Danzkedd sprok [tanzkʰɛt sproʊkʰ] - mój nowy język germański. Nazwa oznacza jezyk gdański, i rzeczywiście ludzie nim mówiący mieszkali w Gdańsku (i okolicach). Mieszkali, bowiem język ten wymarł w pierwszej połowie XX wieku, wyparty przez niemiecki i polski. Klasyfikacji mówić nie będę, ale to chyba widać :)
Jako przykład - tradycyjny już tekst deklaracji:
Aller lüter verd frir end liker í des virda end desa retta buren. De verd med rod end sjelvett geven, end de skall en annan í gíst dessa bruderskaps gera.
[ale jøʏtʰe vɛɚt fri ɛnt jeɪkʰe i zɛs vɪɚta ɛnt zɛsə rɛtʰə]
[ze vɛɚt meɪt roʊt ɛnt sjɛlvɛtʰ zeɪvən]
[ɛnt ze skal ɛn anən i keɪstʰ zɛsə proʊtɛɚskaps zeɪra]
Brzmi ten język całkiem fajnie. Czekam na więcej.
Jak już zapewne wiecie, jest to język północnogermański, wschodnioskandynawski. Ewoluował wspólnie ze staroszwedzkim, choć nie pochodzi od niego bezpośrednio - do ok XIV - XV wieku starogdański i staroszwedzki to były dwa, bliskie co prawda, języki albo dialekty. Od współczesnego szwedzkiego różni się mniej uproszczoną gramatyką (choć w dalszym ciągu jest ona uproszczona, w porównaniu z niemieckim na przykład). W języku mamy trzy rodzaje - męski, żeński, nijaki (w przeciwieństwie do szwedzkiego na przykład, który ma tylko dwa), trzy przypadki - mianownik, biernik i dopełniacz, z tym, że jest to deklinacja w stylu niemieckim - mianownik się niczym nie róźni od biernika, odmienia się wyłącznie rodzajnik. W dopełniaczu mamy jednak końcówkę
-s.
Język ten rozwijał się pod wielkim wpływem niemieckim, ale także polskim i kaszubskim, w mniejszym stopniu bałtyckimi - litewskim i pruskim. Wpływy niemieckie widoczne są właściwie we wszystkich aspektach języka - w fonologii, gramatyce, leksyce, słowotwórstwie. Pozostałe wpływy ograniczały się do leksyki i (w mniejszym stopniu) fonologii.
Wspomniałem już o rodzajnikach, więc powiem co nieco o rodzajniku określonym. Język gdański nie ma postpozycyjnych rodzajników! Zamiast tego mamy zwykłe rodzajniki prepozycyjne, wywodzące się z staronordyckiego
sjá (a właściwie z form takich jak
þessi, już po wyrównaniu mianownika z innymi przypadkami). Mamy więc takie rodzajniki określone:
| m sg | f sg | n sg | pl |
N | de | de | ded | de |
G | des | dessa | des | des |
A | den | des | ded | des |
W gdańskim mamy też oczywiście rodzajnik nieokreślony:
| m | f | n |
N | en | en | edd |
G | ens | ens | edd |
A | en | en | edd |
Jak widać, w przypadku rodzajnika nieokreślonego, nie ma róźnicy między mianownikiem a biernikiem. Forma dopełniacza jest redundantna, więc pod koniec istnienia języka również zanikała.
Jeśli chodzi o koniugację, jest równie prosta co deklinacja :) Z form czasownika mamy: bezokolicznik, formę trybu rozkazującego, imiesłowy: bierny i czynny. W języku występują również formy czasu teraźniejszego i przeszłego. Tryb łączący w zaniku. Dla każdego z czasów i trybów forma pojedyncza i mnoga.
Odmiana czasownika
vé - być.
Tryb rozkazujący:
véImiesłów czynny:
verodImiesłów bierny:
verded (rzadko używany)
czas teraźniejszy, tryb oznajmujący:
sg:
épl:
verdczas przeszły, tryb oznajmujący:
sg:
vépl:
veromczas teraźniejszy, tryb łączący:
sg:
erepl:
eremczas przeszły, tryb łączący:
sg:
verdapl:
verdemW języku nie ma form biernych czasownika, przykład strony biernej mamy w powyższym tekście:
Ze verd (...) zeven - oni są obdarzeni,
(ze) verd (...) buren - oni się rodzą.
Może jeszcze na końcu liczebniki od 1 do 10.
