Dialekty pomorskie w średniowieczu

[spitygniew]

Moja koleżanka angażująca się w odtwórstwo historyczne pytała mnie, czy nie udzieliłbym jej jakichś informacji o języku mówionym na Pomorzu w X wieku, najlepiej w pełnym ujęciu - co prawda o gramatyce akurat można zapomnieć, ale myślę, że całkiem swą rolę spełniłby scs. oczyszczony z grecyzmów i ze staropomorską fonetyką, która znamy chyba dość dobrze z ówczesnej toponimii. Niestety sam niezbyt dobrze ogarniam temat i nie mam zbyt dużo czasu na własny risercz, ale tow. Mauzer o ile wiem się w tym obraca. Mógłby (on czy ktoś inny) wypisać charakterystykę owego systemu fonetycznego? Ewentualnie jakieś wydłubane z nazw własnych charakterystyczne słownictwo byłoby mile widziane.

[Pluur]

Z Meklemburgii:

Spoiler

Odnośnie słowiańskich dialektów plemion zamieszkujących Meklemburgię nie zachowały się żadne źródła pisane poza toponimami. Na podstawie nazw miejscowych Maria Jeżowa zrekonstruowała podstawowe cechy fonetyczne narzeczy plemion meklemburskich. W pierwszej kolejności miały one właściwości grupy lechickiej:
Prasłowiańska grupa *tort rozwinęła się z reguły w tart, z rzadka zaświadczone jest także trot.
Nosówki zachowały się.
Przed spółgłoską przedniojęzykowo-zębową zaszła dyspalatalizacja ě w 'a, ę w 'ǫ, ŕ̥ w ar. Nieregularność, gdy idzie o zmianę ě na a, tj. częsty jej brak po spółgłosce wargowej, ma swój odpowiednik w niektórych gwarach polskich (Mazowsze).
Zachowanie g.
ʒ < dj utrzymało się. Brak pewnych przykładów na wyniki II i III palatalizacji g[14].
Z cech środkowolechickich, tj. charakterystycznych dla Pomorza i północnej Polski (wg Zdzisława Stiebera):
Tendencja do zwężenia artykulacji ę > į.
Zmiana nagłosowego ra- w re- (ślady tej tendencji są i w drzewiańskim).
Zmiana nagłosowego ja- w je-.
Być może także zanik w przyrostkach *-ъkъ, *-ьcь obu jerów[15].
Z pozostałych właściwości:
Rozwój prasł. grupy *tort pokrywa się tu ze stanem drzewiańskim: przewaga typu tart.
Rozwój prasł. grupy *tolt, która w dialektach wschodniolechickich dawała zawsze tlot, a w dialekcie drzewiańskim wykazuje postać tlåt: nie był na tych terenach całkiem jednolity. Na południowym zachodzie pojawiają się czasem nazwy miejscowe zapisywane jako tlat - bliższe powiązanie tamtejszych dialektów z dialektem drzewiańskim, sąsiadującym z nimi przez Łabę. Pierwotny rozwój tołt był na całym obszarze - łącznie z drzewiańskim - jednolity w postaci tlot.
Rozwój prasł. grupy *telt, która na zachodzie zmieszała się z *tolt we wspólnej kontynuacji tlot, a w gwarach południowopolskich uległa w zasadzie tylko przestawce - brak wystarczających danych (materiał dostarcza tylko jednego przykładu w postaci zapisu Slemmyn < *selmenь; zapis wskazuje na kontynuację odrębną od tolt-, ale grupa znajdowała się przed sylabą z samogłoską przednią).
Rozwój kontynuantów *ĺ̥, *l̥ jest zachodni (drzewiański), ponieważ oba dźwięki uległy zmieszaniu w postaci ol.
Zanik jerów słabych we wszystkich sylabach, także i w początkowej (rozwój wschodniolechicki).
*e > e ~ i (ścierające się tendencje wschodnio- i zachodniolechickie).
Nagłosowe grupy *o-, *vo- uległy tu zmieszaniu na sposób drzewiański w postaci vo, ale drzewiańska zmiana vo- (< *o, *vo-) w vi- przed spółgłoską palatalną ograniczyła się do dwu tylko rdzeni *orьl-, *olьš- i w tej zleksykalizowanej postaci występuje na całym obszarze. Drzewiańskiego rozwoju vo- (< *o, *vo-) w vå przed spółgłoską twardą zapisy nie zaświadczają.
Samogłoski nosowe (tzn. ę i ǫ < *ǫ, *ę + spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa) nie rozwinęły się dalej ani w kierunku drzewiańskim, gdzie nastąpiło ogólne cofnięcie się ich artykulacji ku tyłowi, ani też nie zmieszały się ze sobą tak, jak to zaszło w dialektach polskich i częściowo w kaszubszczyźnie. Przy tym artykulacja samogłoski nosowej *ǫ została przesunięta ku przodowi: *ǫ > ą[16].
Kontynuant *y utrzymał swoją monoftongiczną wymowę w każdej pozycji - najprawodpodobniej także i po spółgłosce wargowej.
Polsko-kaszubska zmiana ť, ď, ŕ na ć, ʒ́, ř nie została przeprowadzona[17].
Ogólnie biorąc, dialekty meklemburskie miały cechy znane tak dialektowi drzewiańskiemu, jak i dialektom północnopolskim i kaszubskim.

