2. Okres średniobojkowski: IX-XVI wiek.Procesy fonetyczne (starobojkowski > średniobojkowski):Uwaga: znak ` oznacza palatyzację poprzedzające spółgłoski, lub dźwięk [j] jeśli przed danym znakiem jest samogłoska.f > p
poza šf (šv)r > w~r
-r > r
Tr > Tr
T = p t kCrC > Cr̩C
l > l
-m > 0~m
-s > 0
poza l. mn. i M.l.p II odmianyPierwsze uproszczenia grup spółgłoskowych:mb > nd
ks > s
gz > z
nc > nč
Uproszczenia wygłosu:-nk > -g
-js > -c
-ctj > -c
aur > ovw > ow
-aur > -or
Palatalizacje:m -m b p > mń -ń bž pš
przed j, y, i, í, ě, ăv f > vž pš
przed j, y, i, í, ě, ăn d t > ń d´ [ɟ] t´ [c]
przed j, y, i, í, ě, ăr l > r [r] ł [ɮ]
przed j, y, i, í, ě, ă c z s > č ž š
przed j, y, i, íg k h > dž č š
przed j, y, i, ízg sk > ždž, šč
przed j, y, i, í c z s > c z s
przed ě, ăg k h > dz c s
przed ě, ăzg sk > zdz sc
przed ě, ăNazalizacja, powstanie samogłosek nosowych pod wpływem języka (pra)słowiańskiego:
aN eN iN > ę
N=m n njoN uN (yN) > ǫ
N=m n njěN ăN > ję
N=m n njauN > ǫ
N=m n njProcesy samogłoskowo-spółgłoskowe: VCV > V:
niezawszejVCV > jV:
ěCě > jéVjV > V:
VCVN > V:N
Rozwój samogłosek (neutralna pozycja/nagłos/wygłos):
a > a/ha~a/a, 0
i > i/i/i
y > `0/i/`0
o > o/uo/o~y [ɨ]
u > u/u/y
á > á/já/a
é > é/jé/y
í > í/jí/`e
ó > ó/jó/á
ú > ú/jú/`u
ě > `e/je/`y
ă > `a/ja/`a
au > ov/uo/ov
Przegłosy:yCy > `0C`i
oCě > eCě
uCě > iCě
oCă > eCă
uCă > iCă
aCau > oCov
aCu > oCu~oCy (wygł.)
áCu > óCu~óCy (wygł.)
ăCu > joCu~joCy
Końcowy okres języka średniobojkowskiego posiadł też następujące procesy:
jVjX jX: gdzie V i X to dwie różne samogłoski, z tym, że nosówki nie wydłużają się
Drugie uproszczenia grup spółgłoskowych (zachodzą pod koniec XV wieku):
pt > bd
bzt > bzd
šd > žd
dvž > vž
ždž > vž
švž > šfš
Oprócz rozwoju fonetycznego wachlarzu słów pochodzenia celtyckiego oraz zadomowionego greckiego, łacinskiego, czy niemieckiego język bojkowski przyjął też bardziej złożony format przyjmowania pożyczek słowiańskich (zmiany: pra(słowiański) > średniobojkowski).