1. en
2. tvó
3. tré
4. fjüra
5. fem
6. sex
7. sú
8. ota
9. nio
10. tio
Ostanie dwa liczebniki są wyjątkowe pod tym względem, że są chyba jedynymi wyrazami w języku mającymi dyftong [iə].
Krótko o gdańskich zaimkach.
Najpierw muszę powiedzieć o drobnej zmianie w ortografii. /z/ pochodzące od zmiekczonych
d,
g zapisywane będzie <d>, <g>, podobnie /s/ pochodzące od zmiekczonych
t, k. Dlatego w poniższych przykładach g, d przed samogłoską przednią wymawia sie [z], a k, t [s]
Zaimki gdańskie są bardzo podobne do szwedzkich, choć w kilku miejscach się różnią.
Liczba pojedyncza.
| 1 sg | 2 sg | 3 sg m | 3 sg f | 3 sg n |
N | jeg | dü | han | hun | det |
G | min | din | hans | hens | dess |
A | me/mig | de/dig | honum | henne | dün |
Liczba mnoga.
| 1 sg | 2 sg | 3 sg mn(f) | 3 sg f |
N | vi | i | de | da |
G | vá | iss/ites | des | das |
A | oss | ité | dem | dem* |
*wymawiane, uwaga uwaga [dem]!
No i jeszcze zaimek zwrotny:
G sin
A se/sig
Oprócz tego jeszcze pokrótcę opiszę system samogłoskowy. W języku mamy 14 samogłosek i 6 dyftongów, fonemiczność wielu z nich podlega jednak dyskusji.
a [aɪ~a], [a]
o [oʊ~o], [ɔ]
u [oʊ~u], [ʊ]
ü [øʏ~y], [ʏ]
ö [øʏ~ø], [œ]
e [eɪ~e], [ɛ]
i [eɪ~i], [ɪ]
Po lewej mamy samogłoski historycznie długie, po prawej krótkie. Samogłoski długie mogły ulec albo skróceniu (zazwyczaj samogłoski nieakcentowane), albo dyftongizacji.
Oprócz tego jest szwa, której się nie zapisuje, a która pochodzi wyłącznie od historycznych samogłosek krótkich.
Co do dyftongów, występują jeszcze dwie grupy - dyftong [iə], który to jest rzadko spotykany (chyba tylko w
nio,
tio - dziewięć, dziesięć), oraz dyftongi powstałe z wokalizacji /r/. /r/ przed spółgłoską, a po samogłosce przechodziło w [ɚ], przy czym następowało skrócenie samogłoski poprzedzającej (jeśli była długa) bądź przymknięcie (jeśli była krótka, w większości przypadków samogłoski krótkie były bardziej otwarte od długich).
A czasownik? Rzeczownik? Jest jakiś ślad fleksji?
W poprzednim poście :)
Dobrze, muszę być ślepy najwyraźniej.
A co do wpływów innych języków, to jakieś przykłady? Ciekawią mię pruthenizmy. :D
No niestety pruthenizmów nie mam jeszcze w słowniku (jak i polonizmów). Z germanizmów - end - i, lüter - ludzie (choć tutaj było raczej zachowanie dawnego słowa pod obcym wpływem), frí - wolny, gíst - duch, wymawiany [geɪst].
Z germanizmów gramatycznych - wprowadzenie rodzajnika prepozycyjnego, zachowanie większej deklinacji niż w szwedzkim - w gdańskim mamy 3 przypadki, z czego mianownik i biernik odróżnia się jedynie rodzajnikiem, dopełniacz ma jeszcze końcówkę -s, może też byłoby takowym zachowanie podziału na formy liczby mnogiej i liczby pojedynczej czasownika, jak również uproszczenie systemu samogłoskowego (utrata [ʉ] na przykład, zlanie się <ä> [æ] z <e> [e~ɛ])
Co do wpływów słowiańskich - przejście:
gʲ, dʲ > d͡ʑ > ʑ > z
kʲ, tʲ > t͡ɕ > ɕ > s
Jako, że nikt nie zauważył, że nie ma nic o przymiotniku, trochę informacji :)
W gdańskim mamy dwie odmiany przymiotników - określoną i nieokreśloną. Określona odmienia się tak jak rodzajnik określony, nieokreślona ma własny paradygmat - pochodzący z odmiany mocnej.
Określona
| m sg | f sg | n sg | pl |
N | -e | -e | -ed | -e |
G | -es | -essa | -es | -es |
A | -en | -es | -ed | -es |
Nieokreślona
| m sg | f sg | n sg | pl |
N | - | - | -d | -er |
G | -s | -s | -s | -ers |
A | - | - | -d | -a |