1. Ura: predstavljanje, abeceda, številke,
kdo? kaj? kakšen? biti
Wiadomo, że na początku będą banały, ale jakoś zacząć trzeba. OK. Na początek parę podstawowych fraz:
Živjo /ʒiwjo/ Cześć! — to takie najbardziej podstawowe powitanie, odpowiadające naszemu
Čav /t͡ʃaw/ Hej! — to takie nieco mniej wyświechtane, swoją drogą popularne też w Belgradzie
Dobro jutro Dzień dobry — używane do maksymalnie do ok. dziewiątej, potem brzmi trochę dziwnie (jugosłowiański żarcik głosił, że w Radiu Podgorica pozdrawiają z
Dobro jutro do 12)
Dober dan /dobər dan/ Dzień dobry
Dober večer /dobər ve'čer/ Dobry wieczór
Na svidenje Do widzenia
Kako si? Jak się masz?
Dobro / Ni slabo Dobrze / Nieźle
Pa ti? A ty? — cząstka
pa ma znaczenie `a, zaś`, i jest klityką, tzn. w miarę możliwości stoi po słowie z akcentem, tyle że tu nie ma zaimka pytajnego, więc nie ma wyboru, musi być na pierwszym miejscu. Podobnie zachowują się formy czasownika
biti:
Si dobro? `Dobrze się czujesz?`
Oprosti / Oprostite Przepraszam (nieformalne) / (formalne)
Hvala Dziękuję
Izvoli / Izvolite Proszę (nieformalne) / (formalne) — przy wręczaniu
Prosim Proszę — prośba o coś
Dovolite, da vam predstavim... Pozwólcie, że Państwu / wam przedstawię...
Ime mi je... Nazywam się...
Sem... Jestem...
Po poklicu sem... Z zawodu jestem... —
poklic to nb. piękna kalka niem.
Berufučitelj — učiteljica
arhitekt — arhitektka
študent — študentka
učenec — učenka
zdravnik — zdravnica lekarz — lekarka
prevajalec — prevajalka tłumacz — tłumaczka
tajnik — tajnica sekretarz — sekretarka
Uwagi do wymowy. W standardowym słoweńskim wygłosowe (w wygłosie absolutnym i wygłosie sylaby)
-l, -v wymawiane jest jak /w/. Nie dotyczy to jednak postaci, które w przez większość paradygmatu mają /l/ - a więc wielu rzeczowników, np.
šala `żart` - gen. pl.
šal /ʃal/. Natomiast jak najbardziej wymawiamy
pisal /pisaw/,
zdrav /zdraw/,
zdravnik /zdraw'nik/.
W słoweńskim istnieje
r sylabotwórcze. W praktyce polega to na tym, że przed tym /r/ pojawia się szwa, /ə/. Jeżeli po /r/ sylabotwórczym jest wygłosowe
-l, -v, to jest ono wymawiane jako /u/, np.
umrl /umru/,
postrv /postru/ `pstrąg`.
Litera
e może oznaczać 3 głoski: 1) /e/ - taoistycznie mówiąc, takie jak w polskim, 2) /ė/ - wąskie
e, w barwie podobne niemieckiemu długiemu
e, pochodzi od prasłowiańskiej *ě, ale też jest wynikiem niektórych akcentów, np.
rės `prawda`,
rėka `rzeka` 3) /ə/ - szwa, pochodzi od niewzdłużonego jeru, np. w
pes `pies`, sufiksach
-ek, -ec, gdzie nierzadko w gwarach i języku potocznym redukowana jest do zera, np.
Slovenec - Slovenc.
Litera
o może oznaczać 2 głoski: 1) /o/ - nasze, np. w
leto, 2/ /ȯ/ - wąskie
o, w barwie podobne niemieckiemu długiemu
o, pocohdzi często od prasłowiańskiego *ǫ, np.
mȯka `mąka`.
Akcent jest ruchomy i może odróżniać słowa (np.
celega sve'ta `całego świata`,
'Sveta Evrope `Rady Europy`). Dość często pada na ostatnią sylabę - w odróżnieniu od j. serbochorwackiego. Standardowy język dopuszcza dwa systemy akcentowe - toniczny i nietoniczny. Napiszę o tym więcej później. Ogólnie, toniczność to ja dopiero zaczynam w serbochorwackim słyszeć, a tu dla mnie to czysta teoria.