Palatalizacje:m b p > mń bž pš
przed j, ь, i, ěv f > vž pš
przed j, ь, i, ěn d t > ń d´ t´
przed j, ь, i, ěr l > r /r/ ł /ɮ/
przed j, ь, i, ěc z s > č ž š
przed j, ь, ig k h > ǯ č š
przed j, ь, izg sk > žǯ, šč
przed j, ь, ic z s > c z s
przed ě, ьg k h > ʒ c s
przed ě, ьzg sk > zʒ sc
przed ě, ьr > w~r
-r > -r
l > l
dz c > dz c
č š ž > č š ž
Rozwój samogłosek (neturalna pozycja/nagłos/wygłos):
a > a~o/ha~a/a, 0
e > e/je/0
i > i/i/i
y > y [ɨ]/i/0
o > o~a/uo/a
u > u/u/y /ɨ/
ě > `e/je/`y /ɨ/
ь > 0/i/`
ъ > 0/w~u/0
ę > ę/ję/ę
ǫ > ǫ/uǫ/ǫ
aj > ej/ej/ej
jь- i-/ND/ND
Rozwój jerów:ьCь > `yC`
ьCъ > `yC
ъCь > yC`
ъCъ > yC
Wpływ jerów na wysokość samogłosek:aCь > eC`
eCь > iC`
yCь > iC`
oCь > uC`
ěCь > `iC`
aCъ > eC
eCъ > iC
yCъ > iC
oCъ > uC
ěCъ > `iC
Przestawka:ColC CorC > CloC CwoC
CelC CerC > CleC CreC
olC- orC- > loC- woC-
Poprzez wyżej wymienione procesy system fonologiczny języka bojkowskiego zmienił się z:
[m mʲ n nʲ b bʲ d dʲ g gʲ p t tʲ k t͡s f s ʃ x v z l lʲ r j] + [a a: ɛ: ʲɪ̆ i i: ɔ ɔ: u u: i̯e i̯a~i̯æ au̯ ]
w:
[m n ɲ b d ɟ g p t c k d͡z d͡ʒ t͡s t͡ʃ v z ʒ s ʃ h w r l ɮ j] + [a a: e e: ẽ i i: o o: õ u u: ɨ r̩]
Krótki opis gramatyki:Udział w tworzeniu się form czasownika
być - βίεβ̊α [bʒeva] brały czasowniki praceltyckie *bewa, *bwā oraz *ei-. De facto czasownik ten posiada trzy formy bezokolicznika: wspomniana już βίεβ̊α (<*bewa), β̊α [va] (<*bwā) oraz ῑίε [i:je] (<*ei-). Czas teraźniejszy jest tworzony przez wszystkie te formy (różne rozmieszczenie geograficzne), jednak tendencja jest do wypierania formy dłuższej βίεβ̊α na rzecz β̊α. Forma ῑίε występuje na południu i zachodzie.
Odmiana czasownika βίεβ̊α/ῑίε/β̊α w czasie teraźniejszym:[table=2]
[tr]
[td][/td]
[td]
l.p.
[/td]
[td]
l.mn.
[/td]
[/tr][tr]
[td]
1.[/td]
[td]βίεβ̊ανί ίεν β̊ανί
[bʒevaɲ jẽ vaɲ]
[/td]
[td]βίεβ̊ομυ ίωμυ β̊ομυ
[bʒevomɨ jo:mɨ vomɨ][/td]
[/tr][tr]
[td]
2.[/td]
[td]βίεβ̊αςί ίηςί β̊αςί
[bʒevaʃ je:ʃ vaʃ][/td]
[td]βίεβ̊ατίε ίη β̊ατίέ
[bʒevacɨ je: vace][/td]
[/tr][tr]
[td]
3.[/td]
[td]βίεβ̊ατί ίητί β̊ατί
[bʒevac je:c vac][/td]
[td]βίεβ̊αντί ίητί β̊αντί
[bʒevẽc je:c vẽc][/td][/tr]
[/table]
Czasownik być posiada też formy czasu przeszłego niedokonanego (<*ei-), przeszłego dokonanego (<*bewa), przyszłego (<*bewa i <*bwā). Prócz tego formy trybu przypuszczającego oraz strony biernej pochodzą z *bewa, zaś tryb rozkazujący z *bwā, z której to formy nie pochodzi żadna z form imiesłowów i rzeczowników odczasownikowych. We fleksji innych czasowników zaszło dużo więcej zmian. Po pierwsze końcówką 1. osoby liczby pojedyńczej czasowników z bezokolicznikiem
-ίέ/-ίε jest -ίεν [-jẽ] (au(m) > ǫ > ję wpływ miękkości końcówek bezokolicznika i całej odmiany czasu teraźniejszego). W czasie przyszłym, by uniknąć zlania się z trybem przypuszczającym, doszło do wyrównania końcówek z tematowym -ςφ- [ʃf] z odmiany α-bezokolicznikowej. Tryb rozkazujący utracił wszystkie formy poza 2. osobą liczby pojedyńczej. Pozostałe formy tworzy się analityczną konstrukcją słowiańskiej partykuły *atь
niech w formie:
ετί [ec] z czasem teraźniejszym. Ponad to imiesłowy przeszłe dokonane zlały się. a imiesłów przeszły niedokonany bierny stał się czynnym. W równoważnikach zdań imiesłów teraźniejszy czynny określa jednoczesność, zaś przeszły niedokonany – uprzedniość. Pozostałe dwa (teraźniejszy bierny oraz przeszły dokonany) tworzą formy określające, tj.:
przymiotniki odczasownikowe. Duże zmiany zaszły w czasach: zanikł dotychczasowy czas przeszły niedokonany, zaś (poprzez kontakty słowiańskie) powstały nowe, analityczne formy czasowe:
