Etymologie w polskim

[spitygniew]

Skąd jest maruda?

[Henryk Pruthenia]

Od marudera.

[Kazimierz]

Skąd babsztyl, tzn. domyślam się, że od baby, ale co to za -sztyl?

[SchwarzVogel]

Bandtkie miał podawać babstyl/babstel w znaczeniu "feige Memme" czyli najpierw chyba w znaczeniu "cioty".

Bańkowski o tym pisze, ale etymologii nie podaje.

Skojarzenie z "babą" więc chyba całkiem wtórne.

[mijero]

Zapewne wiecie, że szkło z gockiego, bo kielich, puchar. A wiedzieliście, że ten gocki kielich miał być bydlęcym rogiem? Bo ja na podstawie opisów w polskich źródłownikach miałem wyobrażenie takiego przeniesienia szklany kielich jako przedmiot wykonany z nieznanego wcześniej tworzywa > szklanka i szkło w ogólności.

szkło (…) Lit. stikłas 'szkło' i 'szklanka', prus. (…) Spolna pożyczka z niem.: goc. stikls, 'kielich, puhar' ('spiczasty', od stechen 'kłóć'), a nazwa wyrobu przeszła na samą materję.

Aleksander Mostowiak, Słownik etymologiczny języka polskiego, str. 549

szkło (…) zapożyczenie germ. z goc. stikls m 'puchar, kielich'. Na gruncie słow. powstało wtórne znaczenie 'materiał, z którego były sporządzane szklane kielichy, puchary' (Słowianie zapewne wcześniej szkła nie znali). Rodzaj nijaki wyrazu prawdopodobnie pod wpływem innych nazw materiałów typu srebro, złoto, żelazo

Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, str. 604

stikls (m.a:) pointed drinking horn, cusped beaker, (made from a cattle horn, for drinking)

Brian T. Regan, Dictionary of the Biblical Gothic Language, str. 115

Dopisek. Słowa pokrewne ze stikls:

*stakjan (I:) to make stuck, fix with stakes (in hleiþra=stakeins, q.v.; Causative to *stikan, q.v.) (S 26)

staks (m.i:) puncture; stigma

*stikan /*stak, *stékum; *stikans/ (5:) to stick, prick, puncture (in hleiþra-stakeins, *stakjan, staks, stikls, & stiks, q.v.) (S 19)

stiks (m.i:) point, acumination

Brian T. Regan, Dictionary of the Biblical Gothic Language, str. 114 i 115

[Toivo]

Ja nie wiedziałem. Myślałem, że to *stьklo to od *teťi "ciec", ale w sumie to samogłoska się nie zgadza.

[mijero]

Słowa błagać i władać uznane są w najświeższym polskim źródłowniku (Boryś, 2005) za zapożyczone ze staroczeskiego (słownik Mańczaka głównie powtarza ostatnie ustalenia). Nie wszyscy się z tym wcześniej zgadzali.

błogi, błogo, błożyć, pobłażać, błogosławić zamiast błogosłowić (…). Częstotliwe do tego było błogać, w 15. w. jeszcze ocalałe, co odmieniono w błagać, błagałny; dalsze częstotliwe przebłagiwać. Prasłowo; cerk. błag, 'dobry', błazen, 'błogosławiony', ruskie dawne i ludowe bołogo, bołozie 'dobrze' zresztą błago- w mnóstwie złożeń »jelejnych«, błagomyślnych; u Serbów i Bułgarów blag den, 'święto' (jedzą z mięsem), u Łużycan błożko, 'na szczęście!', czesk. blahỳ, Błahosław.
Aleksander Mostowiak, Źródłownik języka polskiego, 1985, str. 31

błagać 'usilnie prosić, XV w. błagać, błogać łagodzić; stcz. błahati "wielbić; por. sch. blažiti 'uspokajać, łagodzić', stsł. blažiti 'błogosławić'. — Polskie z czeskiego (rodzime powinno by być błogać, odosobnione w stpol.) z zastępstwem h przez g (Urbańczyk BZ 100).
Franciszek Sławski, Źródłownik języka polskiego, T. 1, 1952–1956 str. 35

błagać 'uspokajać (w gniewie, złości), czynić łagodnym, wprawiać w dobry humor' XVI–XVII (później błagać o coś 'prosić usilnie'), zamiast stp. błogać 'ts.' XV, od adi. błogi (p.). Mechanizm zmiany -o- w -a- był tu morfologiczny: od błogać najpierw perf. u-błogać XV-1, do niego impf. u-błagać, w końcu iterat. błagać, nie dość różne semantycznie od błogać (o czynności, która z natury swojej wymaga wielokrotnych wznowień), więc szybko zajmujące jego miejsce, odtąd impf. błagać : perf. u-błagać : impf. u-błagiwać XVI-1; później też perf. prze-błagać ‘przejednać’ : impf. przebłagiwać, perf. wy-błagać ‘wyprosić’ : impf. wy-błagiwać.
Andrzej Bańkowski, Źródłownik języka polskiego, T. 1, 2000, str. 59

błagać 'prosić usilnie, pokornie', stp. XV w. 'łagodzić', w XVI–XVII 'przejednywać, łagodzić, uśmierzać, koić'. Zapożyczenie ze stcz. blahati 'wielbić'. Postacią rodzimą było rzadkie stp. błogać 'łagodzić' (od błogi)
Wiesław Boryś, Źródłownik języka polskiego, 2005, str. 31

