Też mi się skojarzył, szczególnie, że w tureckim i perskim jest (był?) niezwykle produktywny i wiele sufigowanych nim słów nie ma odpowiedników w arabskim, np. faaliyet / فعالیت 'działalność' czy medeniyet / مدنیت 'cywilizacja', są to t.zw. pseudoarabizmy. Zresztą rzeczone cumhuriyet to też pseudoarabizm, tylko w odróżnieniu od powyższych przyjął się w arabskim xD

Nawet swego czasu myślałem, że -at w pol. carat to również arabizm (zresztą słowo nie ma podobnie sufigowanych odpowiedników w innych językach europejskich), ale jednak raczej to powstało nie w analogji do arabizmów typu kalifat, emirat, a raczej do latynizmów typu patrjarchat, trjumwirat, katechumenat.

Jak właściwie doszło do węgierskiego "Olasz" - "Włoch"?

Jeśli w serbrsko chorwackim Vlah już w momencie zapożyczenia był tam wargowo zębowy aproksymant "ʋ", to Węgrzy przerobili to na jakieś "u" a potem na o?

Co z "s" na końcu, w miejsce "x"?
 

Cytat: SchwarzVogel w Luty 24, 2023, 12:15:25Jak właściwie doszło do węgierskiego "Olasz" - "Włoch"?

Jeśli w serbrsko chorwackim Vlah już w momencie zapożyczenia był tam wargowo zębowy aproksymant "ʋ", to Węgrzy przerobili to na jakieś "u" a potem na o?

Co z "s" na końcu, w miejsce "x"?
 

Tłumaczę to sobie następująco:
"s" zamiast "x" wzięło się chyba z liczby mnogiej, "-si".
"Olasz" zawiera dwie samogłoski krotkie, podczas gdy w słowiańskim na obszarze kotliny pannońskiej w słowie "vlasi" wymawiano długie "a". Gdyby węgierski zapożyczał po przestawce "ol/al" -> "lā", to bardziej prawdopodobne byłoby, że utrzymałby tę długość (por.: krālj -> király). Dlatego IMO "olasz" pochodzi ze słowiańskiego sprzed metatezy. Słowem wyjściowym byłoby wtedy "volsī", może "wolsī", zaadaptowane z samogłoską epentetyczną "a". Brak początkowej społgłoski "v"/"w" mogł być związany z tym, że owcześni Węgrzy jej nie słyszeli, bo wymawiali "v" inaczej niż Słowianie.

Ale zaznaczam, że nie znam ewolucji fonetyki węgierskiej, więc traktujcie to tylko jako moje spekulacje.

Może zmienili końcówkę, żeby odróżnić od oláh 'Rumun, Wołoch'. W gwarze prekmurskiej (tj. słoweńskiej z pogranicza węgierskiego) vlah znaczy i 'Włocha', i 'Rumuna'.

Swego czasu zgłębiałem temat słowiańskich pożyczek w węgierskim i tym samym zjedzonego przez węgierski języka / djalektu panońskiego, więc czuję się zobowiązany do odpowiedzi xD

Źródłem zarówno olasz, jak i oláh jest oczywiście słowiański leksem pochodzący od psł. *volxъ, przy czym w pierwszym wypadku została zapożyczona liczba mnoga, a w drugim liczba pojedyncza. Swoją drogą sz /s/ świadczy, że źródłem pożyczki były języki południowosłowiańskie (por. serb. Vlasi), nie zaś zachodniosłowiańskie (por. cz. Vlaši, stpol. Włoszy).