1. Czas przeszły nowy dokonany: imiesłów przeszły dokonany + β̊α w czasie teraźniejszym.
2. Czas przeszły nowy niedokonany: imiesłów przeszły niedokonany + β̊α w czasie teraźniejszym.
3. Czas zaprzeszły: imiesłów przeszły dokonany + βίεβ̊α w przeszłym dokonanym.
4. Teraźniejszy ciągły: imiesłów teraźniejszy czynny + β̊α w teraźniejszym.
Powstała też specjalna konstrukcja dla
trybu nieświadka: imiesłów teraźniejszy bierny + va w teraźniejszym.
W fleksji nominalnej zanikł wołacz. Narzędnik zlał się z miejscownikiem tworząc nowy przypadek narzędniko-miejscownik (przejął funkcje: miejscownika - tj. wyrażenia przyimkowe dotyczące miejsca oraz narzędnika). Do tego odmiana V (ρ-tematowa) oraz VI (εν/ον-tematowa) uprościły część końcówek, zaś przegłosy α:ε:ι oraz ο:υ zanikły. Stopniowanie przymiotnika zaczęło stawać się analityczne poprzez zaimki pochodzące z języka (pra)słowiańskiego:
δζελςι [d͡zelʃi] (stopień wyższy),
νείδζελςι [nejd͡zelʃi] (stopień najwyższy). Jednak w porównaniach używa się praceltyckiego słówka *kom-:
καμ [kẽ].
Zapis: Język średniobojkowski używa alfabetu greckiego złożonego z następujących liter (w nawiasach używane w zapożyczeniach greckich i łacińskich):
Α, α [a]
Ᾱ, ᾱ [a:]
Β, β [b]
Β̊, β̊ [v]
Γ, γ [g]
Δ, δ [d]
Ε, ε [e~ɨ]
Έ, έ [e]
Ζ, ζ [z]
Η, η [e:~ɨ]
(Θ, θ) [f~t]
Ι, ι [i]
Ῑ, ῑ [i:]
Ί, ί [j~i̯]
Κ, κ [k]
Λ, λ [l]
Μ, μ [m]
Ν, ν [n]
(Ξ, ξ) [ks]
Ο, ο [o~ɨ]
Ό, ό [o]
Π, π [p]
Ρ, ρ [w~r]
Σ, ς [s~ʃ]
Τ, τ [t]
Υ, υ [u~ɨ]
Ῡ, ῡ [u:]
Ύ, ύ [u~u̯]
Φ, φ [f]
Χ, χ [x]
(Ψ, ψ) [ps]
Ω, ω [o:]
Samogłoski: [e], [o], [i] oraz [u] posiadają dwie formy graficzne: ε/έ, ο/ό, ι/ί, υ/ύ. Wersje z akutem zapisane w wygłosie mówią iż dźwięk nie centralizuje się do [ɨ], a pozostaje odpowiednio [e], [o], [i] lub [u]. Zapis ί oraz ύ oznaczaja także półsamogłoski [j~i̯] i [w~u̯], w wygłosie tylko gdy są poprzedzone samogłoską, za wyjątkiem stare dyftongu αύ [ov].
Podwójną pisownię
mi (μμ) oraz
ni (νν) stosuje się, aby uniknąć nazalizacji poprzedzającej samogłoski (przed spółgłoską i w wygłosie).