Tutaj znaczenie staroczeskiego blahati na moje rozeznanie (a czeskiego nie znam) niezbyt się pokrywa ze staropolskim błagać. Stwierdzam po zerknięciu tutaj: https://vokabular.ujc.cas.cz/hledani.aspx?hw=blahati Czy tutaj jest znaczenie 'łagodzić'?

władać, władnąć, władza, władny, władzca (dawniej i włajca, jednowłajca), władztwo; właść, właściwy, właściwość; własny, własność; zwłaszcza; (…) Wszystkie te słowa okazują -ła- zamiast zwykłego -ło-, istniejącego albo w dawnym języku, szczególniej w 15. wieku, albo ocalałego do dziś, a więc: włodać, włodę (Kazania gnieździeńskie, nie: włodzę), włos(t)ny, włodarz, włość (włościanin, włościański) (…). W psałterzu tylko włodać, w biblji obie postaci coraz się mieszają: władać, władnąć (sobą, niebem), albo włodać (niczem), włodarz ('satrapa', 'trybun', 'zwierzchnik, urzędnik'; od 16. wieku do wsi ograniczony), włodnąć (»nad chleby«, albo »chleby«, t.j. chlebami; »włodłi dniem«), włość ('ziemia, państwo, ojczyzna', 'prowincja, szczep', 'dom'), włostny, 'prawowity' (własny, Leopolita), włosny, mniej częste (»z włosnego sierca«), włosność (»prawo«, Leopolita). Tylkoż z tego nie wynika bynajmniej, żeby postaci z -ła- nie były równie polskie jak postaci z -ło- (pominąwszy jawne pożyczki: władyka, Władysław, obie nie polskie).
Aleksander Mostowiak, Źródłownik języka polskiego, 1985, str. 625–626

władać, od XV w. 'sprawować władzę, panować, rządzić; mieć władzę nad czymś' (…). Zapożyczone ze stcz. vladati 'panować, rzadzić', vladnuti 'ts.'. Rodzima postać z -ło- w stp. XIV-XV w. włodać 'panować, rządzić, zarządzać, zawiadywać, władać', włodnąć 'ts., sprawować pieczę nad czymś, troszczyć się; posługiwać się czymś'. Psł. *voldati 'panować, władać' czas. wielokr. od psł. *volsti *voldǫ.
Wiesław Boryś, Źródłownik języka polskiego, 2005, str. 703

Moje pytanie, dlaczego to nie mogę być po prostu czasowniki wielokrotne/częstotliwe?

błożyć błożę i błagać jak godzić godzę i gadać; *włóść *włodę i władać jak bóść bodę i badać

No niby to -ła- / -ło-, ale czy to dotyczy również tego rodzaju czasowników? W innych wielokrotnych -o- mogło przechodzić w -a-, a tutaj nie?

[Siemoród]

Ja podejrzewam, że na zastąpienie wcześniejszych błogać, włodać przez błagać, władać złożyły się dwie rzeczy
1) istnienie w polskim przegłosu o:a, który rozszerzył się do dawnych grup TorT, TolT (na pewno nie jest on prasłowiański, jednak mamy przecież takie pary jak skrócić - skracać)
2) wpływ czeskich form z TłaTem.
Po prostu formy z TłaT zamiast TłoT brzmiały lepiej, bardziej literacko i książkowo dla osób oczytanych, choć nie musiało być to wprost zapożyczenie.

Z drugiej strony jednak takie słowa jak własny, władyka (choć to pewnie z Rusi a nie z Czech) na miejscu wcześniej poświadczonych włostny, włodyka świadczą jednak o zapożyczeniu, bo tutaj oboczność nie miała prawa zajść.

[SchwarzVogel]

Wiekokrotny do godzić to będzie gadzać, a do błozyć raczej błażać , w końcu mamy do dziś pobłażać.

Więc pewnie dlatego tych form z a nie uznaje się za częstotliwe.

[mijero]

U Borysia pod gadać jest:

(…) pierwotnie czas. wielokr. od psł. *goditi (…) z przyr. -a i właściwym takim czasownikom wzdłużeniem samogłoski rdzennej *o > *a

A u Derksena pod *gadàti jest takie zdanie:

Finally, a connection with *goditi ‘please’ < *ghedh- cannot be ruled out, cf. Latv. gadît ‘happen to find’.

Można by lepszy przykład podać: błożyć błożę i błagać jak łożyć łożę i *łagać. Boryś i Sławski wywodzą łagodny od łagoda < *łaga < *łagać < łożyć łożę.

[Tolasz]

Jaka jest etymologja rzeczownika smardz?
Ktoś zna jakieś kognaty?

[Siemoród]

Według Mostowiaka:

 smar-z, smardz, prasłowiańska nazwa ‘grzyba’, odmienna po narzeczach co do spółgłoski; czeskie smrczek (serb. smrczak) i smrh, smrż, łuż. smorża, rus. smorczok. Pozornie łączy się (szczególniej w czeskiem) z smargnąć, smyrgnąć, szmergać i szmyrnąć, o ‘rzucie, ruchu’.

[Ainigmos]

Nurtuje mnie, jak potoczyła się etymologia przysłówka znienacka?

[Spodnie]

Jakie jest pochodzenie ustatkować się? Od statek? Kiedy zaczęło być używane?

[Towarzysz Mauzer]

Od statek, ale w znaczeniu 'stan', Brü o tym nieźle pisze.