[Zamknij]

- za wikipedią

Co do innych pomorskich, to sam bym poczytał ^.^

[Towarzysz Mauzer]

Tak się składa, że jeszcze mam u siebie książkę Rzetelskiej-Feleszko Dawne słowiańskie nazwy miejscowe Pomorza Szczecińskiego. Na razie będzie krótko, potem coś wyelaboruję. Otóż, co do Pomorza w X wieku, to językowo przedstawiałoby ono najpewniej zagadnienie trudne (większość nazw notowanych jest od XII-XIII w.), a umiarkowanie ciekawe, bo sporo najbardziej charakterystycznych zmian dopiero zajdzie. Biorąc charakterystykę gwar zachodniopomorskich z wiki, nb. pisaną przeze mnie, spróbujmy umieścić rzeczy w czasie:
- konsekwentny rozwój *TărT > TarT (gdzie T to spółgłoska przedniojęzykowa twarda): VIII-IX w.,
- *l, *ĺ > oł: datowanie nieznane, pierwsze zapisy z I poł. XII w., ale prawdopodobne już w X.,
- wprowadzenie protezy *o- > vo- - ok. XII wieku - a więc ta fajna zmiana odpada.
- rozwój samogłosek nosowych wspólny z Pomorzem Środkowym - tzn. bez zlania się, znanego Kaszubom i reszcie polskich dialektów (*ęT > ąT, *ę > ę, *ǫ > ą) - od IX w.,
- powstanie typu domk, kravc - prawdopodobne, ostatecznie jery zanikły w X w.,
- częściowe przeprowadzenie zmian takich, jak przegłos *ěT > 'aT (przegłos lechicki - IX w.), *ŕT > arT (ts.),
- przejście *ra- > re-, *ja- > je- oraz powstanie późniejszej oboczności tart || tert - przed XII w., ale czy już w X w.?.

Co do samogłosek to mielibyśmy następujący system: a a: ą ą: e e: ę ę: i i: o o: u u: y y: - a więc wyłącznie skutki zaniku jerów i kontrakcyj grup.
Co do spółgłosek następujący: b b' p p' m m' v v' d d' t t' r r' l l' n n' c c' dz dz' č dž s s' z z' š ž j k k' g' x x'  - a więc wyłącznie skutki dyspalatalizacji z przegłosu lechickiego + cechy ogólnolechickie; Rzetelska-Feleszko nie zakłada (explicite) mazurzenia.

Można by pokusić się na takie historyczne fałszerstwo dla ilustracji rzeczy:
všistci l'ud'e rodzę: sę volny: i rovny: v svoje:j godnost'i i svojix prava:x | maję: oni rozu:m i są:mn'en'e: i dolžny: są: postępova:t' z inny:mi v duše braterstva
Oczywiście, leksykalnie jest to kalka z polskiego, a i co do gramatyki nie jestem pewien.

[Wedyowisz]

Postąpovat' raczej, staropolskiego zmieszania barwy nosówek tam, jak piszesz, nie było. Większość zmian z grubsza tak, jak ja bym obstawiał. Tak czy owak dziękuję za podzielenie się ustaleniami autorki.