Inicjalna spółgłoska w obu słowach wypadła, co było związane z jednej strony z półsamogłoskową wymową v (por. djal. węg. lóka < psł. *lavъka), a z drugiej z tego, że węgierska fonotaktyka nie dopuszcza więcej niż w jednej spółgłoski w nagłosie wyrazu, co odbija się na wszystkich pożyczkach sprzed XIX wieku. Na pewno nie pochodzi to z języków wzchodniosłowiańskich (choć istnieją w węgierskim  stare pożyczki o charakterze bezspornie ruskim), bo nagłosowe *v- węgierski zachowuje, por. vidra, vödör < psł. *vydra, *vědro. Najpewniej początkowo było tam *u-, które na pewnym etapie rozwoju węgierskiego w wielu pozycjach obniżyło się do o-

Zagadką pozostaje wokalizm, bo o ile w oláh mamy regularne oddanie psł. *a przez niezaokrąglone á (zaś *o na ogół pożyczki oddają przez zaokrąglone a). Być może w starowęgierskim znane jest **olász, bo tego typu zmiany w długości i barwie samogłoski bez wyraźnego powodu się w węgierskim (jak i w innych językach z harmonją wokalną) zdarzały.

Cytat: dziablonk w Luty 24, 2023, 17:30:52Może zmienili końcówkę, żeby odróżnić od oláh 'Rumun, Wołoch'. W gwarze prekmurskiej (tj. słoweńskiej z pogranicza węgierskiego) vlah znaczy i 'Włocha', i 'Rumuna'.

Raczej bym się tu nie dopatrywał sztuczności, bo węgierski nie zna wymiany h:sz. Po prostu mogli zapożyczyć z różnych źródeł, tak samo polski rozróżnia przecież Włocha i Wołocha

Msz ze sł. vlaxъ, powstało najpierw regularne węgierskie *valah (por. Balaton < sł. Blatъno), a dopiero potem zamieniło początkowe va- na o-.

Cytat: dziablonk w Luty 25, 2023, 10:39:35Msz ze sł. vlaxъ, powstało najpierw regularne węgierskie *valah (por. Balaton < sł. Blatъno), a dopiero potem zamieniło początkowe va- na o-.

Nie znam innego słowa, gdzie nagłosowe va- by straciło spółgłoskę, a przykładów na przekształcenie nagłosowego *v- przed spółgłoską w u- / o- trochę się znajdzie – choćby węg. unak 'wnuk'.

Swoją drogą czy tu też należy László (Władysław) czy może to zaszło na gruncie czeskim i to cz. Ladislav jest pierwotniejszy?

Teorja Tolasza, że to zapożyczenie sprzed przestawki niestety łatwo jest obalić tym, że Węgrzy zasiedlili kotlinę Panońską pod koniec IX wieku, kiedy przestawka płynnych już była dokonana.

Węgierska fonotaktyka zabraniająca pary spółgłosek w nagłosie może mylnie sugerować zapożyczenie sprzed przestawki u bardzo wielu leksemów, np. terem (trzem), veréb 'wróbel', szerda 'środa', ale nawet szolga 'sługa', szilva 'śliwa', gerenda (grzęda), w których przestawki nigdy nie było.

Cytat: Siemoród w Luty 25, 2023, 17:06:50Nie znam innego słowa, gdzie nagłosowe va- by straciło spółgłoskę,

No właśnie w starowęgierskim nie tylko valáh (pol. wałach?), valá, voláh, ale i aláh.

Cytatprzykładów na przekształcenie nagłosowego *v- przed spółgłoską w u- / o- trochę się znajdzie – choćby węg. unak 'wnuk'.

węg.unoka / onoka równie dobrze może być pożyczką z dialektu słowiańskiego, gdzie *v- przeszło w *u-, np. chorwackie unuk.

CytatSwoją drogą czy tu też należy László (Władysław) czy może to zaszło na gruncie czeskim i to cz. Ladislav jest pierwotniejszy?

Z Ladiszló, a to wydaje mi się, że z łac. Ladislaus? Imię stało się popularne na Węgrzech od czasów Władysława I Świętego, który wg Galla Anonima "od dzieciństwa chowany był w Polsce i pod względem obyczajów i [sposobu] bycia niejako stał się Polakiem".

Cytat: dziablonk w Luty 25, 2023, 21:11:49

Cytat: Siemoród w Luty 25, 2023, 17:06:50Nie znam innego słowa, gdzie nagłosowe va- by straciło spółgłoskę,

No właśnie w starowęgierskim nie tylko valáh (pol. wałach?), valá, voláh, ale i aláh.

Masz jakiś słownik starowęgierskiego? Nie mogę nigdzie znaleźć tych form.

