu Ondřeja Neffa, czyli dostępne online opowiadanie Houstone, mám problém (http://fantasyplanet.cz/clanek/houstone-mam-problem).
Cytat: Silmethúlë w Styczeń 30, 2013, 14:02:17
A, z muzyki... Trochę mniej ambitne, acz ja dzięki temu właśnie się zacząłem uczyć czeskiego, tolkienowskie piosenki Lindatiriona i Falešnego společenstva: http://ps.ulmus.cz/down.htm
Szczególnie piosnka Minas Tirith (http://www.laddobar.cz/ps/Minas%20Tirith.mp3) przekonała mnie do češtiny.
Świetne to jest! A, i ze swojej strony również Nohavicę polecam. Zwłaszcza płyty "Divné století" i "Ikarus".
Nohavicę téż oczywiście znam. Dzięki, spróbuję coś dziś przerobić chcociaż.