Ponad to część znaków posiada różną wymowę przed samogłoskami, lub
ί (lista według dźwięków):
[ɲ]: ν przed: ί, ι, ῑ, η; wygłosowe: -μί
[ɟ]: δ przed: ί, ι, ῑ, η
[c]: τ przed: ί, ι, ῑ, η
[r]: ρ przed: ί, ι, ῑ, η; wygłosowe -ρ; ρ między spółgłoskami
[ɮ]: λ przed: ί, ι, ῑ, η
[mɲ]: μ przed: ί, ι, ῑ, η
[bʒ]: β przed: ί, ι, ῑ, η
[pʃ]: π przed: ί, ι, ῑ, η
[vʒ]: β̊ przed: ί, ι, ῑ, η
Zapis szczelinówek i afrykat:
[d͡z]: δζ, γ przed: ίε, ίέ, ία
[d͡ʒ]: γ przed: ί, ι, ῑ, η
[t͡s]: τς , -ίς , -τςτί, κ przed: ίε, ίέ, ία
[t͡ʃ]: τς lub κ przed: ί, ι, ῑ, η
[ʒ]: ζ przed: ί, ι, ῑ, η
[ʃ]: ς, χ przed: ί, ι, ῑ, η; ς przed φ
[zd͡z]: ζγ przed: ίε, ίέ, ία
[ʒd͡ʒ]: ζγ przed: ί, ι, ῑ, η
[st͡s]: ςκ przed: ίε, ίέ, ία
[ʃt͡ʃ]: ςκ przed: ί, ι, ῑ, η
Ponad to nosówki zapisuje się następująco:
[ẽ]: αν, αμ, εν, εμ, ιν, ιμ
[õ]: ον, ομ, υν, υμ, ήν, ήμ, αύν, αύμ
[jẽ]: ίαμ, ίαν, ίεν, ίεμ
Dwudźwięk [ov] pochodzący z dyftongu [au̯] zapisuje się: αύ.
Wyrazy pochodzące z narzecza słowiańskiego zapisuje się następująco:
*dz: δζ [d͡z]
*dž: δζί [d͡ʒ]
*c: τσ [t͡s]
*č: τσί [t͡ʃ]
*ž: ζί [ʒ]
*š: ςί [ʃ]
*ǫ: ον, ομ [õ]
*ę: εν, εμ [ẽ]
*y: ει [ɨ]
*ě: ίε, -ίε, -ίέ [je~jɨ]
No i kilka słów słowiańskich, które zapożyczył język średniobojkowski:
dziura:
ίαμα [jama] < *jama
szalony:
βλονδος [blõdos] < *blǫdъ
narzeczona:
ματί [mac] < *mati
kałuża:
βλοτα [blotɨ] < *bolto
wzgórze:
δυλ [dul] < *dolъ
nęcący, pociągający:
γυλος [gulos] < *golъ
przebiegły:
ιςτίειτςίος [iscɨt͡ʃos] < *istьcь
współczujący, przyjazny:
μιλος [mɲilos] < *milъ
cmentarz (ludowo):
μογειλα [mogɨla] < *mogyla
panna młoda, żona:
νίεβ̊ίεςτα [ɲevʒesta] < *nevěsta
droga:
τςεςτα [t͡sesta] < cěsta
sto:
ςτο/ςτα [stɨ/sta]
całować:
τςελοβ̊ατίε [t͡selovace] < *cělovati
dym:
τςίεδ [t͡ʃed] < *čadъ
robak, ślimak:
τςίειρβ̊ί [t͡ʃɨrvʒ] < *čьrvь
z:
ιζ [iz] < *jьz
wieś:
β̊ίειςί [vʒɨʃ] < *vьsь
kościół:
τςρκειβ̊ [t͡srkɨv] < *cьrky(v), ale
κιριακον [t͡ʃirakõ] <
z gr. κυριακόν
dom:
νυμμ~δυμμ [num~dum] < *domъ, ale
δομα budynek [doma] < *damos
(celt.)
I jak?
