Podoba się. Fonologia lekko pogięta - np. /d/ i /ɖ/ przy braku /b/ i /g/, /q/ zamiast /kʰ/, ogólnie nie można narzekać na nudę. Zbitki nagłosowe też dosyć kontrowersyjne, np. te sonant + /h/. Ale to właśnie dobrze.
Tak właśnie miało być. Moje fonologie były ostatnio aż nazbyt regularne, więc pozwoliłem sobie na taką dziwaczną odskocznię.
W gramatyce widzę dużo ciekawych pomysłów.
Staram się.
Słownictwo jest zupełnie aprioryczne?
Docelowo w 100% a priori. Małe inspiracje innymi językami mogą się zdarzyć, ale staram się, żeby nie były łatwo rozpoznawalne.
"Przypadki"Wykonawca czynności zwykle nie jest oznaczany osobną partykułą, poznaje się go po pozycji. Istnieje co prawda partykuła "mianownika"
ѕай, ale używa się jej dość rzadko. Ponadto jeśli wykonawca czynności nie jest tematem zdania, może pojawić się po nim druga "mianownikowa" partykuła:
іі.
"Bierników" jest pięć. Użycie takiego czy innego "biernika" zależy od rodzaju obiektu (ożywiony lub nie) i tego, w jakim stopniu podlega on czynności (np. w całości, w części).
ӊуй - obiekt całościowy (cały obiekt), nieożywiony
қіьжн - obiekt częściowy (część obiektu), nieożywiony
фииъф - obiekt niepoliczalny (jakaś ilość), nieożywiony
өьм - obiekt całościowy, ożywiony
вууф - obiekt niecałościowy, ożywiony
Przykłady:
пиь ртам қаъ өьм ә ҭүь koc narzęd. ty bier. ja przykryć "przykrywam cię [całego] kocem"
пиь ртам қаъ вууф ә ҭүь koc narzęd. ty bier. ja przykryć "przykrywam cię [niecałego] kocem"
шоо ӊуй ә ііър woda bier. ja wypić "wypijam całą wodę (jaka była w naczyniu)"
шоо қіьжн ә ііър woda bier. ja wypić "wypijam część wody (jaka była w naczyniu)"
шоо фииъф ә ііър woda bier. ja wypić "wypijam [ileś] wody (z naczynia, rzeki, stawu...)"
Opozycja całość-niecałość - zwłaszcza w odniesieniu do osób - ma tendencje do nabierania znaczeń abstrakcyjnych, przenośnych, czasem może wskazywać na stopień intensywności czynności, niekiedy przeradza się w opozycję całość-całokształt, a czasem różnica między obiema partykułami całkiem się zaciera.
қаъ өьм ә файр ty bier. ja rozumieć "rozumiem cię [w pełni]; rozumiem całość twojej sytuacji"
қаъ вууф ә файр ty bier. ja rozumieć "rozumiem cię [ale nie całkiem]; rozumiem całokształt twojej sytuacji"
Znowuż trzy goszabadzkie
"narzędniki" wskazują, o jaki typ narzędzia chodzi.
шқөөйл – narzędzie ruchu, pojazd
ртам – narzędzie innego typu, przyrząd
схиьҭ – część ciała
Niektóre rzeczowniki, w zależności od tego, jak się ich używa, mogą łączyć się z więcej niż jednym "narzędnikiem". Dobrym przykładem jest "noga":
ӊаъс схиьҭ қаъ ә хей noga narzęd. ty ja kopać "kopię ciebie nogą"
ӊаъс шқөөйл паст ә әъҭ noga narzęd. osada ja przyjść "przybywam do osady na nogach, pieszo"
"Narzędników" można używać również w odniesieniu do osób - gdy robi się coś z czyjąś pomocą, czymiś pośrednictwem, gdy się komuś coś zleca). W takim przypadku można użyć zarówno
ртам jak i
схиьҭ, przy czym użycie pierwszej partykuły może sugerować, że dana osoba była niechętna zrobić coś lub nieświadoma, do czego jej "użyto", zaś druga partykuła nosi w sobie odcień świadomości, zgody.
Statyka a dynamikaPartykuła miejscownika (
мэь) i inne partykuły oznaczające relacje przestrzenne (pod, nad, obok, za itp.) mają charakter statyczny. Czasami zdarza się jednak, że bywają użyte dla oznaczenia ruchu (i to zarówno zbliżania ku czemuś, jak i oddalania od czegoś). Bierze się to z wzmiankowanej już wcześniej tendencji do opuszczania partykuł, gdy z kontekstu łatwo domyślić się, jaką funkcję pełni dany wyraz. Bardzo ważny jest tu uzus - niektóre czasowniki 'domyślnie' narzucają relację ruchu do czegoś lub od czegoś. Najbardziej charakterystyczne wśród nich są
әъҭ "przybywać, zbliżać się, przychodzić, iść" - domyślnie narzucający ruch ku czemuś - i
мүүъқ "odchodzić, oddalać się, pójść, iść" - domyślnie narzucający ruch od strony czegoś.
