Spółgłoski boczne
Najsampierw kilka słów wstępu:
Postanowiłem kontynuować ten kurs, zobaczymy czy jakość mojej pracy będzie chociaż porównywalna do pracy naszego forumowego guru w sprawach fonetycznych - Ghostera. Bez jego zgody postanawiam prace wznowić. Jeżeli Ghoster pojawiłby się na forum, to ma pełne prawo do zbesztania mnie i usunięcia poniższych treści - jak coś z góry przepraszam! Zobaczymy jednak co z tego wyniknie, jakie będzie zainteresowanie, i najważniejsze, jak tą pracę wykonam. Teraz przejdziemy do meritum.
Rozdział pierwszy
Wstęp
Spółgłoski boczne, jak ich nazwa wskazuje artykułowane są przez utworzenie językiem jednej, bądź dwóch szczelin w jamie ustnej, co doprowadza do
bocznego przepływu powietrza (w zależności od ilości: z jednej, lub dwóch stron języka). Wargowych spółgłosek bocznych brak, a najbardziej wysuniętym miejscem artykulacji bocznych jest warga górna/dolna (poprzez zetknięcie języka z górną/dolną wargą, np.: [l̼] - spółgłoska boczna, półotwarta, językowo-wargowa, dźwięczna - spółgłoska jednak niezaświadczona w znanych nauce językom). Z drugiej strony, najgłębszymi, możliwymi spółgłoskami bocznymi do wymowy są ponoć spółgłoski języczkowe (w ogóle niepoświadczone w świecie). Oczywiście, jak w przypadku innych spółgłosek, spółgłoski boczne mogą zmieniać swe brzmienie pod wpływem koartykulacji, modyfikacji dźwięczności, czy nosowości etc. etc.
Rozdział drugi
Część opisowa
[l] - spółgłoska boczna, półotwarta, dziąsłowa, dźwięczna. Najpowszechniejsze spośród tu omawianych, występuje w wielu językach Europy i świata np. polskie
lody[l̥] - spółgłoska boczna, półotwarta, dziąsłowa, bezdźwięczna. Występuje głównie jako wariant pozycyjny spółgłoski opisanej powyżej, jako osobny fonem używana w chińskim języku z Syczuanu (język szysin /shixing/, zwany też siumi /xiumi/). Często jest mylona, albo nawet zamieniana na [ɬ]. Jak ktoś się uważnie wsłucha w wymowę Islandczyków, także wysłucha jedną z tych spółgłosek. W polskim [l̥] można znaleźć w takich słowach jak
myślmy oraz w wygłosie wyrazu:
dal.
[ɫ] - spółgłoska boczna, półotwarta, dziąsłowa, dźwięczna, welaryzowana. Używana w dawnym polskim, jeszcze tym przedwojennym dość powszechnie, obecnie obecna w wielu językach Europy, w tym angielskim
dark l. Jej bezdźwięczny wariant występuje głównie jako alofon, w tym w polskich
jabłko, czy
miał.
[ɭ] - spółgłoska boczna, półotwarta, szczytowa (retrofleksyjna), dźwięczna. Typowa dla języków Indii, prócz tego spotykana także w Skandynawii i ponoć Francji, często używana jako alofon. Jak to z retrofleksją bywa język cofamy do zagłębienia w naszej buzi (jak u niektórych przy wymowie
sz, czy
ż). Oczywiście ma swój wariant bezdźwięczny, jednak nie znam języka, który odróżniałby ją od wariantu dźwięcznego.
[ʎ] - spółgłoska boczna, półotwarta, podniebienna, dźwięczna. Występuje głównie na południu naszego kontynentu: węgierski, włoski, serbo-chorwacki, czy szeroko pojęty hiszpański, poza Europą także jest popularną spółgłoską, możemy ją usłyszeć w wspomnianym języku szysin (odróżnia wariant dźwięczny i bezdźwięczny), papuaskim języku sissano, i w keczua'i. Różnica między [ȴ], a [ʎ] jest taka sama, jak przy [ȵ], a [ɲ] (pierwszy wariant jest ciut bliżej, niż drugi, czyli tak jak w języku polskim).