Cytat: dziablonk w Luty 25, 2023, 21:11:49

Cytatprzykładów na przekształcenie nagłosowego *v- przed spółgłoską w u- / o- trochę się znajdzie – choćby węg. unak 'wnuk'.

węg.unoka / onoka równie dobrze może być pożyczką z dialektu słowiańskiego, gdzie *v- przeszło w *u-, np. chorwackie unuk.

Słownik etymologiczny Bárcziego i Országha twierdzi, że wokalizacja zaszła dopiero na gruncie węgierskim, zresztą słowo poświadczone jest pierwszy raz w 1209 roku (więc zapożyczone i rozpowszechnione zostało dużo wcześniej), a zmiana *vъ / *vь- na u- w sztokawszczyźnie i kajkawszczyźnie w XII wieku dopiero zaczyna się pojawiać w zabytkach.

Cytat: dziablonk w Luty 25, 2023, 21:11:49

CytatSwoją drogą czy tu też należy László (Władysław) czy może to zaszło na gruncie czeskim i to cz. Ladislav jest pierwotniejszy?

Z Ladiszló, a to wydaje mi się, że z łac. Ladislaus? Imię stało się popularne na Węgrzech od czasów Władysława I Świętego, który wg Galla Anonima "od dzieciństwa chowany był w Polsce i pod względem obyczajów i [sposobu] bycia niejako stał się Polakiem".

W sumie możliwe, napewno prędzej nagłosowa spółgłoska zanikłaby w latynizacji niż na gruncie czeskim.

Skąd małoruskie каламутний 'mętny'? Niby wygląda jak związane z synonimicznym мутний, ale nie mogę z niczym skojarzyć tego кала-. Jest też rzeczownik каламуть 'mętna ciecz', choć ciężko powiedzieć, co z dwojga jest pierwotniejsze.

Ze stpol. kołomąt, koł(o)mącić?

Faktycznie wygląda na coś związanego z jakimś kołomęcić albo kałomęcić (albo mieszanka obydwu), choć semantycznie i fonetycznie dość dziwne.
https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/20916/Pogranicze%20polsko-wschodniosłowiańskie%202%20-%20int.pdf (str. 112)

Andrzej Bańkowski pisze tak

CytatKOŁOMĘT stp. dial., por. nazwę osobową Kołomęt 1408, 10, 16 na Mazowszu; †kolo-mǫtъ 'kałuża na drodze (z mułem na dnie, mąconym przez koła przejeżdżającego przez nią pojazdu)', p. KOŁO, MĄCIĆ, MĘT; pol. dial. też w szerszym znaczeniu przenośnym 'zamęt' i w znaczeniu  'mąciwoda' (o człowieku). Co do dawności słowa por. czes. nazwę miejscową Kolomuty, ukr . kałamútnyj 'mętny', kałamútyty 'mącić'  (kała- tu zamiast kał-o, z wtórnym -a-* - według kał 'błoto').
Stąd i pol. gw. kołomącić, 'mącić, mieszać', przen. 'wywoływać zamęt, niepokój, kłótnie, intrygować itp.' (1902).

* wg mnie to zwykłe akanie

BTW, w słowackim galamuta (?) 'zamieszanie, nieporządek', w gwarach szaryskich (Slovensko) znalazłem wyraz kalamuta 'nieszczęście' może od łac. calamitas ? 🤗

Sprawdziłem właśnie i nieco światła na tę kwestię rzuca mój niezawodny słownik etymologiczny słowackiego:

Cytatgalamutiť expr. 'miasť, zavádzať' (od 19. stor.) • Nie celkom jasné. Mohlo vzniknúť z pôvodného *kalamutiť (porov. poľ. dial. kałamącić 'mútiť [napr. vodu]', chorv. kalamutiti ap.), ktoré sa vysvetľuje ako expresívny útvar vzniknutý na základe psl. *kolomǫtiti (ďalej pozri ↗ kormútiť); novšie začiatočné gala- môže byť azda i podľa ↗ balamutiť. Z odvodenín: galamuta expr. 'zmätok, trma-vrma'.