Przykłady:
паст [мэь] ә әъҭ osada [msc.] ja przyjść "przybywam do osady"
паст [мэь] ә мүүъқ osada [msc.] ja pójść "odchodzę z osady"
Tych samych dwóch czasowników (
әъҭ i
мүүъқ) używa się do nadawania statycznym partykułom charakteru dynamicznego. Stawia się go wtedy przed partykułą, na której charakter wpływa, np.
аас "na(d), statycznie"
әъҭ аас "na(d), dynamicznie"
мүүъқ асс "z powierzchni, znad".
Przykłady:
пиь мэь ә жуй koc msc. ja siedzieć "siedzę na kocu"
пиь әъҭ мэь ә жуй koc przyjść-msc. ja siedzieć "siadam na koc"
пиь мүүъқ мэь ә жуй koc pójść-msc. ja siedzieć "zsiadam, wstaję z koca"
паст мүүъқ мэь ә әъҭ osada pójść-msc. ja przyjść "przybywam z osady"
ҭмі мүүъқ мэь қааһс пқээйн słońce pójść-msc. ptak lecieć "ptak leci od [strony] słońca"
ҭмі әъҭ мэь қааһс пқээйн słońce przyjść-msc. ptak lecieć "ptak leci ku słońcu"
лии лии мүүъқ гээрҭ ә әъҭ góra-góra [=góry] pójść-za ja przyjść "przybywam zza gór"
лии лии әъҭ гээрҭ ә мүүъқ góra-góra [=góry] przyjść-za ja pójść "odchodzę za góry"
Nie jest możliwe używanie
әъҭ i
мүүъқ jako samodzielnych partykuł ruchu
*
ҭмі әъҭ қааһс пқээйн "ptak leci ku słońcu"
*
пиь мүүъқ ә жуй "zsiadam z koca"
Mogą się natomiast łączyć z partykułą
жүъ "cel, przyczyna", doprecyzowując jej znaczenie:
мүүъқ жүъ "przyczyna, z przyczyny, ponieważ, z powodu",
әъҭ жүъ "cel, z celem, w celu, aby, dla".
przykłady:
қаъ жүъ ә әъҭ ty przyczyna/cel ja przyjść "przybywam w związku z tobą (jesteś przyczyną lub/i celem)"
қаъ әъҭ жүъ ә әъҭ ty przyjść-przyczyna ja przyjść "przybywam dla ciebie"
қаъ мүүъқ жүъ ә әъҭ ty pójść-powód ja przyjść "przybywam z twojego powodu"
i bardziej skomplikowane:
қаъ ә ѕөъ пеьр жүъ дийтп әъҭ ty ja spojrzeć-skutecznie [=zobaczyć] przyczyna/cel ten-sam-podmiot przyjść "przybywam, w związku z zobaczeniem ciebie (które stanowi przyczynę lub/i cel)"
қаъ ә ѕөъ пеьр әъҭ жүъ дийтп әъҭ ty ja spojrzeć-skutecznie [=zobaczyć] przyjść-przyczyna ten-sam-podmiot przyjść "przybywam, aby cię zobaczyć"
қаъ ә ѕөъ пеьр мүүъқ жүъ дийтп әъҭ ty ja spojrzeć-skutecznie [=zobaczyć] pójść-powód ten-sam-podmiot przyjść "przybywam, gdyż cię widzę/zobaczyłem/"
Warto zaznaczyć, że w takie związki z partykułami przestrzeni mogą wchodzić też inne czasowniki.
np.
пиь аас ә хрәйһ koc na ja rozmyślać "rozmyślam na kocu"
пиь сіъх аас ә хрәйһ koc stać-na ja rozmyślać "rozmyślam stojąc na kocu, w pozycji stojącej"
пиь жуй аас ә хрәйһ koc siedzieć-na ja rozmyślać "rozmyślam siedząc na kocu, w pozycji siedzącej"
пиь мооъҧ аас ә хрәйһ koc leżeć-na ja rozmyślać "rozmyślam leżąc na kocu, w pozycji leżącej"
I jeszcze jedna właściwość czasowników
әъҭ i
мүүъқ, tym razem nie związana z partykułami przestrzennymi: czasowniki te mogą podłączać się pod inne czasowniki, wyrażające ruch lub sposób ruchu. W tym użyciu przypominają nasze przedrostki.
np.
пқээйн "lecieć [w powietrzu], płynąć [w wodzie, nie: po wodzie]",
мүүъқ пқээйн "odlecieć, odpłynąć"
әъҭ пқээйн "przylecieć, przypłynąć"
i w zdaniach:
ҭмі [мүүъқ] мэь қааһс мүүъқ пқээйн słońce [pójść]-msc. ptak pójść-lecieć "ptak odlatuje od [strony] słońca"
ҭмі әъҭ мэь қааһс мүүъқ пқээйн słońce przyjść-msc. ptak pójść-lecieć "ptak odlatuje ku słońcu"
ҭмі мүүъқ мэь қааһс әъҭ пқээйн słońce pójść-msc. ptak przyjść-lecieć "ptak przylatuje od [strony] słońca"
ҭмі [әъҭ] мэь қааһс әъҭ пқээйн słońce [przyjść]-msc. ptak przyjść-lecieć "ptak przylatuje ku słońcu"