[ʟ] - spółgłoska boczna, półotwarta, miękkopodniebienna, dźwięczna - miejsce artykulacji jak przy polskim
k, przed a, o, u, y, ą lub spółgłoską. Można ją usłyszeć w angielskim
milk, czy wśród języków Oceanii (już jako osobny fonem). Wariant bezdźwięczny, jako alofon występuje w austriackim niemieckim
klar, czy wspomnianym już angielskim. Uwularny wariant spółgłoski ma ponoć występować w amerykańskiej odmianie angielskiego np. w
wool, jednakże nie będziemy się rozwodzić nad tą spółgłoską.
[ɺ] – spółgłoska boczna, uderzeniowa, dziąsłowa, dźwięczna. Najpopularniejszym językiem, w którym się znajduje jest oczywiście japoński, jako, że w tym języku nie ma ani /l/, ani /r/, spółgłoska ta w japońskim przyjmuje różne warianty (praktycznie od l, do r - szczególnie w wymowie obcokrajowców). Zaświadczona także w języku pirahã oraz norweskim dialekcie z Trøndersk. Dobrze się z nią osłuchać przy
tym (a potem pośpiewać, tekst jest!) . Uderzenie w tej spółgłosce powinno być możliwie szybkie i mocne.
[ɺ̢] - spółgłoska boczna, uderzeniowa, szczytowa (retrofleksyjna), dźwięczna. Występuje w paszto, językach Oceanii i jako alofon w języku tamilskim. Jak przy [ɺ] musimy językiem uderzyć o owe zagłębienie, jednocześnie zostawiając po obu stronach języka przestrzeń, umożliwiającą przepływ powietrza. Uderzenie jak w spółgłosce powyżej.
[ɮ] - spółgłoska boczna, szczelinowa, dziąsłowa, dźwięczna. Używana od Kaukazu, po Mongolię. Mniej powszechniejsza od wariantu bezdźwięcznego.
[ɬ] - spółgłoska boczna, szczelinowa, dziąsłowa, bezdźwięczna. Bezdźwięczny wariant głoski powyżej. W różnych wariantach (od zębów po dziąsła) zaświadczana na całym świecie od Walii, przez Berberów (alofon), Indian, aż po Tajwan. Aby uzmysłowić sobie jej brzmienie
posłuchaj, albo
to (w drugim utworze tekst pod filmem).
Ll reprezentuje spółgłoskę [ɬ].
[d͡ɮ] - spółgłoska boczna, półotwarta, zwarto-szczelinowa (afrykata), dziąsłowa, dźwięczna. Używana w języku Górskich Salisz oraz xhosa.
[t͡ɬ] - spółgłoska boczna, półotwarta, zwarto-szczelinowa (afrykata), dziąsłowa, bezdźwięczna. Tak jak w wariancie szczelinowym, powszechniejsza od odpowiednika dźwięcznego. Używana w nahuatl, alofonicznie w islandzkim, oraz mniejszych językach Afryki i obu Ameryk.
Rozdział trzeci
Część dźwiękowa
[l]:
lody [lɔdɘ]
[l̥]: myś
lmy [mɘɕl̥mɘ], da
l [dal̥]
[ɫ]:
ławka [ɫafka]
[ɫ̥]: da
ł [daɫ̥]
[ɭ]: szw. so
rl [soːɭ] (szmer), tam. பு
ளி [puɭi] (tamaryndowiec)
[ʎ]: srb-ch.
љу
љaшка /
lju
ljaška [ʎ̟ǔʎ̟a̠ːʃka̠] (huśtawka)
[ʟ]: ang. mi
lk [mɪʟk] (mleko)
[ɺ]: jap. 心 [kokoɺo] (serce)
[ɺ̢]: pasz.
ړوند /ṛund [ɺ̢und] (ślepy)
[ɮ]:mong. до
лоо [tɔɮɔː] (siedem)
[ɬ]: wal.
lla
ll [ɬaːɬ] (inny)
[d͡ɮ]: xho: in
dlovu [ind͡ɮɔːvu] (słoń)
[t͡ɬ]: nah: āxōlō
tl [aːʃoːloːt͡ɬ] (aksolotl)
Nagranie 