Odmiana czasownika biti `być`1. sg.
jaz sem2. sg.
ti si3. sg.
on, ona, ono je1. pl.
mi smo2. pl.
vi ste3. pl.
oni, one, ona so — tak, w liczbie mnogiej też są trzy rodzaje
1. du.
midva, medve sva — a w liczbie podwójnej można rzec, że są dwa, tak jak w polskim; i w r. żeńskim można się spotkać też z postacią
midve2. du.
vidva, vedve sta3. du.
onadva staNegacja. Zasadniczo negacja odbywa się za pomocą partykuły
ne, która stoi przed czasownikiem i jest pisana osobno. Ale w przyadku czasownika
biti, tę funkcję pełni cząstka
ni-, zaś zanegowaną formą
3. sg. jest w ogóle ni. Podobnie dzieje się z postaciami czasownika
imeti `mieć`
imam - nimam oraz
hočeti `chcieć`
hočem - nočem.
Pytania. W mówionym słoweńskim mogą być oznaczane po prostu intonacją:
Greš v kino?, albo ze spójnikiem
A:
A greš v kino? W pisanym - z partykułą
Ali:
Ali ste državljan Slovenije? `Czy jest Pan obywatelem Słowenii?`
Odmiana rzeczownika i przymiotnika. Są cztery główne deklinacje rzeczownika i sześć przypadków - te co u nas, tylko bez wołacza.
rodzaj męski i nijakiN. dober stol / dober pes / dobro mesto / dobro sonce
G. dobr-ega stol-a *
D. dobr-emu stol-u
A. dober stol / dobr-ega psa / dobro mesto / dobro sonce
I. z dobrim stol-om / z dobrim tramvaj-em — rzeczowniki na
š ž č j przyjmują końcówkę -em; narzędnik występuje
zawsze z przyimkiem, w znaczeniu
przy pomocy czego? - z przyimkiem
s (przed spółgłoskami bezdźwięcznymi) /
z (pozostałe)
L. na dobrem stol-u
* - niektóre rzeczowniki na -r, zwłaszcza nazwy zawodów na -ar, -or w przypadkach zależnych rozszerzają temat o -j-, np. profesor-profesorja. Istnieje mała grupa rzeczowników, która w dopełniaczu ma końcówkę -u:
grad `zamek`,
sad, med, rod, duh, las `włos`,
sin, glas, sled i in.
rodzaj żenskiN. dobr-a kav-a / žival `zwierzę`
G. dobr-e kav-e / žival-i
D. dobr-i kav-i / žival-i
A. dobr-o kav-o / žival
I. z dobr-o kav-o / žival-jo
L. v dobr-i kav-i / žival-i
Liczebniki główne1. ena, 2. dva, 3. tri, 4. štiri, 5. pet
6. šest, 7. sedem, 8. osem, 9. de'vet, 10. de'set
11. enajst, 12. dva
najst, itd.
20.
dvajset, 30. tri
deset, itd.
21. ena
indvajset, 32. dva
intrideset, itd. — tak, właśnie w takiej kolejności; to oczywiście wpływ niemiecki
100. sto, 200. dve
sto, itd.
1000 tisoč — często nieodmienny, np.
pet tisoč10^6 milijon — zachowuje się jak rzeczownik, np. 2*10^6
dva milijona, 3*10^6
tri milijoni, 5*10^6
pet milijonovStar sem ... let Mam ... lat.
Zaimki wskazujące- bliższy: N. m.
ta, f. ta, n. to — kolejne przypadki jak przymiotnik — poza L. f. sg.
tej; dziwna postać rodzaju męskiego to regularny rozwój od prasłowiańskiego *tъ, z jeru pod akcentem
- dlaszy: N. m. tisti, f. tista, n. tisto — odmiana jak przymiotnik
ĆwiczeniaVstavite ustrezno obliko glagola biti
Kako __ [vi]? Vreme `pogoda` __ lepo? __ ti Vesna? Dobro __ [mi]. Vesna __ [ne] simpatična. Oni __ Slovenci. Mateja, Ana i Irena __ učiteljice. __ Peter knjigovodja `księgowy`? Mi __ [ne] madi. __ plešasti `łysi`? Eva in Ana __ debeli `grube, du.f.`. Slovenija __ mlada država `państwo`. Ti __ [ne] moj prijatelj. On __ [ne] študent. Midva __ iz Ljubljane. __ vidva tudi `też` iz Ljubljane. Mi __ lepi `piękni` in mladi. Kakšni __ vi? Vi pa __ [ne] prijazni!
